|
2019
|
|
|
J. M. Mocoroaren gutuna L. Villasanteri, tean. Uztailera arte Europan zabaldu ez zen Euzko Gogoaren 1952ko lehen zenbakian, F. Krutwigen" Nibbana" poema hinduista argitaratu zen,
|
baina
baita A. M. Labayenen" Euskera’ren batasuna" artikulua ere, ezizenpean, berriz ere gipuzkera osotuaren tradizioan eta euskaltzain gaztearekiko oposizio erabatekoan (Labayen 1952; cf. Iztueta & Diaz 2007: 303). 741 Hain zuzen, A. M. Labayen jeltzaleak ezin zuen ulertu nola izan zitekeen L. Villasante bezalako buruargi bat haren gogaide.
|
|
|
Honek Dictionnaire basque française() amaitzea agindu zion, eta horren ondorioz 1928an urgazle izendatu zuten. 1926an hasita, hainbat ikasgairen irakasle izan zen Uztaritzeko seminarioan, filosofia eta erlijioa nagusiki,
|
baina
baita euskal hizkuntza literaturak ere. Pentsalari katoliko pertsonalisten jarraitzailea izan zen, eta ikuspegi sozial eta federalista batetik bere ikasleen artean zabaldu zuen ideologia hau.
|
|
|
A. Oihenarten purismo lexikala, R. Olabideren (SI) aurrekari antzekoa, gaitzetsi zuen,
|
baina
baita S. Altuberen purismo sintaktikoa ere:
|
|
|
J. M. Seminariok hiztun arrunten pasibitatea goraipatzen zuen, hizkuntzaren etorkizuna Jaungoikoaren eskuetan uzten zutelako. Hiztun arruntak nekazariak ziren, batez ere,
|
baina
baita burges txikiak ere. Hain zuzen, azken hauetakoak izan ziren euskal idazleak XIX. mendera arte.
|
|
|
Diktadura frankistak ezartzen zituen mugak onartuta, L. Michelenak (ezin aipatu gabe utzi A. Irigarayk gerra zibil aurretik egin zuen bidegile lana) Donostiako Egan aldizkariaren zuzendaritza hartu eta, RSVAPen gehigarri literario xumea zena, kultura aldizkari duina bilakatu zuen. Euskal literatoak dogma linguistiko eta moraletatik (frankismoarenak,
|
baina
baita abertzaleenak ere) libreago formatu nahi zituen; eta baserri mundu tradizionaletik harago zihoazen kritika eta berrikuste garaikideen topaleku eroso samarra aurkitu zuten idazle gazte berriek.
|
|
2021
|
|
|
Elizari dagokionez, azaldu da Kontrarreformari jarraikiz, euskarari toki bat egiten dion instituzio bakanetako bat izan zela, hizkuntza komunitate subalternoetan ohikoa izan zela hori (Calvet, 2005),
|
baina
baita ere hizkuntzarekiko kezkak baino klase popular elebakarren doktrinatzeak eraman zuela horretara. Madariagak gaineratzen du Kontrarreforma katolikoaren ildotik euskarari egindako ekarpena beste hainbat hizkuntzari eginikoa baino mugatuagoa eta berantiarragoa izan zela (2008:
|
|
|
Zubimendiri zuzentzen zitzaion, lagun bezala ziurrenik,
|
baina
baita Euzko Gaztediko burua zelako bai Euskadi mailan eta baita Donostian ere. Eta horrek erabat sintonizatzen zuen lagunak euskararen zabalkunderako medio berria baliatzeko zuen kuraiarekin:
|
|
|
Eredu izan dituenen artean Enbeita izendatzen du, bada,
|
baina
baita Txirritaren jitekoa den Gaztelu ere: " Nere ustez eta juaten bagera abertzale gayak ibiltzen zituzten bersolarietara, ez da Enbeita’tar Kepa bezelakorik.
|
|
|
Zerrendako ezezagunena Enrike Elizetxea() izan daiteke. Bertso jartzaile, idazle eta politikari errepublikano honek Ibaizabalen argitaratu zituen bertsolaritzari buruzko bere testu gehienak, tartean Joxepa Antoni Aranberrirekin neskazaharren inguruan jarri zituen bertso batzuk zirela eta piztu zen polemika ezagunaren ingurukoak,
|
baina
baita Euskal Erria edo Baserritarran ere.
|
|
|
Humboldek espresuki aitortu zuen gerora Herderren hitzak akuilu izan zituela,
|
baina
baita Euskal Herrian eginiko egonaldietan hemengo olerkigintza popularraren ganorazko arrastoak biltzea oso nekeza suertatu zitzaiola ere. " Leloren kantua" berak jaso zuen, eta oihartzuna izan zuen deskubrimendua izan zen, baina hizkuntzalaritzan egin zituenak eta haren bidaien kronikak izango dira Euskal Herria Europako ikertzaileen eta bidaiarien mapan jarriko dutenak.
|
|
|
109), esaterako, lanaren emaitzek lautik hiru batxilergora iritsi gabeak zirela erakusten dute,% 61,1ek oinarrizko heziketa edo gutxiago jasotakoak zirela, eta% 3,5 bat bazegoen batere eskolarik gabea. Iztuetak XIX. mende hasieran egindako erretratuaren zantzuak ikus daitezke emaitzetan,
|
baina
baita bestelakoak ere: adin tarte gazteenean 15etik 24 urtera bitartean,% 85,7k lehen mailako ikasketetatik gora zuen.
|
|
|
Amurizak hamarraldiaren bigarren erdirako, 82ko eta 86ko txapelketetan, aniztasunerako joera hori geroz eta nabarmenagoa zela seinalatzen zuen (1987: 36), eta argi ikusi zuen bertsolariari egokitzea tokatzen zitzaiola,
|
baina
baita aldaketak kalte baino onura gehiago zekarrela ere:
|
|
|
Erabakiaren atzean gogoeta sakon bat gertatu zen, buelta asko eman zitzaizkion autonomia ideologiko eta finantzarioaren gaiari,
|
baina
baita proiektu osoari ere:
|
|
|
Polita duk, xarmangarria, aberasgarria...
|
baina
baita nekosoa ere.
|
|
|
Zuzenekoak ditu Irazuk oso gustuko.
|
Baina
baita elkarrizketak ere: " Astero gai nagusi bat lantzen saiatzen gara, elkarrizketak eta erreportajeak txandakatuz".
|
|
|
Aitzolek gaiari buruz argitaratutako testu kopurua ere oso garrantzitsua da, eta 1930eko hamarraldiaren lehen erdi osoan barreiatzen da. Euzkadin eta El Dían argitaratu zituen gehienak,
|
baina
baita Argian, Yakintzan eta Uruguaiko Euskal erria aldizkarian ere. Ziklo honetan bertsolaritzak izandako ideologo eta eragile garrantzitsuenetako bat izango da, nagusia ez bada, eta Zubimendik kronikari ofizialaren titulua merezi badu beste hainbeste aitortu behar zaio tolosarrari artikulugile edo iritzi emaile nagusi gisa.
|
|
|
Argentinako payadorerik ezagunenaren biografia ere, Martin Fierrorena, berarena da (Martín Fierro, 1934), eta Iparragirreren biografia bat ere argitaratu zuen (Iparraguirre, el último bardo, 1932). Bertsolaritzari buruzkoak nagusiki El Pueblo Vascon argitaratu zituen,
|
baina
baita Argentinako Caras y caretasen, Uruguaiko Euskal errian edo Bartzelonako La Vanguardian ere. Iparragirre zen beraren espezialitatea.
|
|
|
137). Biluzteko prestutasun ausart bat darie bertsolariaren hitzei,
|
baina
baita biluzteko soltura gutxi ere.
|
|
|
Txapelketa lehia deserosoa da,
|
baina
baita hori baino askoz gehiago ere. Batetik, bertso mundua goitik behera aktibatzen duen pizgarria da:
|
|
|
Kulturgintza borroka politikoaren baitan txertatu zuen Fronte Kultural gisa, eta gidaritza politiko nahiz kulturalaren inguruko lehia piztu zen abertzaletasun jeltzalearekin. Ahalmen sortzaile handiko garaia izan zen, bada,
|
baina
baita haustura aldi gatazkatsua ere:
|
|
|
Neurri handi batean Zavalaren Auspoaren ekarriari esker gertatu zen hori, baina Auspoatik kanpo ere hazkundea izan zen. Horrek eragina izan zuen bertsolaritzaren hedapenean,
|
baina
baita bere presentzia mediatikoaren hazkundean ere: liburuen iruzkin ugari argitaratu zen prentsan, irakurketa horiek hizpidea eman zuten bertan jorraturiko bertsolariei edo bertsoei buruz medioetan aritzeko eta abar.
|
|
|
129).
|
Baina
baita etena ere: "[...] la guerra cultural de los ‘hijos contra los padres’, que se produce cuando la intelligentsia seglar se vuelve en contra de los viejos guardianes de la tradición" (id:
|
|
|
Lafitteren artikulu honetan,
|
baina
baita Lauaxetaren, Aitzolen edo Harrigaitzen testuetan ere, bigarren olatu honetan eskolatzeak herri kulturaren modernizazio eta biziraupenerako hartu duen garrantziaren itzala nabari daiteke. Kezka hori berria da XIX. mende bukaerako olatuarekin alderatuz.
|
|
|
Bertsozale Elkartearentzat ere lehentasuna izan da lan ildo hori, eta pauso garrantzitsua eman zuen 1992an lan horretara bideratutako Xenpelar Dokumentazio Zentroa irekiz. Jarraitutasun bat eman da, bada,
|
baina
baita berrikuntza ere, gorde beharrean bildutako horri eman beharreko erabileran jartzen baita azpimarra (ikerketa, komunikazioa eta abar).
|
|
|
Karlistaldietan ere propagandarako bide garrantzitsua izan zen bertsoa bai karlistentzat eta baita liberalentzat ere, eta Aitzolek espresuki aipatu zuen kapitulu hau. Txapelketetan jartzen zaizkien gaietan ikus daiteke instrumentalizazio hori,
|
baina
baita bertsolariek jeltzaleen hauteskunde kanpainetan izan zuten presentzia ikusgarrian ere.
|
|
|
egokitzapena taxuz egiten bada, irabazitan aterako da bertsolaritza, eta baita gizartea bera ere. Oreka zaila da,
|
baina
baita erakargarria ere: tokian tokikoa, geurea ez besterena den ondarea da zinez unibertsalak izateko dugun bide bakarra.
|
|
|
Beste egileen itzulpen laburrak egiten ditut batzuetan, nire artikuluetarako, eta askotan zeharkakoak (hots, gaztelaniatik, nahiz eta jatorrizko hizkuntza beste bat izan,
|
baina
baita ingelesetik eta frantsesetik ere, batzuetan). Testu historiko laburrak ere itzuli izan ditut, nire ekonomi historiako eskoletarako, horiek ere
|