|
2010
|
|
|
" Bai, ukaezina duk —erantzun zidan berak. Zakartzen ari zen—
|
Baina
garai hartan halaxe ibili zituan gehienak. Esan diat lehenago, Uzkudunen ospakizun horretara etorriko diren kaballeru batzuk kriminalak izango dituk.
|
|
|
Barrenkuatzekoa deitzen da oraindik baserria, Barrenkun, Garaiko auzogunetik nahiko apartean. Barrenkutik behera Garaizartik Igorretara eta Durangora jaistea ere bazegoen,
|
baina
Garai izango zen Barrenkuatzekoen munduarekiko lotura, hantxe baitzuen etxeak eliza eta eskola. Gurasoak baserritarrak izanda, semeak basabazterreko umeen bizimodua egin behar, neketik eta beharretik.
|
|
2012
|
|
|
Esan beharrik ere ez dago, hau errestrospektiboki esaten dut. Dialektika hitza eta holakoak orain justu justu
|
baina
garaian inolaz ere ezin nituen ulertu eta. Esate baterako:
|
|
|
Gaur egun ez zaie kasu gehiegirik egiten,
|
baina
garai batean herriko zaharrenek, adintsuenek beste kategoria eta prestigioa izan ohi zuten. Entzun egiten zitzaien, haien bizitza luzeak emandako eskarmentuak erakutsitako aholku mordoari kasu egiten zitzaion, eta errespetatuak izanik gizarte bateko ardatz nagusi ohi ziren agureak.
|
|
|
Ez dakit Odriozolak nola pentsatzen zuen duela 35 urte,
|
baina
garai hartan inork uste ez zuena aurreratu dugula esango nuke, inork pentsatzen zuena baino askoz gehiago egin dugula aurrera uste dut nik seguru Odriozolak hori ere ikusten duela. Agian berarentzat izpi hutsak besterik ez dira zango.
|
|
2013
|
|
|
" La tierra es bellisima", idatzi zuen gutun batean.
|
Baina
garai txarrak ziren. Probintziako kokaguneak arriskuan jarri zituen gosetea unerik okerrenean zegoen.
|
|
2014
|
|
|
Ezetz. Defini ezina
|
baina
garaian moderno eman zuen. Bigarren lana Nola jin hala joan izan zen.
|
|
2015
|
|
|
Jakina da, eta azpimarratu nahiko nuke nire honetan, identikotasun hura ez zela inoiz oso eta erabatekoa izango, ezta egonkor eta aldaezina ere, prozesu soziala zen aldetik, aldi oro eraldatzen ibiliko zen.
|
Baina
garai horretan aldaketak sinkronizatuagoak egongo ziren. Orain, berriz, elkarren ondoan bizi direnak mota eta modu askotakoak izaten dira, honezkero dispertsio eta atomizazio sozialaren garaian bizi gara.
|
|
|
Haren etxea lokalizatu eta gero, inguruan zokomiran ibiltzen nintzen ea andrea ikusten nuen.
|
Baina
garai hartan emakume bat ez zen etxetik sarri ateratzen, goizean erosketak egiteko ez bazen. Ez, bederen, ni hurbiltzen nintzen iluntzearen tartean.
|
|
|
Organo honen emaitzak, Jose Maria Jimeno Juriok erran nola, ñimiñoak dira itxura batean,
|
baina
garaiko egoera soziopolitikoan, erabateko garaipenak izan ziren 1936az geroztiko diskurtsoaren gainetik, zeina euskararen kontrako infamiaz eta aurreiritziz josirik baitzegoen. Haur euskaldunak bizi ziren herriak korritu zituen ekipoak 1966ra arte, eta betebeharreko azterketaren ondotik, zegozkien sariak ematen zitzaizkien.
|
|
2016
|
|
|
Bestaldetik, ez zen idazle elkorra izan. Erriberrin ikasle zelarik Aberriak min dit izenburuko olerki bilduma ondu zuen,
|
baina
garaiko egoera politikoak eragotzi zuen argitalpena. Guziarekin, bertsoren bat Jokin Zaitegi lagundikoek sortu eta zuzenduriko Euzko Gogoa aldizkarian ageri zen Guatemalan.
|
|
|
Ezaguna da halaber Adriano Banchierik ondu jarraipena, Cacasenoren istorioa alegia, baina Garrok ez zuen euskaratu, ganorabako gehigarri undatsa zelako uste osoan. Bizkaieradun eta hatsanki zaigu Otxolua,
|
baina
garaiko idazpideei eskerrak, itzulpena arras zaila dugu, garbikeriaz josirik, nahiz bukaeran hiztegitxo bat zekarren. Liburuon aukeratzeko arrazoiak ere eman zituen:
|
|
2017
|
|
|
Fernando Otsobietak, Ferminen bigarren semeak, karlisten armadan sartuko zela esan zuen afarian. " Nik egin nuena egin nahi duk,
|
baina
garaiak ez dituk berdinak adierazi zion aitak. Hala ere, har ezak nire tertzerola, Frantsesaren Trokako zegok.
|
|
|
" garai hartan rockaren bidea zen gaitzena. Gaurko eguna hartzen badugu, gaur egun errazena da metal, techno edo ez dakit zer egitea,
|
baina
garai hartan ez zen posible euskaraz egitea pentsatzea ere. Hori traizioa zen[...].
|
|
|
Uztapidek kopeta zimurtu du: " rock and roll" eta" twist" ez dira oin samurrenak bertsotarako, hori hala zen orduan eta hala da gaur egun,
|
baina
garai hartan, oin deserosoak baino zerbait gehiago ziren hitz arrotz horiek, bizimodu txarrarekin lotuta zeuden, atzerritarrek ekarritako ohitura berri gaiztoekin. Isilunearen ondoren, hauxe erantzuna:
|
|
|
Planetako edozein tokitan, edozein ekosistematan espezieak naturalki erregulatzen dira; haietako bat asko ugaltzen bada, haren gain bizi direnak ere hazten dira, ondorioz murrizketa naturala ekarriz.
|
Baina
garai hartan, lehenengo izaki bizidun konplexuak zirenez, ez zen lehiarik eta planeta osoa bete zuten aski erraz, frogatu den bezala.
|
|
|
|
Baina
garai batez gehiengoa zen bere lurraldean eta, hala ere, gutxituta zegoen. Hizkuntzaren egoerak bereizten ditu bi ideia hauek.
|
|
|
Hauek bereziki beharrezkoak dira itsas munduan, ontziak kostaz kosta, portuz portu ibiltzen direlako. Gaur egun nazioarteko komunikazioa batez ere Ingelesez bideratzen da (12),
|
baina
garai batean Ingelesak ez zuen orain duen indarra (ekonomikoa).
|
|
2018
|
|
|
Bere libururik ospatuena Iruñertas dugu (Iruñea, 1920, T. Bescansaren alarguna, arg.), Radica astekarian argitaratzen zituen artikuluen bilduma. Gainera, beste hamaika titulu ere baditu, denak balio literario gutxikoak
|
baina
garai ilun baten adierazle. Izenburuei begiratu bat ematea besterik ez dago:
|
|
|
|
Baina
garai batean inorena ez zen lurrari pertsonalitatea eman ziona, bateratutako eremuan sartu ondoren, iparretik hegorako norabidean lerrotutako hiru plazak izan ziren. Hori ez zen Pribilegioaren berehalako emaitza izan; XV. mende osoan eta XVI.aren zati batean gauzatu zen, bateratze prozesu guztia bezala.
|
|
|
Iruñeko lehen jendea ibai gaineko muino batean finkatu zen; gaur egun katedrala eta Redin dauden lekuan, hain zuzen ere. Muinoaren hego mendebaldean halako ibarbide bat zegoen, eta ibarbideaz bestaldean lautada bat, meseta bat, euskaraz" goroa" esan zaiona.3 Ibarbidearen gainean, Telleria eta Kaldereria kaleak daude gaur egun,
|
baina
garai hartan ibarbidea Argaraino bertaraino iristen zen, egungo Mañueta karrikan eta San Domingoko baratzeetan behera. Hego ekialdean, berriz, sakan bat zegoen; hain zuzen, egun Labriteko aldapa osatzen duena.
|
|
|
Horrela azalduta, argi dago neurri eta lege berri horiek batasuna eta koherentzia dutela.
|
Baina
garai hartan, berriz, XIX. mendearen erdialdeko liberalen artean, eguneroko kontuak ziren eztabaidak, traizioak, kolpe militarrak eta gatazkak, eta estatu liberalari egonkortasuna eta batasuna falta zitzaion. Karlismoaren afera oraindik bizirik, elizarekiko harremanen inguruko eztabaidak, langile mugimenduaren hastapenak, lur okupazioak landa eremuan, erreginaren protagonismo eta botere nahia, horiek guztiek bidea ireki zioten iraultza berri bati, 1868koari alegia, eta berehala, 1873an, monarkiaren deuseztapenari eta I. Errepublikaren etorrerari.
|
|
|
Osotara, azken zazpi urte horietan 8.043 lagun atxilotu zituzten, horien artean 2.074 kartzelatu, eta 1.026 lagunek Euskal Herria utzi behar izan zuten (Letamendia, 1994, I, 414). Torturari dagokionez, epean, 3.000 torturatu inguru izan zirela uste da,
|
baina
garai hartan, kasu gehienetan, tratu txarren inguruan salaketa judizialak edo publikoak egiteko aukera gutxi zegoen edo ez zegoen (Agirre, 2010, 142 or.)
|
|
2019
|
|
|
Militar haiek oinez igo ziren herriaren goiko alderaino, baina ez ziren han gelditu, oinez jarraitu baitzuten meategietara daraman bidetik aurrera. Gaur, Haizpeko Meategietara joateko bada errepide on bat, autoz ezin hobeto joan daiteke haraino,
|
baina
garai hartan oinez joan beharra zegoen nahitaez. Zerain goikotik meategi horietaraino izango da, gutxienez, kilometro bat edo gehiago.
|
|
2020
|
|
|
Sos gutxi, baina edozein" merkataritza agente" baino hobekiago nabil. Izen dotorea aterea zuen garagardo botilari hurrupa luzea kentzearekin batera,
|
baina
garai batean saltzaile huts zeritzenek baino eskubide gutxiago izanda.
|
|
2021
|
|
|
Misterioa da nola erabili zuen ustekabeko protagonismo hori.
|
Baina
garai horretan aurrekaririk gabeko zerbait gertatu zen: tragedia idazleen, komikoen eta filosofoen testuak emakumeen emantzipazioaren ideia bitxia eztabaidatzen —edo barregarri uzten— hasi ziren, hots, garai hura baino lehenago greziar bakar batek ere aipatu gabeko gaiaz hitz egiten.
|
|
|
Hipatiak haien guztien arteko adiskidetasuna sustatzen zuen.
|
Baina
garai hartan, zoritxarrez, Historian beste zenbaitetan izan den bezala, moderatuak, gogoeta pausatua nahiago dutenak eta adiskidetzaileak
|
|
|
Egia da ez zirela milioika pertsona, ezta ehunka mila ere; agian, garai hoberenetan, milaka batzuk.
|
Baina
garai hartako soaz begiratuta, zifra miragarriez ari gara.
|
|
|
Norberak irakurtzea idazle ezezagun bati gorputza uztea da, promiskuitate ekintza ausarta. Ez zen erabat erabat desegokia herritar arruntarentzat,
|
baina
garai hartako jende zuhurrek aldarrikatzen zuten nolabaiteko moderazioarekin praktikatu behar zela bizio bihur ez zedin.
|
|
2022
|
|
|
Arrain urdintzat sailkatua, sarda handitan dabil ur epeletan, maiz lehorretik hurbil, eta hortxe harrapatzen da, inguru sarez, batik bat. Bizkaiko Golkokoa, bereziki, arras preziatua da Hego Euskal Herrian
|
baina
garai hauetan (XXI. m), gure kostaldeko antxoak ere mikroplastikoz josirik omen daude.
|
|
|
• XIV. menderako bideak hobetzeari esker, elikagai galkorrak (fruta, barazki, haragi eta arrainak) baliorik irabazi zuen,
|
baina
garai urriak ziren, berebiziko gerrate, izurrite eta triskantzak jasan zituelako herri xeheak.
|
|
|
Latinean ez zegoen hitz hori: gaskoiez, euskaraz, frantsesez bai,
|
baina
garaiko itsasgizonak ez ziren mintzatzen latinez. Artean, baina, bakailaoa ipar itsasoetan ezagun eta ohiko jakia zen, hizkuntza askotako izenek frogatzen dutenez:
|
|
2023
|
|
|
Poesia dastatu zuten gau amaigabeetan, begiradetan, gorputzetan, elkarri emandako laztanetan, eta hiria beste begi batzuekin ikusten ikasi zuten. Ekialdeko Berlin, etapa bat Joakinaren lurraldeetara itzultzeko bidaian, etapa bat, besterik ez,
|
baina
garai ederra.
|
|
|
Luisena izan zen alokatu zuen lehenengoa eta errenta zaharrarekin geratzen zaion azkena.
|
Baina
garaiak aldatu egin dira eta Luisen etxeko jabeak ez du uste karitatea egiten jarraitu behar duenik, zeren eta hori da bere ustez egiten ari dena, eta horretarako eliza dago. Luisek errenta berriko alokairua ordaindu egin behar dio, edo bestela ez du merezi hor jarraitzerik.
|