|
2005
|
|
|
Halaere, zenbait gertaeraulertzekoetaegitenduguna
|
azaltzeko
, teknikak teknika, tresnak tresna, ereduak eredu, zailtasunak ditugu. Hor dugu, esatebaterako, koartikulazioarenarazokorapilotsua.Ebakikidetzarengertaeraharrigarrihonenaurrean, etahizketa hotsak ateratzekoegitenduguna zehazterakoan, fonetikarien araberadefinizioezberdinekintopoegitendugu.
|
|
|
Azkenpuntuari erantzunez, Stevens-ek (1972) Hizketarenizaerakuantikoa izeneko teoriaren eskutik
|
azaltzen
digu mundukohizkuntzetanhots batzukbestebatzuk bainoegokiagodirelagunenaturaletanekoiztendirelako; izanere, artikulaziozkoaldaketa ttikiek uhinakustikoetanaldaketa handiak eragitendituzte etaalderantzizere, bestehorrenbeste; hauhorrela gertatzen omen da, batetik, akustikaren etaartikulazioarenartean erlazio linealikcz dagoelako; eta, bestetik, uhinakustikoetakoaldaketattikiekoharmenenerako berebi...
|
|
|
Aurrekoak erabatbaztertu gabe, 70.hamarkadatik aurreragaurarte, Psikologia kognitiboareneskutik datoz oharmenari lotutakoikerketa asko. Oharmen prozesua informazio prozesumodura
|
azaltzen
dute (Lindsay k
|
|
|
Apologistena, Poza tik hasiz, Larramendiren gataskak barne XVIII. mendean, ahantzi gabe Sarako Joanes Etxeberri, bere Laburdiri escuararen hatsapenac deritzan obran
|
azaltzen
dituelarik, bertzeak bertze, kapituluen tituluetan: Escuara garbia da, Escuara noblea da, pentsa-molde berak iraunen duela XX. menderaino.
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi jakintsun (1894), gero trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo behar den ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora
|
azalduz
, ezin sinetsizko gertakaria arranoa pikaren umea jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari batena da, dena ironia, dena zizta eta zirikada, emeki emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino, dena gatz eta piper.
|
|
|
Lau bertsotan
|
azalduko
ditu eskuindar ideiak.
|
|
|
Ez da kalitate handiko hamalauduna, bainan
|
azaltzen
du giro berri bat, aldarrikatuz goraki eta akrostiko modura Zazpiak beti bat.
|
|
|
Iparraldean ere nabari da giro aldaketa eta bereziki Gratien Adema Zalduby ren baitan. Hura bera, Errepublikaren kontra bortizki
|
azaldu
zena, orain, hogei urteren buruan, agertuko da Zazpiak bat ospatuz.
|
|
|
Hona, beraz, zer giro berezian Dibarrartek aurkezten duen jadanik Iurretara igorri zuen kantua bertze ideología bat
|
azalduz
. Euskaldun bestak ziren.
|
|
|
lraganean ikusten du zazpien batasuna, lehen egina zena, orain hautsia. Lehengoaren mina, iraganaren mina
|
azaltzen
du azken bi neurtitzetan, bere baitan daukan bihotz mina eta auhenka deitoratzen du bereizte hori, auhenka ere askatasun galdua. Zorigaitza adierazten du bereziki ondikotz hitzarekin.
|
|
|
Instrucciones para escribir la Historia Nacional, hau da, txostena bes teak beste Historia de nacion vascongada idazteko plangintza da, Euskal Herriko hiru probintzietara mugaturik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabara. Giro berean beste txosten baten asmoa
|
azaldu
zen: Plan del discurso previo a la Historia Nacional de las tres provincias bascongadas dividido en tres partes y un apéndice o suplemento.
|
|
|
Vasconia osoaren ikerketa premia sortu zitzaion, bere aintzin solasean
|
azaldu
zuenez gero. Jaurgainek onartzen du vascoiberismoa eta iparraldearen inba sioa17 Hegoaldean, aldiz, historiografía ohizko erakundetze politikoaren zer bitzuan eta defentsan burutzen zen, batez ere probintzia bakoitzekoa azpima rratuz.
|
|
|
Euskaldunen azken 1.000 urteko historia zehatza idatzi zuen, inguruneak eta gizakiak sortu zituen zibilizazio desberdinak. Horregatik, demografiaz, migrazioez eta egu neroko bizitzan garatu ziren zibilizazio material guztiak ondo deskribatu zituen eta bere bilakaera
|
azaldu
. Euskal Herri ia osoa (Enkarterria eta Tutera izan ezik) eta kasu batzuetan inguruko lurrraldeak (Biarnoa) hartzen zituen aztergai.
|
|
|
Baina sal buespenez jositako errealitatea eta kasuak ditugu eta horrenbesteraino iritsi direnez, azkenean, paradigma nagusien puxkaketa osoa gertatu da azken hogeita bost urteotan. Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara
|
azaltzeko
unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da.
|
|
|
Atal honek azterketa berezia merezi luke autorez autore. Hala ere, zenbait gogoeta orokor
|
azalduko
ditut.ETORKIZUNARI BEGIRAAzpiegiturazko ikerlanak burutu behar dira, oraindik gure iraganaz eza gutza urria dugulako Euskal Herriko ikuspegia garatuz. Euskal Herria, edo zein herri bezala, anitza eta moeta askotakoa dugu eta kostaldeko herrialdeen edo barrualdekoen dinamika eta denborak ez dira berdintsuak.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak
|
azaltzen
du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
era honetako testu bakan batzuk baino ez daudelarik, zaila gerta dakiguke batzuetan mota bateko hitz, esapide edo egiturarik ez egotea hiztunentzat onartezina izatearen edota esku artean ditugun testuen tipologiaren ondorio ote den. Filologiak aldaketez ohartzen laguntzen digu, baina aldaketa horien artean bereizi beharrekoak dira hizkuntzaren esparru berrietara egokitzeko beharrak
|
azaltzen
dituenak eta egokitze horretan lagundu beharrean oztopo gertatzen direnak. Aldaketa berezkoa du hizkuntzak eta aldaketek ez dute ezinbestean ahulgarriak izan behar.
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera handia erakusten dute testu tekniko zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean baino izen sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu lotura bideratzeko erabiltzen da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura
|
azaldu
den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia egin nahi zaionean izen sintagma madura trinkotuz. Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira.
|
|
|
Aurreko tauletan eman ditugun datuen joera nagusia
|
azaltzeko
, badirudi nahikoa dela arau bi proposatzea:
|
|
|
Grafikan ikusten den moduan, desberdintasunik handiena bokalez amai tutako oinetan gertatzen da berriz ere; aurreko atalean
|
azaldu
dugun prozesu beraren ondorioa dela esan dezakegu.
|
|
|
euskararen inguruan idatzitako ia mila izenburu katalogatzen dira eta emaitza baliotsu honek sorrarazten du mirespena eta euskaldunon aldetik esker ona aitortu beharra. Nire aldetik sentimendu horiek publikoki
|
azaltzeko
prestatu dut ikerketa hau, ezagutzen ez den gaiaren berritasunagatik nire adiskideari proposatu nionean interesgarria iruditu zitzaiona.
|
|
|
Sailkapenei buruz zerbait
|
azaldu
behar dut. Lau egin zituen, edo ezagutzen ditugunak lau dira:
|
|
|
Eskuratu berria zuen ordurako Catalogo dei libri Sardi azken erreferentzia 1850 urtekoa dakarrena. Sardiniako dialektoen ikerketak egiten dituzten izenburuak datoz zerrenda honetan, eta gero laguntzaile izango duen Giovanni Spano ere
|
azaltzen
zaigu.
|
|
|
lehenengo perpausaren bukaeran goranzko ala beheranzko doinua, eta bi perpausen arteko isilune laburragoa ala luzeagoa. Bistan da ezaugarri multzo bi horiek hurrenez hurren koma eta puntuaren bidez islatu ohi direla eta, berez, euskal hizkuntzalaritza aplikatuko zenbait lanetan ere horrelaxe
|
azaldu
da (Garzia 1998: 37, 142).
|
|
|
ustez jatorrizkoa dena (19a) eta testu eta perpaus mailako funtzioak biltzen dituena (19b). Kide hauen guztion testu mailako fun tzioa, bestalde, mintzagaia indartzea da nonbait. c4) sailean aipatuko direnen kasuan, bes talde, ustez jatorrizkoa zen funtzioa eskuragarri dago gaurko euskararen baitan ere, eta oro har, berriz bezalakoen bi erabilerak
|
azal
daitezke.
|
|
|
a4) Juntagailuekin pilatzerakoan lokailuak bide dira nagusi esangura harremanaren ikuspegitik. Hitz hurrenkerari dagokionez, bestalde, juntagai luen atzetik
|
azaltzen
dira, eta oro har kokapen bat baino gehiago har dezake te perpausean zehar.
|
|
|
b2) Hala ere, juntagailuekpuntu batenatzeanazaldu ohidiraeta hiz kuntz mailen arabera, nahiko maiz
|
azaldu
ere (Euskaltzaindiak 1994, Makazaga1996, Garziak 1998). Lokailu gisajokadezakeelakoa, gureustez, ukaezinadabaina horren jokaerabereziarenesparruan ezezik (45), edo (46) etaeta (47) juntagailueneanere.
|
|
|
e4) Bukatzeko, zeren hori bait aurrizkia daraman aditzekin hatera
|
azal
daiteke, baina hori, bai koma ezaugarrien atzetik (53) bai puntuaren atzetik ere (54). Areago, zeren eta bait puntu ezaugarrien atzetik azal daiteke, geure klasikoen puntuazio sisteman behintzat (55).
|
|
|
e4) Bukatzeko, zeren hori bait aurrizkia daraman aditzekin hatera azal daiteke, baina hori, bai koma ezaugarrien atzetik (53) bai puntuaren atzetik ere (54). Areago, zeren eta bait puntu ezaugarrien atzetik
|
azal
daiteke, geure klasikoen puntuazio sisteman behintzat (55).
|
|
|
Bait horrekin hatera ere esku ragarriak direla dirudi (57) baina bestalde, bait hori hain menderagailu garbia ez dela ere onartu behar da: Bait daraman adizkia duen perpaus bat behinik behin, gainontzeko kiderik gabe ere
|
azal
daiteke puntu baten atzetik (58). 21
|
|
|
Bigarrenezaugarria, prosodia mailakoada: bi perpausen artekoisilune laburragoa etalehenengoperpausaren goranzkodoinua, batetik, eta, bestetik, isiluneluzeagoaetabeheranzkodoinua.Ezaugarri multzo bihoriek, idatziz komailanegokialaokerislatzen direlaere (koma etapuntuarenbidez, oro har), gaidiralokailurik gabelokailueiegotziohizaizkien esangura harrema netakobatzuk adierazteko. Lehenengoak askozmurriztapenhandiagoak ditu etalokailu batdagoenean ere, hautaketa bigarrensortaren aldeegitendaoro har.Edonola, komaren bidezislatuohidirenezaugarri horiekgaidirabeste lakolaguntzarik gabe aurkaritza, argudioa, kausaetaemendiomotabatzuk
|
azaltzeko
, baina besteemendio motabat, ondorioztapena, ondorioa, hauta kari harremanaketakontzesioa ezdiraeskuragarri. Puntuarenbidezislatzen ohidirenezaugarriek, aldiz, komaren esangurez gain, argudioa etakausaere iradokidezakete eragarbian.Lanhonetan, gainera, hainaztertua ezdenpro sodia ezaugarrienhirugarren multzo bataztertu dugu: aipaturikolehenengo multzoakbainoisiluneluzeagoaetabigarrenmultzoakbainogoragoko doi nua (bipuntuak oro har). Ezaugarri hauek osoesangura harremanzehatzak adierazten dituzte:
|
|
|
Beharbada halabehar hutsa izan zen Mitxelenak zemai ri ere lehen gorago abagadaune z bildu duguna ez ezartzea eta harekin hatera beren egituragatik mailegutzat (edota aitzineuskarako lexi kotik landakotzat, bederen) jo litezkeenen artean ez ematea. Izan ere, edozei nek dakike ze bi arrazoi izan ohi diren euskal morfema batean/ m/
|
azaltzeko
:
|
|
|
Uste honen segurtasuna erabatekoa balitz arra zoi bikoitza eta sendoa genuke zemai ere mailegutzat jotzeko.Besterik da haren etorki zehatza aurkitzea. Honetarako, gainerako iker keta eremuetan legez, nork bere inspirazioa eta eredua ahal duen lekuan hila tu ohi du, ez haranzko bidea baizik eta honanzkoa baita (asmatutakotik edota berreraikitakotik datuetara doana)
|
azaldu
eta justifikatu behar dena. Nik neuk Mitxelenak erdietsi bide zuen etimologiarik eder eta emankorrenetakoa erabi li nahi izan dut giltzatzat edo eredutzat.
|
|
|
1969: 399) esaeran oinarritzen da ondokoa, non Eskualdun Onaz eskuinetik eta ezkerretik nola mintzo diren
|
azaltzen
digun: Batzuen arahera Eskualdun Ona harea hezen hila da, eta maltsoa; hor tzik ez, etsaiaren ausikitzeko; ez koskatzeko adarrik. Balinhadu ere, hare kur kuilak hezala, sar ateraka erahilki adarrak; den gutieneko haize hotzak izitzen.
|
|
2019
|
|
|
" gobierno ilegal= legez atzetiko agintaritza". 241 Badirudi lehenengo bi adieren konnotazio negatiboa ezabatu eta legezko diktadura bati leku egiten zitzaiola Espainia frankistan argitaratu nahi zen Akademiaren hiztegian. Dena dela, gerraondoko lexikografiaren moteltasuna eta azken porrota ezin du lexikoaren depurazio politiko soilak
|
azaldu
.
|
|
|
1940an bertan, Euskaltzaindia berrabiatzeke, J. Gorostiagak Diccionario vasco español francésen ale bat erosi zion Angeluko (Pirinio Behereak) erbestetik.242 EJ GEren funtzionario ohiak, Mundu Gerraren eraginez, Kubara alde egin behar izan zuen, baina R. M. Azkuek Akademiaren berrabiatzea eta jarduera xeheki
|
azaldu
zizkion gutunez. Gaztelania euskara hiztegiko dokumentuen truke, orobat, deduzko izendatuko zutela agindu zion euskaltzainburuak:
|
|
|
Euskaltzaindiak 1949ko ekainaren 25ean Bilbon egin zuen batzar horretan ez zen egon J. Urquijo, seguru asko bi egun lehenago RSVAPek Gipuzkoako Azkoitian egin zion omenaldi jendetsuak eragindako nekeagatik. F. Krutwig gazteak, beraz, gutuna idatzi zion uztailaren 6an Bilbotik Donostiara, Euskaltzaindia eraberritzeko dosierra idazteko ardura hartu zuela
|
azaltzeko
:
|
|
|
Krutwigen bibliotekan oraindik gordetzen da Akademiaren Euskera agerkariaren 1931ko lehen zenbakiaren ale bat, non akademikoen zerrendari hainbat ikur erantsi baitzizkion, haien berri jakin ahala.384 Honela
|
azaldu
zion prozesua N. Ormaechea urgazle erbesteratuari 1951ko apirilean:
|
|
|
Kasu honetan akta ofiziala gordetzen da, soilik euskaraz egina, eta horren arabera, euskaltzainburuordeak esan bezala F. Krutwigen auzia epaituta egon arren, JCVrekiko arazoak konpondu gabe jarraitzen zuen, nahiz eta Akademiako idazkaria JCVko buruarekin harremanetan egon: " Oleaga jaunak
|
azaltzen
dauz lenaurreko batzarrean artu zan Krutwig jaunaren gaizko erabagia beterik Bizkai’ko Junta de Cultura’ren lendakariagaz erabili dabezan autuen gora berak. Onetsiak izan dira ete bar [r] iro ezartzen dako arazo oneri ekin dagiola.
|
|
|
899 ABA EUS: D. de Inzaren gutuna I. M. Echaideri, zuela (18.000 pta.) adierazi eta J. Irigoyenek Zumetxaga ermitan eta Ondarroako elizan zaharberritze lanak proposatu ondoren, Akademiarekiko harremanaren egoera
|
azaldu
zuten:
|
|
|
Menéndez Pidalek eta bere dizipuluek ongien irudikatzen zutena, ezabatzeko asmoa ageri zen. P. Sainz Rodríguezek
|
azaldu
zuen IdeE ren zeregin nagusia, erreakzionarioen fronte intelektuala izatea zela:
|
|
|
1942tik aurrera Salamancako Unibertsitateko latin katedraduna izan zen. Donostiako Círculo Cultural Guipuzcoano ateneoan 1947ko irailean emandako hitzaldian bere euskal ikasketen programa
|
azaldu
zuen, aldi berean jeltzaleekiko muga politikoak adierazita:
|
|
|
Alde batetik, E. Esparzaren dimisioaren berri eman zuen A. Irigarayk, hura lanpetuegi zegoela
|
azalduz
Akademiaren zereginetarako. 1941ean euskaltzain izendatu zutenetik, frankista amorratua ez zen inoiz batzarretara agertu.
|
|
|
R. M. Azkuek 19431944 arteko batzarretan luze aztertutako liburu horretan, Austriako apaizak garatutako kultura eremuen(" Kulturkreislehre") teoria difusionista
|
azaltzen
zen (Euskaltzaindia 1956: 322). moak F. Krutwigen eurozentrismoa justifikatzen zuen:
|
|
|
Rueda 2016). 773 EGLZ DCEko buru nominalak Biarritzen emandako hitzaldian euskararen egoera patetismo handiarekin
|
azaldu
zuen. Inoiz ez bezalako literatura garapenak ezin zuen hizkuntzaren odoluste demografikoa saihestu:
|
|
|
EAJ PNVren agerkariak adierazi bezala, frankismoaren zigor makineria ordurako abian zen. BPDko presidenteak ekainaren 9an mezu hau idatzi zion G. Riestra gobernadore zibilari Akademiaren ekitaldi irekian gertatutakoa
|
azaldu
eta, bide batez, BPD eta JCVren erantzukizuna zuritzeko:
|
|
|
M. Azkueren omenaldian egon zen Bilbon. J. M. Seminariok Iruñetik idatzi zion N. Oleagari ekainaren 17an arazoaz bere ikuspegia
|
azaltzeko
, baina ezkutatu egin zizkion Bizkaiko agintari frankistak hartzen ari ziren neurriak. Tonu bakegile eta ulerkorra gorabehera, gaitzetsi egin zuen hitzaldi abertzalea, eta Euskaltzaindiaren (eta idazkariaren beraren) istiluarekiko erantzukizunaz aritu zen:
|
|
|
Hain zuzen, P. Lafitte euskaltzaina buru zuen biltzarreko" Défense de la langue basque" sailak idazki bat plazaratu zuen euskararen etorkizun agonikoaz. Gipuzkoako eta Bizkaiko euskararen egoera EAJ PNVko J. Rezolak eta ELASTVko G. Ruiz de Ercillak
|
azaldu
zuten, hurrenez hurren. Hizkuntza sailaren kalkuluen arabera, artean, Euskal Herriko 700.000 euskal hiztunak 525.000 izatera igaro ziren, besteak beste, migrazioen ondorioz.1192 Atzerakada hori geldiarazteko neurriak Aljeriako kolpea jasotzear zen Frantziako egoera sozioekonomiko eta politikoari begira aldarrikatu ziren, Espainia frankistari eta, ondorioz, Euskaltzaindiari ez ikusiarena eginda (Larronde 2004b; 2004c).
|
|
|
P. Mourlane idazle falangista, A. Irigaray, J. M. Lojendio eta L. Michelenarekin. Biharamunean egunkariek gaztelaniaz
|
azaldu
zutenez, A. Arruek" Euskeraren batasuna" z hitz egin zuen:
|
|
|
Ehun urte betetzear dagoen Euskaltzaindiaren historia hiru arotan banatzen duen konbentzioa onartuta ere(,, 1968 gaur arte), ikerketa honetan, zalantzarik gabe, garai ezezagunena deskribatu dut orain arte ez bezalako ponderazioarekin. Izan ere, Akademia ezinbestez frankistaren gaia sakon
|
azaltzea
tabu moduko bat izan da gaur egungo ikerketa akademikoan.
|
|
|
1953ko apirilean eskari luze bat zuzendu zion Gipuzkoako CAPen zuzendariari. Akademiak burutu nahi zuen argitalpen programa handinahirako pta. behar zituztela adierazi zuen.1048 GPDk 5.000 pezetako diru laguntza ematea erabaki zuenez, euskaltzainburuordeak eskerrak eman zizkion J. M. Caballero presidenteari maiatzaren 15ean.1049 Honela
|
azaldu
zion N. Oleaga idazkariari, adibidez, Donostiako CAMi egin zion eskaria: " Es un poco altisonante; pero nunca faltan en estos Consejos personas que miran con malos ojos lo nuestro.
|
|
|
Nolanahi den, zenbaki berriaren atal nagusia frantziskotar euskaltzainak prestatutako arteko aurkibideek osatzen zuten, Euskaltzaindiaren garai distiratsuagoaren erakustokia zirenak (Villasante 1953b). Ondoren" Algunos acuerdos de la Academia Vasca" atal laburra zetorren gaztelaniaz, Akademiak 1951ko apirilean hartutako erabaki ortografikoak
|
azaltzen
zituena," h" eta" ñ" grafemez ohar batzuk gehituta. Erabaki ortografiko horiek zelako oihartzun mugatua zuten, P. Barojak 1953ko ekainean Bartzelonako Destino argitaletxearekin plazaratutako El País Vasco gidaliburuko hitz hauek erakusten dute:
|
|
|
1953ko azaroaren 27ko batzarrean, idazkariak
|
azaldu
zuen artean ez zuela B. Burebarekin biltzerik izan, eta ondorioz Informazio eta Turismoko ministerioaren Bizkaiko delegatuaren baimenik gabe jarraitzen zutela Euskera berria argitaratzeko. Batzarrak berriz ere N. Oleagaren esku utzi zuen hori bideratzea.
|
|
|
Alde batetik, Espainiako Gobernuak Mundu Gerrako aro falangistenean aldizkariak argitaratzeko ezarritako arauak oso zorrotzak ziren. 1936ko uztailaren 18aren aurretik argitaratzen ziren aldizkariek oso argi
|
azaldu
behar zuten noiz eta zergatik utzi zioten argitaratzeari, zein zen agerkariaren helburua eta arduradun nahiz lankide guztien
|
|
|
Sariketak hartu zuen bidea ikusita, uste dut, alde batetik, A. Irigarayk aspalditik bultzatu nahi zuen erdara euskara hiztegia arbuiatu zela. A. Ibinagabeitiari
|
azaldu
zionez, (prosazko antologiaz, ipuin bildumaz edota polizia nobelaz beste) Espainia Frantzietarako 200 orrialdeko hiztegi bateratua osatu nahi zuen, EAJ PNVren garaiko europeismo zaharberrituarekin bat etorri zitekeena.1120 Seguru asko Bilboko idazkaria izan zen, 1941az geroztik euskaltzainburuarekin lexikografian aritutakoa zenez, Nafarroako medikuari eragozpenak jarri zizkiona. Izan ere, N. Oleagak adierazi zuen R.
|
|
|
Finantzaketa ere arazo zen, eta horretarako erbestearekin harremanetan zeuden. Kubatik itzulitako J. Bilbaori honela
|
azaldu
zion bere proiektua L. Michelenak:
|
|
|
Gipuzkoan argitaratu nahi zuten, baina Donostiako elizbarrutiak eragozpenak jarri zizkion A. M. Labayen jeltzalearen bidez egindako eskariari, eta 1955 arte atzeratu zen Itxaropenako argitalpena.1165 J. Font Donostiako apezpikuak 1954ko urtarrilaren 5ean eman zion" imprimatur" baimena, eta N. Ormaecheak hitzaurrea erabili zuen, berriz ere, gazte berritzaileen aurka egiteko (Zaitegi ta Plazaola 1955). 1166 P. Axularren Guerori, M. Lecuonaren hitzaurreaz gain, A. Irigarayk aurkibide onomastikoa eta L. Michelenak hiztegi laburra erantsi zizkioten. Nafarroako medikuak honela
|
azaldu
zion erabilitako irizpidea P. Lafitteri 1954ko apirilean, XX. mendeko purismoak eragozpenak jarri baitzizkion Gueroren zabalkundeari:
|
|
|
232). mintza, batez ere ikasgai eta ikaskuntzari buruz. Nik beintzat iritzi ori
|
azaldu
zoât eta berak ontzat artu zeâk" (Barandiaran 2009: 809).
|
|
|
Bilboko hitzaldiaren arazoak zuen izaera politiko judizialarekiko arduragabetasuna ageri da, halaber, P. Lafitte euskaltzainari ekainaren 25ean Donibane Lohizuneko Hôtel Eskualduna tik idatzi zion gutunean. Ez zion
|
azaldu
zergatik zeramatzan aste batzuk Frantzian. Soilik aldizkari bat argitaratu nahi zuela Pirinio Behereetan, Espainia frankistako zentsurarekin arazoak zituztelako.
|
|
|
Iradokizunen bat egitera mugatu zen: euskaltzain berriei Euskeraren bilduma osoa eman litzaiekeela, gerra zibil aurreko erabakien jarraitutasuna ziurtatzeko.850 Gutunean ez zuen erantzun hitzaldiaren arazoa aipatu, baina L. Villasantek irailean Pauen gorabehera guztiak
|
azaldu
zizkion (cf. Altube 1959:
|
|
|
Altube 1959: 47). 851 Frantziatik itzuli ondoren, honela
|
azaldu
zion frantziskotarrak idazkariari S. Altuberen iritzia, azken finean Akademiari eta bereziki euskaltzainburuordeari jarrera erresistenteagoa eskatuz diktadura frankistaren aurrean:
|
|
|
F. Krutwigek hitzaldian landutako gaia bereziki minbera zen jeltzale katolikoentzat, frankismoak behin eta berriz aurpegiratu zielako marxista ateoekin bat egin izana gerra zibilean. A. M. Labayenek bere ikuspegia
|
azaldu
zion, genozidio kulturala hizpide, euskaltzain gaztearekin harremanetan zegoen A. Ibinagabeitiari:
|
|
|
Frantziskotarrak bidalitako beste gutun bati erantzuteko, Paristik idatzi zion berriz ere irailaren 2an. Seguru asko L. Villasantek xeheago
|
azaldu
zion euskaltzainburuordearen konponbiderako proposamena, baina F. Krutwigek bere posizioari eutsi zion. Erbestean geratzea erabakita zuen, A. Ibinagabeitia eta EJ GEko zenbait kiderekin hitz egin ondoren, Bizkaira itzultzea arriskutsuegia zelako.
|
|
|
862 Hain zuzen, oso pozik zegoen EGLZ DCEko buruak EAJ PNVren aldizkarian F. Krutwigen teoriak
|
azaldu
eta hurrengo zenbakian L. Villasanteren sarrera hitzaldi" ederra" aztertuko zuelako. Euskaltzaina oker informatuta zegoen edo frantziskotarra manipulatu nahian ari zen.
|
|
|
1951ko maiatzean F. Krutwigek Nuevo Ateneo ko gorabeherak
|
azaldu
zizkion eta teologia sailburu izatea eskaini zion L. Villasanteri.708 Frantziskotarrak uko egin zion, Arantzazuko eskolekin lanpetuta zegoelako, baina bere doktorego tesiaren bigarren liburukia eta frantziskotar aldizkariak bidali zizkion.709 L. Villasantek jasotako kritiken aurrean, F. Krutwigek argudioz jositako gutun eta dosierrak bidali zizkion, Nuevo Ateneo ko sailkideei ere aurkezten zizkie... Gaztelaniaren antzeko ortografia fonetiko erraza baztergarria zen, kultura maila apalaren isla zelako, frantses, ingeles eta alemanarekin erkatuta.
|
|
|
N. Oleaga idazkariaren iritziz, L. Villasanteren jaioterrian egin behar zen, eta horretarako Gernika Lumoko alkatearekin hitz egiteko prest zegoen. Baina berriz ere F. Krutwigen asmoa gailendu zen, BPDko jauregian egitekoa, Bilbok komunikabide hobeak zituelako eta ekitaldi publikoari publizitate gehiago emateko.716 Frantziskotarraren zalantzak uxatzearren, J. Urquijo hil ondoren Akademian zeuden iritzi ezberdinak
|
azaldu
zizkion, alderdikeriaz. R.
|
|
|
" Seminario iauna guztiz faxista baita goganbehaŕtsua da, eta orain niri baietz erranagatik’ beharr bada geroz ezetz eŕan diroke". 737 Dena dela, kontuan hartu behar da Guatemalako aldizkaria nekez argitaratu eta atzerapen handiarekin iristen zela Espainia frankistara. Era berean, F. Krutwigek" h" grafemadun hitzen zerrenda eta Akademian irakurritako" Sobre ortografía vasca y el vascuence escrito" lana bidali zizkion, bere estandarrerako proposamenak
|
azaltzeko
. Hain zuzen, L. Villasanteren sarrera
|
|
|
Lafon Frantziako euskaltzainak ere, Akademiarekin baino harreman gehiago zuen CSIC eta RSVAPekin, atlas linguistikoaren proiektua edota BRSVAPeko artikuluak zirela eta.755 Círculo Cultural Guipuzcoano ko M. Agud eta J. M. Azaolak, CSICen laguntzarekin, bultzatu nahi zuten euskal filologiako mintegiaren proiektua, RSVAPen" Seminario de Lenguas Prerromanas" geldotuaren garapen gisa. Donostiako ateneoan euskara eskolak ematen zituen L. Michelenak xeheago
|
azaldu
zizkion Galiziako R. Piñeiro presondegi lagunari zeintzuk ziren joera eta erakunde ezberdinen arteko tentsioak:
|
|
|
Propaganda ko zuzendari nagusi gisa, Madrilgo Ateneoaren burua zen, eta Gipuzkoan igarotzen zituen udak. Donostiako egunkarian egin zioten elkarrizketan
|
azaldu
zuen baimenaren irizpidea:
|
|
|
483 Jean Ithurry() elizgizonaren gramatikak bereziki aditza
|
azaltzen
zuen, eta zatika argitaratu zuten Eskualduna astekarian. Hain zuzen, 10.000 ale banatzera iritsi zen aldizkariarekin, Baionako elizbarrutiaren inguruan literatura eskola antzeko bat sortu zen, jeltzaleen hizkuntza eraginik gabea.
|
|
|
Izan ere, Frantziako Parlamentuan herri hizkuntzen hezkuntzarako estatutu berria eztabaidatzen ari ziren, 1951ko urtarrilean" Loi Deixonne" bilakatu zena. P. Lafittek berak Le Courrier de Bayonne egunkarian
|
azaldu
zuenez, J. Errecart" Mouvement républicain populaire" (MRP) alderdi kristau demokratako diputatuak parte hartze garrantzitsua izan zuen eztabaidan, nahiz eta zentralismo jakobinoak proiektu erregionalista ahuldu egin zuen (Oficina Prensa Euzkadi). 508 Besteak beste, lege proiektuaren aurka agertu ziren Académie Française bera edota A. Dauzat bezalako linguistak. P. Lafitte pertsonalki inplikatu zen eztabaidan eta M. Deixonne diputatu sozialistari gutuna idatzi zion, Herriako zuzendari gisa, Senatuak murriztutako lege proiektua puntuz puntu aztertzeko:
|
|
|
Bilboko Udal Epaitegiak, Gipuzkoako Tolosatik omen zetorren auzi bati jarraituta," ondazilegui" [sic](" suelo comunal") hitzaren esanahiaz eta zentzu juridikoaz galdetu zion Akademiari.511 R. M. Azkueren Diccionario vasco español francésen hitz hori jaso ez arren (bai, ordea," zilegi"," montes comunales" adierarekin) euskaltzainburuak idazki bat prestatu zuen hitzaren esanahia zehazki
|
azaltzearekin batera
ondorio juridikoak saihesteko:
|
|
|
Ibaizabalgo ur kutsatuen ertzean bizirik iraun eta euskaraz amets egiteko adorea zutenen artean Gregorio Maidagan ere aipatu ondoren, F. Krutwig zatekeen bere germaniar abizen eta guzti, sator zuloko euskal gaietan gehiena
|
azaltzen
zen hurrengo mamua. Gutxi edo asko, hori da tiroketa eta sirena artean, nahiz geroago kaki nabarren ondoan joan etorrika igarotako orduez euskararen inguruan esan daitekeena.
|
|
|
Era berean, ezkerreko ideologiak ia ez dira agertzen, garaiko euskal gizartearen izaera kontserbadoreagatik eta euskarazko kulturan ezkerrak zuen pisu txikiagatik. Izan ere, frankismoaren errepresio hutsak eskasia hori ez du
|
azaltzen
, adibidez, eskola liberal menendezpidalistaren eta are katalanismo errepublikazalearen ondareak ere diktaduran izan zuten jarraitutasunarekin konparatzen badugu.
|
|
|
589 Ezinbestean, Word aldizkari ospetsura artikulua bidali zuenean atzera bota zioten eta bere kasa argitaratu behar izan zuen, liburuxkan
|
azaldu
zuenez: How did language originate?
|
|
|
Artikulua ez argitaratzea I. Fagoaga zuzendariari zor zaio, artean F. Krutwigen zintzotasunean guztiz sinisten zuelako. Nafarroako tenore ohiak N. Ormaecheari apirilean idatzi zion artikulua zentsuratzeko arrazoiak
|
azaldu
eta euskaltzain gaztearen defentsa egiteko:
|
|
|
I. Fagoaga bitartekari zela, Espainia eta El Salvador artean hainbat gutun gurutzatu zituzten 1951ko apiril ekainetan F. Krutwig eta N. Ormaecheak, Akademiaren gerraondoko berrantolatzea xeheki
|
azaldu
eta euskaltzain izateko hautagaitza prestatzen saiatzeko. Baina N. Ormaechearen ezezkoa atzeraezinezkoa zen, eta F. Krutwigek onartu behar izan zuen hura kentzea.
|
|
|
Eta euskera biziko baldin ba’da —ta gure aurrekoena ez baña geure izaera benetan
|
azalduko
baldin ba’dugu—, gure errietako biziera naasia euskeraz jarri bear nai ta ez: gaurko eziñegona, bizi bearra ta ezin bizia, aundinaia, diru gosea, maitasun gorrotoak, gaurko gizonen ametsak, zuur edo zoro; ezerezaren gau beltzean —iltzeko sortua—, nondik datorren ta zertarako den ez dakienak daraman uskeriazko ibillera galdua ta bera baño goragoko zerbaiten alde gizona bere buruari uko egitera beartzen duen indar ezkutua (Michelena 1951:
|
|
|
J. Gorostiaga toponimiaren bidez Bizkaiko historia ikertzen ari zen. Euskarazko, zeltazko eta latinezko leku izenak sailkatu eta kronologikoki
|
azaldu
zituen.613 Euskal Herriko toponimia ere beste gudu zelai politiko bat zen. J. Gorostiaga abertzaleen arteko salbuespena zen, indoeuropar arrastoari ematen zion garrantziagatik.
|
|
|
Ezta eŕeza itaun oneri erantzutea. Ganera, eztira une ta toki onexek berau aztertu ta
|
azaltzeko
egokienak. Beioa ba, arazo ori, Euskaltzaindiaren lepora, berak, euskaltzaleen laguntasunagaz, dagokon ondorea emango dautso ta.616
|
|
|
Menéndez Pidal eta R. Lapesaren lanetan oinarritu zen, euskarak gaztelanian izandako eragin lexikoa
|
azaltzeko
. Urte bereko" Nuevas investigaciones sobre Lengua Vasca" berri laburrean, CSICen Emerita aldizkariko gehigarrian argitaratutako" A propos de l’origine du Basque" artikuluaren ondorioak azaldu zituen (Fouché 1943).
|
|
|
Lapesaren lanetan oinarritu zen, euskarak gaztelanian izandako eragin lexikoa azaltzeko. Urte bereko" Nuevas investigaciones sobre Lengua Vasca" berri laburrean, CSICen Emerita aldizkariko gehigarrian argitaratutako" A propos de l’origine du Basque" artikuluaren ondorioak
|
azaldu
zituen (Fouché 1943). Euskarak, historiaurreko hizkuntza autoktonoarekin nahastutako hiru osagai zituen:
|
|
|
Krutwig se propone el labortano antiguo como base de la unificación". 275 A. Irigarayk, ordea, ez zuen dosierrik aurkeztu, soilik euskarazko ikasliburu bat prestatzen ari zela adierazi zuen batzar batean(). Handik bost urtera, A. Ibinagabeitia Euskera irudi bidez= Nuevo método de euskera básico (1953) argitaratzear zegoenean, Nafarroako medikuak
|
azaldu
zizkion bere ikasliburuaz zenbait xehetasun: " Badakit euskara metodo bat egiten ari zareala; nik aspaldi ene aurrekin erabilitako bat
|
|
|
Ekain irailetako batzar hauek onarpen ofizialik zergatik ez zuten izan
|
azaltzeko
, R. M. Azkuek izan zuen istripu larri eta berehalako heriotzara jo behar da, hain zuzen.
|
|
|
Hain zuzen, Diccionario etimológico español e hispánico izan zena lantzen ari zen V. García de Diegok idatzi zuen hilberri akademikoan, R. M. Azkueren (ez zion deiturari" euskal" grafia aldatu) izaera erakargarria eta euskararen biziarekiko zuen kezka
|
azaldu
zituen. Hala ere, J. Urquijorekin egin ez bezala, euskaltzainburuaren euskararekiko maitasuna gehiegizkotzat jo zuen, eta hori zentsura politikoa ere bazen.
|
|
|
P. Lafitte euskaltzain berriarekin izandako eztabaida garratzak oztopo handiagoa izan behar zuen. Hain zuzen, hautagaitzak hartu zuen bide okerraren ondorioz, F. Krutwigek gordinago
|
azaldu
zuen urriko batzarrean gertatutakoa. Aktak halakorik ez adierazi arren, F. Krutwigen arabera, A. Irigaray Donostiako batzar horretan egon zen eta berak jarri zion betoa izendapenari:
|
|
|
Bestalde, Gipuzkoako A. M. Labayen eta J. Zaitegui jeltzaleak, eta seguru asko baita J. Thalamás, B. Fagoaga eta I. Larramendi ere, I. Fagoagak proposatutako hautagaiak ziren. Gernikaren zuzendariak, hain zuzen, N. Ormaecheari
|
azaldu
zion izendapenen atzean zegoen asmoa abuztuko gutunean:
|
|
|
Hala ere, edukiagatik, EAJPNVko kide bati 1949an bidalitakoa dela ematen du. Oso ongi
|
azaltzen
du zein zen P. Lafitteren eta berak lideratzen zuen taldearen jarrera Akademiarekiko:
|
|
|
" Los discursos de Dassance y Elissalde fueron dos perfectas nulidades" (Iztueta & Iztueta 2006: 430). 534 1951ko irailean Hendaian egin zen Eskualzaleen Biltzarraren urteroko jaialdian ere, Uztaritzeko alkateak elkartea artean nola eratu zen
|
azaldu
zuen oso laburki. Gure Herria berpiztuan argitaratutako idazlanaren oinarria izan ziren ikerketa xume horiek:
|
|
|
Filosofia eta letretan lizentziaduna eta, prestatutako dosierraren arabera, erregimenaren aldekoa zen.998 SFVJUk eragin zituen tirabira politikoen erakusgarri, zenbait diputatuk Jon Echaide abertzalea proposatu zuten euskara irakasle izateko, baina GPDko presidenteak betoa jarri zion. Euskaltzainburuordearen semeak berak
|
azaldu
zuen zergatik: " Aditzea dudanez, falanjisten presioak eta kutsadura gaizto gabeko bere patriotismo español iñork zalantzan jar zezakeen kezkak, eragin zioten neurri premiatsu hau hartzera" (Etxaide Itharte 1986:
|
|
|
1011 Kolaborazionismo salaketak saihesteko, A. Ibinagabeitiarekin korrespondentzian hasi zen A. Irigaray eta Euskaltzaindiaren asmoen berri
|
azaldu
zion zuhurtzia handiz (ABA AIB: A. Irigarayren gutuna A. Ibinagabeitiari,).
|
|
|
Ez beza iñork pentsa gaurko zenbaiten asmoak erabat baztertzekoak direla derizkiodanik, batez ere —errepide ortan bide ta bidexka askok baitute asiera— Aita Villasante Kortabitarte’k
|
azaltzen
dituen eran. Autore zaarrenganako joera, joera utsa, ezin egokiagoa da gaurkoz, ene ustez.
|
|
|
43; Murua Uria 1997, Bidegain 2013). Gure Herriaren 1938ko zenbakian, gerra zibil betean, bere jarrera ustez apolitikoa
|
azaldu
behar izan zuen:
|
|
|
Beste leku batean irakurri zenitzakete aien oroitzapenez
|
azaltzen
ditugun nekroloji ta omenaldi laburrak. Ez ditugu ere antziko gure otoitzetan gure irakasle ta lankide izan ziranak Jauna’gan atseden ar dezaten.
|
|
2021
|
|
|
Hasteko, kultura popularra eta subalternitatea definizioz eskutik doazelako: Burkek (1991)
|
azaltzen
duen bezala, XVI. mendetik aurrera kultura jasoa deitu ziotena garatu zutenean haiena ez zena izendatzeko sortu zuten eliteek kultura popular kontzeptua6 Ahozko kulturaren kasuan gainera lotura hori are
|
|
|
Horretarako, esaterako, metropolietatik koloniei buruzko ikerketa egiten duen Orientalismoaren inguruan Edward Saidek eginiko kritika, ikasketa postkolonialak abiarazi zituena, baliatzen du, besteak beste, lehengai teoriko gisa. Saidek" bestetasun" az eraikitzen diren errepresentazio hegemonikoez dihardu, eskema nahiz estereotipoetan oinarritzen den kanpoko begirada batetik eraikitzen direnez, esentzialistak eta estatikoak suertatzen direla
|
azalduz
; Gabilondok Erromantizismoak euskal kulturaren inguruan eraikiriko diskurtsora dakar" orientalizazio" prozesu hori, eta bertsolaritzaren lehen eragileengan izandako itzala seinalatzen du.
|
|
|
Errepaso horretan teoria postkolonialei ere eskaintzen die tarte bat, Saiden Orientalismoren garrantzia azpimarratuz, eta Ikasketa Subalternoei erreferentziarik egiten ez badie ere, Behetik Gorako Historia eta Mikrohistoria
|
azaltzerakoan
aipatzen du Gramsciren eragina: "[...] una razón esencial para la reacción contra el gran relato de la civilización occidental era la conciencia creciente de lo que éste dejo fuera o volvio invisible".
|
|
|
Alegia, eta oso labur
|
azaltzearren
, marxismoaren eta zenbait antropologoren lanen eraginez" biraketa kulturala" deritzona eman zuen 60ko hamarralditik aurrera historialari belaunaldi berri batek. Historiografia ofiziala ordura arte pertsonaia ilustreez eta kultura jasoaz bakarrik arduratu zen; belaunaldi berriak, ordea, herri xeheari erreparatu nahi zion (hortik sortzen dira kultura popularrari buruzko lehen azterketak eta baita herriaren bizimoduaz arduratzen diren" behetik gorako" ikerketak) eta horretarako tresna egokia eskaini zion historia serialak.
|
|
|
Ziklorik berriena izanik, eta bertan bertsolaritzaren presentzia mediatikoak jauzi kuantitatibo eta kualitatibo garrantzitsua egin duelakoan, garapen hori islatuko duten parametroak ezarri nahi izan dira. Horrela, esaterako, hazkundea hobeto hauteman ahal izateko testu kopuruari testuen hedaduraren dimentsioa gehitu zaio; bertsolaritzaren prestigiatzea adierazteko testuen kokapenari erreparatu zaio; gaiaren inguruko kazetaritzaren garapena
|
azaltzeko
generoen bilakaera eta ohiko baliabide batzuen erabilera hartu da kontuan; kazetaritza horren espezializazio maila neurtzeko txapelketetan errepikatzen diren sinadurei, bertsolarienei eta BDB n14 agertzen diren kideenei begiratu zaie...
|
|
|
Kontakizun bat eskainiko da, baina,
|
azaldu
den gisan, gertakarien interpretazio bat eskainiaz eta hipotesi batzuen inguruan ondorio batzuetara iristeko xedeaz. Elementu horiek Arostegik historiako lanen baitan oinarrizkotzat jotzen dituenekin uztartzen dira:
|