|
2022
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan. Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan
|
askoz
hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera
|
asko
daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso Handia pas to ral a joan den urtean Basabürüko herri hauek eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun
|
asko
egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen. Jean Louis Davant idazleak eta
|
|
|
Gaur egun den mistotasun hori berantago hasi zen, II. Mundu Gerratik landa. Arizale
|
askoz
gutiago ziren; 30 ziren gehienez.
|
|
|
Aldiz, aurten covid atzeratu den" Abdelkader" pastoralean ezin izanen da erran giristinoak urdinak direnik, zeren eta sujeta, pertsonaia nagusia, musulmana da. Erdi Aro aurretik egiten zen sailkapenari bueltatu da, gorriak eta urdinak, onak eta gaiztoak, zeren eta pastorala aspaldiko kontua da, Erdi Arokoa baino
|
askoz
aurrekoagoa; tragedia greziarrarekin ahaidetasuna badu. Baina datorren urteko pastoralean, ez dira giristinoak eta turkoak izango.
|
|
|
Euskalkiak eta batua ez dira bata bestearen etsai, baizik osagarri eta aberasgarri. Leku
|
askotan
, hasieratik batua ikasten dute, beste aukerarik ez dago, bertako euskalkia galduta badago. Batua ikasten da, eta hori euskara da.
|
|
|
Zeruko Argia ren garai horretan, kultur asteak egiten genituen Zuberoan, eta hori biziki garrantzitsua izan zen
|
askorentzat
, euskal kontzientziaz harro izaten lagundu baikaitu. Bazen elkarte bat, antolatzaile, Bedaroa izenekoa, hots," belarra egiteko aroa" duzu bedaroa; parte batez, Ühaitza kultur etxe bilakatuko zen.
|
|
|
" Lau mila bizilagun biltzen dira pastoral batean. Eta egun hartan euskara
|
asko
entzunen da, baina biharamunean gauzak berriro frantses sisteman sartuak izanen dira. Ez gara frantses sistematik atereak.
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu
|
askoren
idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi hauetan.
|
|
|
gaitzeko argazki sortak baditu bilduak, eta ofizio horretarik kazetaritzara iragan zen. Zeruko Argian idazten hasi zen, eta gero komunikabide
|
askotan
parte hartu zuen, nagusiki Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Berrian, Herrian, eta Xiberoko Botza irratian. Herria astekarian Zuberoako berriak usu ematen zituen zubereraz, bereziki maskaradenak eta pastoralenak, bere argazkiak lagun.
|
|
|
Xiberoko Botza irratian ere lan
|
asko
egin du, bereziki hiztegigintzan, hala no la" Egün bat, hitz bat" sailean. Hitz galduen bila zebilen, lexikografian gaitze ko altxorra bilduz, hiztegilari sena eta jakintza idatziz ere agertuz Hiztegi Ttipia Euskara Batua – Züberera/ Züberera – Euskara Batua liburuxkan (2019).
|
|
|
Allande Socarros langilea bezain lagunkina zen, maitagarria eta maitatua. Beraz horren bat bateko heriotzak jende
|
asko
txunditurik utzi du, bereziki Zuberoan eta Euskaltzaindian. Galtze handia dugu, eta ez bakarrik Zuberoan:
|
|
|
Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen azken epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu, jende
|
asko
lagunduz, eman dezagun samariar onak bezala, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa. Guhauk edonori ber laguntzak eginez, erran dezakegu:
|
|
|
Idazle, gramatikari, olerkari, irakasle, landareen bitartez sendatzaile, lasai aldi kurtso emaile, apaiz... jarduera horietatik bakoitzak bizilagun arrunt baten bizitza erraz beteko lukeelarik, Junes Casenave Harigilek, ordea, denak eraman ditu edo, hobeki erranda, daramatza gaur egun ere. Ezagutzen dutanenetik begikotasun handia datxikiot Junesi, langile porrokatua, abertzale suharra, zerbitzu emaile eskuzabala eta beste kalitate
|
askotakoa
baita. Junesek beste dohain bat ere badauka, hain zuzen irekitasuna, baita erlijio kontuei buruz ere.
|
|
|
Landako herriak (Biarno), Puyredon pastorala eman zuelarik (1997), argazkitan hartzeko baimena galdegin genion eta, txiste modura edota arrailerian, pastorala oholtzako deabruaren aitzinean hartuta izatea proposatu geniolarik, berak baietz erran zuen. Ez dakit apaiz
|
askok
onartuko zuten bromaz jokatzea erlijioari lotutako gai batekin; Junes bai ordea, Zuberoan, erran ohi dugun bezala, arrailerianta baita. Luzaz iraun beza gure artean, lan anitzez betetako bizibide luzean!
|
|
|
Herrien Elkargoak ez du bitarteko politikorik, adibidez, euskararen al deko politika bultzatzeko. Lan egiten du, baina
|
askoz
gehiago behar da. Ale gia, giroa aldekoa da, baina aldi berean ohartzen gara euskara duela hogei urte baino kinka larriagoan dagoela.
|
|
|
Oroigune hau eraikiarazteko baime na lortzearren, gizon horren meritu bakarra, antza," Do nibane Lohizune as ko maite zuela" jakinarazia zaigu. Eskerrak Euskal He rria maite duten guztiei ez zaiela fabore hori ematen... bestela, alde guztiak mota
|
askotako
eraikinez josita izango balirateke!
|
|
|
Jean Louis Davant idazle eta euskaltzainak paratutako pastoraleko testuan, go rri horiek, frantsesek alegia, adierazten zituztenek bazuten zer haserretzerik eta aurkako oihuak pizterik. Alabaina, egia da ere pastoralak azken hamarkade tan pizten duen arrakasta jendetsuak publikoa eraldatu egin duela, eta gaur egun trajeria baten ikustera datozen
|
askok
ez dituztela horrenbeste ezagutzen Zuberoako herri antzerki zahar horren kodeak.
|
|
|
Atarratzez mintzatzen hasia bainaiz, aurrera joko dut eta atarraztar
|
askoren
euskararekiko gutxiespenaz arituko naiz. Jarrera honen argibide bat gehiago izan dugu berrikitan, hain zuzen ere," saltegiak ere euskaraz" kanpainaren barruan, Atarratze eta Mauleko merkatari guztien ikusterat ibili garelarik, euskarari leku bat ematea onartuko zutenez jakin guraz.
|
|
|
Edo belgikar batek bere hilobia eraikiarazi zuenaz," Donibane Lohizune asko maite zuela" kotz iruzkin hori egiten zuen: " Eskerrak Euskal Herria maite duten guztiei ez zaiela fabore ho ri ematen... bestela, alde guztiak mota
|
askotako
eraikinez josita izango balirateke!".
|
|
|
Eta holaxe bukatzen zuen: " Leku
|
askotan
, hasieratik batua ikasten dute, beste aukerarik ez dago, bertako euskalkia galduta badago. Batua ikasten da, eta hori euskara da".
|
|
|
Uztailaren 26ko emanaldian izandako bero ikaragarriak neke handiak ekarri bazizkien, aldi honetan dena hobeki zegoen eta ikusle
|
askoren
erranez, bai taula jokoa bai kantu emaitzak akatsik gabekoak izan ziren. ‘Santa Kruz’ apez borrokalariaren irudia hartua zuen Jean Yves Constantin ‘Etxebarne’ Süjetaren agerraldiek aipaldi berezia merezi dute, oso ongi eman bait zuen burutik buru.
|
|
|
Euskal munduak, hots erran nahi dut Euskal Herri bizidun baten alde di harduen jendeak, baditu
|
askotan
halako kontradikzio harrigarriak. Nik horre lako batekotzat jo dut iragan astelehenean Dantzari Ttiki Zuberoan osp atzearen inguruan izan den gertaera bat.
|
|
|
Hori bai, Etxebarretik atera beharra zen abertzale izateko; bertan egon izan banintz,
|
askoz
ere mugatuagoa izanen zen nire parte hartzea.
|
|
|
Horra Mauleko egoera eta tamalgarria bada ere, ulergarria da behintzat, Mauleko bizilagun ugari —eta merkatari gutizge hienak— kanpotik etorritakoak baitira. Kanpotik erraiteak ez du erran nahi atzerrietatik datozela, zeren eta mauletar
|
asko
nafar jatorrikoak baitira, baina nafar erdaldunetakoak. Maule erdaldunak badauka, beraz, sustrai historikorik.
|
|
|
Hala ere, horrek ez dio oztopatu zuberera eta euskara batua fermuki estekatzea. Horretan bat egin dugu
|
askok
, Euskal Herriaren beste muturrean bizi garenok, Bizkaian alegia, aspalditik sostengatzen baitugu ideia berbera. Nork bere tradiziotik abiaturik eta horiei muzin egin gabe, bestelakoen bila joatea eta batez ere, batzen gaituen euskara estandar horren muina zinez asmatzea.
|
|
|
Baina hara, tokiko laborarientzat, aintzira hori sortu aitzin, horgo lurrak gudu leku izan ziren, Senpereko herriak, laborarien ustez, laborarien lurrak bahiturik. Guduka luzea eraman zuten senpertar laborari
|
askok
, Henri Duhau baten laguntza goraipagarria ukanik, besteen artetik. Ororen buru galdu zutena, dakizuen aintzira hor baita, arrakastatsu.
|
|
|
Artikulu gehienak kulturari josiak. Eta artikuluen izenburua
|
askotan
luzea, kazetaritzan egia erran ez dena hain egoki, baina haren idazmoldea beti errespetatu dugu. Urrian helarazitako azken artikuluak, Sü Aziak argitaratutako bi liburu zituen aipatzen, Allande bera elkarte horretako kide suhar izaki aspaldian.
|
|
|
" Ez baduk gehiago ahalketu nahi, heldu den astetik igorzkik berriak, aitzineko hutsentzat barkatua izanen haiz". Herriakoei, gustatzen zitzaizkigun haren berriak, gauza
|
asko
ikasten baigenuen. Adibidez, Zuberoako seme zen Pierre Claude Aïtcin erakasle eta ikerzalea, Quebeceko Sherbrooke unibertsitate famatuan ibilia, ezagutarazten zigularik, edo xumekiago Junes Xübürü, Zuberoako kantore tradizionalaren jakile handienetarik zena, biak guk hemen osoki ezezagunak genituenak.
|