|
2004
|
|
|
Euskara, euskal zibilizazioa geroa haren kezken muina dugu. Nire ekarpena une honetan, behin behinekoa dela
|
adierazten
dut eta etorkizunean sakonago litzateke burutu.
|
|
|
Abiapuntua eta helburua harturik, zera dakusagu: haren bizitza laburrean, hamar urteren buruan euskararekiko bi aldi nabarmen bereizten direla eta, gutxi gora behera zer nolako bilakaera izan zuen
|
adierazten
saiatuko naiz: lehena 1893ko adierazpenetan kokatzen dugu eta bigarrena 190lean.
|
|
|
Oraingoz behintzat ez dakigu jakin ziurtasunez noizkoak diren zehatz mehatz, baina
|
adierazten
dituen arazoak eta mezua, guda giroan burutuak direla dirudi. Horregatik, nire ustez, Konbentzioko 1793 giroan burutuak edo eta Napoleonen aurkako gerratean() pentsatuak izan zirela, uste dut.
|
|
|
Bertsook Juan Mateo Zabalak bildu zituen, frantziskotar bilbotarra berau. Fabulas en dialecto vizcaino haren bilduman sartu zituen eta «Berba aurrekoan«
|
adierazten
du «ez takit nik norenak» zirela aipaturiko Antxinako euskaldun alabantzak. Baina garrantzizkoak dira haren ustez, zeren liburu hasieran ezarri zituen, sarrera gisa J. A. Mogelen ipuinen aurretik.
|
|
|
A. Zelaietak,
|
adierazi
zuen, l. Astarloak 1817an argitaratu zuen Urteko Domeka izeneko liburuaren sarrera eta bertsoetan agiri diren edukiak, antzekoak zirela. l. Astarloa Bilboko frantzizkotarren komentuaren buru izan zen eta bertso paperak sarritan argitaratzen zirenez gero, haren eskukoak edo komentuko bes
|
|
|
Baina nire ustez, data zehatza bezain garrantzitsua,
|
adierazten
den edukia azpimarratzea dut helburu: mezua, euskaraz burutua dago, herri mailako hizkeran idatziak dira, kosmogonia baten arketipo gisara pentsatuak.
|
|
|
Kontrairaultzaren moldetan formulatu eta gihartu zen pentsamoldea eta kultura politiko berriaren adierazpena agiri da, tradizio berri baterekiko leiala izan omen nahi zuena. Tradizioaren lotura aldarrikatzen zuen baina berez iraultzaren formulazioen arabera
|
adierazten
ditu bere ezaugarriak. Eta euskararen aldeko diskurtsoa, ez da, bazterreko ikuspegia, erdi erdigunekoa baizik.
|
|
|
Erbestetarrak eta barrukoak: elkarren aurkako dinamika hori, bizi bizi agiri da
|
adierazita
. Beraz, bertso asmatzaileak izan ditu gerraren bidezko inbazioen berri:
|
|
|
Azken bertsoek borrokalari berrientzat ikuspegi ideologiko garbia
|
adierazten
dute. Helburuak jartzen ditu eta etsaiak nortzuk diren ere bai.
|
|
|
Azterketa zehatza egin zuen euskararen gainbehararen zergatiak arakatzerakoan eta zera
|
adierazten
du, aginte politikoaren hizkuntza azken batean nagusitu egiten da, ondokoak baztertuz:
|
|
|
Guzti honek gaztelaniaren nagusitza Euskal Herrian
|
adierazteko
balio du. Horregatik hizkuntzaren metafisika apologistari kritika zorrotza eginez, eskolan, irakaskuntzan eta hizkuntzaren prestijioan zetzala hizkuntzaren berbizkundearen koska esan zuen.
|
|
|
Ez da ahaztu behar bilbotar peto petoentzat Txorrierriko euskaldunak, beste «kasta» bateko herritarrak zirela. Eta Sabin Aranarentzat Sukarrieta «aldea» baino ez zen, zentzu hertsian, Bilboren parean, bere gutunean
|
adierazten
zuen legez.
|
|
|
Beraz, aurrerantzean, ekimen publikoa egon ezean, pribatua indartu behar zela, ohartu zen. Horrela
|
adierazi
zuen 1901ko diskurtsoan Hendaian Euskaltzaleen biltzarrean:
|
|
|
ken hitzaldian zera
|
adierazi
zuen:
|
|
|
Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin
|
adierazi
nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago ere, diskurtso zientifikoan erabiltzen zen ohiko terminoa zela, eta bi, lan honen hasieran esan bezala, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia eman ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
En este sentido concreto, raza es lo mismo que nación, gente o pueblo; des igna a una gran familia, y expresa un objeto natural, que existe independien temente de la voluntad de los hombres» (8). Izate hau berezkoa zaion batasun honek osatzen du aberria, zeina ikuspegi nazionalistatik begiratuta izendatze ko Euzkadi hitza asmatuko baitu, euzko+ di hitz eta atzizkiz osatua, euzkoen multzoa
|
adierazten
duena (9).
|
|
|
Geroago piztuko den eztabaidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak
|
adierazi
nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak erabilitako hitzaren desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
...piztuko den eztabaidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura
|
adierazteko
berak erabilitako hitzaren desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
Azken batean, Hondarribiako batzarkideen aurrean garbi
|
adierazita
utzi nahi duen puntua, bere hitzez esanda, hauxe da: «El único objeto para el cu al se convocó el Congreso de septiembre fue el de fijar una parte del euzke ra:
|
|
|
Honen 1092ko otsailaren 15eko erantzunean (136), puntu hauek zehazten dira: ...uztiak ez zirela izan euskalariak (euzke rálogos), eta, alderantziz, euskalariak oro ere ez zirela deituak izan, d) arau ortografikoak, ez hitzez berehala, Adema eta Kanpionek nahi zuten bezala, bai zik azkerketa sakon baten ondoren finkatu behar zirela, Aranak proposatu be zata, e) proiektu egile bakoitzak izan zezala berea aurkeztu eta defendatzeko aukera eta, azkenik, f) beren atxikipena
|
adierazitako
320ren gaitasuna gutxie tsi eta horiek Batzarretik baztertzeko arrazoirik aski ez dela (137).
|
|
|
Baina behetitzen batere arrazoirik gabe. Kan pionen ustez, herriek beren izena beraiei dagokien ezaugarri berezi batetik hartzen dute eta belaunez belaun eusten diote, nahiz elementu bereizgarri hori ez bat etorri
|
adierazten
duen errealitatearekin. lngalaterrari, adibidez, «anglo en lurra» izatetik datorkio izen hori, orobat, «frankoena» izatetik Frantziari, nahiz horien hizkuntzatik frantsesak ez dituen ehun hitz baino gehiago hartu. Nafarroa, era berean, Euskal Herriko beste herri gehienen antzera, hitz topo grafiko bat da, horixe soilki, etimologiaren aldetik honela zatitzen dena:
|
|
|
Izan liteke Euskal Herriaren kasuan ere, hitz hori, «euskararen herria», alegia, hitz egokia ez izatea, zeren, zentzu hertsian, hizkuntza hori mintzatzen den herriari bakarrik aplikatu bailitzaioke. Baina horrelako hitzak zen tzu zabalagoan ere hartu ezinik ez dago eta, Euskal Herriaren kasuan, hitz ho nek euskaraz egiten den eta egin zen herria
|
adieraziko
luke.
|
|
|
«lengua del vasko»,
|
adieraziko
luke, eta erdera hitza, berriz, «lengua extran jera» izango litzateke (163). Euzko erroan oinarrituta, dedukzioz ateratzen di tu besteok ere:
|
|
|
Jakintsuena da umi lak izaten jakitea. Bestalde, era atzizkiari dagokionez, Azkueren hiztegian oi narritzen da, modua, usantza (manera, modalidad, usantza)
|
adierazten
duela esateko (165). Kasu honetan, euskaldunen hitz egiteko modua, ohitura, izan go litzateke.
|
|
|
Kasu honetan, euskaldunen hitz egiteko modua, ohitura, izan go litzateke. Gainera, hizkuntza
|
adierazteko
, hortxe daude «izkera» eta «min tzara» hitzak ere.
|
|
|
(211) Hala
|
adierazten
dio < < Beste euzkeldun barrí zar bat> > Í ematen dion hirugarren erantzu neko oharrean: «Si yo retirando su anterior escrito le dejé en la estacada, fue porque nada adu cía usted de nuevo y lo hacía en forma violenta.
|
|
|
Orixek arrazoiaren indarrean sinesten zuen; Euzkerea koek autoritateari zor zaion fedean. Nolanahi ere, «y los contradictorcillos» izenburuak berak ondo asko
|
adierazten
duen bezala, Orixe, euskalaritzaren esparruan, kontraesa le txikien artean, bat gehiago besterik ez zen. Orduko eztabaida hari neurria hartzeko, hots, orduko irizpide aldez nahasi eta aldez kontrajarriak egun zer tan zehaztuak geratu diren jakiteko aski da Euskaltzaindiaren arauak begira tzea.
|
|
|
EUSKAL AKADEMIAZ. Sabino Aranak 1886ko uztailaren 27an Eus kal Erria aldizkarian, hots, Durangoko Euskal Jai ospetsuak igaro eta hilabe tera idatzitako artikuluaz baliatuko naiz Aranak gure Nazioaren hizkuntza eta historia erakundetzeari ematen zion garantiza
|
adierazteko
:
|
|
|
Amaitzeko, nire esker onik zintzoena
|
adierazo
gura diot Euskaltzaindia ri, mintegia antolatzerakoan izan duen parte hartzeagatik. Zer erakunde hobe rik gauzatzeko, bidezkotasunez eta zuzentasunez, Sabino Aranak zeregin ho rretan egindako lanaren benetako nondik norakoak, egindakook aztertzeko eta neurtzeko.
|
|
|
Zer erakunde hobe rik gauzatzeko, bidezkotasunez eta zuzentasunez, Sabino Aranak zeregin ho rretan egindako lanaren benetako nondik norakoak, egindakook aztertzeko eta neurtzeko. Beste alde batetik, berton dauden hitzaldien aberastasunak berez eta besterik gabe
|
adierazten
du egileek pertsonaiaren beraren eta alor honetan egindako lanaren azterketa egiterakoan jarritako adorea eta ahalegina. Euroi ere gure Fundazioaren esker ona.
|