|
2015
|
|
|
Bestela esanda: “Lekuan lekuko eta garaian garaiko, zuk esateko daukazun horretatik identifikatzea zer den leku horretan eta memento horretan han dagoen jende horri interesatu ahal zaiona, eta hori ondo
|
adierazteko
moduan esatea”.
|
|
|
Baimendu, baina baimen horretan juzku bat egon da, eta botere soziala kendu digu horrek. Gizonezkoek uste izan dute jakin dutela emozio bat une jakin batean ez
|
adierazten
. Badirudi historiaurreaz hitz egiten ari naizela, baina, gaur egun, hori oraindik gertatzen da”, segitu zuen.
|
|
|
Uste dut oso oso erabaki kontzientea egin dutela”, jarraituko zuen. “Uste dut bertsolari batzuk liberatu egin direla eurek sentitzen dutena
|
adierazi
dezaketela ikusi dutenean”, biribilduko zuen Vazquezek. Emakumezkoetan, berriz, alderantzizko joera ikusi du Agirrek:
|
|
|
|
Adierazitakoak
eztabaida eragin dezakeela jakitun egiten du aurreko irakurketa. Euskal Herria alaitzen ikusten du, baina “prozesu bezala” sumatzen du hori.
|
|
|
Orain alde horretatik lasaiago joaten naiz: barrua hustu behar baldin badut edozein zentzutan, hustu egiten dut, eta, autokritikoa izan behar badut beste gai bati buruz, agian, erreparo gutxiagorekin egin izan dut”,
|
adierazi
zuen Agirrek. Norbera den bezalakoa azaltzeko konplexurik ez duela izan behar aldarrikatzen du:
|
|
2016
|
|
|
Nik gauza txikiak ditut gustuko, bizitzako gauza txikiak, detalleak. Kontzeptu handiak
|
adierazteko
eskala txikian lupa jartzea dut gogoko. Esaterako, gaia Tristura bada, malkotik abiatzea gero tristurara iristeko.
|
|
|
“Oso interesgarria” da euskal kulturak orokorrean egin duen ibilbidea Gonzalezentzat. “Bizipenetik eta plazeretik oso garrantzitsua da haurrek bizi izatea garapen hori eta une bakoitzaren garrantzia”,
|
adierazi
zuen. “Oinarri oinarritik” hasi ziren.
|
|
|
Sebastian Lizasori hizketan ulertzea lortu nuen; Andoni Egañari titularra atera nion 33 urte zituelarik, 40tik aurrera ez zuela bere burua bertsotan ikusten; Mañukortak popatik hartzera bidali ninduen Joxeanen ideia kimeriko hura
|
adierazi
nionean, egun osoa elkarrekin pasatzeko, ´Zu nire atzetik polizia bat bezala. Ezta pentsatu ere! ´ esanez, ordurako bai bainekien Landetan afaltzen zuela askotan, gero Larreko baserrian ostatu hartzeko.
|
|
|
Jose Mari Aranalde sukaldeko sua piztuta aurkitu nuen, gainean ontzirik gabe; ahaztua ote zitzaion seinalatu nionean sukaldea berotzeko zeukala
|
adierazi
zidan. Laster hil zen; hotza da, nonbait, heriotzaren iragarle.
|
|
2017
|
|
|
Basarrik 62koaren ondotik txapelketetan parte hartzeari uko egina zion. Prentsaren bidez Antonio Valverde Ayalderekin izandako polemika baten baitan
|
adierazi
zuen bere erabakia En defensa propia izenburua zeraman artikuluan, La Voz de España (1963/I/06): “Caros lectores mios, ‘Basarri’ ha finalizado su obra.
|
|
|
Eta buruz burukoa, Himalaiako gutunarena. Lujanbiok bakarkako gaiak lantzeko modu berri bat urratu zuen, istorio bat harilkatzekoa, puntuz puntu lehen pertsonan kontatuta, pertsonaiaren larrutik sekuentzia bat, ideiek adina usainek, taktuak, irudiek
|
adierazten
dutena… Txapela Egañak jantzi zuen, publikoak ikasi genuen bi txapeldun egon litezkeela, batez ere, buruz buruko finala denean, lehen aldiz hau izan zen moduan.
|
|
|
Albistegietan ere, udako erritmoak ezarritako nobedade faltari aurre egin nahian edo, letra larriz
|
adierazten
dute merkurioa Freddyren ahotsa baino altuago dabilela eta aitona amonak leku fresko eta lehorretan kontserbatu behar direla; gehiago irautea nahi bada, noski. Gauza bera hitz desberdinez, egunero.
|
|
|
Alegia: “mundu” esaten dugunean oso mundu murritza dela, gehienetan,
|
adierazten
duguna.
|
|
|
Beraz, hurrengo urtean txantxa bat prestatu zuten antolatzaileek. Gutun bat idatzi zioten Eneritzi, Itsasuko udaletxeko gutun ofizial bat balitz bezala; alkatea bertsoarekin txundituta utzi zuela zioen testuak, eta herria hain ondo ohoratu zuenez, esker ona
|
adierazteko
Itsasuko festen hasierako bertsoa kantatzeko gonbidapena luzatzen zioten.
|
|
|
Bere iritziz, AEBetako auzo txiroetan lan esplotazio handia zegoenean Blues estiloa sortu zen moduan, “hip hopa, erbesteratutako afroamerikarren ondorengoek sortu dute auzo txiroetan, lan faltaren desesperazio giroan”. Yodaren ikuspegtik, gizarteko ezinegonak artearen bidez
|
adierazten
dira, eta tresna horietako bat da rapa: “Horregatik uste dut hemen ere bilakaera interesgarria izango duela, antzeko zikloa ari delako errepikatzen eta esateko asko dagoelako”.
|
|
|
Gabottok ere, euren errematea rapeko ‘punch line’aren berdintzat jotzen du, dezimaren baliokidetzat du raperoen zortzikoa eta, azken batean, “izen desberdina jarri arren teknika asko berdinak” direla ikusten du. Inprobisazioa agertzeko moduan ikusten dute desberdintasuna, estetikan eta
|
adierazteko
eran: “Guk topaketak egiten ditugu eta raperoek lehiaketak, eta euren publikoa gazteagoa eta masiboagoa da”, dio payadoreak.
|
|
|
Kalte aundiyak nola dituten/
|
adieraztera
nua
|
|
|
Marrazkiekin poz ta/ penak
|
adierazten
|
|
|
Haserretu egin ziren, eta bertan behera geratu ziren Foruen plazako urbanizazioa eta Xenpelarren irudia. Berehala, bere haserrea
|
adierazten
duen laugarren irudi bat egin zuen: ukabilarekin amorru keinua egiten duen beste Xenpelar bat, Azkoitiko bere aitonaren burua zuena.
|
|
|
Gero, Txirritak berak hitz egin zuen. Bere bizimodua diru ezari oso atxekitua egon zela
|
adierazi
zigun, eta pobre izate horretatik etorri zitzaiola hargina bezala lan egin beharra, sagardo txarro baten eskean ibili beharra, eta beste zenbait gauza itsusi. Eta segidan bertso hau bota zuen, berak pasatako larritasunak pasatzen dituzten guztiei dedikatu eta gero:
|
|
|
Bidean, Fernando Amezketarrarekin egin nuen topo, eta, honengatik, berandu nenbilela susmatu nuen. Zereri bertsolari hau —orain urruneko kronikan
|
adierazi
nizuen bezala— ez baita behin ere behar den garaitako ailegatzen, desgaraian ibiltzen baita beti.
|
|
|
Nola kantatu zuten kontsolatzeko? Hori zen batzar hartan jakin behar nuena, eta zuei
|
adierazi
nahi nizuekeena. Ea, bada!
|
|
2018
|
|
|
Nik uste dut bi horiek abiadura ezberdinetan joango direla. Pentsa dezakegu espektakularizazioaren bidez prozesua handituz eta sendotuz doala, eta, era berean, izan daiteke ahulezia
|
adierazten
duen prozesu bat. Nik uste dut denentzako lekurik ez dagoela, eta iruditzen zait piramidearen goialdera joko dugula.
|
|
|
Bertsolaritzak zerbait
|
adierazten
badu da euskal gizarte euskaldunaren eboluzio arrakastatsua. Hori dela inportanteena uste dut.
|
|
|
Hori dela inportanteena uste dut.
|
Adierazi
egiten du, islatu. Neurri batean, bideratu egiten du.
|
|
|
Baina horrek ez du esan nahi ezin duzunik onartu momentu batean ildo nagusi batzuk daudela eta ildo lagungarriak, paraleloak, periferikoak… daudela. Eta nik uste dut bertsolaritzak
|
adierazten
duela hori beste edozein adierazpidek baino hobeto. Zein beste arlotan daukazu Lujanbio bat?
|
|
|
Zu egon zaitezke sektore batetik kanon hori desegitearen alde. Baina, era berean, zuk errespetu, beldur puntu bat badiozu, horrek
|
adierazten
du oso indartsua dela, badaukazula zeren kontra borrokatu eta, gainera, erreferentzia potente bat daukazula. Hori liluragarria da.
|
|
|
Zeren, gu beti egongo gara fase kritikoan. Zeren, herri ez normal batek dauka historia ez normal bat, kultura ez normal bat, gizaki ez normalak… Eta politikak bereziki
|
adierazi
behar du errespetua adierazpen kulturalekiko, baita kulturatik kritikak jasotzen dituzten alderdi politikoek ere. Kultura oso adierazpen garrantzitsua da.
|
|
|
Esaterako, bertso formatuetan ematen diren etengabeko eraberrikuntzak. Horrek
|
adierazten
du oso postmodernoak garela. Hau da, ezin dugula errepikatu zerbait, ohikeriazkoa iruditzen baitzaigu.
|
|
|
Beraz, modernotasun edo postmodernotasunaren ezaugarri bat izan daiteke esperimentazio etengabean egotea. Horrelako fenomenoek
|
adierazten
dutena da gure buruaz irudi bat daukagula, baina praktikan beste gauza bat egiten ari garela. Hori da deszifratzea eta deskodetzea:
|
|
|
Bai, alde batetik argi dago osasuntsu dagoela, eta datuek hala erakusten dute: daukan arrakasta ikusita, daukan presentzia, oihartzuna, dituen ekitaldiak, dagoen bertsolari kopurua, barruan dagoen bilakaera, aberastasuna, dagoen umotze eta dekantazio prozesua… horiek guztiek
|
adierazten
dute osasuntsu dagoela.
|
|
|
Aphez pozoindatzailea bezalako istoriorik gutxi aurkituko dugu euskal literaturan. Horri buruz Lionel Dumarcet ek idatzi du liburu aski interesgarri eta ongi dokumentatua, berriki argitaratu dena [37], zeinak
|
adierazten
duen oraindik horrelako aferek sortzen dutela interesik. Bertan ikus dezakegu nola Joseph Auriol, hogeita zortzi urteko apaiz gaztea, Ekialdeko Pirinioetako Nohèdes eko herrixkan, maitemintzen den Alexandrine Vernet maistrarekin, eta nola elkarrekin ihes egin baino lehen lapurtzen eta pozoitzen dituen berarekin bizi ziren Maria eta Rosa Fonda ahizpak 1881 urtean.
|
|
|
Beste hamaika andere bezalakoxea omen. Mirbeauk, aldiz, bere umore beltzaren
|
adierazteko
erabiliko du gaia, eta bidenabar epaileen sistemak dauzkan kontraesanak salatzeko. Biak, dena den, bakoitzak bere erara baliatuko dira prentsaren bitartez eta gertakizun arrunt batez ariketak egiteko eta ondoren beren lan literarioetan murgiltzeko.
|
|
|
Pertsona batek bizitzan zehar egin duenaren muina ezagutzeko, izan dituen ofizio eta afizioetan erreparatu behar dela iruditu izan zait beti. Ofizioak bizitza aurrera ateratzeko baliabideak ematen dituelako, eta afizioak, berriz, denbora libreaz gozatzeko era
|
adierazten
duelako.
|
|
|
Gregorio Mujika idazleak bazuen iritzi hobeagoa bertsolariaren inguruan, eta horrela
|
adierazi
zuen 1927ko Argiako ale batean: “Iaioa da gero Erauskin au!
|
|
|
Gales harro egon daiteke bere tradizio poetiko luzeagatik. Izan ere, gure nazioko himnoko lehen lerroak Gales “poeten lurra” dela
|
adierazten
du, baina Euskal Herriko poesiaren jendaurreko balioa erabat desberdina da.
|
|
|
Modu askotan, “stomp” ekitaldiaren baliokidea da ospe eta prestigioari dagokionez. ...k jende asko erakartzen du eta Eisteddfodeko amaiera tradizionalaren une gorena da, beste bi sari banaketa ekitaldi literarioen ondoren (asteleheneko koroazio lehiaketa bertso poesia librerako, eta Prosazko domina lehiaketa, asteazkenean, eleberri laburrerako). Aurtengo metrika zorrotzeko poema irabazlearen jatorri berrizaleak, Gales modernoko herriaren sare sozialen eragin somniferoaren inguruan,
|
adierazi
dezake Galeseko poesia gainartzailea gero eta gutxiago urruntzen dela belaunaldi gazteagoen poesia erradikalenetik. Uneren batean sinestera iritsi ginen guzti honetatik kanpo geratzen zirela.
|
|
|
Horretarako, Jose Manuel Lujanbio “versolari”arekin elkartu zela (hitz horren adiera argitzeko, “cancionero popular” eransten zuten parentesi artean), eta Lujanbiok bete zuela eskaria, hamalau bertso egin zituela, eta jatorrizko papera sumarioko zazpigarren folioari josia zegoela.
|
Adierazten
zuten bertso haien itzulpena egina zegoela, gaztelaniaz eta hitz lauz, eta sumarioko berrogeita seigarren orrian zegoela; eta jarraian, epaian berean txertazen zuten bertsoen gaztelaniazko ordain hura, hamalauena banan banan: “Primer verso:
|
|
|
Gero, Iruñera joan behar izan zuten parte ematera alkateak eta hiru akusatuek. Hiriburuan, akusatuek leherketaren soinua aditu zutela
|
adierazi
zioten instrukzioko epaileari, baina ez ziotela garrantzirik eman eta pentsatu zutela zernahi izaten ahal zela (norbait ariko zela dinamitarekin arrantzan Bidasoan, erran zuen batek). Onartu zuten, noski, alkateak isunak paratu zizkiela egun batzuk lehenago, baina ez ziotela horregatik gorroto berezirik eta estimatzen zutela gizona.
|
|
|
Plastikozko euskara darabilzu hiriko batu hiztuna zaren horrek. Ez du balio sentimenduak
|
adierazteko
, ez kalean hitz egiteko, ez txisterik egiteko. Eta nola balio izanen du, orduan, bertsotan egiteko?
|
|
|
Auzia da zuri ere gustatuko litzaizukeela, zuk ulertzen duzun bezala besteen euskalkiak sentimenduak
|
adierazteko
, bizitasuna izateko, egunerokotasunean bizitzeko, solas egiteko, maitemintzeko, bertsotan egiteko eta beste balio duela… bada, ez legokeela gaizki besteek ere ulertzea Euskal Herria jada ez dela soilik eraikiko euskararen arnasguneetatik, eta periferiek ere euskaraz egiten dutela, dakiten horretan, batuan. Batuan egiten dutela bertsotan, larrutan, lanean, kalean… Demagun, euskara berezkotzat ez duen inguruneetakoei beren euskararen jatorria eta mailaren nolakotasuna ulertzeko ez diegula lehen graduko elkarrizketa bat egiten.
|
|
|
Gure herri hau oso kantaria izan da. Gizaldiz gizaldi, naturarekin harremanetan, kantuz
|
adierazi
ditu idazkiz baino gehiago bere sentimendu eta ideiak eguneroko bizimodu arruntean, nahiz gerra eta haserrealdietan. Herri musika hori, gehienetan, bertsoz jantzia heldu zaigu, auskalo nork asmatutako musika eta bertsoz.
|
|
|
Inongo dudarik gabe. Izan ere, noiz eduki ditu eskura bertsolariak bere artegintza ederrean publikoari ideiak eta sentimenduak
|
adierazteko
gaur hainbat bitarteko. Era guztietako baliabide teknikoez ari gintezke.
|
|
2019
|
|
|
|
adierazten
delarikan.
|
|
|
Gure anaia Xabierrek Berrian
|
adierazi
zuen gisan, Jon Lopategi sistema osoa zen bere baitan. Gure etxeko ertaina zitatuz:
|
|
|
Maite Berriozabal Berrizbeitia gai jartzaileak azken Txapelketako mezuan ondo
|
adierazi
zuen bezala, Bizkaiko bertsolaritzaren ekosistema askotarikoa da. Inoizkorik eta aberatsena dela esatea ez da gehiegikeria.
|
|
|
Agur bertso honen hasieran bertsolaritza ibilbidean maisu eta bidegile izan zituenei hirugarren pertsonan esker ona
|
adierazi ostean
, ikus entzuleen artean zegoen amari zuzendu zitzaion lehen pertsonan eta gazteleraz txapela eskaintzeko, ama semeen arteko hurbiltasun eta loturaren adierazgarri. Une gogoangarria, inondik ere.
|
|
|
Enbeita Urretxindorra() muxikarrak Belgikako Alberta bakaldunari, erregeari eskaintzen dio poema Euzkadi aldizkarian() eta
|
adierazten
nola:
|
|
|
Iragarle eta ez txikia izan bazen Laplace, Txirritak bere sententziya ere ematen digu bertso batean, “inoiz umilak asarretzian arruak bajatzen dira”, eta Lexok bere bakezaletasuna espresuki
|
adierazten
“Pake santuan jarri gaitzazu, Aita amoriyosua,/ legor gainian ez genduke nai odolezko itxasua! ”.
|
|
|
Fikzioan, ordea, Arzallusek segur aski pertsonaiari ñabardura gehitu eta jantzi egin nahi izan zuen hitanoa erabiliz. Konfiantzazko edo lagunarteko harremana baino, goitik beherako harremana edo menperakuntzazkoa
|
adierazi
nahi izango zuen, eta guardia zibil batek torturatuari hika egitea egokitzat jo zuela pentsa genezake.
|
|
|
Berde argi ia zuriak, behe behean dagoenak, erakusten du bertsolariak hika egitea tradizionalki onargarria edo egokia izango ez zen egoeretan agertutako aditz formen kopurua. Berde ilunagoetan ikus dezakegu bertsolariak hika egin zezan aukera eskaintzen zuen testuinguruetan aurkitutako aditz forma kopurua; tarteko berdeak
|
adierazten
du zukako forma kopurua, eta goian doi doi azaltzen den laukizuzen ilunenak erakusten du bertsolariek erabilitako hikako formen kopurua. Parentesi artean dagoen portzentajeak adierazten du gainean duen zenbakiak ehunekotan zenbat balio duen (egoera potentzialak kontuan hartuta).
|
|
|
Berde ilunagoetan ikus dezakegu bertsolariak hika egin zezan aukera eskaintzen zuen testuinguruetan aurkitutako aditz forma kopurua; tarteko berdeak adierazten du zukako forma kopurua, eta goian doi doi azaltzen den laukizuzen ilunenak erakusten du bertsolariek erabilitako hikako formen kopurua. Parentesi artean dagoen portzentajeak
|
adierazten
du gainean duen zenbakiak ehunekotan zenbat balio duen (egoera potentzialak kontuan hartuta).
|
|
2020
|
|
|
Emakume batek galdetu zion ea zer moduz Saioa, eta Andoni hasi zitzaion kontatzen hotz samarra atera zela, eguraldiak ere izan zuela errua eta horrelako aitzakiak ematen. Eta emakumeak
|
adierazi
zion Elisa bere emaztearen laguna zela eta alaba Saioagatik galdetu ziola. Andoni hanka sartze bat egiten ikusi dudan aldi bakarra izan dela uste dut.
|
|
|
Sarasuak ideia izugarriak ditu eta
|
adierazten
ere ona da, baina ez da teknologia berrien oso zalea. Behin, Arabar Errioxako herri txiki batean egin genuen batzarra eta erabaki genuen hizlariek power pointa erabiliko zutela, gauzak argiago adierazi ahal izateko.
|
|
|
Sarasuak ideia izugarriak ditu eta adierazten ere ona da, baina ez da teknologia berrien oso zalea. Behin, Arabar Errioxako herri txiki batean egin genuen batzarra eta erabaki genuen hizlariek power pointa erabiliko zutela, gauzak argiago
|
adierazi
ahal izateko. Jon Sarasua uste dut Transmisio arloko arduradun zegoela eta han agertu zen bertsotara bezala:
|
|
|
Sanskritoz batu
|
adierazten
du yogak eta horretan arituko gara ondorengo hizki zopan —yoga eta bertsolaritza batzen saiatuko gara—, gorputzaren eta buruaren arteko uztarketaz. Horretarako, lau pertsonarekin batu naiz, bakoitzak bere yogarekiko asanaz (posturaz) eta arnas erritmoaz hitz egiteko.
|
|
|
Oso adierazgarria eta tamala da hori, bertso munduan hainbeste urtetan ibili ondoren, hainbeste txoko eta jende ezagutu ondoren, haren berririk ez izatea. Argi
|
adierazten
du itzalean egondako pertsonaia bat izan zela; eta ez bera bakarrik, bera bezala beste hainbeste itzalean egon izanaren adierazle da. Egin zitzaion omenaldi hori egin beharrekoa zela eta ongi etorria izan zela erakusten du horrek”.
|
|
|
xalo
|
adierazteko
|
|
|
baba
|
adierazi
|
|
|
|
adierazteko
.
|
|
|
zuri
|
adierazten
|
|
|
Finalean 4 emakumezkok eta 4 gizonezkok kantatuko zutela jakin zenean parekidetasunaren erronka gainditutzat jo zuten askok, baina gauzak ez dira ez zuri ez beltz, eta halako tamainako borroka ez da bataila koxkor horrekin irabazten. Deigarria eta adierazgarria denik ezin uka, baina Beñat Gaztelumendi txapeldunak berak finala igaro berritan
|
adierazi
bezala, oraindik ere urrats ugari daude egiteko norabide horretan. Bertsolari bakoitzak bere iragazki propiotik igaroarazten ditu gaiak, pertsonaiak eta bertso bilakaturiko iritziak, eta iragazki horrek asko dauka oraindik ere gizonezko edo emakumezkotik.
|
|
2021
|
|
|
Chill Mafiako Kilikik
|
adierazi
zidan Berlingo Harresiaren erorketa moduko garaian gaudela euskaldunok, beraien ‘31014’ kanta, belaunaldi kantu bat dela azalduz. Gure belaunaldiak ez du horrelakorik.
|
|
|
Saileko lehendakaria den lagunak itzuli ditu bere minaren bertsoak. Sufrimenduak, gerrak eta bakeak zorrozturiko euskal arrazaren malenkonia gozoa; guzti hauek jasotzen ditu ohikoa den lez arima kolektiboa ñabardura pertsonalekin
|
adierazten
duen koblakariaren arrangurak. Euskal Mistral bat etortzen denean, su ilunekin eraldatuko du diamante hau”.
|
|
|
Bertsolariak kantuan esandakoak jasotzen dira jarraian, bakarrizketa bat balitz bezala: gerrako zauriak, gudu zelaitik itzuli zenerako hila zen aita agurtu ezin izana, egindako sakrifizioaren neurrigabea eta jasotako sariaren ezdeusa, joandako gaztetasuna… Kantua da bertsolariaren kontsolamendua, azken bertsoan azaltzen duenez kantuak malkoek baino hobeto
|
adierazten
baitute arimaren herstura: “—Abes dezagun!
|
|
|
Abes dezagun! Tristuraz beteriko geure ahotsek malkoek baino hobeto
|
adierazten
baitute gure arimaren herstura guztia”.
|
|
|
Eta Nafarroan ikusitako saio bat dakar gogora apaiz bat gai jartzaile zutela bi baserritarrek eskainirikoa, lur batzuen inguruko jabetza umorez bustiriko bertsoen bidez ebatzi zuena. Edo Donibane Lohizune inguruetan euren baserria saltzera behartutako bi anaiak bertsoen bidez
|
adierazi
zuten bizitza modernoarekiko arbuioa.
|
|
|
Begiratu ere egin gabe, eta oraindik ere barran makurtuta, istorio bat abesten hasi zen. Patuak betirako goi mendi lanbrotsuetako haitz gogorretan bizitzera eramandako artzain gaztearena zen istorioa (…) bere zoriontasun une bakanak gau oskarbietan izaten zirela aipatu zuen; orduan, bailarara begiratzen zuen eta nekazari baten etxean argi goxoa zegoela ikusten zuen eta argi horrek familiako zoriontasuna eta erosotasuna
|
adierazten
zituela ikus zezakeen”.
|
|
|
“Kantu hasiera eta iseka oihu txikiak barreiatu ziren tabernan, pianoaren teklatuko beheranzko nota irregularrak balira bezala (…) Barreak ez ziren oraindik isildu artzainaren erantzuna abiatu zenean. Baritono aberats batekin abestu zuen, eta nekazaria ez bezala herritarrei begira egin zuen (…) Artzaiak bukatu zuenean, eta bere jarraitzaileek euren onespena ozen
|
adierazi ondoren
, isiltasunak hartu zuen taberna. Erabat ezustekoa suertatu zitzaidan hainbeste soinu eta zalapartaren ondoren.
|
|
|
Bidean, Fernando Amezketarrarekin egin nuen topo, eta, honengatik, berandu nenbilela susmatu nuen. Zeren bertsolari hau –orain urruneko kronikan
|
adierazi
nizuen bezala ez baita behin ere behar den garaitako ailegatzen, desgaraian ibiltzen baita beti.
|
|
|
“Bertsolari fiñ eta onetatik aukeratzekotan, hor genituzke Otaño edo Bilintx, edo oraindik hobe Xuberoako Etxahun, eta Xenpelar bera. Hoiek ez ziren bertsolari on tipo fiñak zirelako, bertsotan ongi egiten zutelako baizik; nortasun haundiz jokatuz, idatziz eta kantatuz, beren bizitzako gertakizun, nahimen, hutsune eta pozak
|
adierazten
jakin zutelako”.
|
|
|
Ontan ikusten du Pello, eta bere aldamenian nola baldar samar iruditu zitzayon; zezen iltzaliak zezenen aurrian jartzen diran bezela, zuzen eta arro jarririk, ara zer esan ziyon ez bat eta ez bi: Gauza onik ez dago/ beñere zurekin/ Pello ikusten zaitut/ orain astuakin./
|
Adieraziko
dizut/ orrenbezterekin/ baldar baldarra zaude/ alkandora orrekin.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, jakina den moduan, COVID zabalpenak 2020an mundua pausan jarri zuen, eta Adin adin bezalako ekimen kulturalak atzeratu egin behar izan ziren pandemiaren ondorioz. Dena den, nahiz eta iaz egoeragatik proiektua bertan behera gelditu, aurten, ekimenari berriz heltzeko asmoa
|
adierazi
dute antolatzaileek, egoitza gehiagotara iritsiz, ahal den heinean. Egia da pandemia urtean, begi bistako arrazoi askogatik, egitasmoarekin aurrera egitea delikatua izan zitekeela, gaixotasunaren arriskuek eta zabalpenak eraginik.
|
|
|
«Zer eten? Eten orokorra, sustrai luzeak dituena eta gizartearen arlo banatan –kulturan, filosofian, erlijioan, artean… –,
|
adierazten
dena… Hitz gutxitan esateko, Mendebaldearen eta Ekialdearen artean dagoena, Grezian sortutako eten orokorra eta oraindik ere nozitzen ari garena. Eten horrek, nire ustez, eragiten zion zauria eta hori gozatu nahian ibili zen bizitza osoan.
|
|
|
3) Bertsolaritzaren kasu konkretua. Bertsolaritza nahiz eta kultur enpresa baten bideez garatu (Lanku), bertsolariek ez dute
|
adierazten
kultur industria baten parte diren sentsaziorik. Merkatuak baino, plazak agintzen duela bermatzen dute.
|
|
|
Biak dira plazako. Euskarak bi kontzeptuak hitz bakarrean batzeko daukan ahalmena baliatuz, artikulu honetan hitzak bata nahiz bestea
|
adieraziko
du. Plazako adjektiboak publikoan jarduteko dohain aparteko bat esan nahi du.
|
|
|
Bertso hauek berriz, 1975eko omenaldiko egunean, bertso saioan kantatu zizkioten aleak dira, esker ona
|
adieraziz
.
|
|
|
Konpetentzien esanahia argitzen laguntzen dute, beraz, hark barne hartzen dituenak zehazten dituztelako. Esan genezake deskribatzaileek
|
adierazten
dutela zer nolako alderdiak landu behar diren konpetentzia hori eskuratzeko, eta, era berean, oso lagungarriak dira konpetentzien ebaluazioa egiteko. Bertso eskoletan orain arte konpetentzia arlo batzuk identifikatuta eduki dituzte, estuki alderdi teknikoei lotuak gehienak, baina konpetentzia identifikatzetik haren barneko deskribatzaileak identifikatzera pauso handia dago irakaskuntza ikaskuntza prozesuari begira.
|
|
|
– Kontrol kognitiboa eta emozionala izatea, entzuleen aurrean konfiantzaz eta segurtasunez
|
adierazteko
.
|
|
|
Ahotsari eta haren lanketari buruz duten ikuspuntuari buruz galdetu nien, baita bertsolariek alderdi horretan egin beharreko trebakuntzaren inguruan ere. Hona laburbilduta haiek
|
adierazi
zizkidaten zenbait alderdi:
|
|
|
Musika eta testua modu bateratuan interpretatzea da landu beharreko gaitasun nagusietako bat, kantatuz kontatzea baita bertsolaritzaren ezaugarrietako bat, Biscaryk eta Agirrek
|
adierazi
duten moduan.
|
|
|
Azkenik, isiluneen baliabide espresiboak kudeatzea beharrezkoa litzateke. Isiluneak lotura estua du arnasketarekin eta, Ostolazak
|
adierazten
duen moduan, puntuazio markatzat har daitezke musikan.
|
|
|
Aldi berean, beharrezkoa da ahotsa eta haren funtzionamendua (arnastea, eustea, igortzea) ahots praktikaren bitartez ezagutzea, ahalegin txikiena eginez ahalik eta etekin handiena ateratzeko eta ahots kordei kalterik ez egiteko, Rodriguezek, Saituak, Erauskinek, Carterrek eta Ostolazak
|
adierazten
duten moduan.
|
|
|
Hala, schnaderhüpfela erraz abesten eta hitz egiten den kanta bat litzateke, hitz jokoetan oinarritua. Schnaderhüpfel edo gstanzlak
|
adierazteko
terminoak oso desberdinak dira eskualdeka. Gaur egun ere, Austriako, Bavariako eta Suitzako eskualdeetako herri kulturan honako adierazpen hauek aurki ditzakegu:
|
|
|
Alpeetako eskualdeetan ez ezik, Alemanian eta Austria Zaharrean ere zabal hedatu zen gstanzl inprobisatuak abestea, hala nola Bohemian eta Moravian. Hitz horiek guztiek
|
adierazten
dute forma gstanzlen ezaugarri bat dela: kanta labur bat, gehienetan lau lerrokoak, bi atalak —letra eta melodia— berdinak dituena.
|
|
2022
|
|
|
Hirugarren bertsoa bukatzean, ordea, kamerak zerbait berezia gertatzen dela oharturik edo, hasten dira gertuagotik jendea enfokatzen. Bertan zeudenek behin eta berriz
|
adierazi
dutenez, Andoniren azken ateraldiarekin egin zuen eztanda giroak. Urola Kostatik autobusean joandako jubilatu talde bat izan omen zen lurrera erortzen lehena.
|
|
|
Aitorren saioa, egoki eta bikaina, baina Maialenena… Argazkia dardararekin mugitua? Horretxek
|
adierazten
du ederki errepidean 80ko seinalea ikusten genuenean sabelean sentitutakoa. Maialenek ez du kontrolik edo poliziarik aipatzen lehen bertso horretan.
|
|
|
Maialenek ez du kontrolik edo poliziarik aipatzen lehen bertso horretan. Baina Aitorrek izena eta nortasunaren arteko agirien aurkaritza aipatzen du eta juxtu horrek bideratzen du Maialenen beldurra, izua,
|
adierazteko
esaldi gogoangarria: nortasuna ere galtzen du batek/ guardia zibilen aurrean!
|
|
|
Joxerra Garziari “oso koherentea” irudituko zaio Sarasuaren jokabidea. Koldo Izagirrek ere babesa
|
adieraziko
dio, bertsozaleei “bertsolariaren bakardadea” ulertzeko deia eginez. Txepetxi, berriz, irudituko zaio “bihotzaren erditik darion zintzotasunetik” egindako ekintza dela Sarasuarena, bertsolaritza “espektakulu kapitalista” bihurtzeko arriskuaren aurreko erreakzioa, “espektakuluaren lege komertzialei egindako muzina”.
|
|
|
Agurra botatzen hastearekin bat, txistu eta txalo hotsak elkarrekin nahasten dira –entzule askok bertso kodea berrezartzeko duen borondatearen seinale– Azken bi puntuetan, egoera iraultzen du Xalbadorrek: publikotik jasotako txistu eta txalo zaparrada osoa bere egin eta nahas mahas hori berriro entzuleei bidali nahi balie bezala, lehenik bere mina
|
adierazten
die, eta segidan bere maitasuna. Aretoa trantzean jartzen du, eta katarsia gertatzen da.
|
|
|
“Ez dakit egun zer pasatu den/ nik frontoi unen barruan/ olako gauza ez berdin batzuk/ pasatzen dira munduan/ bertzen txistuak entzunik ez naiz/ ni oso pozikan juan/ txapela beti ondo dagola/ lenago zagon lekuan”. Gerora ere, behin baino gehiagotan
|
adieraziko
du Gipuzkoarekin duen maitasun gorroto harremana (O, Gipuzkoa, maitatu zaitut bertso sortan, kasurako).
|
|
|
Uztapideren bertsoa entzun zen une hura, Aiako plazan harrigarria izan zen. Hura
|
adierazteko
ez dago hitzik. Hango barre algarak eta haiek oihuak!
|
|
|
Orduan jendeak zeukan bertso gosearekin, eta Uztapideren graziarekin, alkatearen handitasuna
|
adierazteko
bat batean halako bertsoa botatzea, neurriz kanpokoa gertatu zen entzuleentzat.
|
|
|
Manex Agirrezabal Zumarragako informatikari eta gaur egun Kopenhageko Unibertsitateko irakaslea aritu zen horretan. Berak
|
adierazi
digunez, “lan hau 2010ean hasi genuela esan daiteke. Garai hartan bertsotarako arbel digitala proiektua garatzen genbiltzan eta, horren ondoren, bertsoak automatikoki sortuko zituen sistema garatzeari ekin genion.
|
|
|
“Askok uste baino erlazio handiagoa daukate, biak dira, nolabait esateko, estrategia jokoak: xakea, argi eta garbi; eta bertsolaritza ere bai, azken finean, errimak ondo pentsatu, egoki josi, esaldiak zuzen bete… hor ere estrategia mordo bat dago”,
|
adierazi
digu Jon Mendiluze, xakea eta bertsolaritza “gertutik bizi” eta “asko maite” dituen Irurako gazteak.
|
|
|
Nabaritzen nuen ideia aldetik ondo nenbilela, baina batzuetan baliabide aldetik hutsuneak neuzkala errimategian, edo doinu batzuetan ez nenbilela oso fin (eta ez dut bereziki belarri ona). Bereziki lana egin dut neukan ideia hori ahalik eta finen
|
adierazten
, eta errimategian. Nire buruari eskatu nion teknikoki hobetzea, argi neukalako zer esan nahi nuen, baina batzuetan arraro gelditzen zitzaidalako esateko modua.
|
|
|
Gaur egun zalantzak ditut Miribillan egon zen publiko guztiari galdetuz gero zein izan zen bere bakarkako gustukoena jende guztiak berdina erantzungo lukeen. Horrek
|
adierazten
digu gustuak ere zabalagoak direla. Lehen uste dut uniformeagoa zela bertsolaritza.
|
|
|
Hamar urte igaro ziren zortzigarrena egin zuenetik bederatzigarrenera bitartean. Tarte horren luzeak zerbait
|
adierazten
du berez. Gainera, bederatzigarrena amaitu eta hamargarrena egiterako hil zen.
|
|
|
Jendearen algarak! Izan ere, bertsoaren bukaeran buru eskuekin Aitzol apaiza erakutsiz, maisutzat hura zuela
|
adierazi
zuen Txirritak.
|
|
|
Evaristos Bozasek Txilen kokatu zuen Jaungoiko Txiki, lanean eta inori kalterik egin gabe bizi zela
|
adieraziz
. Horrek frogatzen zuen, bere aburuz, testuinguruak bilakatu zuela errenteriarra kriminal, eta zerotik hasteko abagunea izan zuenean, gizon ondradu eta abegikorra zela erakutsi zuela (aurretik riftarrekin eta haiek eginako gatibuekin frogatu zuen bezala).
|