|
2004
|
|
|
Eta 1793ko azaroan, «konstituzio político foralaren» aldeko aldarria egin zuten. Bestalde,
|
Espainiako
Historiazko Erret Akademiak, Hego Euskal Herriko hiztegi historiko geografikoa argitaratu zuen 1802an, eta Nafarroako atalean, Traggiak esan zuen euskara ez dela antzinako hizkuntza, VIII.mendean asmaturikoa baizik, desberdintasunaren bidez aginte politikoari auspoa emateko. Iritzia eta ekimena kokatu behar da Godoy Carlos IV.erregearen agintariaren asmoan:
|
|
|
Foru administrazioak desegin zirenean,
|
Espainiako
Parlamentuan onartu zuen 1876ko uztaileko 21eko legearen harían, Batzar Nagusiak legea aplikatzera ukatu ondoren, Espainiako Gobemuak Konstituzioak aintzat hartzen zituen Diputazio probintzialak ezarri zituen. Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren, euskal zibilizazio historikoaren aztama bakarra euskara bihurtu zen.
|
|
|
Foru administrazioak desegin zirenean, Espainiako Parlamentuan onartu zuen 1876ko uztaileko 21eko legearen harían, Batzar Nagusiak legea aplikatzera ukatu ondoren,
|
Espainiako
Gobemuak Konstituzioak aintzat hartzen zituen Diputazio probintzialak ezarri zituen. Foru erakundetzearen azken esparrua galdu ondoren, euskal zibilizazio historikoaren aztama bakarra euskara bihurtu zen.
|
|
|
Aginte politikorik ezean, euskal gizartearen nortasunaren babia euskarak gordetzen zuen. Etena, gogorra izan zen, ez baitugu ahaztu behar, euskal liberalek, lau urteren buruan gogor eta irmo borrokatu zutela karlisten kontra eta azkenean
|
Espainiako
Parlamentuak garaituen pareko pagua eman zien. Foru erakundeak eta euskal agintea ez zela karlisten egitasmoa soil soilik, bereziki liberalena baizik.
|
|
|
Baina mezu honek ez zuen arrakastarik izan eta horrek mesfindantza eta frustrazio handia sortu zuen. Euskara eta, antolaketa politiko berria eratzea erabaki zuten,
|
Espainiako
alderdieetatik at, tokian tokikoa eta euskarak berebiziko garrantzia zuen. Hau da, Espainiko alderdien zati barik, Espainiako erresuman partaide baizik.
|
|
|
Euskara eta, antolaketa politiko berria eratzea erabaki zuten, Espainiako alderdieetatik at, tokian tokikoa eta euskarak berebiziko garrantzia zuen. Hau da, Espainiko alderdien zati barik,
|
Espainiako
erresuman partaide baizik. Euskara bandera bihurtzen hasi ziren.
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan ere antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren lanetan hitz berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez, euskaran tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko asko ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen
|
Espainiarekiko
lotura deuseztu as moz> >(! bid., 400.or.).
|
|
|
EuskaJtzaJetasuna abertzaJetasunaren barman sartzean, euskara Euzkadi deitzen dion nazio proiektuaren baitan kokatzen du Sabinok, eta horreJa egi tean, jakina,
|
Espainiako
edota Frantziako poJitikari atxikirik segitzen duten EuskaJ Pizkundeko beste euskaJtzaJeek ez bezaJa jokatzen du. Horregatik kri tikatzen ditu abertzaJeak ez diren euskaltzaJeak, hauek frantses eta espainoJ nazionaJistatzat dauzkaJako, hain zuzen.
|
|
|
Horregatik, gure inguruko poli tikari profesionalen eta intelektual organikoen diskurtsoak akademikotik baino askoz gehiago du hipokresia eta maltzurkeriatik, estatu botererik ez duen na zio batí inmigratuak bertakotzat hartzea eskatzen baitzaio, datozela Espainia tik edo nonahitik, inolako baldintzarik jarri gabe, hots, eskubide guztien jabe eginez, baina ez betebeharren erantzule. Diskurtso hori magrebtarrak itsasoan itotzen uzten dituen
|
Espainiatik
datorrenean, duintasun etikoari zor zaion be giruneak oinarrizkoenean huts egiten du. Eta hau larria da!
|
|
|
Baina zertan du lotsatzekorik Abandokoak, bere hirikide Unamuno baskofobo de klaratua izanda? Gure oroimen historikoa hain ahula al da, ez gogoan izate ko, oraindik atzo, alderdi estatalistek ezkerrekoek zein eskuinekoek, eus kal munduari beti bizkar eman izan diotela, 1936ko gerratekoan nahiago izan zutela
|
Espainia
gorria zatitua baino, eskubide demokratikoak aldarrikatzen di ren une honetan, eskubide oinarrizkoenetako bat autoderminazioarena ez dela onartzen. Eta abar.
|
|
|
|
Espainia
zatiezinaren aurrean aurkitzen gara. Eta hemen berriro Sabi no Aranarekin egiten dugu topo.
|
|
|
«Al cumplirse el centenario de la muerte de su fundador, cabría preguntarse por qué el PNV continúa teniendo como referente histó rico fundamental a una personalidad tan integrista y antiliberal como Sabi no Arana, en lugar de sus dirigentes democristianos y europeístas, José An tonio Aguirre, el primer lehendakari, y Manuel Irujo, el ministro de la República española, a mi juicio sus líderes más relevantes del siglo XX y de los pocos que ha tenido con talla de estadistas» (280). Estatista horien harikoak Iirateke, antza,
|
Espainia
zatiezinean kabituko liratekenak edo, az kenaldion modan jarri den bezala, Espainia handian eroso sentiaraziko gin tuzketenak. Baina hori erabakitzea, ez Espainiari, baizik Euskal Herriari to katzen zaio.
|
|
|
«Al cumplirse el centenario de la muerte de su fundador, cabría preguntarse por qué el PNV continúa teniendo como referente histó rico fundamental a una personalidad tan integrista y antiliberal como Sabi no Arana, en lugar de sus dirigentes democristianos y europeístas, José An tonio Aguirre, el primer lehendakari, y Manuel Irujo, el ministro de la República española, a mi juicio sus líderes más relevantes del siglo XX y de los pocos que ha tenido con talla de estadistas» (280). Estatista horien harikoak Iirateke, antza, Espainia zatiezinean kabituko liratekenak edo, az kenaldion modan jarri den bezala,
|
Espainia
handian eroso sentiaraziko gin tuzketenak. Baina hori erabakitzea, ez Espainiari, baizik Euskal Herriari to katzen zaio.
|
|
|
Estatista horien harikoak Iirateke, antza, Espainia zatiezinean kabituko liratekenak edo, az kenaldion modan jarri den bezala, Espainia handian eroso sentiaraziko gin tuzketenak. Baina hori erabakitzea, ez
|
Espainiari
, baizik Euskal Herriari to katzen zaio.
|
|
|
Bizkaitarrak, bada, egitez
|
Espainiaren azpian
badaude ere, izatez ez di ra espainolak, eta beren nazioa berreraikitzeko eskubide osoa dute, bere egu nean, 1839 urtera arte, independentea izan baitzen: «Podrán los vascos actu ales desear volver o no a su independencia pasada:
|
|
|
Garaiko datu estatistiko en arabera, Bilbaoko hiritaren artean euskaldunak halako bi dira abizena es painola dutenak, 3.537 erdaldun 1.724 euskaldunen aurkez (21). Orobat, eskola nazionaletako maisu maistrak gero eta gehiago dira Bizkaian, 1894ko datu estastitikoen arabera, euskal abizenekoak 154 eta erdal abizenekoak, al diz, 129 Baina euskal abizenekoen kopuru hori oraindik areago murriztu be har da, baldin kontuan hartzen bada, horietako batzuek,
|
Espainian
jaiotakoak izaki, Euskal Herria mespresatu egiten dutela, euskara ez dakitela, edo, jakin da ere, gorrotoa diotela: «Total, que son muy contados los que(...) son biz kainos de naturaleza y en ideas, y los únicos en rigor que Bizcaya debiera sos tener para educar a sus hijos» (22).
|
|
|
«Pues ¿ quiénes son ellos aquí en Bizkaya? Los malos bizkainos; los que forman en los distintos partidos de
|
España
y fraternizan con los maketos; los que han olvidado la tradición bizkaina y hacen causa común con los enemi gos de nuestros antepasados; los que han despreciado, en todo o en parte, la Ley Vieja de nuestra raza, para adoptar la extranjera; los que reniegan de la nacio nalidad bizkaina, para hacerse españoles... (...); en una palabra, los bizkainos es purios que nosotros llamamos maketófilos o españolistas; esto es, amigos de los españoles; ésos son ellos.
|
|
|
Eta erabiltzen duenean, ez zentzu juridikoan, fisikoan baizik erabiltzen du (30). Eta bestea da, Katalunia, latín dar arrazatik datorrenez gero,
|
Espainiako
erregio bat besterik ez dela, bere so rreraz, izaera politikoaz, arrazaz, hizkuntzaz, historiaz eta izaeraz espainola delako. Iritzi hori sostengatuko du beti (31).
|
|
|
Iritzi hori sostengatuko du beti (31). Nazionalista katalanen helburu politikoa,
|
Espainiako
estatu boterea lortzea da, deszentralizatzea (32); euskal nazionalistena, aldiz, Espainiarekin etetea. Katalan nazionalismoan orokorre an ikuspegi hau nagusitu izan bada ere, badirudi egun independentziaren al deko aukera indartzen hasia dela.
|
|
|
Iritzi hori sostengatuko du beti (31). Nazionalista katalanen helburu politikoa, Espainiako estatu boterea lortzea da, deszentralizatzea (32); euskal nazionalistena, aldiz,
|
Espainiarekin
etetea. Katalan nazionalismoan orokorre an ikuspegi hau nagusitu izan bada ere, badirudi egun independentziaren al deko aukera indartzen hasia dela.
|
|
|
Egileak berak esaten duen bezala, bi artikulu dira saio hau osa tzen dutenak, Gramática Elemental del Euskera Bizkaino deituaren sarrera gi sa eginak, hogei urte zituela (74). Hor Vasco,
|
España
, Huesca, Hispali, Bil bao eta Villaro izenen jatorriaz dihardu. Hasiera hasieratik pizten zaio, bada, etimologiarako zaletasuna eta hauxe du bere lehen saioa.
|
|
|
(109) < < Euskal Herriko hizkuntza ofiziala ez izateaz gainera, euskerak bestelako problema asko ere zeuzkan bere barruan: dialektotan banaturik egotea, literatur eredu batuaren premia, or tografi araurik eza, hitz berrien arazoa, Frantzia eta
|
Espainiako
erakunde politikoen aurrean ha besa lortu beharra etab. Guzti horretarako, XIX mendeko euskaltzaleek ongi zekusatenez, beha rrezkoa zen Euskeraren Akademia sortzea. Asmo horrekin 1901ean Hendaian eta hurrengo urtean Hondarribian Bidasoaz haranzko eta honanzko idazle eta euskaltzaleak bildu ziren, baina aranis ten setakeriagatik nonbait, ez zuten projektu hura mamitzerik izan> > (< < Euskararen historia> >, in Intxausti, J. (zuz.):
|
|
|
bordinación del maestro al Poder; o en otros términos, a la política: ...> (Arturo Campión, Discursos polfti cos y literarios, Editorial La Gran Enciclopedia Vasca, Bilbao, 1976, 201 or.). Geroago, 1910eko abenduaren 21ean «El euskera en Sarasaitzu> > gaiaren gainean Gipuzkoako Diputazioan emanda ko hitzaldian, euskarak atzera egitearen arrazoiak aipatzerakoan, barrukoak eta kanpokoak berei zi zituen, eta azken hauen artean, besteak beste,
|
Espainiako
estatuaren erantzukizuna nabar mentzen zuen: < < El estado español comete el delito contra el derecho y la historia, de favorecer a una sola en detrimento de todos los idiomas peninsulares.
|