|
2000
|
|
|
Gogoan izan, halaber, Aragoi eta Gaztelako Erregetza biok, edonork dakienez, XI. mende hasieran, Nafarroako Santxo III.ak (Santxo Handia zeritzanak) sortu zituela musulmanei kendu zizkien lurraldeetan, eta
|
bere
semeen artean zatitu zituela: Gaztelako erregetza sortuz Fernando I.arekin eta Aragoikoa Ramiro I.arekin.
|
|
|
Euskararentzat abegi hobea zuten, zeren Isastik Compendio historial haren 168 orrialdean zioenez, Karlos V.ak gogozko omen zuen euskara, eta nafar mandazainarekin izan zuen elkarrizketa jaso zuen (Mitxelenak, aipaturiko Textos arcaicos en 154 or. dakarrena, eta horrez gainera beste zerbait gehiago 106 orr.). Felipe IV.ak, bere aldetik, Juan de Isasi eibartarra hautatu zuen
|
bere
semeen, ayo? (irakasle gisa), eta Elgoibarren 1635eko apirilean egin ziren Gipuzkoako Batzar Nagusietan irakurri zen bere gutun bat, non zioen Baltasar Printzeari gogozko zitzaiola euskara:
|
|
|
—nik aditzeko moduan mintzatu zen emaztekia, medikuari baino gehiago neuri xuxendu balitzait bezala: haatik, baldin dudaren bat banuen, ez nuen luzaz iguriki behar izan, zeren, medikuari adio egin bezain fite, eneganat etorri eta,
|
bere
semeari ahakar egiterat zihoakion ama batek bezala, fermu eta fintko, baina baita gozo eta emaro ere, erran baitzidan, euskaraz—: Mutila, ez al duk nehoiz ere aditu ezen astoa meneratzen dela zigorrez, baina gizona hitz onez...?
|
|
|
Eta zulo hori, zinez erraiten diat, izarrik gabeko gaua duk, zeren bizirik bainago, baina hilik banengo bezala... Eta, Urbiainerat joanen banintz ere, amak ez likek
|
bere
seme hura aurkituko, itzal bat baizik, zeren mundua jan nahi zuen gazte hura munduak jan baitzuen, finean... Eta horretarakotz, hobeki nagok hemen.
|
|
|
Finean, nola aitona Nikolasek printzipalki frantsesez ikasi baitzuen, eta nola behin batean, bere izebetarik bat, Parisko handiki baten etxerat ezkondu behar zuela eta, Parisen egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen, hala miresten zituen Paristik eta Frantziatik zetozen kasik gauza guztiak, eta hala nahi izan zuen eta hala erdietsi ere zuen, erregeordearen fabore berezi baten bidez, bere bi semeek —gure aitak eta osaba Joanikotek— Parisen ikas zezaten, Filipe II.ak bere denboran ezarri legearen gainetik, zeinak bere menekoei kanpoan ikastea eragozten baitzien. Eta, hala eta halatan, Parisko izebaren eta haren senarraren ahaleginei esker bete ahal izan zuen aitonak
|
bere
semeak ongi hazteko eta hezteko ametsa, igortzen zituelarik bai bata eta bai bertzea ere Parisko Collège de France rat, gure aita lehenik, eta osaba Joanikot ondotik, zeren eta haiek ere hiru urteren aldea baitzuten beren artean, Mattinek eta biok gure artean bezalaxe.
|
|
|
Zuhur jokatu behar dugu; izan ere, isilpean segitzen badugu, hats har dezakegu; agerian, berriz, hatsa ukatuko digute... eta, andere Grazianak berorren dorretxerat joaitea debekatu badit, goganbehar delako da..." Eta osabak erran zion: " Ai, Maddalen, zergatik ez ditugu kontu horiek ahanzten... eta zergatik ez didazu kopla eder bat kantatzen?" Eta Maddalenek osabari buruko adatsa ferekatzen ziola, nola ama batek
|
bere
semeari, kantatu zuen: " Neguaren erdian/ nago ni lilitan/ jaun Joanesek nauka/ bihotza eztitan".
|
|
|
—Joanes, Ama Mariak ez zuen deus ere maite izan
|
bere
Semea bezainbat, neurri gabeko neurriz maite ere; eta nik ere orobat maite nahi zintuzket zu... —eta, erraiten zizkidan hitzak bertze irri batez gozatzen eta eztitzen zizkidala, segitu zuen—:
|
|
|
Edo, etsimenduak harturik ote zegoen osaba? Zeren pentsa baitzezakeen ezen deus guti egin zezakeela libertatearen aldeko borrokan, are gutiago Pedro Huizik eta biok bakarrik utzi genuenetik, eta zeren pentsa baitzezakeen, ondorez, ezen aski zuela ezkontzearekin eta iduri egitearekin, bere egia eta bere sekeretua
|
bere
seme alaben bidez bideratuz, nola gertatu izan baitzen etxegoiendarren artean belaunez belaun. Edo, despit hutsez jaurtiki ote zituen hitz haiek, gogaiturik zegoelako kontu hartaz eta berdin zitzaiolako jada guztia?
|
|
|
don Fidel Urdanburu zen, Iruñako nafar hura, bere esklabo indiarrak ezin okerrago tratatzen zituena, halako suertez, non hauek, ordainean, izen indiar harekin —zeina baitzen spiritu gaizkinen gaizkina, indiar haien sinesteen arabera— bataiatu baitzuten nagusi eta jaun bihozgabea. Eta, handik aitzina kontu kontari hasten zitzaidala, zein goibel jarri nintzen, noiz eta Ixaruk jakinarazi baitzidan ezen sugeen putzurat egotzi zuela jaun nafarrak, indiar emazteki bateganik izan zuèn haur jaioberria, sakrifizio hura probetxuzkoa izanen zitzaiolakoan
|
bere
semeari, purgatorioko penen erridimitzeko, eta zein arrai eta alegera jarri nintzen, aldiz, jakin nuenean ezen plantazionean altxamendu bat izan zela haren ondorez, Gorukik eta biok ihes egin eta handik urtebeterat, eta altxamendu hartan biktoria erdietsi zutela, eta gaztigu berarekin ordaindu behar izan zuela azkenean nafar krudel hark, zeren eta asaldatuek sugeen arterat egotzi baitzuten hura e... Eta Ixaru ere biktoria hartan laketzen zen, harik eta ustekabeko iluntasunak haren betargia hartu zuen arte, erraiten zidala:
|
|
|
Eta batzuetan besarkatzen ninduen, nola ama batek
|
bere
semea.
|
|
|
MATTINEK hiru urte egin zituen Madrilen, baina urtero etortzen zen Urbiainerat, uden iragaiterat. Eta nola oroitzen zen aita
|
bere
seme kuttun hartaz, hura kanpoan zegoenean!, mihian mila erran erabiltzen zituela: nola ote dago etxeko primua, nola nabaritzen dudan haren hutsa, datorrenean present bat egin behar zioat...
|
|
|
Ez dakit bertze nonbait erran dizudan, baina emazteki ohiz kanpokoa zen Sagrario, zeren eta, familia onekoa zen arren eta irakurtzen ere bazekien arren, magiaren munduak erakartzen baitzuen, halako tailuz, non bera ere, denboraren denboraz, azti bihurtu baitzen, inguruko jauntxoen artean bere eragintxoa izanen zuena. Eta Abel Huizi, bertzalde, Sagrarioren senarra, aitona Nikolasen laguna izan omen zen eta jauregiko kontu batzuk ere eraman izan omen zituen, eta, hargatik edo, behin baino gehiagotan etorri izan omen zen jauregirat,
|
bere
seme Pedro Huizi ondoan zuela. Eta hala egin omen ziren Pedro eta osaba Joanikot lagun eta adiskide.
|
|
|
heroi sentitu nintzen... denbora ezin laburragoan, ordea, zeren, haren jarraikian, bere lekutik altxatu baitzen aita, odola sutan, haragia eta biandak ebakitzeko labana eskuan... Bai, badakit ezen oharkabean zeramala labana eskuan, mementu hartan zerbaitetan erabiltzen ari zelako... baina, bertze deusetarako betarik gabe, ikusi nuena ikusi nuen nik orduan, eta hala agertu zitzaidan hura, Abraham erresuzitatu bat balitz bezala, ustekabeko hark itsutua,
|
bere
seme Isaak semearen gibeletik, haren sastatzeko disposizionean.
|
|
|
|
Bere
seme alabetako bigarrenaren galbideak noraino nahigabetu, hartaraino ilundu zuen bisaia. Autotik ateraz geroztik besapean neraman fardela erakutsi nion.
|
|
|
Bere nagusitasun ekonomikoa agerian jarri zale, plazer handia hartzen zuen bere ilobari aita amek sekula ere eginen ez zizkioten opari garestiak egitean. Hain zuzen ere horregatik ez nuen koinata imajinatzen
|
bere
seme alabak jostailu zahar zartatu batez gabetzen ilobari emateko.
|
|
|
Lehenbiziko hirurek, berriz, labur bezain zehatz ematen zuten nire erresuminaren berri. Gaueko hamaikak laurden guti ziren eta nire andrea itzuli gabea zen oraino
|
bere
semeaz arduratzera. Sarrerako hitzez duda nuen, hala ere; gogorxkoak, akaso.
|
|
|
Lehenagoko denboretan ere, nire lanak ez zion lilura handirik sorrarazten. Kristinari, arroparen merkatuaren gorabeherez, bere" talde" aldakorrez eta
|
bere
semeaz landa gauza guti interesatzen zaio munduan. Oroitzapen berri samarra berreskuratu nuen laino artetik.
|
|
|
Gurasoenean gela partekatzen genuen garaietan, batxilergoa aitzina ateratzen erabili behar zuen denbora paperak koloretzen ematen zuen, aita zenaren amorragarri. Gaixoak ez zuen sekula amestuko,
|
bere
seme gazteenak delako denbora pasa alferra ogibide bilakatzen jakinen zuenik, hiriko eta are kanpoko argitaletxe eta publizitate agentzien" free lancer" preziatua gertatzeraino. Oraindik ez nengoen ohitua mahai luzera makurtua ikustera, paperez, errotuladorez eta tintontziz inguratua," estudioa" deitzen zuen korridore hondarreko gelan.
|
|
2001
|
|
|
Tasiok ez daki zer egin. Gai horrekin jarraitu behar ote luke, ea
|
bere
semeari buruz hitz egitera animatzen den, ala hobe litzateke isiltzea. Zakarregi gerta liteke izan ere, pentsatu du, modu horretan ordurarte lortu duen konfiantza giroa galduz.
|
|
|
Dendakoa. Ondoko kalean bizi den hirurogeita hamasei urteko alarguna gaixo dagoela jakiteak adina harritu du dudarik gabe
|
bere
semeak horretaz hitz egiteak.
|
|
|
Hori da bere amak behin eta berriz errepikatzen duena behintzat. Gauza zaila dago, zaila, kexatzen da ama
|
bere
semea eskuak poltsikoetara sartzen ikusiz, soldaduska txerri hori bukatu arte, Tasio, lana aurkitzea zaila dago.
|
|
|
Bor, Bor, Bor... eta Borges topatu beharrean" Boralli, Ivan" topatzea eta zeharo harritzea, ez dudalako inondik ezagutzen, eta literaturaz asko dakiten lagunei galdetu diedalako eta beraiek ere ez, eta liburua hartzea, Gaiztakerien gaztelua, 1876, eta negar egitekoa izan da: ez nik edo lagunek edo munduko entziklopedia guztiek edo Internetek Boralli ez ezagutzea, baizik eta Boralliren
|
beraren
semearen alabaren alabaren semeak ere ez ezagutzea, nahikoa duelako ordenagailuari aginduak emateko jakin beharrekoa ikastea, edo futbolari ohi batek idatzitako liburuaren izenburua gogoratzea. Negar egitekoa izan da, halaber, Ivan Boralli ni bilatzen ari nintzena –Borges, Jorge Luis– aurkitzeko oztopoa baino ez dela izan sumatzea.
|
|
|
Mendekuz New Delhin bere zaintzaleek, sikhek, eho (hil) egin zuten Indira Gandhi. Rajiv Gandhi
|
beraren
semeak hartu zuen kargua.
|
|
2002
|
|
|
–egin zuen hasperen Pertseok, berriz ere begiak malkoz hezetuak zituela?. Eta gainera, zer gertatuko litzaioke gure ama gaixoari
|
bere
seme kuttuna harrizko estatua bilakatuko balitz?
|
|
|
Lizardiren euskara, izan ere, ene jakituriatik koska bat gorago geratzen zen –koska bat baino gehiago ere bai–, eta horregatik, beharbada, malda gora egin zitzaidan. Bigarren irakurraldia egin nuenean, ordea, Leirek lau urte berriak zituela, nola sartu zitzaidan hezur muinetaraino, poema hura batez ere, gabon bezperan hildako
|
bere
seme Xabiertxori eskainia! Guztia baitzen hitzez emandako fresko hartan hunkigarri, bai aita penatuaren penazko sentimendua, bai gaia bera, eta bai bilbearen osagaiak ere:
|
|
2003
|
|
|
Konbentziturik nengoen susmo hori frogatzeko gauza izango nintzela, baina banekien aurkikuntzaren berri zabaltzen banuen ere ez zidatela sinetsiko, Romain Garyrekin berarekin gertatu zen bezalaxe. Dozena erdi bat lagunek bazekiten Ajar eta Gary idazle bera zirela, Paul Pavlowitch ek noski, Ajar en pertsonaia jendaurrean antzezten zuen bere ilobak, Leila Chellabi bere azken bizikideak, Diego
|
bere
semeak, Jean Seberg emazte ohiak eta honen senarrak, Martine Carré idazkariak, Robert Gallimard argitaratzaileak, Gisèle Halimi abokatuak eta gaztetako zenbait adiskidek ezagutzen zuten egia. Azken hauetako batek, Lynda Nöel ek, Gros Calin, Ajar ek argitaratu zuen nobela handiaren eskuizkribua bere begiz ikusi zuen Garyren Mallorcako etxean eta Paris erdiari kontatu zion aurkikuntza, zaila baita sekretuak gordetzea, kontatzea da hilak biziongandik bereizten gaituen ezaugarri nabariena.
|
|
|
Lehenbailehen! –esan zuen don Kosmek, orain apaizari eta orain
|
bere
semeari so egiten ziela.
|
|
2004
|
|
|
–Oraingoan bekatua euskararen eskutik dator. Nafarroako gizartea lizunkeria aldi batetan sartu da,
|
bere
seme alabak ereduetan eta ikastoletan matrikulatuz. Bekatu horrengatik Nafarroa gixajoak sekulako zigorra jasan du:
|
|
|
Besteen esanak oraingoz alboraturik, noan niretik aletxoren bat jartzera, Garziaren aipua aitzakia ona delakoan.
|
Bere
seme alabak ikastolara bidali dituen belaunaldi ausartari buruzkoa da. Bat nator belaunaldi horrek erakutsi duen zentzu demokratikoa txalotzerakoan:
|
|
|
Beharrik, gerra hasi baino lehenago hil zen. Ez zuen aukerarik izan
|
bere
semea hiltzaile bihurtu zela jakiteko. Hala ere, espioiak ez bezala, ni arimadun hiltzailea izan nintzen gerran, ez nuen diruagatik ez krudelkeria hutsagatik hil.
|
|
|
nor eta espiatu beharreko gizonaren semea bera. Weberrek berehala baztertuko zituen susmo txar guztiak; izan ere, nork eginen du
|
bere
semearen susmoa. Weberrek munduko beste edozein aitak pentsatuko lukeena pentsatuko zuen:
|
|
|
Berak Joseba ikusten ez duen bezala. Ritarekin ezkondu eta Bartzelonara bizitzera joan zenetik, gutxitan ikusten du Luisak
|
bere
seme bakarra, Joseba. Gabonetan, udan, aste santu batzuetan...
|
|
|
|
Bere
semearen besoari helduta etxean sartu den emakumea ikusi duenean, Arregi jaunak lixa papera sentitu du samatik behera jaisten. Ondorioz, ez zaio hitzik atera semeak emakume hura bere neska lagun bezala aurkeztu dionean.
|
|
2005
|
|
|
–Emakume horrek badaki
|
bere
semea hil egin dela, hori argi du, baina toki bat nahi du bertara loreak eramateko eta bertan otoitz egiteko –baziren bost bat minutu bere senarra hiltzaile gupidagabea zela esan nionetik, eta on egin ziola ematen zuen.
|
|
|
Mateoren ama irribarretsu egon zen gau osoan; argi zegoen bera dena oso gozo zegoela esatera joana zela eta, guk saltsak ondo lotu gabe eta haragia gordinik aterata ere, berak gozo zegoela esango zuela; baina Manuel Urrestik ez zituen laudorioak oparitzen, are gutxiago bere ikasleari eta
|
bere
semeari. Plater zailenak eskatzen ahalegindu zen eta, platera mahairatu bezain azkar, esku-zapiaren ondoan zituen betaurrekoak janzten zituen dena ongi aztertzeko.
|
|
|
Bataioan egin zuenaz edo esan zuenaz gogoratzen ahalegindu nintzen, baina ezin nuen ezer berezirik oroitu. Taldeko argazkiak, aita irribarretsua, harro
|
bere
seme berriaz eta agian arduratuta ere bai, baina hori ere normala da. Bat batean bisita oroitu nuen.
|
|
|
Poliziari deitu eta berehala, Mateoren bila hasi nintzen. Ehun metrora zegoen baserrira eraman nuen Itziar, eta bertako sukaldean gelditu ziren laurogei urteko atsoa eta
|
bere
seme ezkongabea infusioak emanez eta hitz gozoak esanez, kontsolatu nahian. Noizbehinka semeak deitu egiten zidan, ez ote zen hobea ospitalera eramatea:
|
|
2006
|
|
|
Jaunen lehia ez baitzen, euskal paganismo? baten aldekoa bakarrik, bizitzaren oinazea goxa zezakeen filosofia baten aldarrikapena baizik (aldarrikapen alferrikakoa, ez eskolastikan, ez estoizismoan, ez baitu
|
bere
seme ttikiaren heriotzaren aurrean kontsolamendurik aurkitzen). Pio Barojaren pertsonaia hori gaur oraindik asko gustatzen zait.
|
|
|
Neba agurtu eta urrutiratzen ikusi du.
|
Bere
semearekin bakeroak ohetik lurrera botaz suizidatzera jolasten jarraitzen ote duen galdetu dio bere buruari. Jolas hori semeari erakutsi ote dion, edo semeak nahiago duen Nintendoa edo Play Station a.
|
|
|
Haren begietan kolegioko patioan dabiltzan neskatoak ikus daitezke asko gerturatuz gero, eta haien oihu eta barreak entzun. Begiak irekitzen dituenean irribarre egiten die Xabier eta Nereari, baina ez ditu ezagutzen
|
bere
seme alabak. Hala ere, irribarre egiten die eta honek saminaren zama arintzen die pixka bat.
|
|
|
Anek hasperen egin zuen. Azken batean,
|
bere
seme bakarraren hiletara agertu ez bazen, zer axola behar zion bere bilobak?
|
|
|
Egunen batean etxea goitik behera garbitu, konponketa lanak egiteko dirua bildu, eta asteburuak eta oporrak pasatzeko landetxe eder bat edukiko zuen. Auskalo, noizbait
|
bere
seme alabak larre hartantxe jolastuko ziren. Zoriontsu izanen zen eta ezein oroitzapen ilunek ez zion irribarrea itzalduko.
|
|
|
Yahveh Jainko Jaunari ez zitzaion batere gustatu horrelako lizunkeria eta horrelako askatasun neurrigabea, eta hiru aingeru bidali zizkion Lilithi, esan ziezaioten Paradisura itzultzeko berehala, otzan eta damutua, ala egun bakoitzeko
|
bere
seme demonioetako ehun hilko zituela. Lilithek askatasuna eta eguneroko sufrikarioa aukeratu zituen, Paradisuko aspertu beharraren eta otzantasunaren ordez.
|
|
|
Bere arrazoiak motz eta zorrotz agertu zituen. Funtsean, ez zitezela Nafarroako
|
bere
seme alaba maiteak predikatzaile berrien beldur, ezen, denak Jainkoak sortuak izanik eta denak Jainkoaren amodioagatik ariki, on baitzen ikusmolde diferenteak izatea Jainkoari otoitz eta ohore egiteko maneraz ere...
|
|
|
Aitatxi Migelek ama Katalinarekin bezala, Estefaniaren kezka bizienetarik zen bi alabak goarnizioko gizonen gogo likitsetatik apartatzea. Gilen
|
bere
seme gazteena eta biok maiz dotrinatzen gintuen:
|
|
|
Hurrengo egunetan, bertze horrenbertze gehitu zitzaizkien Arberoatik, Ortzaizetik eta are Lapurdi aldetik ere, Makeako bizkondeak ekarriak. Horra zen Lüküzeko jauna bera ere,
|
bere
seme, ezkutari eta peoiekin batean, hamabi urte lehenagoko azpikeria ahantzarazi nahirik. Agaramont bere betiko etsaiaren lerro berean agertuko zen behingoz.
|
|
|
Etxeberrirekin, goiza luze joaten zitzaigun ikasten nola fedea obrei gailentzen zaien eta nola Jainkoak predestinatu gaituen
|
bere
semearen imajinaren konforme izateko. Nire arrebaordeak salbuetsirik zeuden, emakumeek eskola premiarik ez izan eta.
|
|
|
Hortik nire ingurukoak antzaldatzera jauzi laburra zegoen. Migel Mailu Gandales zaldunaren pareko egin nuen; Gandales, Amadis
|
bere
semetako hartu zuena. Agaramonteko kondea, berriz, Languines Eskoziako erregeren kide, Amadis bere gortera ekarri baitzuen.
|
|
|
kondea mendekatia zen. Noski ez zuen etsiko, bilatuko zuen
|
bere
seme Filibertoren zauria ordainarazteko manera. Arrangura hori nirekin batean partitu zen bidaian, baina berehala ahantzarazi zidan Normandoaren jarioak.
|
|
|
–Honi esker hago bizirik –harrotu zitzaidan gizona, xaflakoka
|
bere
semearen bizkarrean. Premiarik ez zen; amaren ahotik nekizkien xehetasunak.
|
|
|
Nirekin batean, lau mutiko gehiago biltzen ziren Etxeberriren mahaira. Bat, François, artzainaren
|
beraren
semea zen. Bertze hirurak, Nafarroako Kantzileriako eta Moneta Etxeko funtzionarioen hazia.
|
|
|
Haren jabego zabalak Nafarroan ez ezik Frantziako lurretara ere hedatzen ziren, Lapurdiko nahiz Gaskoiniako aldetik. Antonio Baionako alkatea ere bazen, eta titulu hori
|
bere
seme zaharrenari uzten zion, ondarean. Horrek guztiak, bi erregeren peko eta zordun egiten zituen.
|
|
|
–Bada munduan airea ere salduko lukeenik –erantsi zuen Ziprianok– Makina bat bider eskaini didate Gurutze Santuaren benetako zatia, San Pabloren betortza, diren eta ez diren santuen hezurrak eta Ama Birjinak
|
bere
seme Jesusi eskaini zion esnez betetako buztinezko ontzia ere.
|
|
2007
|
|
|
|
bere
seme xahutzaileak
|
|
|
Lucien ek auto karabana saldu eta hegaldi zuzen bat hartuko zuen Montrealera?
|
Bere
semearenean biziko zen orain, Vodkarekin batera. Edo alaba antropologoarenean?
|
|
|
Gabonetan bueltatuko da, aste santuan ere bai, eta udan. Oraingoz Interneteko bideo konferentzien bitartez ikusi du
|
bere
semea, eta baita zu ere. Etzi daukazue hitzartuta beste konferentzia bat.
|
|
2008
|
|
|
Jainko bat zen, izan ere, Petrov.
|
Bere
semea jateko gai zen izaki ahalguztidun bat. Hala ikusten zuten poliziek ere.
|
|
|
Etxea husteko ekarri zituzten kontainerrei begira geratu zen, penatuta. Zaborren artean ezaguna egin zitzaion
|
bere
semeari aspaldi erosi zion trizikloa. Ia urtebete izango zen zakarrontzira bota zuela.
|
|
|
Ongi entzun, une hartan, baina, izebak kopeta zimurtu zuen apur bat, zalantzaren bat etorri balitzaio bezala, nahiz eta berehala lisatu zuen zimurra, bere borondatearen ahalegin hutsez?. Behin batean, Pernando
|
bere
semearekin kezkatzen hasi zuan, berak bai baitzuen non bazkaldu, erretore etxean, baina semeak ez. Non bilatu semearentzat bazkaria?
|
|
|
Harri eta zur zegoen, zinez, Zosimo: mindurik eta gaitziturik ere behar zuen, alde batetik, izan ere, nola egin ziezaiokeen hitz mutil hark, inortxo ere ez zenak eta
|
bere
semea izan zitekeenak, berdinetik berdinera, lotsarik eta konplexurik gabe, olatuaren aparretan zegoèn bera bezalako gizon bati!?, baita liluraturik ere, bestetik, konfiantza hartu zutenean, Zosimok berak aitortuko zion Nazariori ez zitzaiola bizitzan antzeko kasurik egokitu, ezta urrutitik ere?; Zosimo, beraz, Nazariori ezezko biribila ematekotan egon zen, nola ez, bada, Nazariorenak airean era... –Erotzat hartu zintudan lehen begi kolpean, baina bazuen zure begiradak borondatearen indarra, zure amets zoroari lurrezko edo burdinazko oinak jartzen zizkiona??
|
|
|
Ez zegoen prest, hala adierazi zuen?
|
bere
seme aitarik gabearen dirua galtzeko:
|
|
|
Plazaren erdialdean, atzerritar batzuek argazkiak egiten zizkioten Dom João I zaldunaren estatua dotoreari, eta honen inguruko petrila jende askok aprobetxatzen zuen, mutil batzuek skate egiteko, eta beste hainbat lagunek jesarleku gisa: gizon burusoil batek debaldeko egunkari bat irakurtzen zuen, atso batek ogi apurrak botatzen zizkien inguratzen zuten usoei, ama batek
|
bere
semearen triziklozko joan etorriak aztertzen zituen?
|
|
|
Hendaian zeudela, Unamunori egin zioten bisita arkitektoak eta
|
bere
semeak. Era honetara jasotzen du unea Ricardo gazteak:
|
|
|
Arkitektoari
|
bere
semea 1937ko irailaren 15ean hil zitzaion, frontean soldadu.
|
|
|
Harri eta zur zegoen, zinez, Zosimo: mindurik eta gaitziturik ere behar zuen, alde batetik –izan ere, nola egin ziezaiokeen hitz mutil hark, inortxo ere ez zenak eta
|
bere
semea izan zitekeenak, berdinetik berdinera, lotsarik eta konplexurik gabe, olatuaren aparretan zegoèn bera bezalako gizon bati! –, baita liluraturik ere, bestetik –konfiantza hartu zutenean, Zosimok berak aitortuko zion Nazariori ez zitzaiola bizitzan antzeko kasurik egokitu, ezta urrutitik ere–; Zosimo, beraz, Nazariori ezezko biribila ematekotan egon zen –nola ez, bada, Na... " Erotzat hartu zintudan lehen begi kolpean, baina bazuen zure begiradak borondatearen indarra, zure amets zoroari lurrezko edo burdinazko oinak jartzen zizkiona" – eta halaxe galdetu zion:
|
|
|
Beste bat. Ongi entzun –une hartan, baina, izebak kopeta zimurtu zuen apur bat, zalantzaren bat etorri balitzaio bezala, nahiz eta berehala lisatu zuen zimurra, bere borondatearen ahalegin hutsez– Behin batean, Pernando
|
bere
semearekin kezkatzen hasi zuan, berak bai baitzuen non bazkaldu, erretore etxean, baina semeak ez. Non bilatu semearentzat bazkaria?
|
|
2009
|
|
|
lotsati bat esan ostean, logelan sartu zen. Bere ama niregana bueltatu eta, irribarrea oraindik aurpegitik erabat desagertu gabe, ezetz egin zuen buruarekin;
|
bere
semeari buruz ari zen.
|
|
|
Probintzia arruntetan geraturiko Probintziak eta udal ezdeusak, aurrerantzean historiarik gabe bizitzera kondenatuak geratu diren honetan, beren handitasuntxoak bapo hisiatu dira handitzen eta beren historiatxoak puzten: . Zumarragako erri eta
|
bere
seme ospatsuben kondaira eta doayak?,. Irun eta bere seme ospatsubak lengo denboretan?,. Elgoibarko erriaren kondaira laburtxoa?,. Bergarako seme argidotarrak?,. Eibarko seme argidotarrak?..., ugaltzen dira tituluak. Literatura edifikante modu bat berau ere, zibila.
|
|
|
Probintzia arruntetan geraturiko Probintziak eta udal ezdeusak, aurrerantzean historiarik gabe bizitzera kondenatuak geratu diren honetan, beren handitasuntxoak bapo hisiatu dira handitzen eta beren historiatxoak puzten: . Zumarragako erri eta bere seme ospatsuben kondaira eta doayak?,. Irun eta
|
bere
seme ospatsubak lengo denboretan?,. Elgoibarko erriaren kondaira laburtxoa?,. Bergarako seme argidotarrak?,. Eibarko seme argidotarrak?..., ugaltzen dira tituluak. Literatura edifikante modu bat berau ere, zibila.
|
|
|
Eta ez den edo ez dagoen, baina esperientzia eta gogoeta gizadi osoan aski unibertsala espresatzen duen ideia edo sinbolo hori, kontadizo mitikoak historia antropomorfo miragarrietako aktore proteiko bihurtzen du, despota bat bere hitzaren botereaz mundua kreatzen(, izan bedi!?), tupinagilea gizon emakumea moldatzen, komandante israeldarraren ordenak obeditzen dituen soldadu esanekoa, eguzkia eta ilargia beren ibilbidean geldiarazten gudu bitartean (Jos. 10, 12),
|
bere
semea mundura bidaltzen eta gurutzefikatzen uzten, arimak salbatzen, infernuan torturatzen eta torturetan laketzen, paradisuan arratsaldean paseatzen edo zeruen gainean atsedenketan eternitatean. Erraza da Axularren infernuan antropomorfismo gordinegia antzematea eta arbuiatzea.
|
|
|
Absurdoarekin jarraituz: bekatu hori ezabatzeko, Jainko ahalguztidunak ez du beste biderik topatzen,
|
bere
semea mundura bidali eta gizakiek hil dezatela eragitea baino. H. d., bekatu txiki bat, bekatu hagitz handiago batekin erredimitzen du.
|
|
|
Kontuz drogaren mira sumatzen duenarekin ere. Minnie Foster 40 urteko andrea
|
bere
seme Leroyk ito zuen, Bronxeko Highbridge auzoan. Semeak 16 urte zituen eta mutil jatorra zela diote.
|
|
|
|
Berak
semea nahi izango zukeen. Nik bi alaba eman nizkion eta ez zituen onartu nahi.
|
|
|
–Jakina, Alfonso Salinasek ere dena ukatzen du. Laurogeita hamabost urte ditu eta negozioak
|
bere
seme Angelek eramaten dituela dio. Baina Goikoetxearen etxeko miaketan 125.000 euro aurkitu ditugu kutxa gotor batean.
|
|
|
Barea eta izugarria da aldi berean, ederra eta beldurgarria... Itsasoari mendiekin dantzan egitea gustatzen zaio; itsasoak
|
bere
semeak soilik ditu begiko, leiala da, eta beti dago maitemindua. Baina ez da komeni itsasoari koskobiloak ukitzea, ez, horixe bai ezetz.
|
|
|
Victoria, Victoria! Orain, dena argitu denean, emakumeak etxetik bota duenean,
|
bere
semea ikustea erabat murriztu dionean eta lagun gehienak Josebaren kontra jarri dituenean, Victoria Vic bihurtu da, Vicky kasu mingarrienetan, magiaren poderioz. Ezin dut ulertu laguntasun kutsu hori.
|
|
|
Ohikoa da hori.
|
Bere
semearen aurrean zer erantzun jakin gabe geratzea. Ni ere harrapatu ninduen behin.
|
|
|
Eta Norak momentuan ez, momentuan ez direlako gauzak egoki pentsatzen, baina medikua joan denean, argi ikusi du zer erantzun behar zion. Hara erantzun behar zion, gure amuma Rosak kipula gordinak jaten ditu, ume txikien gaixotasunak sendatzeko sorginkeriak dakizki, medikurik gabe erditu zituen, senarrik gabe hazi eta protestarik gabe galdu
|
bere
seme alaba bikiak; gure amumak gerran galdu zituen gurasoak, oinez egin zuen bidea Frantziara, badaki zer den gosea, gaixotasuna, bakardadea, semea galtzea, Atlantic Cityko kasinoan azpijokoekin dirua irabaztea, alaba ere galtzea eta eskura besterik ez daukanean lenteja urarekin eskutitzak idaztea.
|
|
|
Umeak ahal duen guztia ikasiko du ehizari buruz eta ikasitakoa kontatuko dio
|
bere
semeari eta bere semearen semeari. Eta haren ilobari.
|
|
|
Umeak ahal duen guztia ikasiko du ehizari buruz eta ikasitakoa kontatuko dio bere semeari eta
|
bere
semearen semeari. Eta haren ilobari.
|
|
|
Ama Gabinori begira geratu zen, bospasei segundoko tartean: markesa andereak pianoaren eta biolinaren alde zuèn iritzia behar zuen Reginak buruan, baita tronpetaren aldekoa ere, baina begien aurrean zuen, halaber,
|
bere
seme kuttun hura, bere bi begi handi haiekin, zeintzuk amaren sabelak argudio ezin biribilagotzat behar baitzituen; sentimendu kontrajarrien borroka hartan, halere, begitartea eztituz joan zitzaion amari apurka apurka, baita amore eman ere jarraian:
|
|
|
Reginak, halakoetan, itxura egin behar izaten zuen, zuzen jokatu nahi baitzuen
|
bere
seme alabekin, baina, gertatuak gertatuta gero, ez zitzaion batere erraza; Regina, izan ere, Benjamin Mariaz erditu zenetik, halako krisi sakon batean sartu zen: alde batetik, bere fede hura zuen, zartatua gelditu zena, esan ere, esan ez zion, bada, Ernestinari halako batean, kexu:
|
|
|
Hantxe zuen Nazario Orbek
|
bere
seme kuttuna, egoera gaiztoari irtenbide bat eman nahian!; hantxe bere berdina, orbetarren artean petoena, fabrikako arazoak konpontzen!
|
|
|
hantxe baitzegoen Teofilo Maria, familiaren izen ona hondamenditik salbatzeko gerturik!; mutila, gainera, plan bat eskaintzen ari zitzaion, fabrikan zituèn arazoak konpontzeko? orbetarren fabrika itsasontzi bat ere bai baitzen, antza, krosko metalikoan zulo bat zuena, herdoilak aspaldi jandakoa eta lehenbailehen konpondu beharrekoa, ontziak aurrera egin zezan, dena emanda; esan nahi baita Nazario Orbe hunkituta zegoela
|
bere
semearekin, une hartan ezpainetan loratu zitzaiòn irri zabalak nekez izan zezakeèn beste esangurarik?, eta, hala, bi eskuez besagainetik heltzen ziola, berotasun handiz esan zion:
|
|
|
Halakoetan, Nazario Orbek kapela luzea soropilaren ertzean zeudèn hortentsia batzuen gainean utzi eta banan banan besarkatzen zituen
|
bere
seme alabak, adinaren arabera jarriak, mutilak lehenik eta gero neskak. Teofilo Maria, Damaso, Domingo eta Gabino, Maria Bibiana eta Ada, hurrenez hurren?, etxe hartan sexuak eta adinak bakoitzaren gradua eta maila erabakitzen zuten-eta: hala, bada, guztiak besarkatzen zituen Nazario Orbek, azkena izan ezik, Ada besoetan hartu eta zerura jaurtitzen baitzuen, berriro jasotzeko, aitak barre egiten zuen bitartean eta neskatilak oihuxka urduri atsegin batzuk, ooo eta ooo!
|
|
|
Hantxe zuen, gainera,
|
bere
seme Teofilo Maria, berri txarra ematen, berriak, gainera, zin zinez behar zuen txarra, semeak begiratzen ziòn moduagatik?, berri-emailea ume bat izateak beste berri txar bat eransten ziola eszenari.
|
|
|
Ordubete eta erdiz aritzen zen, eguneroko meza santuaren ospakizunetan! Gizon hura,
|
bere
semeei eskatzen ziena ez zitezela egiteko hartan ordu erditik pasa, bere otoiztegi pribatura erretiratzeko beharrean sentitzen zen, itotako negar malkoei eta lantuei bide emateko, grazia graziatsuen eguneroko emanari ezin eutsiz(?)?.
|
|
|
hitz egiten; eta orduan, begiz osatu behar izaten zuen hitzez ezin izaten zuena. Nazariok
|
bere
seme alaben irudi estandar batzuk zituen, ezinbestean behar zituen?, normaltasunari lotuak. Teofilo Mariarenak leialtasunari, baiezkoari?
|
|
|
batetik, izan ere, ezin alaiago behar zuen, hain ikusten zituen neska mutilak alai eta umoretsu, baina bestetik, bere eginbeharrean fin ibili ez zelako susmopean behar zuen, bere lasaikeria hura Ernestinarekin konpartitzeko moduan bazegoen ere? ez baitzegoen dudarik
|
bere
semeek handia egin zutela, ez zekien arren zehatz mehatz zer egin zuten, semeen kontakizun hiperbolikoak fidagarriak ez zirelako; berak zuen, baina. Reginak?, gertatutakoaren errua, inork izatekotan, bere lekuan egon ez zelako: betartea beti bat eta beti serio, makila eskuan; arestian hartu ez zituèn neurriak hartzeko, ordea, berandu zen jadanik?
|
|
|
garbia, inondik ere, garbiegia ere bai, agian? horregatik ematen baitzituen ematekoak, eta horregatik hartzen hartzekoak; Reginak, batzuetan, ume galdu bat bezala sentitu behar zuen
|
bere
seme hura, are gehiago haren jaioteguneko pasadizo hura oroitzen zuenean, txoriak leihotik sartu ondoren hormaren kontra jo zuenekoa, bertan seko geldituz, kointzidentzia hura, amari amatasun eta babes sentimenduen areagotzea ekarri behar zizkiona, premonitorioa eta adur txarrekoa zitekeelakoan; horregatik, Domingorekin noiznahi ama ama sentitzen zelako, bi aldiz ama, alegia?, baita auzi hartan? ... Domingok. Gabinok?
|
|
|
uste zuenaren kontra, deabruren batek, aita kalonjea noiznahi mintzatzen zitzaion inkuboez eta sukuboez, Nazariok errealitatea baliabide fantastikoz interpretatzea batere atsegin ez zuen arren? hartu ote zuen emaztea ametsen batean, haurra jaio baino bederatzi hilabete lehenago, adibidez, zeren
|
bere
seme hark deabruaren deabruzko semea baitzirudien. Ezin zitekeen!
|
|
|
Iraultzaileen aurka gaizki esaka noiznahi aritzen zen arren, bakanetan erabiltzen zuen madarikazio hura Nazariok etxekoen aurrean, senar emazteen arteko tratuan sartua baitzegoen seme alabak ongi hazteko eta hezteko araua, hitz gordinak eta itsusiak esatea eragozten ziena; Nazario Orbek, haatik, esan egiten zituen gutxi batzuetan eta, esaten zituenean, guztiak isiltzen ziren, jakina, eta hala joaten ziren afari haiek, aitak ohiko elkarrizketak bakarrizketa bihurtzen zituela; hartarako aprobetxatzen baitzituen gizonak tarte haiek:
|
bere
seme alabak doktrinatzeko eta arrastoan sartzeko, baita berak zeramàn borrokan modu batean edo bestean inplikatzeko ere; berari ere. Nazario Orberi, bere nekea eta bere izerdia kostatzen baitzitzaion bai jauregia bai seme alabak behar bezala mantentzea, fitsik ere falta ez zekien, ez jatekorik, ez jantzirik, ez estudiorik eta ez ezer:
|
|
|
Nazario Orbe zatitua zegoen: harro zegoen, alde batetik,
|
bere
seme hark, bere begi ninietakoak, ikasturte hartan batxilergoa bukatzekotan zegoenak, komertzioa ikasteko edo fabrikan lanean hasteko, puntu hari buruz bere zalantzak baitzituen Nazariok, gogorra behar baitzuen egiteko hura egiteko, baina baita kezkatuta ere, medikuaren kezkak kezkatuta, maila batean?, halaxe esan baitzion semeari, serio:
|
|
|
edo, antolatzekotan, urtean bakarra, festagatik beragatik baino gehiago, jendearekiko harremanei eustearren; azkenean, festa pare bat antolatu zuten lehen urtean, hiru bigarrenean, hirugarrenean berdin? harik eta seme alaben etorrerarekin Reginari irrika hura apalduz joan zitzaion arte. Reginak
|
bere
seme alabak gurtzen zituen, eta are gehiago, zeren, bere mailako hainbat emakumek ez bezala, zeinek haur jaioberria hazteko inuderen bat kontratatzen baitzuten, berak hazten baitzituen bere haurrak, hain zen indartsua, antza, haurrei bularra ematerakoan bereganatzen zuèn atsegina?, halako eran, non, handik aurrera, Regina enean festak bakandu eta urtean bakarra egitera mugatu baitziren, uda part... alor hartan ere garbi baitzuen Reginak jokabidea, zuzena bezain zurruna, hiriburuko talderik atzerakoienek nonahi aurkitzen zuten maiseaketan aritzeko moduko bazka?, markesa anderearengandik ikasitako esaldi batek ezin hobeto laburbiltzen zuena:
|
|
|
Askoz gehiagotan okertu behar izan zuen, bai, Nazario Orbek bere bizitzan muturra,
|
bere
seme hura zela kausa!
|
|
|
guztia ikusten zuen: ...entzun zuen Domingoren inpertinentzia, Bittoriri are keinu nabarmenagoa eragin ziona, izerdi hotza sentitzerainokoa, antza, hain zuen zurbil aurpegia, kare geruza batek estalia bezala; hura guztia ikusi eta entzun zuen, bai, Nazario Orbek, eta orduan, semeari merezi zuèn zaplaztekoa emateko asmotan, muturra okertu eta lekutik altxatzekotan ere egon zen, bibotea heltzeari ere utzi zion une batez?,
|
bere
semeak jaurti berri zuèn lotsagabekeria hura ez baitzen inola ere onargarri, baina orduan, halaber, beste gauza bat ikusi zuen, agidanean, hura lezio labur magistral bat emateko abagunea izan baitzitekeen inondik ere, berak. Nazario Orbek?
|
|
|
Bere ordua zen, bai, Nazario Orberena eta haren garaipenarena, baina
|
bere
seme hura. Domingo, potroak ukitzen ari zitzaion, zinez, showa lapurtzen ari ez zitzaion, bada!
|
|
|
Ama, aldiz. Regina Aldasoro?, erdibitua sentitzen zen halakoetan, eta erdibitua sentitu behar zuen une hartan ere, bihotza alde batera, burua bestera: berak ere zerbait berezia sentitzen baitzuen erraietan sortu eta erraietan biribildu zitzaiòn
|
bere
seme berezi harenganako, baina sinetsia baitzegoen, bestalde, mutil hura zuzendu beharra zegoela, nola edo hala, hain ziren ohiz kanpokoak haren jarrera joerak: abisu bat behar zuela, alegia, edo zigor bat tarteka; argudio hura, halere, amatasunari lotutako sentimenduen labankadetatik babesten zuèn sabelaren neurriko koraza bat ere bazen, nondik begiratzen den?
|
|
|
kezkatik, begiak itxi zituen moduagatik, Reginak egindako iruzkinak ez zion batere onik egin? atseginera. Teofilo Mariaren barreak, aldiz, irri zabala eragin zion?, harik eta berriro kezka nagusitu zitzaion arte, Nazariok biziki gorrotatzen baitzuen
|
bere
seme bihurri hura ikustea inora ez zeramatèn jauziak egiten edo, are okerrago, pailazoarena egiten, hain zen abila Domingo ofizio hartan ere, antza; eta, orduan, hura ez zen Nazario gai hartaz mintzatzen zèn lehen aldia, eta gauzak bere tokian uzteko garaia zen, ausaz, behin betiko?, esan zuen:
|
|
|
Reginak garbi zuen
|
bere
seme alabak handi nahi zituela eta halaxe hazi eta hezi zituen, Nazarioren adostasunarekin, handikien hizkuntzan: gaztelania hutsean, alegia?
|