|
2000
|
|
|
Presaka eta larri, beraz, baina egunen batzuen buruan itzultzeko asmotan. Bere eskuturreko erlojua ere gau mahaiaren gainean utzi
|
zuen
gure amak, eta janzkiak armairuan. Amaren aita geratu zen Ordizian.
|
|
|
Aita hildakoan hasi nintzen lanean, hamabi urterekin. Goenaga kutxilleriako ugazabaren emaztearekin adiskidantza
|
zuen
gure amak. Julian Goenaga zen ugazaba, eta Barandiaran emaztea.
|
|
|
Goenaga kutxillerian lanean urte pare bat neramalarik, sasoi hartan ezkondu zen berriro ama, Rafaelekin. Aitaordeak konbentzitu
|
zuen
gure ama ni lantokiz aldatzeko, eta CAFeko forja batera joanarazi ninduten. Hamabosten bat urte izango nituen.
|
|
2001
|
|
|
Baina gizona beti gizon, eta osaba ere berezi xamarra baina halaxekoa. " Altso ta maltso, denak igualtso!", erraten
|
zuen
gure amak. Segituan harrapatu zuen, Belindarekin ezin eta, bere ametsak beteko zituen bertze norbait.
|
|
2005
|
|
|
Zaharra zen amama. 40 urte zituela izan
|
zuen
gure ama.
|
|
2009
|
|
|
Errezela berde batek bereizten zuen denda biltegitik. Dendak aurreko atea irekita behar din beti, eta atzekoa beti itxita esango
|
zuen
gure amak afariaren erdian inor sartu eta ni purrustadaka hasiz gero, eta mantala astindu eta irribarrez egingo zion kasu desorduetako bezeroari. Eta nik berriro sumatuko nuen zerbait inportantea ulertu gabe gelditu nintzela.
|
|
2010
|
|
|
Benjamin Maria, ordea, handik urte erdira hil zen; bota
|
zuen
gure amak hitzalditxoa, ipini zuen Händelen Aleluia, eta gero, urteetan, erabateko isiltasuna gailendu zen Regina enean, gai hari dagokionez bai bederen: isildu zen ama, isildu ziren jaun kalonjea eta aita?
|
|
|
Izebak, baina, arrosarioa errezatzeko era berezia zuen. Berari, hasteko, ez zitzaion arrosarioa gidatzea gustatzen, baina hartarako
|
zuen
gure ama, honi bai, izugarri gustatzen baitzitzaion protagonismo hura ere bere gain hartzea. Etxekook behin arrosarioari ekinez gero, berriz, agurmarien erritmo monotonoan kulunkatzen zen izeba, esan ere, esan zidan behin batean halako zerbait?, hitzei ere gehiegirik erreparatu gabe, harik eta, erritmoaren eraginagatik edo, hutsune batean bezala sartzen zen arte, jainkozko bake batek guztiz hartzen zuela?
|
|
|
Nola ote
|
zuen
gure amak burua ordurako, Damaso?; amak, izan ere, atsegin baino atseginago zuen Adaren ahotsa, behin baino gehiagotan entzuna nion amari, berriro jaio izatera, Adaren ahotsarekin nahiko zuela?, baina, alabagana inoiz senti zezakeèn bekaitzaren gainetik, seme alaba guztiok gara amaren baitako eta haragiko, azken batean?, gozatu egiten zuen haren emanaldiekin, egon ere, halaxe egoten baitzen hari begira, lerdea zeriola; zer gertatu zitzaion, baina, orduan, amari?; hutsak hartua ote zion garunen arteko ingurabide edo pasabideren bat ordurako, eta bekaitzak handik egin ote zuen, pasabidean barrena, buruan erabat nagusi egin arte?; nekez aurki dezaket beste esplikazio bat, hain izan zen ezordukoa eta hain desgaraikoa haren interbentzioa; eta guztiok mindu gintuen:
|
|
|
ohitura hura, berandu gabe, galduz joan zen arren;. Izan ere, kristau langileak behar ditugu, onak, obedienteak eta gure esanetara daudenak, eta gaiztoak baztertu. . Divide et impera?, esan zuen Machiavellok, ça suffit?; aitak harrotasunez so egiten zion, begiratuko ez zion, bada, gutatik huts egin ez ziòn bakarra Teofilo Maria bazen!?, eta aitaren jarrerak halako min bat eragiten zidan, jelosiaren eta bekaitzaren mekanismoak nigan martxan jarrita; izan ere, Pagoagakoa porrot izugarri bat bezala bizi nuen, eta nire porrotak, pneumoniak azaro ia osoan eduki
|
zuen
gure ama ohean, eta gorabehera horrek nire asmoen gauzatzea atzeratu zuen, azkenean bigarren hiruhilekoan joan bainintzen Elorrietara, gabonak etxean igarota gero, are nabarmenago egiten zuen Teofilo Mariaren sendotasuna.
|
|
|
Nola ote
|
zuen
gure amak burua ordurako, Damaso?; amak, izan ere, atsegin baino atseginago zuen Adaren ahotsa —behin baino gehiagotan entzuna nion amari, berriro jaio izatera, Adaren ahotsarekin nahiko zuela—, baina, alabagana inoiz senti zezakeèn bekaitzaren gainetik —seme alaba guztiok gara amaren baitako eta haragiko, azken batean—, gozatu egiten zuen haren emanaldiekin... egon ere, hala... ni hain minduta nengoen, non zerbait esan behar niola bururatu baitzitzaidan, hartarako abagunea arratsalde hartan bertan aurkitzen nuela, ama egongelako sofan bakarrik ikusi bezain laster; sofaren aurrean mahai txiki bat zegoen, gainean kristalezko ontzi bat zuena, lore sorta batekin, eta amak harixe begiratzen zion;" Eser al naiteke?" galdetu nion; ohartu nintzenean amak ontziari begira jarraitzen zuela, haren ondoan eseri nintzen; gero —Pagoagan izan genuèn porrotak batzen gintuen heinean, lubakiaren alde berean sentitzen nuen ama—, begirune handiz esan nion esatekoa:
|
|
|
Izebak, baina, arrosarioa errezatzeko era berezia zuen. Berari, hasteko, ez zitzaion arrosarioa gidatzea gustatzen, baina hartarako
|
zuen
gure ama, honi bai, izugarri gustatzen baitzitzaion protagonismo hura ere bere gain hartzea. Etxekook behin arrosarioari ekinez gero, berriz, agurmarien erritmo monotonoan kulunkatzen zen izeba —esan ere, esan zidan behin batean halako zerbait—, hitzei ere gehiegirik erreparatu gabe, harik eta, erritmoaren eraginagatik edo, hutsune batean bezala sartzen zen arte, jainkozko bake batek guztiz hartzen zuela...
|
|
|
Benjamin Maria, ordea, handik urte erdira hil zen; bota
|
zuen
gure amak hitzalditxoa, ipini zuen Händelen Aleluia, eta gero, urteetan, erabateko isiltasuna gailendu zen Regina enean, gai hari dagokionez bai bederen: isildu zen ama, isildu ziren jaun kalonjea eta aita... eta isildu zen izeba Ernestina —hura batez ere! —, haren hitza gehien behar genuenean, Benjamin Mariaren auzia bideratzeko eta zentzurik gabeko historia hura zentzuaren arrastoan sartzeko; zergatik isildu zen izeba, berak eta bere autoritate moralak gu salba gintzaketèn mementoan doi?; hura ere lotsa ote zen, bada...?
|
|
|
" Aita, sozialistekin, anarkistekin eta komunistekin bukatu behar dugu, parce que ce sont une merde" esan zuen hasteko, Teofilo Maria ohitura harekin etorri baitzen, botatako esaldiei frantsesezko lelo bat eranstekoa, aldika... ohitura hura, berandu gabe, galduz joan zen arren;" Izan ere, kristau langileak behar ditugu, onak, obedienteak eta gure esanetara daudenak, eta gaiztoak baztertu. ...esan zuen Machiavellok, ça suffit"; aitak harrotasunez so egiten zion —begiratuko ez zion, bada, gutatik huts egin ez ziòn bakarra Teofilo Maria bazen! —, eta aitaren jarrerak halako min bat eragiten zidan, jelosiaren eta bekaitzaren mekanismoak nigan martxan jarrita; izan ere, Pagoagakoa porrot izugarri bat bezala bizi nuen, eta nire porrotak —pneumoniak azaro ia osoan eduki
|
zuen
gure ama ohean, eta gorabehera horrek nire asmoen gauzatzea atzeratu zuen, azkenean bigarren hiruhilekoan joan bainintzen Elorrietara, gabonak etxean igarota gero— are nabarmenago egiten zuen Teofilo Mariaren sendotasuna.
|
|
|
Kea irensteko kanpaia ondoan dagoen armairu txikia ireki
|
zuen
gure amak. Platertxo batean, paperezko serbileta batekin estalita ageri zen bezperako pella txiki polit bat.
|
|
|
Aitarik gabeko amaren bakardadea. Aita eta ama biak batera izan behar
|
zuen
gure amak. Frankismo beltzean.
|
|
|
Ez dakit, Peru, gure amak ontziola garaiko oroitzapenak kontatuko ote zizkizun edo sufrimenduarekin zerikusia duten oroitzapen guztiekin batera beretzat gordeko zituen. Zure aititak ez bezala, barrukoak ateratzeko joera
|
zuen
gure amak, baina maite zituenei samina eragingo ziena ezkutuan gordetzen zuen sakon sakonean. Kosta egiten zitzaidan sufrikario abisal horiek azalerarazten.
|
|
|
14 urterekin hasiak ziren lanean. Negar egin
|
zuen
gure amak, fabrikara sartu aurretik. Akabo ikasteko ametsa.
|
|
2011
|
|
|
«Gure etxean ume ginela, lan handia hartu
|
zuen
gure amak barkatzen jakitea irakasteko. Eskua ematen.
|
|
|
–Barrenak lehertuta zituen, inola ere, esan
|
zuen
gure amak?. Sukaldean ari nintzela intziriak entzun ditut, eta atean atzaparkak.
|
|
|
Agurtzera joan eta oso kontzentratuta gaudela esango diezu». Hala, ailegatu zirenean, Vicente atera zen, eta eskuan muin eginez agurtu
|
zuen
gure ama. 72a edo izango zen.
|
|
|
Gure amarentzat eskandalagarria izan zen, bera oso eliztarra zelako eta ezin zuelako sinetsi heriotzara kondenatutako batzuentzat barkamena eskatu eta aita santuak ukatzea. Deseingainu izugarria hartu
|
zuen
gure amak.
|
|
2012
|
|
|
Izebak burua kulunkatu zuen, sinesgaitz, eta nik besoa estutu nion. Izebak ez
|
zuen
gure amaren antzik. Ama ahizpa gaztea zuen, liraina, esku finekoa, eta sukaldean ez zen moldatzen.
|
|
|
KANDIDO: Zenbat negar egin ote
|
zuen
gure ama gaixoak!
|
|
2013
|
|
|
–Ederto esaten
|
zuen
gure ama zenak, Joxe Upel Txikikoaz eta Joxepa Upel Handikoaz ari zenean: goian beude, nahiz eta, ni Jainkoa banintz, infernura kondenatuko nituzkeen?
|
|
|
Baina beti han, beti tente, etxe ondoko errekako ura, gaur turkesa eta bihar arrosa, produzitzen ari ziren paperaren kolorez tindatzen zuen fabrika kirasdun hartan. Bertan ezagutu
|
zuen
gure ama ere, Mila, biltegiko paketatze lanak bereziki emakumeek egiten zituzten garaian.
|
|
|
–Ederto esaten
|
zuen
gure ama zenak, Joxe Upel Txikikoaz eta Joxepa Upel Handikoaz ari zenean: goian beude, nahiz eta, ni Jainkoa banintz, infernura kondenatuko nituzkeen... halaxe ibili baitziren gizon emakume haiek, beti diskutitzen, inoiz mutur joka ere bai, nor bere astoari arre.
|
|
|
" Entenditzea ohitzea dun", erantzuten
|
zuen
gure amak, zerbaiti buruz" ez dut ulertzen" esaten nion bakoitzean. Ni ere ohitu egin nintzen gorputz haren soinuetara, koloreetara, usainetara.
|
|
2014
|
|
|
Soroan ereiniko hazia nola ernetzen den eta lur gozora aldaturiko landare berriak nola datozen, nola proba egiten duten, ikustea itxaropentsua izan ohi da. Gogoan dut igande arratsalde batzuetan, elizako funtzio ostean, nola egiten
|
zuen
gure amak paseotxoa etxeko norbait lagun zuela soro inguruetatik. Horrek, igande arratsaldeko baretasunean, itxaropena pizten zion eta amets eragiten.
|
|
|
Goiz hartan ez genuen gosaldu beharrik izaten”, gogoratu du Lazarok.Salmenta tristeaEguberriak izanagatik, Lazaroren ama Rufina Treku eta Larraulgo beste hainbat emakume, ohi bezala Donostiako San Martingo azokara joaten ziren esnea eta barazkiak saltzera. “Eguberrietako salmenta tristea izaten zela esaten
|
zuen
gure amak. Etxez etxe esnea eskaintzeko atea jotakoan, jendeak ez zuela erosi nahi izaten; bezperan festa egin eta pijaman zabaltzen omen zieten askok atea”.
|
|
|
Gure etxera Josefina Ruiz Iriarte etorri zen. Erdaraz zekielako eta euskaraz ez zekielako ekarri
|
zuen
gure amak.
|
|
2015
|
|
|
Itziartik ekarri
|
zuen
gure amak, hain justu, Pioren eta Agiña Txikiaren apustuaren berri. Orain urte batzuk, Itziarko gau martxa egiten ari zela, alboan Agiña Txikia bera egokitu zitzaion eta, ustekabean, apustuaren kontua atera:
|
|
|
Debekatuta zeukan arren, Santik buruz salto egiten zuen handik. “Marea behera den egunen batean hondarra jo eta paraplegiko geratuko da hori”, esaten
|
zuen
gure amak. Ez zen konturatzen Mediterraneoan marea ez dela apenas lekutik mugitzen, ez daukala Kantauriko gorabeherekin zerikusirik.
|
|
2017
|
|
|
Azpiratuen taldera pasatuko ginen mugimendu militarrek horrela jarraitzen bazuten. Galtzaileen taldean baina gerra gabe, eskatzen
|
zuen
gure amak. Gerraostea gerrarik krudelena da, erraina, esaten zion amamak.
|
|
|
Gutxienez, neskatoa entretenituta izaten du, esaten zuen amamak. Platereko babarrunak isilik jaten jarraitzen
|
zuen
gure amak. Nik irribarre erdi egiten nion osabari, eta hark beste erdia niri.
|
|
|
Izandunak baitziren Irisarriko Arratibeldarrak, eta Joan Anjel Loiarte ziztularia berriz, zorria baino pobreagoa. Bikainbordan hil zen 1931n, 72 urte zituela, aitona Joan Anjel Loiarte Erramuspe, eta hark erabilitako ziztua ganbarako korrazpian ikusi izandu omen
|
zuen
gure amak neskato koxkorra zela, eta baita aita Domongok errixta eman ere," ez ukitzeko!" aitona zelebrea kutsuko gaitzen batetik hila omen zelakotz.
|
|
2018
|
|
|
begira, zuen ama nekatuta dago. Eta halaxe zen, Cholengo afari eder haien ondotik loak hartzen
|
zuen
gure ama. Oraingoan ere ez diot erantzun.
|
|
|
Egun batez, artean gazte zen gure osaba Antoniok eta bere kideek, Txirreineko Anjelitok eta Maiako Enrikek, erroi bat hil zuten mendian eta afari merendua antolatu, Xubialdek goñubean bataiatzen zuen ardoak lagun, guzia irents zezaketela ustetan. Xamarreneko sukalde ekonomikoan hiru egun osoz eltzean etengabe bor bor bor egonik ere, oraino sobera gogor zen jakia, lapikoa zaintzen
|
zuen
gure amaren ustez. Aisa ulertzekoa da garra eta gogoarekin ekin zioten hegaztiari, pentsatu baino aunitzez ardo gehiago behar izan zuten hezur haiek zuritzeko.
|
|
|
Horixe egin
|
zuen
gure amekin, eta orain gurekin.
|
|
2019
|
|
|
–Eta honekin zer egingo dugu? , galdetu
|
zuen
gure amak apur bat lotsatuta, zekarren poltsa handia seinalatuz.
|
|
2020
|
|
|
Eta aski. Canigó19 zeritzan Verdagueren liburuari, eta komodan
|
zuen
gure amak gordea:
|
|
|
El poema de la rosa als llavis20 zeritzan Papasseiten liburuari, eta komodan
|
zuen
gure amak gordea:
|
|
|
Ama haren nahigabea, haren sufrimendua… Ondo konpontzen zen gure amarekin. Andre hura, Belinda, garbitzailea zen; Osoroko bebarrua garbitu ohi zuen, eta lanbasa eskuan hitz egiten
|
zuen
gure amarekin hura markesa baino apainago enkargutara irteten zenean.
|
|
2021
|
|
|
Hori dela eta, gure aitak ez zion ezkontzeko eskatu kontserbategiak aurrera egin ez zuen arte, hots, aurreneko mozkinak eman ez zizkion arte. Behin ikusita kontserbategia bide onetik aurrera zihoala, gure amak ez zuen inolako eragozpenik jarri berarekin ezkontzeko, eta ez pentsa azken hau maltzurkeria hutsa denik, argi eta garbi esan ohi
|
zuen
gure amak, izugarri maite izan arren, ondo bizitzea, luxuz inguratuta, gogoko, ezinbesteko agian, zuen emakume bat zela aitortu beharrean nago-eta, gure ama ez zatekeen inoiz kanpotik etorritako arlote batekin ezkonduko, gure aitak gurasoen etxean zuen guztia eskaini izan ez balio. Gure amak berdin berdin bizi nahi baitzuen bere etxe berrian, bere gurasoenean egin bezala, hots, esne mamitan.
|
|
2022
|
|
|
Behin baino gehiagotan pentsatu nuen barrura sartzea, baina ez nuen jakingo zer esan. Zer egiten
|
zuen
gure amak ilean: permanentea edo kolorea edo besterik gabe orraztu egiten zen?
|
|
2023
|
|
|
Amona ezer gertatu izan ez balitz bezala baitzegoen, mintzatzen, txantxetan. Baina ez al duzu minik?, galdetzen
|
zuen
gure amak. Mina, non?, erantzuten zuen hark.
|
|
|
Are gutxiago 50 urteetan. Zer esango
|
zuen
gure amak!
|
|
|
–Bai, dena frankistek hartua zuten eta bonbardatu egiten zituzten... historia hori dena liburu batean idatzi
|
zuen
gure amak. Izan ere, gure ama idazlea zen.
|
|
|
Gurasoek ez zekitean nola kontsolatu beren burua baserriaren eta lursailen galeragatik. Gogoan diat nola esaten
|
zuen
gure amak, ai enetxoa, ezten gu, tzat leku, ik baserri, n; ezten gu, tzat leku, ik erdalerri, n; ze e, iñ bea, iñau. Larreaundiko etxebizitza blokeko barne patioan, oiloak pixa egiten ikustea baino nekezagoa zuan euskaraz mintzo zen norbait aurkitzea.
|