|
2010
|
|
|
Bestalde, eboluzionismoa da Beribilez liburuak lerroen artean ostenduta enkriptatuta kasikdaroatzan pozoietariko bat, Piarres Lafitte ondotxo jabetu zenez. Bai, Aldudeko medikua Haeckel eta Nietzsche bezalako batzuen liburu khiretseri lotu zen gazte gaztetatik, eta elizaren morala kuestionatzeaz gain zer eta eboluzionismoa sartu nahi izan
|
zuen
euskararen mundura, kontrabandoz izan arren. Alegia, Etxepare bezalako idazle guti izan dugu, hain guti non bat bakarra baikenuen, Gil Berak idatzi zuen bezala.
|
|
|
Julien Vinsonek marko teoriko horren barruan paratu
|
zuen
euskara, ondorioak ondorio. Esan ohi denez, hizkuntza aglutinatzailea da euskara.
|
|
|
Horregatik ezkutatu zizun. Eta horregatik idatziko
|
zuen
euskaraz, ni neu ere ez konprometitzeko." Modu erorian egin zuen irribarre. Liburua ezin ulertuak tristezia ematen zion.
|
|
|
Ez nuen ulertzen zer" margotzen"
|
zuen
euskara arduradunak bertan, are gutxiago Ugarterekin. Korridoreak bienganantz bultzatu ninduen, goxo goxo.
|
|
|
Salerosketan aritzeko elkarrizketagida bat argitaratu zen, Frantsesezkoa, Espainolezkoa eta Euskarazkoa; Vbltoire gaskoiaren liburuak Tresor des trois languesfrançaise, espagnole et basque (1620) — erakusten duen bezala, konplexurik gabeko erabilpenak auzo hizkuntzen mailan kokatzen
|
zuen
Euskara.
|
|
|
Artzainen ardibide zaharrak. oinarritzat hartuz eratu zuten bide sare zabala azken honen adibidea dugu. Sare honek goiti beheiti, ezker eskuin zeharkatzen
|
zuen
Euskararen lurraldea, ia ezinbesteko pasabidea zelako penintsula eta kontinentearen artean.
|
|
|
Mattin Irigoien nafarrak Iparraldeko egoera klarki azaldu
|
zuen
Euskaraz= de leuskara ala en euskara? (2003) Argia astekarian:
|
|
|
Wilhelm von Humboldtek metodo enpirikoa erabiltzen zuen, hala egin zen sinesgarria haren klasifikazioa. Euskarari dagokionez, tubalismoa728 eta bestelako genealogismoak bazterturik, basko iberismoa proposatu
|
zuen
euskararen jatorria azaltzeko. Honen arabera, iberiar arraza hori Pirinio mendien bi aldeetatik hegoalderantz zabalduta egongo zen antzinatean.
|
|
|
Hugo Schuchardtek, bere aldetik, iberiarren hizkuntza berreraikitzeko zereginean euskara erabili zuen baliabidetzat, iberiar deklinazioa euskararen antzekoa zela imajinatu zuen. Kamitikotzat hartu
|
zuen
euskara eta, gainera, nubiera proposatu zuen ahaidetzat.735
|
|
|
Gerhard Bahr gazteak, Hugo Schuchardt hil zenean, liburuxka bat argitaratu zuen haren ohorez.748 Udanatik Alemaniara itzulirik, hizkuntzalaritzan eta euskaren ikerketan jarraitu zuen. Ernest Zyhlarzek gogor kritikatu
|
zuen
euskara eta hizkuntza" kamitikoak" lotzeko Schuchardten teorien ahultasuna Bahr gazteak gaztelerara itzuli zuen artikuluan. Beste alde batetik, idazkera" iberikoa" dezifratzea lortu zenetik, ahultzen hasiak ziren basko iberismoaren harroinak.
|
|
|
Ofizialak ez ziren hizkuntzekiko erdeinua ez zen berria Monarkiaren aldetik.331 Erdi Arotik zetorren, baina sofistikatuz joan zen, derrigorrezko eskolatzearekin eta XIX. mendean batez ere," eraztunarena" 332 lako metodo pedagogikoekin. Hala, errege horrek koroa bezala heredatu
|
zuen
euskararen kontrako jarrera.
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantzak, Wilhem von Humboldt, Ferdinand de Saussure eta Benjamin Lee Whorfen bidetik, hizkuntza bakoitzak herriaren pentsamolde eta izaera moldatzen duela azaldu
|
zuen
euskaraz Hizkuntza eta pentsakera liburuan.1037 Hizkuntza bakoitzak mundu ikuskera berezia ematen duelakoan, euskal gramatikagintza, euskal literatura eta euskaldunen proiektu politiko nazionala euskarri filosofikoz hornitzeko ahalegina zen agian. Handiek normala balitz bezala agintzen duten munduan, txikiek arrazoi sakonak bilatu behar hizkuntza hitz egiteko ere.
|
|
|
Justu bertan haziko da batzuek" Sarako Eskola" eta beste batzuek" Donibane Lohizune eta Ziburuko Eskola" deitu gogoago duten mintegi oparoa.1110 Normalena da sorginak kiskali zituzten plaza ondoko eliza eta komentuetan sortzea XVII. mendeko euskal literatura. Jainkoak frogatu behar
|
zuen
euskaraz Deabruak bezainbeste zekiela.
|
|
|
Seinalatzekoa da erabiltzen dituen pueril eta grandiosas izenlagunen arteko kontrastea. Erretorikaz aparte, Ramon Menendez Pidalek, Miguel de Unamunok bezala, ez
|
zuen
euskara batzeko ez emendatzeko eskubiderik onartzen. Ukitu ere ez zen egin behar euskara, material linguistikoaren balio arkeologikoa ez hondatzeko.
|
|
2012
|
|
|
Horregatik eta horretarako ezin onuragarriagoak dira azkenaldi honetan ospatu diren bi ekintza. " Hablar en cristiano" leloaren inguruan erakusketa bikaina antolatu dute Bizkaia aldean, non garbi ikus daitekeen zer nolako eraso bortitza jasan
|
zuen
euskarak eta beraz, euskaraz mintzatzen zirenekgerra zibilaren osteko urte ilun eta triste haietan. Behar dira horrelako eta antzeko erakusketa eta saioak, eta gaur egun gero eta gehiago esango nuke.
|
|
|
Irakaslearen herria ikastetxea dagoen herritik hamar bat kilometrora dago, beti iparralderantz, eta neska ezagun horren jaioterritik beste hainbestera, gutxi gora behera. Irakasle horrek ere bere kabuz ikasi behar izan omen
|
zuen
euskara. Eta bere kasuan, ezusteko hori hamabost urte zituenean gertatu omen zitzaion.
|
|
2013
|
|
|
Bi aukera badira. Bata, abertzaletasun klasikoko indarrei esatea" sortu zuek
|
zuen
euskarazko hedabide pribatuak", bide batez onartuz orain dauden asko" besteenak" direla, eta bikoiztasun horretan banatzea euskarazko hedabide ez publikoentzat etorkizunean dagokeen meloi zatia. Bestea, alde desberdinak (des) eroso sentiaraz ditzakeen lerro editorial autonomoetan oinarritzea euskarazko hedabide nagusiak.
|
|
|
Bost katetik bat izateko ‘luxua’
|
zuen
euskarazko telebistatik, arras beste egoera batera pasatu gara. Dozenaka edo ehunka dira egun aukerak, gero eta fragmentatuagoa da hautua.
|
|
2014
|
|
|
Lurrak ez zuen xokatu nahi, egia, egia intimoa bilatzen zuen, baina bereziki, nahi
|
zuen
euskarak lehentze erran zezan gure jendarteak, gure pertsonak bizi dutenaren korapiloaren izena, lehena izan zedin horren askatzeko. Hizkuntzaren gure baitako iraupen zintzoa errebelazio horri lotua baita, honek ematen baitio balore intimoa eta itzul ezina bilakatzen baitu.
|
|
2015
|
|
|
prosaren eta, nire aldetik, zientzia prosaren eredua hezurmamitzen ari garelarik ezinbestekoa da erabiliko den lexikoaren gaineko gogoeta sakon eta patxadatsua. Bada, Xabier Amurizak kritika guztiz pertinentea egin
|
zuen
euskarazko lexikogintzaren gainean, aitzakiatzat hartuta urte horretan merkaturatu ziren hiztegi bi, bata Adorez taldearena hiztegiaeta Elhuyar taldearena bestea. Bertsolariak metamorfosi itzela jasan zuela pentsatu nuen ezinago pozik.
|
|
|
Luze jo genuke historian atzeraka euskal jendeak lurralde antolatu batera bildurik topatzeko, sekula hala izan badira. Nazionalismoa bera ere ez zen jaio euskararen indarrez, eta ez
|
zuen
euskara irizpide nagusi, ez zuen, esaterako, euskararen herria noraino hedatzen zen ikertzen hasi. Bestela esan, buruan zuen herria ez zen zuzenki euskaraz mintzo zen herria.
|
|
|
Legegizon eta politikari tradizionalista zen (Gipuzkoako Comunion Tradicionalista izeneko alderdiko burua); euskarari egin zion, ordea, sarrera erakundeetan. Egan aldizkariaren zuzendaria, Aingeru Irigarairekin eta Koldo Mitxelenarekin batera, artikulu ugari idatzi
|
zuen
euskaraz garaiko euskal aldizkarietan. Jan Edanak liburua, sukaldaritzari buruzko artikuluak biltzen zituena, eman zuen argitara.
|
|
|
Diputaziotik Migel Jabier Urmenetak segitu
|
zuen
Euskara duintzen haurrentzako leihaketen bidez, hizkuntzak bizirik zirauen Nafarroako eskualdeetan. Pedro Diez Ultzurrunek zuzentzen zuen beti betebehar hura.
|
|
|
Handik sortu zen Euskadi ta Askatasuna (ETA). Haren lehen Asanblean, Belokeko abadian egina 1962an, bere burua izendatu zuen Askapen Nazionalerako Euskal Mugimendu Iraultzaile gisa, eta aldarrikatu zuen zazpi herrialdeen independentzia, proklamatu
|
zuen
euskara identitate nazionalaren elementu definitzaile, Estatuaren laikotasuna orobat, bai eta demokrazia parte hartzailearen aldarria ere. Baionan burutu zen Hirugarren Asanblean 1964an, burruka armatuaren alde egin zuen.
|
|
|
Lehena Teileria karrikako trinkete zaharrean zegoen, eta bertan parte hartu izan zuen 15 urteak arte. Hemen ikasi
|
zuen
Euskara, Higinio Jauregi Anaiarekin, Idiazabalgo seme, eta Kuria karrikako Erresidentziako atezain. Miretsi egin zuen kostkatarren klubaren zuzendari eta fundatzaile aita Enrike Askuntze:
|
|
|
Migel Jabierrek haurretik ikasi
|
zuen
euskara hein batean, eta ahal zuen oroz mintzatzen zen. Orain, patxadazko ikasketei heldu nahi zien berriz, eta bi urtez jarraitu zizkion kurtsoak Jose Maria Alemani, Iruñeko Hizkuntza Eskola Ofizialeko irakasleari, ez ordea Konpainia karrikako egoitzan, Artzapezpikuaren Jauregian baizik; izan ere, ekimen hartan, Jose Maria Zirarda apezpikuak sustaturik, Urmeneta, Arrarats eta Maritxu Yarnoz ziren laiko bakarrak, gainontzeko ikaskideak klerikoak zirelarik:
|
|
|
Sustatu
|
zuen
euskararen aldeko beste ekimenetarik bat: Korrika.
|
|
|
Hizkuntzaren alde egin
|
zuen
Euskararen Adiskideak elkartekide gisa, Arturo Campionek abiatua 1925ean, eta Jose Agerrek, Aingeru Irigaraik, Paz Zigandak eta Pablo Artxankok sustatua, zeinetik lehen ikastola eratuko baitzen 1931n, jadanik aipatua, bai eta hiriko lehen helduendako euskaltegia ere, Carlos III. eko delako pisuan.
|
|
|
Burdinbide hau Nafarroako Ubidea bezalakoa dateke. Bescansak Asteteren katixima ere argitaratu
|
zuen
euskaraz, eta eguzki ordularien egiteko Gidaliburu bat ere. Ehun urteak dauzkan beste moldiztegi bat, Gartzia, Campionen Euskarianen argitaratzaile.
|
|
|
409. " Eskumen sozialik gabe, Estatutuak kale" zioen 1997ko urriaren 18ko Gernikako ekitaldira deitzen
|
zuen
euskarazko afixak.
|
|
2016
|
|
|
Bereziki kezkatzen
|
zuen
euskararen egoerak bai eta emakumeak hartan zezakeen artak:
|
|
|
Nola edo hala, Oskillasoren haurtzaroan berean oinarriturik dagoen testua berauk proposatzen
|
zuen
euskara literario berriaren eredua genuke, horregatik ere, ez zuen kritikariengandik arras epai samurra jaso; Villasantek balio literarioa onartu bazion ere, hasierako proposamenarekin akortegi ez baitzen, honela idatzi zuen Arantzazu aldizkarian: " liburu guztia ere bizkaitar jatorrez egin izan balu, askoz atsegiñago, gozoago ta gustagarriago irtengo zan euskaldun guztientzat"; ber moduan ere, Mitxelenak Kurloiak liburuari darion umore ingelesa goraki txalotuagatik ere, Oskillasok zerabilen euskalki nahasketari ez zeritzon onargarri:
|
|
|
Eliz ikasketak amaitu ostean, Latxagak Orexara egin zuen 1969.eko urrian erretore, hantxe lau bat urte eman zituela. Bertan itzeleko lana egin
|
zuen
euskararen inguruan: bere lehenbiziko euskal liburuak izkiriatu eta argitara eman zituen Orexan zegoela, baina horrezaz gainera, kaleko euskaldun berriek udan euskara kolore biziagoz janzteko proiektua eraman zuen aurrera.
|
|
|
euskara, etxea, erlijioa. Hartan argi aski utzi
|
zuen
euskarari zion atxikimendua:
|
|
|
Santiago Ezkerrak argitalpen horretara bidali zituen kolaborazioak 291 zenbakitik aurrera hasi ziren agertzen, 532 zenbakira arte, hau da, 1976.etik 1982.era arte, osotara, 63 artikulu, edozein gai jorragai zutenak. Principe de Viana erakundeak kaleratzen
|
zuen
euskarazko gehigarrian, berriz, 1974.etik 1981.era arte agerrarazi zituen bere idazkiak, 26 osotara, 101 zenbakitik 146 zenbakira bitartean alegia.
|
|
|
Noveluchasy cuentos, sucedidosypasatiempos, grabatu ederrez horniturik, orduan Plaza Berriko 7 zenbakian Barojatarrek zituzten moldeetatik ilkiarazi zuen 1865.ean, orduko aldizkigintzan argitaraturiko kolaborazioen bilduma. Edozein modutan, euskaraz ere zer edo zer utzi zigun, eta 1875.ean poesia liburu bat atera
|
zuen
euskaraz zein gaztelaniaz, Gaci guezac izenburuarekin. Ezkail berekoak izan ziren 1878 eta 1879 urtetarako ondu zituen euskara gaztelaniazko almanakak, Santo Tomasco feriya eta hiru ekitalditako Pudente opera zekarzkigutenak hurrenez hurren.
|
|
|
Barojak erabili
|
zuen
euskarari dagokionean, argi dago gipuzkera dela, berauk aitortu gisa:
|
|
|
Edozein modutan ere, saioak saio, eta oharrak ohar, euskaldunek etxetik alde egiten jarraitu zuten, eta horretarako, baliagarriak zitzaizkien eskuliburuak ez ziren falta, beharrik. Toursier izeneko batek ondu Petit guide militaire de l’emigrant Amikuze aldeko Aiziritzeko irakaslea zen Primorenak irauli
|
zuen
euskarara, Soldado zerbitzua egin baino lehen edo egin ondoan Frantziatik joanak diren gizon gazten gidaria heskuareaz, Paueko P. Haristoirenean 1912.ean agertu zena.
|
|
|
Beraz, eta Araban eman zituen bakanak lekot, Bizkaian egin zituen bere misio gehientsuenak; edozein modutan ere, eman zituen guzti guztiak, behinik behin, bizkaieraren eremu hertsian. Nahikoa esanguratsua da hori, bada, eta bizitokia Zarautzen zuela ahantzi gabe, argikiro adierazten baitigu zein zen Zabalak hobesten
|
zuen
euskara eredua. Horren harian zera azpimarratu behar da, Zabalak ez zuela sekularenean Gipuzkoako alderdi bizkaieradunean predikatu.
|
|
|
Lesakako seme eta idazkari j ardun zuen Eladio Espartza Aginagak lan ezagun bakarra idatzi
|
zuen
euskaraz, Panpina izenburuko antzerki lana, 1932an saritu ziotena. Zoritxarrez, lan horren berri ez dugu batere.
|
|
|
Gramatika hori, guztiarekin, zailduegia zekarren, hitanoaren aldaerekin ere, eta jasotzen
|
zuen
euskara eredua gutxiz gehien gipuzkera nafarrera izan arren, ekialdeko hainbat ukitu bazituen. Aleki horri erdal euskal hiztegi batek ematen dio amaiera.
|
|
|
Lan horretatik euskarazko aldaera zertxobait aldatuxea atera zen zenbait urte beranduxeago, Aita Agustin Cardaberaz jaincoaren serbitzari andiaren berri laburrac apaiz batec eusqueraz jarriac, Durangoko Florentino Elosuaren etxean 1908an egina. Ez dakigu, ordea, zein apaizek jarri
|
zuen
euskaraz. Bigarren biografia Gaspar Gonzalez Pintado josulagunak taxutu zuen.
|
|
|
Anastasi Agerrek Amayuren agerrarazi
|
zuen
euskarazko lehenbiziko lana" Orain ontako astakeriak" zutabe luzanga izan zen, 1931ko azaroaren 21eko XXVI. zenbakian agertua, SOVeko osagai kristau eta euskaltzalearen aldarrikatzaile:
|
|
|
Alabaina lehendabiziko alea baino besterik ez zen argitaratu, eta moldeetarako prest zeuden gainontzeko biak egun galdurik diraute. Bere kezka horiek guztiak 1933.etik aitzina Euzkadi egunerokoan agertu zituen batik bat, Lauaxetak apailatzen
|
zuen
euskarazko orrian," Euskotar umien aldez" epigrafea zuen sailean, non 150 artikulu inguru agertu baitzituen. Burgosen zegoela bere lehendabiziko ipuin liburua idatzi zuen, Amandriaren altzoan, Euskaltzaindiak saritua 1954.ean, eta ildo horretatik abian, 1974.ean Zuentzat:
|
|
|
Edozein modutan, euskararen egoera ere aztoragarri zitzaion oso, eta biak uztarri berean lotzen ahalegindu zen gogotik. Xerka
|
zuen
euskara eskoletan sartzea, eta hortaz artikulu nahiko ondu zituen batez ere Miroir de la Soule delakoan ageri zirenak. Euskara eskoletan irakasteko erabide ttipia ondu zuen Paue, Baiona eta Oloroeko behagile akademikoak onartu ostean Iparraldeko eskola guzietara igorri zena.
|
|
|
Luengo deitzen zen kargu goreneko mugazain batekin ezkondurik, Madrilera aldatu zuen bizitokia, non piano irakasle jardun zuen. Musikaria izanki, herri musika biltzeari ekin zion, alabaina, ezagunagoa dateke idazlari gisa; 1960.ean hasi zen bere kronikak Luzaide aldizkarian agertzen, baita Principe de Viana erakundeak Iruñean ateratzen
|
zuen
euskarazko gehigarrian ere. Horretan 1970.eko irailean Moises Domezain apez iruindarraren oroitzapenean eginiko nekrologikoan zioenaren arabera, esate baterako, jakin badakigu Japonian izan zela:
|
|
|
Saran beraz ikasi
|
zuen
euskara, Axularren maisutzapean omen, dotrinaren baimen emaileetakoa izan zena bestalde, Martin Gillentenea baxenafartarrarekin batera. Materrek Lapurdiratzeko izan zitzakeen arrazoien artean 1611 ean eta Ziburun frantxikotarren komentu bat zabaldu zela aipatu ohi da, dena dela 1617.erako Reoleko Cordeliersen lekaidetxeko zaindari zegoen, eta harrez geroztik ez bide zen berriz ere itzuli.
|
|
|
Etxauzek, Tourseko artzapezpikutegiburu izendatu zutenean, Saint Cyran Poitiersekoaren bikario orokor izendatzea erdietsi zuen, eta 1620.ean Brenneko Saint Cyrango abat izendatu zuten, nondik ezizena bereganatu zuen. Etxean euskaraz mintzo bide zen, eta Pouvreauk, idazkari lanetan ziharduelarik, etekin handiak atera zizkion egoerari, izan ere idazketen karietara nonbait ikasi zituen gaztelania, latina eta hebreeraz gain aditzen
|
zuen
euskara ere zeharo barneratu baitzuen. Saint Cyranek Parisen ezagutu zuen San Bizente Paulekoak Pouvreau ere ezagutuko zukeen seguruenik eta hau apeztu ostean Saint Cyranengandik hastantzeko asmoa jakinarazi zionean, Pouykoak François Fouquet Baionako apezpiku berria aurkeztu zion Bourgueskoari berekin joan zedila.
|
|
2017
|
|
|
Revista Ilustrada aldizkaria Buenos Airesen argitaratu zen urteen artean, eta itzal handia eduki zuen bai Argentinako eta bai Uruguaiko euskaldungoan, batez ere 1920ko hamarkadako urteak arte. Bost hamarkada horietan zehar, aldizkariak behin eta berriro azpimarratu
|
zuen
euskararen garrantzia, baina gaztelaniaz gehien gehientsuenetan, euskarari eskainitako tarteak, izan, nahikoa sinbolikoak izaten zirelarik, eta gehienbat bertso edota poemaz beteak. Dena dela, La Baskoniaren bilduma digitala arakatzean, prosazko idazlanen bat edo beste ere aurkitu ditut euskaraz, kasurako Moskorrak izenburukoa, Lizarralde ko Daniel-ek sinadurarekin plazaratu zena 1899an (ikus 1 eranskina), baita ere sinadura berarekin urte berean agertutako Adiskideak —zati bitan eman zena eta azken partearen ostean Aoskitegia izeneko hiztegitxoa zeramana— eta, halaber, Amaren itzak laburtxoagoa, 1901ean.
|
|
|
Agiri horrek zehazten duenez, Floriana Belderrainekin ezkonduta zegoen, baina ez du argitzen seme alabarik bazutenetz. Soloeta Dima kaputxino ezagunak egin
|
zuen
euskaraz haren hileta panegirikoa.
|
|
|
Eta orduan oroitu han ere Uharteko mutiko batek obrak egin zituela lo gelak beilariei edo ez dakit nori alokatzeko, ez da besterik orain bide honetan, etxe guztiak ostatu egin dira. Berriz entseatu nintzen erratera beheiti joateko eta gero erran
|
zuen
euskaraz., hots" ama" edo" amaren bila" konprenitu nion. Egin nuen ene baitan ba, lo gela badukete hor gaindi.
|
|
|
Ez da alemaniarra izan hipotesi hau planteatzen lehena, Barandiaranek, kasu, sarri iradoki
|
zuen
euskara Paleolito Aroko hemengo gizakiaren hizkuntza izan zitekeela, baina Vennemanni aitortu behar zaio teoria honen aitatasuna.
|
|
|
Unibertsitatera joateko aukerarik izan ez arren, jakinduria handiko gizona zen. Sakon sakonetik ezagutzen
|
zuen
euskera, 68 eta hizkuntzan aurkitzen zituen natura, etnografia, mitologia edo historia interpretatzeko hainbat giltza. Jakinduriaz gain sen aparta zuen datuak lotzeko eta interpretatzeko.
|
|
|
Punta puntako hizkuntzalaria, mintzaira klasikoen eta erromantzeen arteko konparaketan espezialista; baita substratu hizkuntzen ikerketan ere. Ondo ezagutzen
|
zuen
euskara. Botanikaz ere asko zekien eta lan gogoangarriak ondu zituen fitonimiaz, horietako bat euskarazko landare izenez, gero ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Manolo Gil eta Fermin Muguruza. bi eskuko hatzekin zenbatu daitezke 80ko hamarkadan euskaraz aritutako taldeak, eta eskuak dozenaka behar dira 90eko hamarkadan sortutakoak zerrendatzeko. Kortatu eta Negu Gorriak ena ez zen ugaltze hori eragin zuen faktore bakarra izan, baina gogotik hauspotu
|
zuen
euskarazko rocka.
|
|
|
Rockaren kasuan ez bezala, bertsoak ez
|
zuen
euskararen espazioa irabazi beharrik, horretan behintzat ezin zuen inoren atzetik geratu. Izan ere, bertsoak hain barrurainokoa du euskara, ezen bertsolaritzaren jarduna bera ez ezik, jardun horretaz aritzeko argot teknikoa ere euskara hutsez baita; argot horrek lurralde bat markatzen du:
|
|
|
abitua eta lokarria, bizarra eta ortozik. Kapitain frantsesak esandakoa errepikatu behar
|
zuen
euskaraz, iruinseme guztiek salbuespenik gabe uler zezaten gobernadorearen azken bandoa. Hala, agindua jaso ahala, kapitainak erabili zuen tonu solemne berberaz, honela mintzo zen frai Nikolas:
|
|
2018
|
|
|
Dirudienez, Buenos Aireseko euskaldunek euskara hibrido bat garatu zuten, euskara batu bat," elcualcorfundiay entremezclaba[...] terminos del vascuence alaves, guipuzcoano, navarro de ambas vertientes pirenaicas, suletino, vizcaino y labortano". Luis Jaizquibel delako horren arabera, printzeak Argentinatik bueltaturiko indiano aldudar baten ahoan entzun
|
zuen
euskara batu hori, eta, egileak azaltzen digunez, berak umetan zuen irakurri Baionako aldizkari elebidun batean printzearen artikulu bat euskara supradialektal horretaz, gerora berriro eskuratzea ezinezko suertatu zitzaiona. Nire kalkuluen arabera, gutxi gorabehera 1876 urtekoa izango zen artikulu hori, baina ezin izan dut aurkitu.
|
|
|
Blas Aierra Indak, Hiriberriko apaizak, honako liburu hau atera
|
zuen
Euskararen Adiskideak taldearen laguntzaz.
|
|
|
Gainera, gauza jakina da Urmenetak kultura eta literatura maite zuela eta harrera ona eginen ziela. Hurrengo urteetan ere, literatur lehiaketak bultzatu zituen; adibidez Kutxak Xalbador Saria antolatu
|
zuen
euskaraz bere babespean, eta nik aipamena jaso nuen Patziku Perurenak irabazi zuen edizioan.
|
|
|
Atal honetan ez gara Iruñeko euskararen kanpoko historiaz arituko, baina aipatzekoa da gordetako toponimoek hizkuntzek iraganean izandako hedaduraren berri ematen dutela, baita hizkuntza horiek beste batzuen menpe galdu direnean ere: Patxi Salaberrik (1994) toponimia erabiliz irudikatu
|
zuen
euskararen muga Nafarroa hegoaldean; zehazki, Ameskoatik eskuin, Pirinioetara bidean dauden ibarretako onomastika zehatz azterturik, erakutsi zuen ez zela eten zurrunik euskararen eta erromantzearen artean, eta Ameskoagainak eta Ameskoabarrenak euskaldun iraun zutela XIX. mendera arte, Allin haranak, Lanak eta Lizarra inguruko beste ibar batzuek bezala (Salaberri, 2012, 146).
|
|
|
Hemen natza ortzirik, noizbait gozo eritzirik, herioak ustegabe dolorezki egotzirik... Mutiko ttipiak bere kolkoan eraman
|
zuen
euskara Erriberara, baina Valtierran ere euskaraz eginen zuen, eta ez soilik ahaideen etxean, plazan ere baizik; bertzenaz, ia ume mokotan hara iritsia, nekez idatziko zukeen horrelako elegiarik, Erriberan bizi izaniko garaian euskara errotu izan ez balitzaio.
|
|
|
Ama, berriz, Benita Santesteban, iruindarra, erdalduna. Ez
|
zuen
euskara etxean jaso, baina 1913rako, euskarazko eskolak ematen hasi zen hiriburuko Euskal Etxean. Beraz, Joxemiel Bidadorrek errandakoari jarraiki, baliteke Arturo Campionekin berarekin euskara ikasten hasi izana 1903an, baina bere kabuz ere ikasiko zuen.
|
|
|
Aita Zai herrixkakoa zen (Esteribar), euskalduna. Ez zion, ordea, alabari euskara irakatsi, eta Mariak gaztetan ikasi
|
zuen
euskaraz mintzatzen. Iruñeko lehen euskal eskola edo ikastola 1931n irekitzeko ekimenean ere parte hartu zuen, aurreko biek bezalaxe.
|
|
|
Gerra hasi bezain pronto, Kaputxinoen etxea erre zutenean, Estatuko hainbat herritan bizi izan zen, eta ondoren Nafarroara itzuli zen. Gaztetatik eduki
|
zuen
euskararenganako zaletasuna, eta ahal bezain pronto hasi zen euskara ikasten. Apakia goitizena erabiltzen zuelarik, euskara irakasteko foiletoak idatzi zituen, baina ez ziren argitaratu:
|
|
|
Aita Perez Goyenak ez
|
zuen
euskarazko argitalpen iruindarrik erregistratu XVIII. mendeko lehen hamarkadetan. Gero, 1735etik mende erdira, bost liburu erregistratu zituen, bostak ere erlijio gaiari buruzkoak, gure hirian inprimaturiko euskal testu gehien gehienak bezala.
|
|
|
Bokal zelarik dimisioa eskatu zuen, nahiz eta beste hainbat arduratan jarraitu zuen, hala nola Euskera Gehigarria aldizkariaren zuzendaritzan. Bere ordez M.J. Urmeneta ahaldunak J. Cortes Izal izendatu
|
zuen
euskararen irakaskuntzarekin lotuta zeuden zereginetarako arduradun.
|
|
|
Herritarrek presio handia egin zuten euskararen nolabaiteko ezagupenaren alde. Guztien buruan, Frantziak onartu
|
zuen
Euskararen Erakunde Publikoa sortzea; ez euskararen ofizialtasuna. Bada herritarren presioaz aparteko arrazoi bat ere, erakunde berri horren sortzeko erabakian.
|
|
|
Auritzeko eta inguruko herritarrek ere bai. Xamarren ustez, horrek salbatu
|
zuen
euskara Aezkoan. Zaraitzukoek, ordea, harreman gutxiago zuten Zuberoarekin.
|
|
|
Deserrian zegoela hil zen, 1552ko abenduaren 3an. Horregatik, Nafarroaren Eguna, Nafarroako estatuaren aldeko eguna da.428 Eusko Ikaskuntzak 1949an erabaki
|
zuen
euskararen eguna abenduaren 3an ospatuko zela, Frantzisko Xabierkoa egun hartan hil baitzen. Horretaz jabeturik, inkoherentzia bat litzateke, egutegian egun bera harturik ere, bata izatea
|
|
2019
|
|
|
Iluntze hartan ikasi
|
zuen
euskaraz bere burua aurkezten: Moritz naiz, Salzburgokoa naiz eta itzultzaile interpretea naiz.
|
|
2020
|
|
|
Santurtzin jaioa izaki, inguru erdaldunean, ikasi egin behar izan
|
zuen
euskara. Nola, gainera!
|
|
|
Hiru hilabete lehenago Leyre Olcozen bidalketa jaso nuenean, azala ireki eta eskaintza irakurri baizik ez nuen egin. " Koldo nire lagunarentzat, poesia hauek bestela irakurtzen lagundu zidalako" idatzia
|
zuen
euskara hutsean, segurki itzultzaile automatikoren batez baliaturik. Hurbileneko apalean utzi nuen azala.
|
|
2021
|
|
|
Jean Etxeparek 1931n argitaratu zuen Beribilez liburu gisa. Itxuraz arina eta adeitsua izan arren," zaku barne handikoa" da izatez, eta, besteak beste, zer eta eboluzionismoa jalgiarazi nahi
|
zuen
euskararen plazara, kontrabandoz edo, orduko Lotilandian. Nik neuk 1987ko edizioa irakurri nuen atera berritan, eta mirarituta utzi ninduen zortzigarren kapituluaren hasierako ziliportaren pasarte su egozleak.
|
|
|
Suzuko Ainhoa Tamura bilakatuko zena 1982an hasi zen euskara irakasten Waseda Unibertsitatean, hasieran era ez ofizialean, eta, batez ere, ikasia
|
zuen
euskara ez ahaztearren; alabaina, gerora ikastaro ofizial bihurtu zen, eta nahikoa arrakastatsua, haren ikasle izandakoak direlarik Sho Hagio eta Hiromi Yoshida, besteak beste. Suzuko arkeologo batekin ezkonduta zegoen, eta seme alaba bi eduki zituen.
|
|
|
(Arrunt euskalduna zen, maite
|
zuen
euskara bihotz guzitik. Maite nituen denak anitz eta bihotz guzitik egiten nuen otoitz denengatik.)
|
|
|
Alabaina, arestiko ikuspegi horiek publikoki esaterik ez daukatenez, euskararen izaera diskriminatzailea aipatu ohi da nagusiki. Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek gogarazi bezala, 2015ko EAEko hauteskundeetan PSE EEk mezu argia zeukan bideoa plazaratu zuen, zeinak aditzera ematen
|
zuen
euskararen inposizioa gertatzen zela, euskaldun ez direnei ez baitzaie herritartasuna osorik aitortzen, administrazioan lan egitea galarazia dutelako. Agirrek eta Eskisabelek esan bezala, gezur sozial baten hedapena burutu zuten, inolako lotsarik gabe.
|
|
2022
|
|
|
duck. Latinetik (anate) etorri zen aspaldi; paita (patta), berriz, arabieratik (batt) hartu
|
zuen
euskarak. Ahate denek antzeko moko eta hankak dituzten arren, genero eta espezie askotakoak dira eta, jakina, etxekotuak dira kontsumitzen diren ia denak.
|
|
|
Maurice Souberbielleren antzera, Jean Etxepare gerlari ohiak ere alokuzio bat egin zuen Alduden herriko erorien monumentuaren inaugurazioaren kariaz, 1923ko maiatzaren 13an.15 Aldudeko mendi xokoa mundutik urrun zegoelarik, ez zen gerturatu kanpoko agintaririk, soilik bertako" kontseiluko gizon, hilen aitama, gerlako kolpatu, soldado berri eta ohi, nexkato gazte, jandarma, oihan zain, mugazainen aitzindari, herriko mutil, postako enplegatu, herritar behari gizonak alde batetik, emazteak bertzetik, ikusliar arrotz hiru herrietako mugazainak[...]". Arratsaldeko laurak eta erdietan hasita, Mixel Xabaño jaun merak irakurri
|
zuen
euskara garbi eta artarekin apaindutako bere hitzaldi sarkorra. Haren ondotik mintzatu zen Jean Etxepare, Aldudeko medikua bazena herriko etxeko axuanta ere.
|
|
|
Hamar bat urte geroago, gai bera garatu
|
zuen
euskaraz Dominique Dufau notario eta auzapez senpertarrak Eskualduna astekarian, 35" Eskualdun emaztea, ohiduren begirale" izeneko artikuluan. Dominique Dufauren testuan, Maddi Elizagarena baino nahikoa laburragoa izan arren, emakumearen egitekoari buruz antzerako ideiak aurkituko dituzu garanduta, ziurrenez horiexek zirelako orduko giroan hedatuen zebiltzanak, konbentzionalak.
|
|
|
Asmoak asmo, ez dirudi euskara ikastarora joan zenik. Izan ere, Imanolek soilik bigarren zutabe bat ondu
|
zuen
euskaraz," Baserritarren solasak". Azkenekoa.
|