|
2000
|
|
|
Euskaldunok ongi dakigunez (edo jakin genukeenez), euskararenaurkako politika ez
|
zuen
Franco-k asmatu; belaunaldi dezente lehenagotik zetorrenzerbait zen berori. Frankistek, behar izanez gero?
|
|
2001
|
|
|
Eta ez da hala. Baina orduan hala erabili
|
zuen
Francok, futbola bezala, jendea beste gauza bati begira despistatzeko. Eta gainera beste konnotazio batzuk ere bazituen:
|
|
|
Ez genuen bat ere asmatu. Nurembergek ez
|
zuen
Franco kondenatu. Eisenhower, Europa askatu zuten indarren buruak eskua luzatu zion diktadoreari, baita poltsikoa ireki ere Madrilen eginiko 1953ko bisitan.
|
|
|
Ideien kontra baietz, baina hizkuntzen aurka ez zuela jo Francok, dio berak. Bien, ideien eta hizkuntzen kontra jardun
|
zuen
Francok, behar zenean behar zena joz. Gaztelaniaz argitara emanda zegoen Brabanteko Genoveva zergatik debekatu zuen bada euskaraz zentsurak?
|
|
2002
|
|
|
Emisora horiek eta beste komunikabide asko kudeatu eta kontrolatzeko erakunde propioa osatu
|
zuen
Francoren gobernuak, Delegación Nacional de Prensa y Propaganda izenekoa, eta ordezkarita Gobernazio Ministerioaren4 barruan kokatu zen. Urte batzuk beranduago, 1942an, eta irratigintza ordenatzeko asmoz, Red Española de Radiodifusión (REDERA) izeneko sarea osatu zuen.
|
|
2004
|
|
|
Eta beste abokatua Kintxo Elosegi zen. Gerra aurretik nekazarien sindikatu abertzaleko abokatu izana zen; gerra iritsitakoan, Donostia erori zenean, alferez joan behar izan
|
zuen
Franco altxatu zenean. Baina bere sustrai eta ideiekin segitzen zuen.
|
|
|
Orria pasatuta, Kataluniako mugaldeko egoera penagarriari buruzko albisteek toki zabala hartzen zuten. Iheslariak milaka ari omen ziren pilatzen mugako errepideetan, Katalunia osoa hartua
|
zuen
Francoren armada garaileak jazarrita. Baziren bi aste Bartzelona erori zenetik eta Frantziako hego ekialdea kaosak harturik zegoen.
|
|
2007
|
|
|
Koreako gerra gorian zegoen eta Europaren zatiketa ziztu bizian ari zen sakontzen. 1955ean lortuko
|
zuen
Francok NBEn sartzea; ordurako, Mendebaldeko blokeko herrialdeen enbaxadoreak Madrilen ziren, jakina.
|
|
|
Lerrokamendu politiko militar argi honek Mendebaldeko munduan eman zion erosotasun berria, bere erregimena finkatu eta instituzionalki garatzeko erabili
|
zuen
Francok. 1951ko gobernu aldaketa eredugarria izan zen ikuspegi horretatik:
|
|
|
Euskal langileriak prozesu horren ibilbidea egin zuen, eta urteak pasatu ahala garbi utzi
|
zuen
Franco hil baino lehenago klase kontzientzia bazuela, kontzientzia antifaxista, errepresioaren kontra mugitu zela, gero eta hurbilago zuela euskal auzia eta bere interes propioak eta kolektiboak mobilizazioarekin eta borrokarekin defendatu behar zituela. Hauxe da 1970eko hamarkadan egin dezakegun euskal langileriaren argazkia.
|
|
2008
|
|
|
* Triesteko Ospitalea: 1972\. urtean abiatu
|
zuen
Franco Basaglia psikiatrak Italiako Triesten esperientzia berritzailea: pixkana, ospitale psikiatrikoaren ateak irekitzen joan ziren.
|
|
|
Espainia herrialde horien artean zegoen. Aurtengo urtarrilean CIAk argitara atera duen dokumentu baten arabera, egitasmo nuklear handi bat
|
zuen
Francok, eta, adibidez, bonba egiteko helburuarekin, uranioa aberasteko instalazio bat eraikitzeko asmoa zuen. Lehen zentral nuklearrak ere orduan egin zituzten:
|
|
|
Gerra Zibilak eta bereziki frankismoak eten zuen prozesu hura guztia. Azkuek, Errestaurazioan, zein Primo de Riveraren diktaduran eta Errepublikan, euskal hezkuntza lortzeko era guztietako saioak eta bitartekoak bilatu ostean (udaletxeen babespeko ikastegiak, ikastetxe erlijioso pribatuak, Diputazioen auzo eskolak, estatuaren tolerantzia euskarazko klase batzuk ezartzeko, autonomia estatutuari lotutako eskolak...), ez
|
zuen
Francorekin inolako mugimendu gaitasunik izan. Francok osoki eta erabat inposatu zuen gaztelania hezkuntzan.
|
|
|
Hogeita bost urte Hondarribiko hilerrian lurperatu zutenetik, eta oraindik bizirik dago Jose Bergaminek idatzitako gezien dardara. Espainiaren Ortega berria izendatu zuten, Unamunoren jarraitzaile aukeratua, baina, azkenean, amore eman
|
zuen
Franco ondoko demokrazia gorabeheratsuarekin, eta hil baino urtebete lehenago idatzita utzi zuen epitafioan, ohikoa ez den deserri nahi zartatua erakutsi zuen: «Erromes izan nintzen nire aberrian/ jaio nintzenetik/ eta hala izan nintzen han bizi izan nintzen denbora guztietan/ eta horregatik oraindik banaiz/ orain eta hemen/ erromes nigan ez dagoen/ Espainia batekoa/ eta ez nuke hil nahi/ hemen eta orain/ nire hezurrei/ lur espainiarra ez emateko».
|
|
|
Bilbok ere sariz bete
|
zuen
Francoren paparra: 1938ko otsailaren 5ean urrezko domina eman zioten, eta 24 urte geroago, 1962ko maiatzaren 12an, urrezko domina berezia.
|
|
2009
|
|
|
Gerraostean euskara galarazi egin
|
zuen
Francoren gobernuak. Jatabeko umeek euskara baino ez bazekiten ere, eskolan erdaraz egitera derrigortuta zeuden.
|
|
|
Demokratikoki osatutako gobernua zen Errepublikarena, zilegia, estatu kolpe batek eragin
|
zuen
Franco-ren diktadura. Eta Ilegala izaki, frankismoaren egitura juridikoak hartutako erabaki errepresiboek, ez lukete balio legalik izan behar, epaiketak baliogabetu lirateke.
|
|
|
Joan Paulo bigarrena ere Pinocheten lagun mina zen. Elizak paliopean sagaratu
|
zuen
Franco; eta altxamendu faxista ezin ankerrago hura, gurutzada, bataiatu zuen.
|
|
|
Azpimarratzekoa da, orobat, zailtasun ororen gainetik hainbat pertsonak urtetan egindako dokumentazio eta bilketa lan isila. Testigantza zuzenak lortzea ez da beti erraza izan, beldurra gizarteosoan ondo errotzea lortu
|
zuen
Francoren erregimenak, eta are gutxiago artxibategietako dokumentuak kontsultatu ahal izatea, orain oso gutxi arte zenbait kasutan guztiz ezinezkoa.
|
|
|
Honen adibide esanguratsurik bada: 2006.ean, ofizialki Memoriaren Urtea izendatutako urtean, oraindik ere Estatuak bere gain hartzen
|
zuen
Francoren eta Jose Antonio Primo de Riverarenhilobietan astero lore freskoak jartzearen kostua (Pisani, 2006).
|
|
|
Handik gutxira, aldatu egin zen politika hori eta, nahiz eta behin baino gehiagotan gertatu horrelako ekintzak, gerrako presoek beste trataera bat izan zuten. Gero eta preso gehiagohartzen zenez, berauek sailkatzeko agindu orokorra eman
|
zuen
Francok 1937komartxoan eta lau multzo posible aurreikusi zituzten:
|
|
|
Gantz ekologiko berriak irtenbide bat ematen du, nahiz eta zientzialariek onartzen duten “ikertzen jarraitu behar dela” lubrifikatzaile portaera hobetzeko eta higaduraren aurka duen eragina hobetzeko, SINCek zehaztu zuen. Material berriak “ohiko koipeen antzeko egonkortasun mekanikoa du, eta erresistentzia handia ematen dio tenperaturari; propietate erreologikoak ditu (biskositatea), baina ez dira nabarmen aldatzen, nahiz eta materialetik kanporatze maila handia hauteman dugun tenperatura altuko inertzia indar handien eraginpean jartzean”, adierazi
|
zuen
Francok. Izan ere, substantzia hori errodamenduetan erabiltzeko faktore mugatzaileetako bat da piezatik erraz ez askatzea.
|
|
|
Trantsizio garaian EAJko buru izan zen, eta 1987tik, EAkoa. Venezuelara joan behar izan
|
zuen
Francoren diktadurak iraun zuen artean, eta han zegoela Txalupa irrati klandestinoa sortu zuen eta irrati hartako hizlaria izan zen Euzkadi Irratiak erbestean hartu zuen izena. Diktadura amaituta, Euskal Herrira itzuli zen, eta Altzuzara (Nafarroa) joan zen bizitzera.
|
|
|
Buruarekin ezetz esaten
|
zuen
Franco Pellizottik (Liquigas) orain astebete pasatxo. Pineroloko helmugan izan zen, Danilo di Lucaren (LPR) atzetik bigarren sailkatu zenean.
|
|
|
Nolanahi ere, geure buruari egia ezkutatuko genioke, uste izango bagenu euskara gupidagabe baztertu eta zapaldu
|
zuen
Francoren diktadura dela euskarak nozitu zuen hiztun galeraren arrazoi bakarra edo nagusia. Frankismoaren hizkuntza zapalketarik gabe, ezin uler liteke euskarak azken 25 urteotara arte nozituriko atzerakada.
|
|
2010
|
|
|
Elai Elai dantza taldeak 70eko hamarkadaren hasieran egin zuen apustua, beste herrialde batzuetan arrakasta zeukan formula gurera ekarri nahian, eta ondo atera zaio.Aldizkari hau kaleratzeko unean egiten ari den Portugaleteko Nazio Arteko Folklore Jaialdiaren edizioa 36.a da, baina kenketa sinple batek ez dizu balioko kontuak egiteko. 1972an antolatu zen estreinakoz jaialdia, baina hiru urteko etena eduki
|
zuen
Franco hil osteko urteetan. 1980an itzuli zen, gaur arte.
|
|
|
Prozesua abenduaren 3an hasi zen, heriotz zigorren berri 1970eko abenduaren 28an, inuzente egunarekin jakin zen eta handik bi egunera indultoa. Kalean hasitako presioaren ondorioz amore eman behar izan
|
zuen
Francoren gobernu kontseiluak, Castellsen ustez.
|
|
|
–Mucho fue lo que a España costó aquella gloriosa epopeya de nuestra liberación para que pueda ser olvidada; pero la lucha del bien contra el mal no termina por grande que sea su victoria. Sería pueril creer que el diablo se someta?, erantsi
|
zuen
Francok ekitaldi hartan, gerratik hogei urte pasatu ondoren, ongiaren eta gaizkiaren arteko borroka, aingeruaren eta deabruaren arteko liskarra ahazteke.
|
|
|
Ezbairik gabe, artista eibartarra Caudilloaren pintore bilakatu zen. Izan ere, 1939ko urrian Donostiara etorri zenean, Zuloaga Museoa bisitatu
|
zuen
Francok. Ziurki, hortik jaio zen diktadorearen erretratua egitearen asmaketa.
|
|
|
Hori zela eta, 1925ean Reichswehr en agintaritza nagusiak hegazkin mekanikariz mozorrotutako bi ofizial alemaniar, Ulrich Grauert kapitaina eta Hans Jeschonnek tenientea, bidali zituen, lehenengo Espainiara eta gero Marokora, eraso kimikoen eta bonbardaketen berriren bila, Alfredo Kindelán teniente koronel espainola eta Wilhelm Canaris penintsulan zerbitzu sekretu alemanaren burua jakinaren gainean (urte batzuk geroago, gizon hauek protagonistak izanen ziren Espainiako gerraren bonbardaketetan: Condor Legioa sortzeko ituna Canarisek prestatu
|
zuen
Francorekin; Jeschonnek Göringen kolaboratzaile bihurtu zen, Condor Legioaren erabakietan hartu zuen parte eta, jenerala izanik, Luftwafferen Estatu Gorenaren burua izatera heldu zen; azkenik, Kindelán Espainia nazionalkatolikoaren aire armadaren komandante eta burua izan zen Francorekin, 1937an hegazkin alemanek eta italiarrek Bizkaia eta Ipar Frontea bonbardatzen zituzten bitartean)....
|
|
|
Francorena esplikatu zigun egunean ere hizkuntzez mintzatu zitzaigun. Ez dut gogoratzen nola egin
|
zuen
Francorengandik euskararako bidea, baina gogoan dut hotsandiz errepikatu zigula etxean beti euskaraz egin behar genuela, oso gutxi ginela euskaraz egiten genuenok eta guri zegokigula hizkuntza gordetzea.
|
|
|
Kanpaina militarraren gorabeherak alde batera utziz, nazionalek Bizkaia guztiz garaituta zutela eta beste irtenbiderik gabe, 1937ko urrian erabaki zuen Gudarosteakitaliarrekin bake akordioa sinatzea. Hala ere, ituna urratuz, gudariak presoeramateko agindu
|
zuen
Francok urriaren 27an, azken hauek itsasoratzeko prestSantoñako portuan zirelarik. Santoñako gertakariak Jaurlaritza eta Errepublikakogobernuarekin krisi bizia piztu zuen, Juan Negrin en gobernuak saldukeriatzathartu baitzuen Eusko Gudarostearen errendizioa.
|
|
|
1 Bigarren Mundu Gerra amaitu ondorengo lehen bi urteetan, alegia, 1945eta 1947 bitarte, gaitzespen gogorra eta isolamendu diplomatikoa jasanbehar izan
|
zuen
Francoren erregimenak. San Frantziskoko maiatzeko Biltzarraren ostean, 1945eko abuztuaren 31n onetsi zuen Mexikoko gobernuakJose Giralen Errepublikako gobernua; irailaren 10ean Guatamelakoak; azaroaren 7an Panamakoak eta azaroaren 8an Venezuelakoak.
|
|
|
Francisco Francok zuzentzen zuen Zaragozako Akademia Militarra itxi zuen," afrikanismoaren ikastetxea" zelako. Aldi berean, mailaz goititu
|
zuen
Franco bera, haserre ez zedin. Erreforma horretan, militarrak ez arnegatzeko eta demokrazia zer den erakustea luzaroko zeregina zela jakinda, Manuel Azaña ez zen Ejertzitoaren egitura eta jokaera ukitzen ausartu.
|
|
|
Parabola moduan bilakatuko zen Masusako kabilatik Melillako eskola musulmanera joaten zen umearen bizitza. Gerla ostean, Zeutako komandante militar izendatu
|
zuen
Francok. 1953an Kapitan Jeneral zen Galiziakoa, Santiago Matamoros en lurraldekoa, Melillako ume moroen eskolan handia zenerako amets egindakoa beterik bezala.
|
|
2011
|
|
|
Enpresari familia horrek Espainiako botereekin harreman onak izatea lortu du beti. Frankismoan, Carlos de Godo y Valls Madrilgo gorteetako prokuradore izendatu
|
zuen
Francok. Azken hamarkadetan, Espainiako Gobernuan PP ala PSOE izan, haiekin harreman onak eduki ditu Godo taldeak.Javier Godo egunkariko presidente editoreak adierazi du katalanezko edizioarekin ez dela ezer aldatuko:
|
|
|
Horren haritik, pertsona fisikoen errentaren gaineko zergaren (PFEZ) parte bat igo nahi du Gipuzkoako Foru Aldundiak, eta ondarearen gaineko zerga berriz indarrean jarri. Proposamena urtea bukatzerako egingo duela iragarri zuen atzo Ogasun diputatuak.Murrizketei dagokienez, «esparru batzuetan beste batzuetan baino gehiago» nabarituko dituztela aurreratu
|
zuen
Francok. Errenta espekulatiboak zigortzeko, ekonomia errealetik eta ekoizpenetik datozenak saritzeko eta zergetan progresibotasun handiagoa ezartzeko asmoa ere erakutsi zuen, sistema zuzenago batek gizarte kohesioa sustatuko duela iritzita.
|
|
|
Errenta espekulatiboak zigortzeko, ekonomia errealetik eta ekoizpenetik datozenak saritzeko eta zergetan progresibotasun handiagoa ezartzeko asmoa ere erakutsi zuen, sistema zuzenago batek gizarte kohesioa sustatuko duela iritzita. PFEZ eta ondare zerga ez ezik, EAEko Ekarpen Legea berrikusi nahi dutela ere adierazi
|
zuen
Francok, egun dauden desorekak zuzentzeko.Gipuzkoako Foru Aldundiko kontuetan atzemandako 101 milioi euroko zuloa nola estaliko duten ere azaldu zuen. Gastuetan topatu zuten 35 milioi euroko desoreka konpontzeko, gastuen atala berriz antolatuko dutela esan zuen; zerga bidezko diru sarrerak gutxitzeak eragindako 66 milioi euroko desorekari buelta emateko, berriz, kutxan gordeta zeuden 73 milioi euroak erabiliko dituztela.
|
|
|
Erregimenaren aurkako oposizio guztia amaitu nahi
|
zuen
Franco diktadoreak, eta horien artean jo puntuan izan zituen errepublikaren aldekoak, sozialistak, komunistak eta abertzaleak. Errepresioaren bidez, Euskal Herria «amaitzeko» programa zehatz bat jarri zuen abian erregimenak, Iñaki Egañak dokumentatu duenez.
|
|
|
Sonatua izan zen Burgosko prozesua, 1970eko abenduan burutua; 16 militante epaitu zituzten, ETAko kide izateaz eta Meliton Manzanasen atentatua egiteaz akusatuta, eta guztira sei heriotza zigor eta kartzelan igaro beharreko 752 urte eskatzen ziren. Sei ez, azkenean bederatzi heriotza zigor ezarri zituzten, baina Euskal Herrian eta nazioartean epaiketaren aurka jaio zen protesta mugimendu entzutetsuak indultua ematera behartu
|
zuen
Francoren erregimena. Epaituek prozesuaren oihartzuna baliatu zuten frankismoaren opresioa salatzeko.
|
|
|
Baina Jesusen populismoak gehiago
|
zuen
Francok traizionatu egin omen zuen nazionalsindikalismotik, komunismotik baino. Hori da, behintzat, orain pentsatzen dudana, eta pentsatzen dut nekez uler daitezkeela orduko Espainia barruko komunismoa eta erresistentzia antifrankista falangismoaren ekarpen eta kutsadurarik gabe.
|
|
|
Baina egoera latza zen eta horrela ikusten ez zuenak errealitatetik kanpo bizi zelako zen. 1951n, zera esan
|
zuen
Francok langileen kongresuan:
|
|
|
Baina, ordukoan ere usteak erdi (edo osorik) ustel suertatu zitzaizkion Eusko Jaurlaritzari, eta Francok gerra eta errepresioaren bidez lortu ez zuena, gerra hotza zela eta, Mendebaldeko estatuek beraren eskueran jarri zioten: 1951n, EAJren antolamendua hautsiko zuen greba orokorrari Eusko Jaurlaritzak eragin zionean, AEB eta Espainiaren arteko harremanak normaltzen hasi ziren; hurrengo urtean UNESCO ren partaide osoa izan, eta 1955ean ONU k bere baitan onartu
|
zuen
Francoren Espainia. Urte horietan, gainera, Espainiaren ekonomiaren ikur izango zen mugimendu bat hasi zen:
|
|
|
Kristalezko kaiolan propio egindako tutu batzuetatik, bisitariek ura eta jatekoak ematen zizkieten Francoren irudiaren gainean batetik bestera lasterka zebiltzan sagu kumeei, aska garden txikiak nahieran betez. Janaria emateko tranpatxoak, Francoren irudiaren aurpegi eta gorputz adar ezberdinen gainean zeuden, halako moldez non bisitariak berak nahi
|
zuen
Francoren gorputzaren atalera bidera baitzitzakeen saguak, dispositibo mekanikoen bidez jatena erortzen uzten zuen lekurantz, hain justu. Ikusgarria zen interakzioa.
|
|
2012
|
|
|
Hiru belaunalditako ahotsak 1971ko apirilean atxilotu eta torturatu zuten Periko Estonba. Burgosko prozesua zela eta, Euskal Herrian salbuespen egoera ezarria
|
zuen
Francok. Hizketan hasterako, mahai ingurura etortzeko gonbidapenak lotsa pixka bat eman ziola kontatu zuen:
|
|
|
Arau proiektua azkenean onartzen bada, beraz, etxebizitza bat baino gehiago dutenek gehiago ordaindu dute," beti ere, neurri baten barruan", esan
|
zuen
Francok. Neurri hori" justizia sozialaren ikuspegitik modu aurrerakoi baten" egingo dela azaldu zuen.
|
|
2013
|
|
|
Trantsizioaz geroztik, katalanismo hegemonikoa Madrilgo gobernuekiko itunen ubidean abiatu zen. Bigarren Errepublikan azaleratutako katalanismo errepublikarra eta aurrerazalea erabat burugabetu
|
zuen
Franco jeneralaren altxamendu faxistak eta birrindua geratu zen ondorengo 40 urteko diktaduran. Trantsizioan zehar katalanismo posibilista agertu zen, frankismoak txikitutako herriaren arima berreraikitzeko lana eta pragmatismo itunzalearen artean kokatua.
|
|
|
Sozietateen Mozkinaren gaineko Zerga deitu dio, irabazia eta ez jarduera zergapetzen dela erakusteko. Zerga berria dela esan
|
zuen
Francok, eta ez moldaketa huts bat, eta deitoratu zuen Arabako eta Bizkaiko aldundiek haren lanketan parte hartzeko gonbidapenari ez erantzun izana, horrek lan osoa Ogasuneko teknikariengan jarri duelako. Ahalegin horrek guztiak epe laburrean behintzat emaitza praktiko txikia izango du, oso zaila edo ezinezkoa baita aldundiaren proposamenak aurrera egitea.
|
|
|
Gero pasatu zen pasatu zena. Stalinek salbatu
|
zuen
Franco, gerra hotza hasi zenean.
|
|
2014
|
|
|
Euskadi izena haurtzaroa gainditu ondoren entzun nuen lehen aldiz. Zerumuga osoa betetzen
|
zuen
Francok eta gure erantzun bakarra isiltasuna zen[...]
|
|
|
Zerumuga osoa betetzen
|
zuen
Francok eta gure erantzun bakarra isiltasuna zen. Ez genuen aipatzen ezta gutarren artean ere.
|
|
|
Peronen Argentinak urte horretan onartu zien emakumeei bozkatzeko eskubidea. Espainian orduantxe izendatu
|
zuen
Francok Juan Carlos printzea oinordeko. Nazio Batuek erabaki zuten Palestina bi estatutan banatu behar zela, bata judua, bestea palestinarra.
|
|
2015
|
|
|
ETAk ospe ona izan
|
zuen
Francoren diktaduraren garaian, ez euskal gizartean bakarrik. Diktadorea hil eta trantsizioa hasi zenean, galdera ikur asko zeuden airean, eta ez zegoen garbi Espainia demokrazia onartu eta homologagarria bihurtuko ote zen.
|
|
|
baina oheak hil
|
zuen
Franco?
|
|
|
Alkateak berak eskatua zuen audientzia Madrilgo El Pardo jauregian. Gai minbera zen, eta ez zen batere errana zer joera hartuko ote
|
zuen
Francok, Espainiako ejertzitoen jeneral gorenak. Urmeneta eta Arrietak artoski prestatu zuten bilkura hura, dosier zehatza osatuz.
|
|
2016
|
|
|
1936ko gerra zibilean, berriz, Bilbo hartu eta bi egunera sinatu
|
zuen
Franco jeneralak Gipuzkoa eta Bizkaiko hitzarmenak bertan behera uzten zituen dekretua, ez ordea Arabakoa eta Nafarroakoa, gerra zigorra zela oso agerian utziz.
|
|
|
Asteazken bero eta sargori batean izendatu
|
zuen
Francoren armadak Eugeniaren lagun eta gidari politiko hura, Mauro Valle, Espainiako Zaldun. Domina eman zioten.
|
|
|
Hau frankismoaren elementuetan ikusten da, askotan anbiguoak direnak (faxismotik zein erreakzionarismo klasikotik edaten dutenak). Adibidez, goi mailako klaseen aliantza kontrairaultzaile batek eraman
|
zuen
Franco boterera, baina aliantza horren muinean ez zeuden faxistak (falangistak), militarrak baizik (eta kolpea eman zuten militarren artean ezberdintasun sakonak zeuden ideologikoki, are gehiago, falangistak gutxienekoak ziren); bestalde kaudilloaren teoria zabaldu zuen baina erreferentzia erlijiosoei lotua; ekonomia korporatiboa martxan jarri zuen baina ez italiarren eta alemaniarrek ezarritako ... Hau mentalitate ezberdinen arteko joko baten logikan uler genezake, erregimen frankistaren zuzendaritzan hainbat ideologiatako pertsonak eta baita hainbat mentalitate elkar banatzen zituzten pertsonak aurkitzen ditugulako, eta horietan faxismoa momentu batean nagusi izan zitekeen, baina ez esklusiboa.
|
|
|
Kafe hotza prestatu zion zerbitzariak. Hurrupa txipi bat eginda itzuli
|
zuen
Francok, dastatzeko lain, gerlari sikua zen, sikua tiro bat lez. Bere moro guardiak hurrupatxo bat te berak hurrupatxo bat kafe, eskuz esku kikarak bidea ostera tantarik isuri gabe.
|
|
|
Indar gaitzeko tresna zen. Segurtasun neurriak zirela kausa, ez
|
zuen
Francok maneiatzen. Hilaginean geratu zen etsaia.
|
|
|
Beraz, diplomatikoarekin batera itzuli zen Txomin Letamendi, hari segika. Jose Antonio Sangroniz Frantziako enbaxadore egin asmo
|
zuen
Francok, Jose Felix Lekerikaren ordez, azken hau Kanpo Harremanetarako Ministro izendatuko baitzuen.
|
|
2017
|
|
|
–Familia bakan batzuk ziren, baina ezkerraldeko industria eta Bilboko bankuak kontrolatzen zituzten. 1930ean estatu osoko sektore siderurgikoaren %60, ontzigintzaren erdia, bankuen laurdena, enpresa elektrikoen erdia Neguritik kontrolatzen ziren, eta oligarkia horrek ia osorik egin
|
zuen
Francoren altxamenduaren alde eta erregimenaren euskarri izan zen gero ere. Francoren ministro asko eta asko auzo horretatik atera ziren?, esan zuen.
|
|
|
Bai, periodikoetan ere Francok agintzen zuen, eta eskolan, eta lantegietan. Toki guztietan agintzen
|
zuen
Francok, eta poliziak Francorekin zeuden. Gu, beraz, Francoren kontra, eta Euskadiren alde.
|
|
|
–Francoren kontra, gerran Gernika erre zuelako, eta berak ere halaxe erre nahi
|
zuen
Franco.
|
|
|
Ohetik ere jendea hiltzen segitzen
|
zuen
Francok, alu horrek. Oraingo honetan bost lagun fusilatu behar omen zituen.
|
|
|
«Leialtasun osoa espero dut zuengandik. Atzo arte etsaiak ginenok, egun elkartuta lan egiteko aukera dugu gure Espainia maitearen gorespenaren alde aritzeko»18 Baita Mussolini-k ere errenditutako gudariak «berreskuratzeko» apustua agertu
|
zuen
Francori 1937ko uztailaren 6an igorritako gutun batean.
|
|
2018
|
|
|
Gerra Zibilaren 1939ko garaipenak ez
|
zuen
Franco lasaitu, izan ere, urte bereko irailean Bigarren Mundu Gerra hasi zen eta inbasioaren beldurra obsesio bihurtu zen ejertzito frankistako agintarien artean. Balizko eraso baten aurrean defendatzeko estrategian baino ezin da ulertu Lezotik Hondarribiko Guadalupe gotorlekura doan errepidea.
|
|
|
Luis Carrero Blanco zenak monumentua du Santoña jaioterrian. ETAk 1973an hil
|
zuen
Francoren gobernuko presidentea, eta hango udalak haren aldeko monumentua eraiki zuen gero. Kantabriako herrian inor ez da ausartu oraindik monumentua kentzera, ezta sozialistak ere.
|
|
|
1975eko apirilaren 23an Diputazioak seme kutuna izendatu
|
zuen
Franco diktadorea. Hauek izan ziren Amadeo Marco lehendakariordeak zuzendutako hitzak:
|
|
|
Aingeruk, lauetan hogei urtetan sarturik, oraindik kudeatzen zuen asteoro Diario de Navarra n Euskarazko atala, Nafar Izkuntzan orria zeritzana; egunkari horrek urte haietan prezeski hartu zuen joera euskal ororen kontra, baina 60ko hamarkadan lehenbizikoa izan zen Euskarari tokia irekitzen prentsan. Diario berak Aingeruren liburuxka bat argitaratua
|
zuen
Franco hil aitzin Una geografla diacronica del Euskara en Navarra. Euskararen historiaz iritsi zitzaigun liburuxka hura behin eta berriz irakurtzen genuen abantxu ezin sinetsiz zioena.
|
|
|
Espainiako trantsizioa iritsitakoan –“haur ipuin hori”, Sarak esango lukeen moduan–, Fragaren bueltan sortutako Alianza Popular eta ondorengo Alderdi Popularraren militante egin zen. Alderdiko sekziorik kontserbadoreena eta erreakzionarioena jarraitzen zuen, eta aspertu gabe errepikatzen
|
zuen
Francoren gidaritzapean hobeto bizi zela. Sara amarekin harro sentitu da bizitza osoan barre egin ziolako herentziarik gabe gelditu izanari.
|
|
2020
|
|
|
1968ko abuztuaren 16an, Manzanas hil eta gutxira, gerraosteko Bandidajea eta Terrorismoa Erreprimitzeko Legea berriz promulgatu
|
zuen
Francoren gobernuak. Horren ondotik, ETArekin loturiko auziak Gerra Kontseiluetan epaitzen hasi ziren, lege militar" sinple eta irmo" baten pean, Burgosko auzipetuen defentsako abokatu izan ziren Miguel Castells, Pedro Ibarra eta Francisco Letamendiak urteurrenaren kari plazaratu duten idatzian diotenez:
|
|
|
Merezi
|
zuen
Francok tiroz hiltzea. Hala hil balute, terrorismoaren biktimen artean egongo zen gaur?
|
|
|
Kopurua biribilduta, hala diote gurean ere: berrogei urte iraun
|
zuen
Francoren hankapealdiak eta beste berrogei ETA guztien jardunak. Orain jakinarazi digute, Gizarte Segurantza eta kartzela eskumenak Jaurlaritzari emanda, osorik beteko dutela Gernikako Estatutua.
|
|
|
" Kazetaria eta idazlea. 1937 urtean, Arabako gobernadore zibil izendatu
|
zuen
Francok. Príncipe de Viana erakundeko zuzendaria izan zen, baita erakundeko aldizkariaren zuzendaria ere(), eta Euskaltzaindiko kide ere izan zen".
|
|
|
1969 urtea annus horribilis izan zen guretzat: Rikardo Arregi hil zen uztailaren 10ean 27 urterekin auto istripuan, eta abuztuaren 29an Jakin aldizkaria debekatu egin
|
zuen
Francoren gobernuak. Karlos Santamaria bazen nor, eta aldizkaria berriz indarrean jartzeko haren eragina baliatu genuen Madril aldean, baina alferrik.
|
|
|
1969 urtea annus horribilis izan zen guretzat: Rikardo Arregi hil zen 27 urterekin auto istripuan, eta Jakin aldizkaria debekatu egin
|
zuen
Francoren gobernuak
|
|
|
Oriol enpresari bilbotarrak berebiziko garrantzia izan
|
zuen
Francoren garaian, haren ekimenez gauzatu zen Alejandro Goikoetxearen tren proiektua, Talgo (Tren Articulado Ligero Goicoechea Oriol-en akronimoa, 1942an sortua). Jaiotzez Elorriokoa, Goikoetxea honek berak zuzendu zuen Bilbo defendatzeko eraiki zen Burdin Hesia, baina 1937an Francoren alde jarri zen, eta diotenez, hiriaren konkista errazteko, hesiaren xehetasun guztiak salatu zizkien kolpistei.
|
|
|
Eratu zen diktadura zela-eta, Espainia isolatuta gelditu zen nazioartean, eta autarkian funtzionatu zuen, bertako ekoizpenarekin bakarrik aurrera atera beharrean. Gainera, gerran alemaniarrek kolpistei eskaini zieten laguntza ordaindu egin behar izan
|
zuen
Francok, nazien alde borrokatzera soldaduak bidaliz, dirutzak ordainduz eta nekazaritzaren ia ekoizpen guztia Alemaniara esportatuz. Hori guztia zela-eta, 40ko hamarkadan gainbehera ekonomiko larria egon zen, eta horrek gosea ekarri zuen.
|
|
2021
|
|
|
Diktadore guztiak beti izan ohi dira arriskutsuagoak beren agintaldiaren bukaera aldera, odolduriko boterea Denborak edota Herriak berak setiaturik antzematen zu/ dutenean. Parkinson gaixotasunak jota zela eta dardaraz zuen eskuarekin sinatu
|
zuen
Francok Txiki, Otaegi, Baena, Sanchez Bravo eta Garcia Sanzen fusilamenduen agindua. Aliatuak inguruetan zirela, inoiz baino ankerrago, inoiz baino krudelago eta odol gose aseezinagoz funtzionatu zuen kontzentrazio esparruetako herio industriak Alemanian eta Polonian.
|
|
|
Dena delakoa, ni Martutenera, eta Juli emaztea Jaenera (Espainia). Hiru hilabeteko salbuespen egoera ezarri
|
zuen
Francok. Koinatua, aldiz, libre utzi zuten, familiakoa zela, baina libre utzi zuten.
|
|
|
Altxamendutik gaurdaino Elizak eta Estatuak bat egin zuten, elkarri eutsiz eta elkar babestuz. Garaile irteten lagundu ziolako, pribilegioz hornitu
|
zuen
Francok Eliza. Konkordatua da beren hartu emanen ituna.
|
|
|
Eta milaka orri horietan burua sartu eta bat lokatzetaraino sartzen bada, bat kakoak lepotik hartuta baldin badago jada, orduan ondoko erantzunak agertzen hasten zaizkio, ikusten baitu aitona, Pablo Amillano, ez zela bakarrik jende askoren alde egin
|
zuen
Francoren aldeko herritar soltea. Somocurcio eta Chicharro salatu zituela dioten lekukotasunez gain, Altsasuko zenbait lagunen kontra egindako epaiketa guztiz sumarioetan, Pablo Amillanoren izena agertzen da behin baino gehiagotan, Falangeren informatzaile gisa.
|
|
|
Ikurrina legalizatu zenean Martin Villari gutun bat idatzi zion Espainiari traidorea zela esanez eta dimisiona zezan eskatuz. Gernika erretzea agindu
|
zuen
Francori semeordeko izendatu zuen eta herriko giltzak eman ere.
|
|
2022
|
|
|
Kriminala izango zen, baina baita beharginen lagun fina ere. Mañuk, zertara edo hartara, laguna omen
|
zuen
Franco.
|
|
|
Gerra hotzaren logika makurra: AEBetako Gobernuak ezin
|
zuen
Francoren gainbehera bideratu ekintza hura Moskuren mesederako izango litzatekeelako. Manuel Arroyok ezin du logika hori onartu.
|
|
|
Ordainez Aliatuen laguntza espero
|
zuen
Francorenganik libratzeko. Une batez iduri zuen helburu horretan amerikarrak alde zituela, euskal gudarien trebarazten hasi ziren, baina 1947an gerla hotzarekin Francoren hautua egin zuten, eta Eusko Jaurlaritzak bere armada txikia ezeztatu zuen.
|
|
2023
|
|
|
Bildarratzek ez
|
zuen
Francoren gomendioa aintzat hartu eta politikan sartu zen. Hori gutxi ez balitz bezala, politikan sartu eta politika egiten saiatu zen.
|
|
|
Artea eta politika uztartuta joan ziren beti harentzat, eta, Francisco Franco diktadorea hil ostean ere, hori ez zen aldatu. ETAren eta abertzaletasunaren aurka bideratu
|
zuen
Franco hil osteko militantzia. Konstituzionalista irmoa izan zen, Ermuko Foroaren sustatzaile, eta Aski Da plataformako kide; ETAren biktimei eskainitako hainbat artelan ere sortu zituen.
|
|
|
Salbuespen egoera ezarri
|
zuen
Francok iazko maiatzaren amaiera aldera. Frankisten iritziz, jende gehiegik hartzen zuen parte erregimenaren kontrako mobilizazioetan, huelgetan, manifestazioetan.
|
|
|
zer egingo
|
zuen
Franco horrek
|