|
2000
|
|
|
Egoitza arloan zuzenbidea eta egitatea nahasian dira. Gizaki baten egiazko egoitza zein izan daitekeen zehazteko erregelak finkatu ditugu judizio ekintza eta bizitzaren joan etorri arruntetarako, oinarrizkoa baita halakoetan
|
pertsona
baten egoitza jakitea, berarengana iritsi beharrik baldin badago.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen, hau da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu
|
pertsona
batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Era horretan, 1934an79, egiaztagarritasun irizpidea ahultzeko ahalegin horretan, Lewisek honakoa iradoki zuen: beste
|
pertsona
bat mina sufritzen ari den ala ez jakin dezagun, nahikoa da hura imajinatzearekin, portaera neurgarrien bitartez egiaztatu beharrik gabe. Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu.
|
|
|
Liburu honen oinarrizko uste osoa eta pentsamenduaren ildoak(...) ez dira ez
|
pertsona
batek sorturiko ezta gizabanako isolatu batek besarkaturiko giro zientifiko baten parte. Liburu honen ideiak ikuspegi zientifiko orokorra duten pertsona askoren zati komun bat bailiran ulertu behar dira.
|
|
2001
|
|
|
Ezin da ezer errepresentatu eta, ondorioz, ezagutu, espaziorik gabe. Ezintasun hau ez da irudimenaren akats bat, alegia," ezin dut irudikatu Kazakhstango
|
pertsona
baten itxura" esaten denean adierazten den ezintasuna, baizik eta oinarrizkoagoa den ezintasuna da: " puntua ezin da errepresentatu hedadurarik gabe".
|
|
|
Gogoa gogoaren kontra ari. Maitagogoa, bere gogoko dena egin/ maite ordez, bere adimenezko ideia bat burutzen ari izaten da; maitagarria maite ordez, bestelako idoloren bat jasotzen dihardu, edo idolo bihurtzen, burutzen, maitatzen —sasimaitatzen— Idolo hori ez da beti norbera; batzuetan beste
|
pertsona
bat da, edo talde bat, edo giza eremu bat, edo ideia handiren bat. Baina beti ere idolo bat.
|
|
2003
|
|
|
Egia da, gizaki guztiek lehenengo bi legeen espirituaren arabera jardungo balute, bakoitzak zuzentasunez interpretatuko lukeela zer eskatzen duen seme alabak gurasoen oinordeko izateko agintzen duen legeak, baita ondasunak testamentu bidez xedatzea ahalbideratzen duen legeak zer agintzen duen ere. Bestela esanda, kasu horretan gizakiak jakingo luke bi xedapen horiek nola lotu bere ondasuneta familia egoerarekin, edota seme alabei begira dituen eginbeharrekin; halaber, gizakiak beste
|
pertsona
bat aitortu behar izango balu edo norbaiti eskuzabaltasunen bat eman balio, jakingo luke harako xedapenak nola egokitu egoera horiei. Baina gizaki orok ez dio espiritu horri ekiten; alderantziz, batzuek euren ondasunak xedatzeko askatasunaz abusatu edo ondasunon nahiz negozioen egoera jakin ez, eta seme alabei begira dituzten eginbeharrak urratzen dituzte.
|
|
|
Etxearen ugazabari etxe hori titulu zuzenak erabilita bakarrik ken dakiola agintzen duen lehenengo erregela gehiegi zabaltzen bada, ondokoa gerta daiteke: finka baten edukitza, beharbada, mende batez norbaiten esku egon eta gero, beste
|
pertsona
bat agertzea finkaren ugazaba bera dela edo berak ordezkatzen dituen pertsonak direla esanez, eta edukitzaileak finka utzi behar izatea, lehenengoaren eskubidea iraungi dela frogatzeko titulurik ez duelako. Haatik, edukitzaileak zeren gaineko edukitza izan, eta gauza horren benetako ugazaba delako presuntzioa gehiegi zabaltzen bada, etxearen edukitza ez duten jabeek jabetza hori bidegabe gal dezakete.
|
|
|
Adiskidetasuna, aitzitik, elkarrekikotasunean oinarritzen da, eta, horregatik, ez du subjektu jakin bat behartzen, bi pertsonaren araberakoa delako. Horregatik, adiskidetasunak ezin du betebeharrik eratu
|
pertsona
batentzat bakarrik. Bestalde, adiskidetasuna sortzen bada lagun batek bestearengan bilatzen dituen ezaugarri erakargarrien ondorioz, ezin da inor behartu adiskidetasun horretan irautera, jadanik ezaugarri erakargarri horiek desagertu badira.
|
|
|
Hiritar heldu bat lehenik bere gogamena taxutzeko artea ikasi duen eta ondoren gehien komeni zaionaren alde erabaki duen hura da. Nolabaiteko erresistentzia mentala duen
|
pertsona
bat da (ez da erortzen bidean gurutzatzen zaion lehen kale kantari ideologikoaren saretan), eta, beraz, erakargarriena iruditzen zaion jarduera kontzienteki hautatzeko gauza da, horrek bera xurgatu baino lehenago. Hautaketa horretarako prestatuta egotearren, ideologia nagusiak fenomeno historiko gisa ikasiko ditu, zientzia fenomeno historiko gisa ikasiko du eta ez arazo batera hurbiltzeko zentzuzko modu bat eta bakar gisa.
|
|
|
horietako asko ezin izango lirateke aurreikusi ezagutzen dugunetik estrapolatuz; neurri batean, ‘ustekabean’ gertatu lirateke. Bestetik, ustekabe hori eskuarki ezin zaio gertatu bere ingurura begiratzera mugatzen den
|
pertsona
bati. Zientzia helduetan, aurkikuntzak, hein handi batean, ekipamendu berezi bat eskatzen du, hala kontzeptuala nola instrumentala, eta ekipamendu berezi hori zientziagintza normalduaren puzzleak ebazten jarraitzeko garatu eta hedatu da.
|
|
2004
|
|
|
Halatan ere, urteak gaixorik iragan dituen
|
pertsona
batengan normaltzat jo daitekeen legez, garrantzi handia ematen zion osasuna zaintzeari; eta lehenago aipaturiko atsedenaldi eta loaldi luzeez gain, soinketa apur bat egitea gogokoa zuen eta arreta izaten zuen jate kontuekin, otorduetan barazkiak eta arrautzak jaten zituelarik. Bere gaixotasun hura gainditu ondoren osasuntsu sentitzen zuen bere burua, heriotzatik gaztetan baino urrunago, eta uste zuen medikuntzari buruz bereganatuta zituen eta bereganatuko zituen ezagupenei esker, hiltzea saihestu ez, baina bere bizitza luzatzea lortuko zuela.
|
|
|
Zergatik delako sentipen bati jarraitzen dio arimaren tristurak edo beste bati alaitasunak eta pozak? Are gehiago, zergatik nire bizipozerako izan daitekeena izango da beste baten barruan, edo neuregan beste une batean, malenkoniaren edo ezkortasunaren pizgarria?; urrutitik biribila ematen duenak gertutik karratua ematen du, handiak gero txikia, alaigarriak tristea...; eta ametsetara etorrita, iratzarrita nagoenean kolore batez agertzen zaidana beste batez iziotuko da nire ametsean,
|
pertsona
baten irudia beste baten izenean agertuko da...
|
|
|
Haize bortitz batek jaso zuen airean eta elizako hormaren kontra bota zuen. Bertan aterpetuta zegoela, beste
|
pertsona
batek deitu eta esan zion lagun batek berarentzat zerbait zeukala; Descartesek pentsatu zuen bere ametsean zerbait hori meloi bat izango zela, urruneko lurralde batetik ekarritakoa. Amets honen ondoren buruari bueltak ematen egon zen apur batean iratzarrita.
|
|
|
geure autoestimua nahi eta behar dugun bezala eta horretarako besteen estimuaren eta maitasunaren beharrean gauden bezala, geuk ere besteak estimatu eta maitatu behar ditugu, eurek ere autoestimurik izan dezaten eta, ondorioz, euren arrimu eta maitasuna eskaini ahal dezaten. Era berean,
|
pertsona
baten autoestimua handitzen eta egituratzen da beharrean daudenak lagunduz eta maitatuz, psikologiak eta esperientzia praktikoak erakusten digutenez.
|
|
2005
|
|
|
34 Bigarren liburuan gerra zein arrazoiren ondorioz gerta daitekeen aztertuko da. Hori egitean, sakon sakon azalduko da zein gauza den erkide, zein gauza berezko, zein eskubide duen
|
pertsona
batek besteen aurka, zein diren jabaritik sortzen diren betebeharrak, erregeen oinordetzetan zein arau dagoen, itunak eta kontratuak zein eskubide eratortzen duen, tratatuek eta aliantzek zer nolako interpretazioa duten, zein esangura duen jendaurrean edo modu pribatuan egindako zinak, zein den hilotza lurperatzeko zuzenbidea eta zein zigorren izaera.
|
|
|
Eskubide hori pertsonei dagokie, batzuetan gauzetan azal badaiteke ere, adibidez, funtsen arteko zortasunetan. Eskubide errealak deitzen dira horiek, eskubide pertsonalei kontrajarriak, ez
|
pertsona
bati ez dagozkiolako, ezpada gauza zehatza duenari dagozkiolako eta ez, ostera, edozeini. Eta eskubide horri, izaera moral betea duen neurrian, ahalmena esaten diogu, eta hori ere, beteena ez bada, gaitasuna.
|
|
|
Eskubide hori pertsonei dagokie, batzuetan gauzetan azal badaiteke ere, adibidez, funtsen arteko zortasunetan. Eskubide errealak deitzen dira horiek, eskubide pertsonalei kontrajarriak, ez
|
pertsona
bati ez dagozkiolako, ezpada gauza zehatza duenari dagozkiolako eta ez, ostera, edozeini. Eta eskubide horri, izaera moral betea duen neurrian, ahalmena esaten diogu, eta hori ere, beteena ez bada, gaitasuna.
|
|
|
Dagoeneko esan beharra dago hizkuntza ez dela inoiz subjektu bakar bati loturiko zerbait, baizik eta bere izaeraz beste subjektu bat inplikatzen duen zerbait; alegia, hizkuntzaz hitz egin ere ezin dugu baldin eta bertan gutxienez bi gizabanakok parte hartzen ez badute. Pertsona baten ekintza, halabeharrez, beste
|
pertsona
baten ulertze ekintzarekin batera gertatzen da, eta honengatik bi ekintza horiek" indar linguistiko beraren efektu ezberdinak baino ez dira" 96.
|
|
|
Azken finean honek, ikusi bezala," subjektibitatetik objektibitaterako igarotzea ematen deneko puntu nagusia" 121 osatzen du. Hizkuntzarik gabe ezinezkoa da
|
pertsona
batek munduaren perspektiba propio bat edukitzea, ezta bertan sakontzea edo berau zabaltzea ere. Era honetan azaltzen du Humboldtek hau:
|
|
|
" gizakiaren benetako helburua[...] bere indarren formazio bateratua, garaiena eta proportzionatuena lortzea da";" osasunez eta energiaz beteriko gizakiaren zoriona, hain zuzen, bere indar fisiko eta morala erabiliz helburu Bati jarraitzean eta berau lortzean datza" 126 Berak giza-izakiaren formazioaz hitz egiten duenean, azken batean, bi gauza uztartu beharraren aldarrikapena egiten du: batetik,
|
pertsona
bati kanpotik datozkion beharrei aurre egiteko bere abileziaren garapena eta, bestetik, pertsona horrek barrutik datozkion exijentziei erantzun egokia emateko gaitasunaren hazkundea. Hemen eta orain guretzat garrantzitsuena, hala ere, hizkuntzak gizakiaren garapen pertsonal edo etiko moral horretan duen eginkizuna zehaztea da.
|
|
|
Hau dela eta, beraz, aberatsa da
|
pertsona
batek hizkuntza bat eta berean aurkitu dezakeena, baina askoz ere aberatsagoa izango da pertsona horrek berak hizkuntza ezberdinetan ikusi eta ikasi ahal izango duena. Norberarenak ez diren bestelako hizkuntzak ikastea, beraz, esanahiz beteriko jarduera bat da, ze hauek" eskuratuz"," berpiztuz" eta" birsortuz" gizakiak bere mundu ikuskera oraindik ere gehiago hornitu ahal izango du134 Ez dugu ahaztu behar, gorago beste modu batean adierazi bezala," hizkuntza ezberdinak ez direla era berdinean osatutako kontzeptuen esanahikideak" 135, baizik eta" hizkuntza bakoitzak zerbait berria aurkitzen duela beti" 136 Hizkuntza ezberdinen ikaskuntzan, beraz, helburua ez da bakarrik informazio teknikoen edo datu hutsen transmisiorako tresna batez jabetzea, baizik eta gainera pentsatzeko eta sentitzeko era ezberdinak ezagutzea eta ulertzea.
|
|
2006
|
|
|
Ikuspegi horretan judizio moralak egiazkoak edo faltsuak dira. Azken buruan, judizio morala
|
pertsona
batek duen sentimenduaren txostena da, eta txosten hori egiazkoa edo faltsua izango da sentimendua egon izanaren arabera.
|
|
|
Kontua da deskriptibismoa ezin dela egokitu intuizio horretara. Moorek dioen legez, eztabaida moraletan desadostasunak daude, eta desadostasun horien iturria da X ekintzari
|
pertsona
batek ‘zuzena da’ predikatua egokitzen diola, eta beste batek ez. Hari horretatik, judizio moralak judizio objektiboen antzekoak dira (Moore 1912, 54).
|
|
|
Aitzitik, benetako talentu baten kasuan, zenbat eta denbora luzeago iraun haren lanek, zenbat eta esparru handiagoan ezagutuak izan, orduan eta zintzoagoa izango da harekiko miresmena. Bekaizkeriak eta jeloskortasunak garrantzi handiegia dute zirkulua estua denean; are gehiago,
|
pertsona
bat zuzenean ezagutzeak haren jardunak merezi dituen txaloak gutxi ditzake. Haatik, horrelako eragozpenak bazterrean uzten direnean, sentimendu atseginak suspertzeko egokiak diren edertasunek beren energia erakusten dute berehala[...] (GA 11)
|
|
|
Sinpatiarekin lotuta zenbait ‘akats’ gerta daitezke gure ebaluaketetan (Taylor 2006, 285). Esaterako, gure sinpatia askoz indartsuagoa da gure senide batek auto istripu bat izan duenaren berri jaso dugunean, telebistan ezezaguna den
|
pertsona
batek istripu larri bat izan duela ikusten dugunean baino. Hori gertakari naturala da, besterik gabe.
|
|
|
Hortaz, sinpatiaren indar desberdin horrek ebaluaketa moral desberdinak ekar ditzake, eta hori, noski, ‘akats’ moral bat da, ekintza antzekoak ezin baitira modu desberdinean ebaluatu ekintza horietatiko gure gertutasunaren arabera. Bestalde, zenbaitetan
|
pertsona
batenganako maitasunak edo gorrotoak eragina izan dezake gure ebaluaketa moraletan. Hori ere akats bat da.
|
|
|
zeintzuk dira aipatzen dituzun erlazio horiek? Aztertzen ari garen kasu honetan, lehenik eta behin
|
pertsona
batengan borondate ona eta laguntzeko nahia ikusten ditut; gero, beste pertsonarengan gaizkinahia eta traba egiteko nahia. Haien artean aurkakotasun erlazioa dago.
|
|
|
Erlazio horretan al datza bidegabekeria? Eman dezagun
|
pertsona
batek nirekiko gaizkinahia azaltzen duela edo trabak jartzen dizkidala, eta nik, aitzitik, pertsona horrenganako axolagabekeria azaltzen dut, edo laguntzen diot. Hor aurkakotasun erlazio bera dago.
|
|
|
Gauza horiek begiesten dituen gogamenean existitzen da edertasuna; eta gogamen bakoitzak edertasun desberdin bat hautematen du. Areago,
|
pertsona
batek deformazioa hauteman dezake beste batek edertasuna hautematen duen toki berean; eta banako orok bere sentimendua onartu luke lasaitasunez, besteen sentimenduak arautzen saiatu gabe. Benetako edertasuna eta benetako deformazioa bilatzea, ikerketa gisa, zapore gozoa edo zapore mingotsa benetan zer diren bilatzea bezain alferrekoa da.
|
|
|
Aitzitik, benetako talentu baten kasuan, zenbat eta denbora luzeago iraun haren lanek, zenbat eta esparru handiagoan ezagutuak izan, orduan eta zintzoagoa izango da harekiko miresmena. Bekaizkeriak eta jeloskortasunak garrantzi handiegia dute zirkulua estua denean; are gehiago,
|
pertsona
bat zuzenean ezagutzeak haren jardunak merezi dituen txaloak gutxi ditzake. Haatik, horrelako eragozpenak bazterrean uzten direnean, sentimendu atseginak suspertzeko egokiak diren edertasunek beren energia erakusten dute berehala eta, munduak dirauen bitartean, gizakien gogamenaren gainean duten autoritateari eusten diote.7
|
|
|
Izan ere, ezagutzen dugun objekturik bukatuena perfekzioaren gailurrera iritsi dela onartzen da eskuarki, baita txalo beroena merezi duela ere. Aro eta nazio desberdinetan miretsiak diren obrak ebaluatzen, aztertzen eta ikusten ohituta dagoen
|
pertsona
batek bere aurrean jarritako obra baten merituei balioa eman diezaieke, eta talentuaren ekoizpenen artean dagokion tokian jar dezake obra hori.12
|
|
|
Haatik, ahalegin bortitz bat beharrezkoa da jokabideen gaineko gure judizioak alda daitezen eta, halaber, gure gogoaren ohiko sentimenduetatik desberdinak diren onespenedo gaitzespen, maitasunedo gorroto sentimenduak pitz daitezen. Eta
|
pertsona
bat ziur baldin badago moralaren arauaren zuzentasunaz —zeinaren arabera berak juzgatzen baitu—, orduan arretaz zainduko du arau hori, eta bere bihotzeko sentimenduak ez ditu sekula bide okerretik eramango idazleren bati atsegina ematearren.
|
|
|
Ezin da ahaztu arrazoimena hobetzen laguntzen duen ahalmenen bikaintasun bera, ulermenaren argitasun bera, egiten ditugun bereizketen zehaztasun bera eta atzematearen bizitasun bera benetako gustuaren jarduerarako premiazkoak direla eta batera doazela. Gutxitan gertatzen da, edo inoiz ez da gertatzen, arte kontuetan esperientzia duen edonor gai ez izatea artearen edertasuna juzgatzeko; eta zaila da benetan aurkitzea adimen zuzenekoa ez den gustu oneko
|
pertsona
bat.
|
|
|
badaude, esaterako, poeta onak (Milton) eta txarrak (Ogilby), eta poeta horiek maila berdinekoak direla esatea astakeria litzateke, Tenerife (Teide) mendia eta sator lurra, altuerari dagokionez, parekatzea bezalako astakeria. Eta
|
pertsona
batek esaten baldin badu Ogilby izugarrizko poeta dela, inork ez du kontuan hartuko haren gustua. Ikusiko dugun eran, gustua ere landu beharra dago, eta lantze eta eskarmentu horren ondorioa izango da gustuaren erabateko erlatibismoa zalantzan jartzea.
|
|
|
Nire hatza urratzea baino, mundu osoaren suntsipena nahiago izatea ez da arrazoimenaren aurkakoa. Indiarra edo guztiz ezezaguna gertatzen zaidan
|
pertsona
baten zorigaitzik txikiena saiheste aldera nire hondamendia nahiago izatea ez da arrazoimenaren aurkakoa. (T 2.3.3.6)
|
|
|
Alabaina, kopilotuak ezin du ez autoa abian jarri ez autoa gidatu. Paralelismo honetan autoak
|
pertsona
bat irudikatzen du, eta autoak egiten duenak pertsona horren ekintza irudikatzen du. Gidariak pertsonaren alderdi grinatsua irudikatzen du; kopilotuak, ordea, alderdi razionala.
|
|
|
Alabaina, lehenengo ekintzaren motiboa norbaiti laguntza ematea baldin bada, eta bigarrenarena, berriz, ahalik eta etekin handiena ateratzea baldin bada, bi ekintza horiek modu desberdinean ebaluatuko ditugu, nahiz eta ekintza horiek ondorio berak ekarri dituzten.17 Azken buruan, giza ekintza zeinu bat da, ekintzailearen ezaugarriak eta izaera adierazten dituen zeinua, eta ekintzailearen ezaugarrietan eta izaeran bilatu behar da ekintzaren motiboa (T 3.2.1.2). Ekintza bera ebaluatu beharrean, ekintzailearen ezaugarriak edo izaera ebaluatuz, judizio morala aldagaitzagoa edo egonkorragoa bihurtzen da,
|
pertsona
baten izaera nahiko egonkorra izaten delako. Pertsona baten izaera pertsona horren ezaugarri iraunkor batzuen bilduma da.
|
|
|
Pertsona baten izaera pertsona horren ezaugarri iraunkor batzuen bilduma da. Hortaz, izaerak
|
pertsona
batek egoera desberdinetan nola jokatuko duen adierazten du. Izaerak pertsona horren jokabidea aurresateko ahalmena ematen digu.
|
|
|
Esaterako,
|
pertsona
bat ausarta dela jakinez gero, orduan jakin badakigu nola jokatuko duen arriskutsua den egoera batean. Beste pertsona batek antzeko egoeran antzeko jokabidea izan dezake, baina motiboa beste bat izan daiteke:
|
|
|
Esaterako, pertsona bat ausarta dela jakinez gero, orduan jakin badakigu nola jokatuko duen arriskutsua den egoera batean. Beste
|
pertsona
batek antzeko egoeran antzeko jokabidea izan dezake, baina motiboa beste bat izan daiteke: adibidez, beraren jokabidearen atzean motibo maltzur bat egon daiteke.
|
|
|
‘A' izeneko pertsona igarotzen da eskalearen ondotik eta bi euro ematen dizkio. ‘B ’ izeneko beste
|
pertsona
bat igarotzen da eskalearen albotik eta bi euro ematen dizkio. ‘ D ’ izeneko pertsonak hori ikusita zera dio:
|
|
|
Humeren ustean,
|
pertsona
batek esaten duena pertsona horren ezaugarrien eta izaeraren zeinua da. Alabaina, zeinu hori ez da guztiz fidagarria.
|
|
|
Pertsona horrek egiten duena, halaber, pertsona horren ezaugarrien eta izaeraren zeinua da. Zeinu gisa,
|
pertsona
batek egiten duena esaten duena baino fidagarriagoa da. Hala ere, ez da guztiz fidagarria (T 3.3.1.5).
|
|
|
Ardo bat edaten dudanean ere sentimendu atsegin bat sumatzen dut, eta horren arabera ardoa ebaluatzen edo juzgatzen dut. Pertsona batek, bere bizitza arriskuan jarriz, beste
|
pertsona
bat babesten duenean sentimendu atsegin bat sumatzen dut, eta horren arabera pertsona hori ebaluatzen edo juzgatzen dut. Sentimendu atsegin horiek guztiak berdinak al dira?
|
|
|
Eman dezagun ‘A' izeneko pertsonak ‘B' izeneko pertsonari gorroto diola. Eman dezagun B k borondate onez beste
|
pertsona
bati lagundu diola. A ekintza horren lekukoa izan da.
|
|
|
Alabaina, zeharkako grinak ez dira sentimendu moralak, hau da, gorrotoa (edo maitasuna) ez da sentimendu moral bat, nahiz eta zeharkako grinak eta sentimendu moralak estu erlazionaturik egon: azken buruan, gorroto diogu
|
pertsona
bati (edo pertsona baten izaerari edo pertsona horren ezaugarri bati edo pertsona horren ekintza bati), eta sentimendu moralak ere pertsona baten gainekoak dira. Hala ere, Humeren ikuspegian, gorrotoaren antzeko sentimenduak bortitzegiak dira sentimendu moralak izan daitezen.
|
|
|
Alabaina, zeharkako grinak ez dira sentimendu moralak, hau da, gorrotoa (edo maitasuna) ez da sentimendu moral bat, nahiz eta zeharkako grinak eta sentimendu moralak estu erlazionaturik egon: azken buruan, gorroto diogu pertsona bati (edo
|
pertsona
baten izaerari edo pertsona horren ezaugarri bati edo pertsona horren ekintza bati), eta sentimendu moralak ere pertsona baten gainekoak dira. Hala ere, Humeren ikuspegian, gorrotoaren antzeko sentimenduak bortitzegiak dira sentimendu moralak izan daitezen.
|
|
|
Alabaina, zeharkako grinak ez dira sentimendu moralak, hau da, gorrotoa (edo maitasuna) ez da sentimendu moral bat, nahiz eta zeharkako grinak eta sentimendu moralak estu erlazionaturik egon: azken buruan, gorroto diogu pertsona bati (edo pertsona baten izaerari edo pertsona horren ezaugarri bati edo pertsona horren ekintza bati), eta sentimendu moralak ere
|
pertsona
baten gainekoak dira. Hala ere, Humeren ikuspegian, gorrotoaren antzeko sentimenduak bortitzegiak dira sentimendu moralak izan daitezen.
|
|
|
Horrelakoak gara. Barrez lehertzen ari den
|
pertsona
bat ikusi ahala, barrez hasiko naiz. Nolabait esanda, sinpatiaren bitartez sentimenduak kutsatzen dira naturalki.
|
|
|
Labur esanda,
|
pertsona
baten ezaugarri batek niregan sentimendu mota bat eragin du eta, sentimendu horren arabera —atsegina edo desatsegina den arabera—, ezaugarri hori moralki ontzat edo txartzat hartuko dut. Alabaina, prozesu horretan sinpatia ezinbestekoa da aipatu ezaugarriak besteengan eragiten duena (atsegina edo kaltea) senti dezadan.
|
|
|
Beraz, sinpatia funtsezkoa da gure ebaluaketetan. Eman dezagun beste
|
pertsona
baten etxea ikusi dudala eta etxe hori ederra dela ondorioztatu dudala. Horra hor nire ebaluaketa, ‘ederra da' adierazpena ebaluatiboa baita.
|
|
|
Hori da Humeren erantzuna (T 3.3.1.15). Objektu bat (ekintza bat edo
|
pertsona
bat edo pertsona baten ezaugarria edo izaera) moralki ebaluatu nahi dugunean, objektu hori ikuspuntu tinko eta orokor (steady and general) batetik behatu behar da. Nonbait, gure partikulartasunetik harago joan beharra dago ebaluaketa morala egin ahal izateko.
|
|
|
Hori da Humeren erantzuna (T 3.3.1.15). Objektu bat (ekintza bat edo pertsona bat edo
|
pertsona
baten ezaugarria edo izaera) moralki ebaluatu nahi dugunean, objektu hori ikuspuntu tinko eta orokor (steady and general) batetik behatu behar da. Nonbait, gure partikulartasunetik harago joan beharra dago ebaluaketa morala egin ahal izateko.
|
|
|
Egoismoaren aurkako argudioetako bat honela aurkez dezakegu. Eman dezagun, ‘A' izeneko
|
pertsona
bat diru mailegu baten eskean dabilela negozio bat jartzeko asmotan. B pertsonak A ri dirua mailegatzen dio bere adiskidea delako eta A k aurrera egitea nahi duelako.
|
|
|
Antzeko prozedura gertatzen da zentzumen morala dela-eta. Ekintza baten (edo
|
pertsona
baten jokabide, ezaugarri edo izaeraren) aurrean zerbait sentitzen dugu, eta sentipen horren arabera, esaterako, ekintza hori moralki ederra dela juzgatzen dugu. Oinarrizko ideia horrek Humeren filosofian irauten du.
|
|
|
Pertsona bat maite dugunean grina bat sumatzen dugu. Giza naturari buruzko zientzian, Humek
|
pertsona
batenganako maitasuna nola sortzen den azaltzen du. Prozesu kausal konplexua da, eta kate kausalaren amaieran maitasuna badago ere, aldez aurretik bestelako hautemateak daude; esaterako, maite dugun pertsona horrekin lotuta dauden hautemateak (T 1.1.2.1).
|
|
|
Alabaina, badago bi hautemate mota horien arteko alde nabarmenik: zeharkako grinen eta sentimendu moralen objektua objektu bera izan arren (alegia,
|
pertsona
baten izaera edo ezaugarria), sentimendu moralak objektu hori ikuspuntu orokor batetik begiesten denean sortzen dira; hau da, objektua norberaren interesetatik harantzagoko ikuspuntu batetik begiesten denean, sortzen den sentimendua morala da.6
|
|
2007
|
|
|
Horrekin batera esan beharra dago, hala ere, norbaitek ezagutu eta erabil ditzakeen hizkuntza ezberdinek ez dutela esanahi berdina berarengan, edo, harago joanez,
|
pertsona
baten lehen hizkuntzak edo ama hizkuntzak —guztien artean— aparteko garrantzia duela. Zentzu honetan ulertu behar dira Ortega Gasseten honako hitzak:
|
|
2008
|
|
|
" Praktikak" berak ematen du esperientzia eta" jakinduria". Fenomenologia idaztea ez da bakarrik
|
pertsona
baten, hau da, Hegelen esperientzia idaztea, berea egin duen une historikoari eta horrela bere historia mugatuari dimentsio mugagabea eman dion pertsona baten esperientzia idaztea baizik. Horregatik, zentzu batean, Ulisesen historia gure historia da.
|
|
|
" Praktikak" berak ematen du esperientzia eta" jakinduria". Fenomenologia idaztea ez da bakarrik pertsona baten, hau da, Hegelen esperientzia idaztea, berea egin duen une historikoari eta horrela bere historia mugatuari dimentsio mugagabea eman dion
|
pertsona
baten esperientzia idaztea baizik. Horregatik, zentzu batean, Ulisesen historia gure historia da.
|
|
2010
|
|
|
6 Guztiarekin, bigarren ikusmoldea izan daiteke, legea ez dela zertan eman gizaki erkidegoarentzat edo talde batentzat, eskuarki halaxe izan arren, arauak, gehienetan, erkideak direlako zenbait pertsonentzat. Hala ere, noizean behin, araua
|
pertsona
batentzat edo bestearentzat ezar daiteke.
|
|
|
Lehenengo ondorioa frogatzen da ondokoagatik: manuaren kasuan, kide bati edo batzuei ezartzea ez da funtsezko datua; gisa bertsuan, bero egiten duenean, ez da funtsezkoa
|
pertsona
batek edo askok jasatea, edota hitzaldi bat ematerakoan, ez da funtsezkoa pertsona bati edo batzuei zuzentzea. Bigarren ondorioaren froga:
|
|
|
Lehenengo ondorioa frogatzen da ondokoagatik: manuaren kasuan, kide bati edo batzuei ezartzea ez da funtsezko datua; gisa bertsuan, bero egiten duenean, ez da funtsezkoa pertsona batek edo askok jasatea, edota hitzaldi bat ematerakoan, ez da funtsezkoa
|
pertsona
bati edo batzuei zuzentzea. Bigarren ondorioaren froga:
|
|
|
hasteko, manu berbera pertsona askori ezarrita, legea izango litzateke, baita pertsona bakarrari ezartzen zaionean ere, bata eta bestea izaera berekoak direla frogatzen bada. Manua
|
pertsona
bati eta ez batzuei aplikatzearen arrazoia izan daiteke, pertsona horrek bakarrik duela manu horren beharrizana.
|
|
|
Irizpide berari eutsi dio Antonius Gomezek. Berak dioenez, legeari begira, ezinbestekoa da lege hori erkidea izatea, eta ez
|
pertsona
bati buruzko lege berezia; iritzi berekoak dira jarraian eta hurrengo kapituluan aipatuko ditugun autore batzuk ere.
|
|
|
11 Hori guztia berriro froga daiteke, legearen beste ezaugarri batzuk ekarrita hizpidera, ulerbidez, betiko izatearena, gero ikusiko dugun bezala. Ezaugarri hori ezin aipa daiteke
|
pertsona
batentzat emandako manuari buruz, pertsona ez delako betiko. Erkidegoa, ostera, betikoa da, oinordetzari esker, eta horregatik, erkidegoaren kasuan, legea benetakoa da.
|
|
|
Botere hori, hain zuzen ere, jurisdikzio boterea da, gorago azaldu den bezala. Aginduzko botereak, gainera, oinarrian izaera pribatua du, eta
|
pertsona
batek halako boterea izan dezake beste baten gain. Jurisdikzio boterea, aitzitik, botere publikoa da izatez, eta erkidegoaren zerbitzura dago.
|
|
|
Ezin da egintzarik gauzatu, ez badago proportziorik egintza horren eta berori gauzatzeko arrazoiaren artean. Hala eta guztiz ere, kasu zehatz honetan, arrazoia da,
|
pertsona
bat beste baten gainetik jartzeko boterea. Beste arrazoi bat:
|
|
|
Beste arrazoi bat: edozein gizakik ezin dio agindu beste gizaki bati, edota, beste hitz batzuez esanda,
|
pertsona
batek ezin du behartu bere moduko beste norbait, bigarren horrek ez duelako zertan obeditu lehenengoa, ezta lehenengoak bigarrena ere; bestela, gerra zuzena izango litzateke alde bietatik. Horregatik, baliozkotasun eta eragingarritasunez agintzeko moduko gorengo botere nagusia egon behar da, nahitaez.
|
|
|
Bestalde, lehen zehaztapena aplikagarri zaio legeari, subiranoaren gogoan dagoen neurrian; orain, berriz, kanpoko legeaz ere ari gara. Hortaz, Gabriel Bielek zehaztu zuen zer den legea, esanez arrazoimen zuzenaren zeinu zehaztaile gisa,
|
pertsona
bat zerbait egitera edo ez egitera behartuta dagoela ezartzen duena. Hori, itxuraz behintzat, bat dator Aristotelesen ustearekin, horrek esaten baitu legea dela esamoldea, jakituria zehatz batek emana.
|
|
|
Era berean, eskabidea edo galdaketa baztertuta geratu behar da arrazoimenaren antolamendu horretatik. Hiru gauza horiek —manua, aholkua eta eskabidea— bat datoz, horien bidez
|
pertsona
bat zuzendua baita, agindupean, beste baten arrazoimenez jardutera. Esangura horretan esan daiteke arrazoimenaren antolamenduak direla.
|
|
2013
|
|
|
Materialistaren estrategia honela irudika dezakegu. Eman dezagun Asteasuko
|
pertsona
batek telebistan ikusi duela, behin eta berriro, Joxe Irazu agertzen den bakoitzean Bernardo Atxaga esaten diotela. Nola azaldu bi gertakari horiek?
|
|
|
Funtzionalismoak esaten duena hauxe da: Word prozesadorearen funtzionamendua azaldu nahi baldin badiot beste
|
pertsona
bati, nik ez dut kontuan hartuko hardware mailan (hau da, maila fisikoan) ordenagailu horietan gertatzen dena. Alegia, Word prozesadorea azaltzeko ez dut kontuan hartuko fisikoki, edo zirkuitu elektronikoen mailan, gertatzen dena.
|
|
|
Katu bat arratoi batekin jolasean ikusten baldin badugu, harik eta arratoia hiltzen duen arte, orduan ez dugu ekintza hori ebaluatzen, nahiz eta zenbaitetan, analogiaz, hizkuntza ebaluatiboa erabil dezakegun ekintza horretaz aritzean. Zergatik katuaren kasuan ez, eta
|
pertsona
baten kasuan (beste pertsona bat torturatzen duenean) bai. Eman dezagun katu/ arratoi kasua eta tortura kasu bat deskriptiboki antzekoak direla.
|
|
|
Katu bat arratoi batekin jolasean ikusten baldin badugu, harik eta arratoia hiltzen duen arte, orduan ez dugu ekintza hori ebaluatzen, nahiz eta zenbaitetan, analogiaz, hizkuntza ebaluatiboa erabil dezakegun ekintza horretaz aritzean. Zergatik katuaren kasuan ez, eta pertsona baten kasuan (beste
|
pertsona
bat torturatzen duenean) bai. Eman dezagun katu/ arratoi kasua eta tortura kasu bat deskriptiboki antzekoak direla.
|
|
|
Txinatar gelaren ariketatxoaz ari naiz. Gela batean badago
|
pertsona
bat txineraz ez dakiena. Bertan dauzka liburu asko eta asko, esaten diotenak txinerazko ikur kate bati zein txinerazko beste kate bat dagokion.
|
|
|
Xenofanes (K.a. 580/ 570/ 466) filosofo poetak adierazten duenez, Pitagorasek, paseoan zihoala,
|
pertsona
batek zakur bat nola kolpatzen zuen ikusi zuen. Kontua da Pitagorasek zakur harengan bere lagun bat ezagutu zuela.
|
|
2014
|
|
|
Jouissance aren estasian murgilduta geratuko balitz, eta Marke erregeak, horregatik nazkatuta," Hil ezazue emakume hori!" esango balu?) Askotan aipatu da Salome-ren amaierako eszena Isolderen Liebestod a bezala dagoela muntatua; baina hura wagneriar Liebestod aren bertsio perbertsoa bihurtzen du, berez, Salomek laineza izugarrizko ekintza bateaneskatzen duena da, Joan Bataiatzailearen ezpainei musu ematea(" Ezpainetan musu eman nahi dizut!"): ez
|
pertsona
batekin harremana izatea, baizik eta objektu partzial batekin. Salome Tristan-en baliokide bat bada, orduan Turandot Meistersinger en baliokidea da:
|
|
|
Ideia da Wagner bere garaiko kode historikoak erabiltzen ari dela:
|
pertsona
batek tupust egiten duenean, nota agudo hautsiak abesten ditu, keinu urduriak egiten ditu, e.a., ‘denek dakite’ judu bat dela, beraz Siegfried eko Mime judu baten karikatura da; XIX. mendearen bigarren erdian emakume ‘ez puru’ batekin sexu harremanak izan eta iztarteetan sifili gaixotasuna izateko beldurra zegoen; beraz, ‘denentzat argi zegoen’ Amfortasek berez Kundr... Marc Weiner ek garatu zuen deskodetze horren bertsio zorrotzena, Wagnerren drama musikalen mikroegituretan zentratuz:
|
|
2021
|
|
|
Subjektu erlatibo eta osatugabe bat izanik, partzialki transzenditzeko bide bakarra subjektu subiranoarekin elkartzea du: " Bakarrik dagoen emakumea izaki sozialki osatugabea da[...] hatzean ezkon eraztuna eraman behar du
|
pertsona
baten duintasun osoa eta eskubide guztiak eskuratuko baditu" (II: 168).
|