|
2005
|
|
|
Philippe Golkoko
|
lehen
gerlan soldadu izan zen, aski maite zuen arrats apaletan horren kontatzea. Erradioaktibitateak eragin odoleko kutsadura zikinaren kausaz, minbiziaren antzeko eritasunak xurgatzen zizkion hezurrak:
|
|
2006
|
|
|
Nire familia aspaldi handitik zegoen lotua Agaramonteko etxeari. Menaud Agaramontekoaren baleztari talde bateko buru zen Migel Mailu espainolen kontrako
|
lehen
gerlaren akabantzan. Baroiaren arartekotasuna erabakigarria izan zen gero Migel Mailuk Garrüzeko gazteluzaintza eskura zezan.
|
|
2008
|
|
|
1910etik, 1925arte, egonaldi luzeak egin ditu Euskal Herrian eta, mundu ko
|
lehen
gerla aintzin baita ere ondotik, zenbait urtez, Hernanin eta Hondarribian bizi izan da, Jesuiten ikastetxeetan klaseak ematen. Euskara landu zuen urte haietan eta funtsezko idazlanak ondu zituen.
|
|
2009
|
|
|
Hamaika urte zituen Vandorrek 1944an, soldadu naziak bere sorterrian, Vienan, sartu zirenean. Ordurako, aita Espainiara joana zuten,
|
lehen
gerlan oso gaizki pasa zuelako; hiru urte egin zituen Siberian preso. Aitak ahaleginak egin zituen Espainian familia batzeko.
|
|
2010
|
|
|
–Egiten zituen gogoeta horiek agertzen ziren bertsuak kantatzen zituelarik? 9 Mayi Etchegaray senpertarrak honela deskribatzen du bertsolaria: . Arraroa zen, gizon pullit bat zen, arras airosa, maitia zen gaixoa!? 10 Aita Lafittek aitortzen digunez,
|
lehen
gerla garaiko bertsolarien artean Matxin zuen gogokoen11 Zeruko Argia aldizkariaren 600 zenbakian12, honela deskribatzen zigun Lafittek Senpereko bertsolaria:
|
|
2013
|
|
|
2014 urtea laster hasiko da eta 2018 arte, Frantziak eta frantses gobernamenduek dirdira handiz ospatu nahi dute
|
lehen
gerla mundiala, nazioen arteko bere presentzia azpimarratu nahiz, konfliktoko partaide nausi izan delakoan, kultura eta memorioaren aldeko desafioa defenditu nahiz, pedagogiaren aldetik transmizioa gazteen eta adinekoengan erdietsiz, ondare dokumentala handia erabiliz. Ez ahantz kultur turismoa ere sustatua izanen dela, mundutik jin jendeek bisita ditzaten bataila lekuak eta hilen aldeko oroitarriak eta museoak.
|
|
2014
|
|
|
Bürütü düan bigerren lana ere inportantzia handikoa da, zeren eta Agosti Xaho atharraztarraren" Voyage en Navarre" libürü famatüaren euskarazko argitalpenik ez beitzen. Fama handiko obra honek, arren, Xaho gazteak 1835 urtean,
|
lehen
gerla karlista denboran, Nabarraren gainti egin züan kürrialdia kontatzen dü. Erraiten ahal da, Xahok 1836an agerrarazi züan idazlan hori dela gerla batez berri emaile lan bat.
|
|
|
Frantziak parte hartü züan Irakeko
|
lehen
gerlan (1991), Saddam Hussein Koweitetik ohiltü behar zelakoan. Bigerrenean (2002) bazter egon zen, arrazuekin, Irakek ez beitzüan indar atomika ez ximikarik, Ameriketako bürüzagiek erranaren despit.
|
|
2015
|
|
|
Pirinioetako hitzarmenaren ondotik utzi zuten tokiko jendeari. Eritasun garai bat eta munduko
|
lehen
gerlaren ondotik mahastizain batzuk sortu zuten kooperatiba bat Baigorrin eta arno horiek AOC ardietsi dute 1970eko urrian. Hasieratik eta gaur arte horri lotuak izan diren pertsonaietaz eta mendeetan zehar izan gorabeheretaz mintzatuko zaiku Vigier anderea Lapurdi gelan 18: 30etarik goiti.
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerla
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerla maizetan aipatzen zion aitatxi Miguel-ek Francisco bere arrahaurrari. Miguel ez zen gerlara altxatua izan, zuen adina gatik eta gaztetik zaukan eritasun baten gatik.
|
|
2016
|
|
|
Baina, historiak erakusten digun bezala, kanpoko eraso baten aurrean gerta daiteke bi memoria zapalduek, antagonistak ere biltzea etsaiaren erasoari aurre egiteko. Hemen gogora heldu zaigu Jean Barbierrek aipatzen zuen «Petite et Grande patrie», oso zabaldua izan zen pentsatzeko moldea Ipar Euskal Herri osoan
|
lehen
gerlaren garaian.
|
|
|
Testuinguru horretan aritu zen Piarres Larzabal. Jean Barbierrek azaldu zuen herriaren kontzepzioa, aberri txiki eta aberri handi kontzeptuak,
|
lehen
gerlaren inguruan Ipar Euskal Herrian hedatu zirenak, zituen gogoan. Praxi politikoa berandu abiatu zuen, lehenik literatura sorkuntzan lan egin zuen, debatea bultzatuz, heziketa sakonduz, ekintza kulturala eraikitzen aritu zen.
|
|
|
Armistizioaren urtemuga Azaroaren 11n ospatuko da ohi bezala munduko
|
lehen
gerlaren armistizioaren urtemuga. Meza izanen da Itsasuko elizan goizeko 11etan.
|
|
|
San Martin egunean ospatzen baita ere Armistizioa, meza iraganen da 10: 30etan, ondoko zeremoriarekin. Lehen gerla gogoratuz, aratsaldean Herriko Etxean, erakusketa batekin betan, Buruxkak aldizkariak bere 10 zenbakia aurkeztuko du," Senpertarrak
|
lehen
gerla garaian" lemarekin. Ondotik mintzaldi bat emana izanen da Bernard Vivier en ganik, Hegazkingintza 1916an.
|
|
|
Lekuko historiaren bila Jean Pujo ikastetxe elebiduneko 3 eko ikasleek Marko Armspasch komikigileari ongi etorria egin diote buruilaren 27an. Bi orenez, berrogei bat ikaslek entzun dituzte Markoren solasak bere ofizioaz eta munduko
|
lehen
gerlaz ari zela. Izan ere, lehen gerla baitute aurtengo gai nagusietarik bat, kolegioen erreformaren karietan.
|
|
|
Bi orenez, berrogei bat ikaslek entzun dituzte Markoren solasak bere ofizioaz eta munduko lehen gerlaz ari zela. Izan ere,
|
lehen
gerla baitute aurtengo gai nagusietarik bat, kolegioen erreformaren karietan. Dokumentazioko, historiako, frantseseko eta euskarako erakaslek bat egin dute eta bi hilabetez, munduko lehen gerla erakatsiko diete ikasleei hanbat ikuspegi desberdinetatik.
|
|
|
Izan ere, lehen gerla baitute aurtengo gai nagusietarik bat, kolegioen erreformaren karietan. Dokumentazioko, historiako, frantseseko eta euskarako erakaslek bat egin dute eta bi hilabetez, munduko
|
lehen
gerla erakatsiko diete ikasleei hanbat ikuspegi desberdinetatik. Besteak beste, Jean Pujoko ikasleek" Baigorriko soldadoak, lehen mundu gerlan" ikergaia jorratuko dute, Baigorriko
|
|
2017
|
|
|
Ganix Anchordoquy() Makeako mugalariaren abentura baten aipamen nobelatua irakur daiteke. Nola,
|
lehen
gerla karlistaren testuinguruan(), lortu zuen eramatea Maria Teresa de Bragança printzesa mugaz bestaldera, Lapurditik Nafarroara, soldadu eta polizia frantsesen kontrolak saihestuz, azkenean, hainbat gorabehera tarteko, Elizondoko karlisten kanpamenturaino iristeko. Printzesa ezkondu zen geroxeago Don Karlos erregearekin, Azkoitian, 1838ko urriaren 20an.
|
|
|
Estatu hau sortzen lagundu zuen 1943an Siriatik banatuz. Frantziak Siria okupatzen zuen munduko
|
lehen
gerlaren ondotik, Societe des Nations delakoaren izenean, otoman inperioa desegin zenetik.
|
|
|
Haatik soldadu potentzialen artean, luzaz hautuak zozketa bidez eginen dituzte. Gauzak sakonki aldatuko dira denak armetara deituko dituztenean, bereziki munduko
|
lehen
gerla handian (1914).
|
|
|
Idazlea, Barkoxe Salahanka etxeko Pierre Appeceix (Apezetx), gerlan zinez kolpatua izana da, aktoreak ere gerlari ohiak dira. Antzerkiak munduko
|
lehen
gerla hori kontatzen du burutik burura, gertakizun handienak oinarritzat hartuz, dena frantziar historia ofizialaren arabera, ikuspegi nazionalista batetik. Bistan dena, pastoralaren ohiko manikeismoa errespetatzen du:
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerlaz aipatu beharra da halaber Eneko Bidegainen liburu hau: " Gerla Handia, muga sakona, Lehen Gerla Mundialaren() hastapenak Eskualduna eta Euzkadi aldizkarietan".
|
|
|
Titulua berak emana zion. Idazlea bere hemeretzigarren urtean sartu zen hastetik munduko
|
lehen
gerlan, eta bururaino egin zuen artillerian. Bi aldiz zauritua, kapitain gradoarekin bukatu zuen.
|
|
|
Salba tzaile probidentzialez aberats da: Jeanne d’Arc, Henri IV, Napoleon I.a, Gambetta 1870eko gerlan, Clemenceau eta Poincare munduko
|
lehen
gerla handian(), de Gaulle bigarrenean(), eta gero Aljeriakoan (19541962).
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerlaren ondotik ere Frantziako gobernuak beste eskaera batzuei buru eman behar ukan zuen, bereziki 1925ean, eta de Monzie hezkuntza nazionaleko ministroak ezetza eman zien Erretoreei zuzenduriko gutun baten bidez." Patois" deitzen dituen hizkera horien irakastea baliogabea eta garestia zaio," luxe" kario bat.
|
|
|
Euskal Argentina (11) Munduko
|
lehen
gerlaren ondorioak
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerla eta Alemaniak jasan zigorren gatik hiru herrialdeen (Argentina, Txile, Alemania) arteko salerospenak gelditu ziren eta txiletar Chile Argentina enpresa handia zonbeit hilabete barne suntsitu. Zatika saldu zuten, erosleak ez ziren falta eta.
|
|
2018
|
|
|
Herra oraino handiagoa. Eta hilak,
|
lehen
gerlan baino hiru edo lau aldiz gehiago (50 milioi eta 85 milioi artean).
|
|
|
Nafarroa bezalako lurraldeetan indar berezia zuen, foru erregimen indartsuaren oroitzapena dela eta antzineko erregimenaren defendatzaile sutsu asko baitziren. Hala eta guztiz ere,
|
lehen
gerla karlistan() Iruñean Isabel II.a erregina aldarrikatu zuten, han bizi baitziren lur jabe handiak, bankariak, merkatariak eta goi mailako funtzionarioak. Hauek luze eutsi zioten jasan zuten setioari, baina iruindar gehienak karlisten jarrerekin bat zetozen; hori zela kausa, haietatik asko Diputaziotik eta Udaletik egotziak izan ziren.
|
|
|
Munduko
|
lehen
Gerla Handia 1914eko agorrilaren 2tik 1918ko azaroaren lla arte iraun zuenak buruz buru jarri zituen Pays de l’Entente deitzen zirenak (Frantzia, Inperio britanniarra, Errusia, Italia 1915ean, Estatu Batuak 1917an, Serbia) eta Inperio zentralak (Alemania, Inperio Austro Hungariarra, Inperio Otomanoa, Bulgaria) eta 10 miliun soldado hil zituen baita beste hainbeste zibilak. Frantzian 1562 gerla egunetan bana beste 900 hil zan ziren egunero eta 1 400 000 soldado hilei (gizonen %10a) 4 300 000 kolpatu gehitu ziren.
|
|
|
Oroitarri izugarri hauei loturik dira oroitzapen gaitzak. Zenbait, euskaldunek erromatarren kontra egin gerlen denborakoak; beste zenbait, menditarrek zelten kontra egin zituzten
|
lehen
gerlen denborakoak.
|
|
2021
|
|
|
Eiki, otoman inperio erraldoiak Europa giristinoa zinez mehatxatzen zuen mendeetan sortu zen. Aldiz inperio hori erori da duela mende bat, munduko
|
lehen
gerla galdu ondoan aleman eta austriar inperioekin batera.
|
|
|
Garai berdintsuan (1913), Errusian
|
lehen
gerla mundialaren kontra emazteek antolatu zuten manifestazioa" Ogia eta Bakea" aldarrikatzen zutela, erakutsiz emazteek ere politika sailan beren ikusmoldea eman nahi zutela. Beste Europako herrialdetan oihartzuna ukan zuen, gerlaren aurkako elkarretaratzeak iragan baitziren.
|
|
|
Iparraldean ere, aleman armada izigarri fite aitzinatu zen (350 kilometro lau egunez). Stalinek, uztailaren 3an, bere
|
lehen
gerlako diskurtsoan, irratietan" etsaia krudela" zela adierazi zuen. Espezialista baten erranak ziren!
|
|
2022
|
|
|
Euskal kulturari biziki atxikia zen eta batez ere euskarari. Filantropo handiaren fama zaukan munduko
|
lehen
gerla eta 1913an Errobiko urgainditzetarik landa lapurtarrei igorri zien diru laguntzagatik.
|
|
|
Britainiar poliziak milaka agente errekrutatu zituen ordena berriz ezartzeko, ahal guziez. Horretarako,
|
lehen
gerlako soldadu eta ofizier anitz hartuak izan ziren, poliziari lotuak, baina ez zuten militar eta poliziako diziplina segitu behar. Haien ekintza legetik kanpo zegoen.
|
|
|
Gainera hiru inperiok eskua sartu dute hor luzaz, beren alimaleko etxaldeak beti hedatu nahiz. Hola piztu zen ere 1914 urtean munduko
|
lehen
gerla, Sarajevon hain zuzen.
|
|
|
ene belaunaldikoek milioika parte hartu zuten Frantziatik, milaka Iparrraldetik. Beraz Aljeriako
|
lehen
gerlaren aipatzea hautatu nuen Abdelkader aitzindari famatuaren itzulian, eta bigarrena doi doia hunkitzen dut bukaeran, bestearen ondorio logikoa zela erakutsiz.
|
|
|
Ondorioz, horren kontrako salaketa pausatzeak ez luke zentzurik, banderola bat zintzilikatzea berez ez baita delitu bat, adierazpen eskubidearen molde bat baizik», adierazi dute. «EH Bairentzat,
|
lehen
gerla mundialeko euskal hildakoak, beste nazio eta herri guztietakoak bezala, nazionalismo konkistatzaileen agindupean bildurik, inperialismo eta Estatu desberdinen arteko etsaigoaren biktimak izan ziren. Ipar Euskal Herrian ehundaka gizon gazte intsumitu edo desertoreak izan ziren bainan gerla horrek sortu zuen trauma kolektiboaren ondorioz, eragin handia izan zuen frantses nazionalismoa eta Frantziarekiko identifikazioa sustraitzeko euskal jendartean».
|
|
|
Errepublika horien sortzeak euskal emigrazioa indartu zuen, bereziki XIX. mende erditik. Mexikoa eta Txile bazter utzirik, Rio de la Platarantz bideratu zen, Euskal Herritik, nagusiki Iparraldetik Argentinara eta Uruguaira jende ostea bilduz munduko
|
lehen
gerlaraino (1914).
|
|
|
Kontserbagia gotorrik plantatuko da Donibane Ziburun, mila eta erdi bat gizon eta sustut emakumeri lana emanez. Munduko
|
lehen
gerlaren ondotik bigarrenaren ondora, sardinaren arrantzan Frantziako portu nagusia dugu, hirurogei bat itsasontzik bost mila tonako uzta bilduz urtero, bereziki Gaskoniako golkoan eta Maroko aldean. Baina laster lehiakide indartsu eta ugarien aurrean behera eginen du.
|
|
|
1777 urteko apirilaren 26an hortik AEBetarantz abiatu zen Lafayette jauna, La Victoire itsasontzian, frantziarsoldadu andanabatekin, independentziaren alde jaiki ziren hamahiru ingeles kolonien laguntzera. XIX. mendeko bigarren zatian eta munduko
|
lehen
gerlaraino, Iparraldeko euskaldunek burrustan ontzia Pasaian hartuko dute Rio de la Platarantz.
|
|
|
Mende zaharra gaizki bukatu zuen Kuba eta Filipinak bere azken koloniak galduz 1898an, eta mende berria gisa berean hasi Bartzelonako nahasmenduekin. Gero, munduko
|
lehen
gerlan ez zen sartu, eta garai hori ongi pasatu zuen, bereziki ekonomian. Baina laster gorabehera handiak ezagutuko zituen berriz.
|
|
|
Jende xehea ordea euskaldun hutsa zen naturalki, abertzale izan gabe. Munduko
|
lehen
gerlak frantsestuko zuen.
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerla()
|
|
|
Anartean matxinada garrantzitsurik jaikiko da: bat orokorra eta izigarria Kabilian 1871an, beste zenbait xumeagoak eskualde ezberdinetan barreiatuak, bereziki Aures mendietan munduko
|
lehen
gerla denboran, 1916an_
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerlak, beste kalte askoren gainera, lau ondorio lazgarri ekarri zituen: Armeniarren aurkako genozidioa Turkian, XX. mendeko lehena boltxebismoaren garaipena errusiar inperioan, fazismoaren sorrera Italian eta horren gailurra laster Alemanian, munduko 2 gerlaren pizlea, Japoniak bere gisan bide bertsua hartzen zuelarik, Munduko bigarren gerlari bidea ireki zion, Versaillesko tratuan baldintza gog...
|
|
|
Haatik soldadu potentzialen artean, luzaz hautuak zozketa bidez eginen dituzte. Gauzak sakonki aldatuko dira denak armetara deituko dituztenean, bereziki munduko
|
lehen
gerla handian (1914).
|
|
|
Idazlea, Barkoxe Salahanka etxeko Pierre Appeceix (Apezetx), gerlan zinez kolpatua izana da, aktoreak ere gerlari ohiak dira. Antzerkiak munduko
|
lehen
gerla hori kontatzen du burutik burura, gertakizun handienak oinarritzat hartuz, dena frantziar historia ofizialaren arabera, ikuspegi nazionalista batetik. Bistan dena, pastoralaren ohiko manikeismoa errespetatzen du:
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerlaz aipatu beharra da halaber Eneko Bidegainen liburu hau: " Gerla Handia, muga sakona, Lehen Gerla Mundialaren (18141918) hastapenak Eskualduna eta Euzkadi aldizkarietan".
|
|
|
Independentziara iristea zail ageri da epe laburrera. Europan XX. mendean beregaintasunari esker beren Estatua eraiki duten nazioek krisi geopolitiko larri batzuei esker lortu dute, batzuek munduko
|
lehen
gerlaren ondotik, besteek Sobiet Batasuna eta Iugoslabia desegin direnean. Salbuespen bakarra Txekia eta Eslobakiarena, adostasunean dibortziatu baitira 1993ko urtatsez.
|
|
|
Munduko
|
lehen
gerla 283
|
|
|
izena ere Sabino Arana Goirik asmatua da XIX. mende bukaeran. Gure arbaso hurbilek, munduko
|
lehen
gerlaraino(), kantonamendua zuten beren egiazko patria edo matria, zuberotarrek gehienetik ere Zuberoa, anitzek oraino" Uskal Herria" deitzen duten lurralde txikia Beraz ez dugu historia nazionalista bat idatzi behar, baina historia nazional bat, ez baita ber gauza.
|
|
2023
|
|
|
Duela 20 urte, 2003ko martxoaren 20an, Amerikar Estatu Batuetako interbentzio militarra eta Irakeko gerla hasi ziren. Ez zen Irakeko
|
lehen
gerla. 1991n, Estatu Batuek (beren aliatuekin, Frantzia haien artean) Iraken kontra jada gerla eraman zuten (Golkoko gerla).
|
|
|
1947an Palestinako lurretan bi estatuen eraikitzea, bat juduentzat, bestea palestinarrentzat, sortu berria zen Nazio Batuetako Erakundeak baimendu zuen. Proposamena tokiko jendeekin ez zen behar bezala negoziatu eta
|
lehen
gerla 1948an abiatuko zen. Israelgo armada gazteak ausardia handiz garaituko ditu haren kontra altxatu ziren inguruetako erresuma arabiarrak.
|