|
2010
|
|
|
1910erako, Norman Angellek europarren" Ilusio Handia" salatu zuen; prosperitate ekonomikoa botere militar eta politikoaren ondorioa zela pentsatzeko" lilurakeria" eta" inozokeria". 1168 Hala ere, gerla teknologiak itzelezko saltoa eman zuen
|
Lehen
Gerla Handian, Europako nazio estatuak bata bestearen kontrako gerla industrialean hasi zirenean. Zaldiak baztertu egin ziren, infanteria eta batez ere artilleria nagusitu ziren.
|
|
|
Gainera, ia egunero kamainatik goiz jagi eta Euzkadi egunkariarentzako euskarazko kronikak idazten zituen.
|
Lehen
Gerla Handia hasi zelarik, nabigazioa arrisku bihurtu arren, Bilboko itsasontziak ez ziren gelditu, ez minengatik ez urpekariengatik, irabaziak errukirik gabe biderkatzen zirelako. Ontziak mina bat jo eta, Juan Bautista Bilbao 1916ko urtarrilaren 16an ito zen.
|
|
|
533. Wilhelm Franz Canaris izan zen Horacio Echevarrietaren alemaniar kontaktuetako bat.
|
Lehen
Gerla Handian Malvinetako batailan parte hartu eta bizirik atera zen, Dresden ontzian Patagoniako urbide australetan ezkutaturik. Txileko kartzelatik ihes egin zuen Andeetan zehar, eta gero agente sekretu ibili zen Espainian bankari eta industria gizonekin kontaktuak eginez, horien artean Echevarrietarekin.
|
|
|
Handiak dira kopuruak. Frantsesen alde,
|
Lehen
Gerla Handian, 1.000 bat izan ziren parte hartu zuten marokoarrak.665 Bigarrenean, 2.000 ziren. Hainbat arrazoi eman da moroek Espainiako Gerla Zibilean parte hartzeko, eta ekonomikoa hor zegoen.
|
|
|
Orduan heldu zen Philippe Petain marexala, 573
|
Lehen
Gerla Handiko garaipenen argi koroarekin, esatera:
|
|
|
Manuel Aznar etxalartarra ere kazetari ezaguna da. Euzkadi egunkarian kirol kroniken autorea" Imanol" izenarekin,
|
Lehen
Gerla Handiko kronikak ere baditu," Gudalgai" sinatuta. Gero, Habanan bizi ostean, Madrileko El Sol egunkarira joango da, 494 eta Gerla Zibileko kronista ofiziala izango da, eta Jose Maria Aznarren Espainiako presidente ohiaren aitona.
|
|
|
Buruz gaineko zakarkeria hori gerla kolonialen kontestuan ulertu beharra dago. Europako gerlak ere,
|
Lehen
Gerla Handia batez ere, ez ziren urbanitate eta dotorezia handiz gauzatu, baina gatazka Europatik urrun izateak," lekukorik" gabe, etsaiarekiko kriterio arrazistekin batera, bortxa estilo bereziki krudel hori errazten zuen. Espainolek eurek, Kuban 1897an, itzelezko sarraskia probokatu zuten, intsurrektuak isolatzeko, populazio erruralaren kontzentrazioa antolatu zutenean.
|
|
|
1913ko udazkenean, arrifiak bonbardatzeko erabili zituzten espainolek aireplanoak.
|
Lehen
Gerla Handia amaitzean aliatuei soberakinak erosi zizkieten eta berehala hasi ziren moroen aurkako abiazio bonbardaketak; Annualekoa baino lehenago, hain zuzen. Hegazkinek lur arraseko hegaldiak egiten zituzten, kabila errebeldeetako aduarrak eta jendea metrailatuz.
|
|
|
Sarraskiaren eta krudelkeriaren sailean, bonba apurtzaile eta erretzaileekin batera, leku berezia izan zuen Arrifen populazio zibilaren kontrako armamentu kimikoak.
|
Lehen
Gerla Handian erabili ondoren, gas pozoitsuak ez ziren harrezkero Europan erabiliko, ez Espainiako Gerla Zibilean ez Bigarren Gerla Handian.509 Baina Mendebaldeko estatuek bai erabili zituzten, nazioarteko tratatuek debekatzen zuten arren, kolonietako erresistentziaren kontra.
|
|
|
Bilboko ensantxea, Madrileko Gran Via, Bartzelonako Metropolitanoa... El Imparcial egunkariaren eta beste komunikabide batzuen jabea ere izan zen.527
|
Lehen
Gerla Handiko irabaziak Cadizko Astilleroak erosiz inbertitu zituenean hasi zen Echevarrietaren gainbehera.
|
|
|
Erregularretako boluntarioek, bestalde, leialtasun nahiko nahastua izango zuten.
|
Lehen
Gerla Handiaren egunetan askok desertatu zuten, frantsesek diru gehiago ordaintzen zutelako. Beste batzuk armada frantsesetik alde egin eta, gerlarik gabe lasaiago egoteko, Erregularretan integratzen ziren.
|
|
|
Gero, gertaera erabakigarri bat suertatu zen. 1918ko azaroan,
|
Lehen
Gerla Handiaren amaiera markatzen duen Rethondesko Arminstizioa sinatu eta astebetera, Espainiak Marokon zeraman politikari buruzko informe inportate bat idatzi zuen Francisco Gomez Jordana jeneralak. Bertan, azken hiru urteetako frakasoa nabarmentzen zuen.
|
|
|
|
Lehen
Gerla Handia erabakigarria izan zen Mohamed ben Abdelkrimen jokabidea nabarmentzeko. Gerlan Frantziak ala Alemaniak irabazi, ondorioak berehalakoak izango ziren Marokon.
|
|
|
Ikuspegi liberal monokulturalistatik ere logikoagoa zen alderantzizko bidea, estatuaren mugak kriterio demokratiko eta baketsuen bidetik egokitzea. Irizpide hori jarraitu zuen Woodrow Wilson
|
Lehen
Gerla Handiaren ondoko nazioarteko politikagintzaren arkitektoak. Estatu Batuen zabalkunde ekonomikorako mugak gainditu nahian, kolonialismoaren akaberara eta estatuen mugarriak nazioen mugekin bateratzera jotzea proposatu zuen: 1003 the lines cf nationaliy errekuperatu behar omen ziren Italiarentzat, Poloniako estatua formatu behar zen, Serbiarekin Jugoslavia osatu behar omen zen, Austria Hungaria barruko herriak libre geratu behar ziren, eta Turkiaren menpekoak ere bai.
|
|
|
Baina 1913 iragan eta, hurrengo urtetik aurrera, Charles Peguyk imajina zitzakeenak baino aldaketa larriagoak ekarri zituen
|
Lehen
Gerla Handiak.
|
|
2011
|
|
|
Erdi Aroan, berriz, Hamelingo txistu jolearen gertaera haur ipuinetarako geratu da. Baina, historian honantzago, gure mendeko jazoera inportanteenetako batean,
|
Lehen
Gerla Handiaren amaieran, 1917 eta 18 artean, Alemaniako lurraldeek jasandako sagu inbasioa ikaragarria izan zen.
|
|
2015
|
|
|
Zortzigarren jelkaldian
|
Lehen
Gerla Handiaz mintzo da, Bederatzigarrenean, 1919ko irailaren 21ean, Bilbon euskaltzain egin zuteneko biltzarraz. Hamaikagarrenean Pariseko Irratian fede katolikoaz predikuak ematen zituenekoa.
|
|
|
Joanden astean iragan dira Maiatz literatur solasaldiak Baionan, Euskal Erakustokian, bi egunez.
|
Lehenean
Gerla Handiaren inguruko solasak erabili dira gehien bat, bigarrenean aldiz Artea eta Literaturaren ildoa da
|
|
2017
|
|
|
Haatik soldadu potentzialen artean, luzaz hautuak zozketa bidez eginen dituzte. Gauzak sakonki aldatuko dira denak armetara deituko dituztenean, bereziki munduko
|
lehen
gerla handian (1914).
|
|
|
Salba tzaile probidentzialez aberats da: Jeanne d’Arc, Henri IV, Napoleon I.a, Gambetta 1870eko gerlan, Clemenceau eta Poincare munduko
|
lehen
gerla handian(), de Gaulle bigarrenean(), eta gero Aljeriakoan (19541962).
|
|
2018
|
|
|
Munduko
|
lehen
Gerla Handia 1914eko agorrilaren 2tik 1918ko azaroaren lla arte iraun zuenak buruz buru jarri zituen Pays de l’Entente deitzen zirenak (Frantzia, Inperio britanniarra, Errusia, Italia 1915ean, Estatu Batuak 1917an, Serbia) eta Inperio zentralak (Alemania, Inperio Austro Hungariarra, Inperio Otomanoa, Bulgaria) eta 10 miliun soldado hil zituen baita beste hainbeste zibilak.... Frantzian 1562 gerla egunetan bana beste 900 hil zan ziren egunero eta 1 400 000 soldado hilei (gizonen %10a) 4 300 000 kolpatu gehitu ziren.
|
|
2020
|
|
|
|
Lehen
Gerla Handian sei milatik gora hil eta hirurogei mila zauritu izan ziren gutxienez, Ipar Euskal Herrietakoak bakarrik kontuan hartuz. Belaunaldi oso bat galdu zen Bidasoaz iparraldean.
|
|
2022
|
|
|
Haatik soldadu potentzialen artean, luzaz hautuak zozketa bidez eginen dituzte. Gauzak sakonki aldatuko dira denak armetara deituko dituztenean, bereziki munduko
|
lehen
gerla handian (1914).
|