|
2000
|
|
|
Ez dut uste posteritatera pasatzeko gogo berezirik duenik, baina munduko
|
jendeen
gauzez konprentsio infinitu bat somatzen diot...
|
|
|
Produkziorako, merkaturako, beti baliatua izan da eta paisaiak ez dira batere naturalak: edonon ikusten da
|
jendeen
eskua, eta estetika azken kontua izan da. Ekonomia monetarioa baino lehen, oihanak saroitu zituzten artzainek; gero, ikazkinek, ontzi masten mozleek, meatzariek, zurginek, baserritarrek, denek ustiatu eta eraldatu dute mendia.
|
|
|
Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena,
|
jendeen
zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Moneten arteko truke tasak, salbuespenak salbuespen, aldatzen aridira merkatuen arabera, egonkortasunik eza dibisa eta finantza merkatuetan ezaugarri nagusienetako bat bihurtuz. Bitartean, hazkunde ekonomikoa nabarmenkiapaldu da herri industrializatuetan, ondorioz,
|
jendeen
diru sarreren arteko ezberdintasunak eta epe luzeko langabezia, eta honi dagokion jende bazterkeria, handiagotuz, besteak beste.
|
|
|
A) Burujabetasun nazionala, kapitalismoa eta estatua ez dira adigai edo kontzeptu estatikoak; aitzitik harreman sozialek, hots,
|
jendeen
ekintzek, berrosatzen, birzehazten eta birsortzen dituzte etengabe.
|
|
|
Berraragitze eragiketak ez baitira ariketa hutsalak. Mitoak
|
jendeen
gogoan edukitzen ahal duen atxikimendua handia da, horrela harrapatzen duenean, fagozitatzenesan liteke, gertakaria.
|
|
|
Eta bi emazteki indiar zituen neskame, Iriyama eta Iriyumo, chaimen tribukoak, ahizpak zirenak eta Rosak ezin hobeki tratatzen zituenak... eta haietarik batek, Iriyumo zeritzanak, anitz ipuin kontatzen zizkigun, berak guztiz sinesten zituenak, eta ni, hari entzunik, Felisaz oroitzen nintzen, ene inudea eta haz ama izan zenaz, zeren hark ere net sinesten baitzituen Urbiaingo
|
jendeen
ahotan zebiltzan ipuinak...
|
|
|
Bertzenaz —eta natxekion behingoz gaiari—, nola aitaren anbizioneak eta handinahiak ez baitzuen neurririk, eta nola baitzekien ezen handikiek eta jende printzipalak beren erakustaldiak egin behar izaiten zituztela, beren
|
jendeen
eta bertze jauntxoen aitzinean, beren handitasunaren frogatzeko, hala, atsegin izaiten zuen jauregian festaren bat emaitea noizik behin...
|
|
|
edo Ubarneko dama damatxoak erran behar ote dut, gure aitak deitzen zien bezala, nahiz eta anitz herritarrek erdi sorgintzat zituzten? Baina ez nuke festa hura oroitu nahi bertara hurbildu ziren
|
jendeen
berri emaiteko, ez haien solasen ez haien beztimenden, ez musikariek jo zuten musikaren, ez noten konpasean gonbidatuek dantzatu zituzten dantzen... zeren eta aitzinago ere izanen baitut festa distiratsuagorik deskribatzeko parada, Villagrandeko dukearen eta haren segizioaren etortzearekin zelebratu genuen bertze festa handios hura, konparazione. Zer darabilt, bada, buruan, arestian aipatu oroitzapen haien guztien gainetik?
|
|
|
Eta, nola beldurrak kontzientzian ahalkea eragiten baitigu, zeren bertzeen aitzinean gizon agertu nahi baikenuke, eta beldurrak, ordea, gixon egiten gaitu, hala, ez ote ditugu inurriak dauden lekuan hartzak eta otsoak asmatzen, edo deabruak eta spiritu gaizkileak txakurrak dauden lekuan, ahalkearen estaltzeko? Zeren, beldurraren eta ahalkearen aitzinean eta bertze
|
jendeen
aitzinean, etsai handiak justifika baikaitzake; eta hala eta halatan, benetako etsaia baino etsaiagoa den bertze etsai bat sortzen eta asmatzen dugula —gezurrezkoa, beti ere—, ez ote gaitu fikzioak meneratzen, finean. Ezagun ditugu munduan ipuinak eta historiak asmatzen dituzten skribatzaile sonatuak, nola Boccaccio edo Cervantes, baina ez al zaizu iduritzen, jaun André, ezen nekez ediren daitekeela Berceokoaren don Bildur hura baino asmatzaile joriagorik eta emankorragorik?
|
|
|
Neure orduko bizimoldearen berri emaiteko, ez dizut, ordea, portu haietan ezagutu nituen
|
jendeen
inventariuma eginen, zeren, bataz, luzaro luzatuko bainintzateke, eta zeren, berriz bertzea, zuhaurk imajina baitezakezu nolakoak izan zitezkeen ene egun haietako benturak eta desbenturak. Eta, imajina ez badezakezu, kontuan izan ezen, egia izanik Mignonekin gertatua ez zela egunoroz gertatzen zen gauza, egia zela, halaber, ezen gure egunorozkotasunaren erakusgarri izan zitekeela, gradu batean bai bederen, zeren egunorozkotasunak ere bere usainak baititu, eta gertaki hari zeriona zen, zalantzarik gabe, ene egunorozkotasunaren usainetarik bat.
|
|
|
Logikaz, hasierako premisa egiazkoa balitz, hau da, euskara euskaldunen kultur aurrerapenerako benetako oztopo izanez gero, Unamunok uste zuenez, begien bistan dago haren gomendioa, ikaragarri eta bortitza izanik ere, erabat zuzena zela. Zuzenago eta zintzoagoa, nolanahi ere den, Pfo Barojarena baino, beronek, bilbotarrak bezala, euskaldun eskolatuei euskara alde batera uzteko deia egin arren, ez baitzuen nahi gure hizkuntza baserritarren eta maila apaleko
|
jendeen
ezpainetatik gal zedin, horrela herri kantak, bertsoak eta folklorea bederen gorde zitezen. Beraz, Barojak hiritar multzo bi proposatzen zuen Euskal Herrirako:
|
|
2001
|
|
|
Orriaren azpian oharño batek zioen etxe bakotxeko gatu beltzak hartzen zituztela sorgin bihurtzeko. Hori irakurrieta, buruzagiak erran zuen ezin zituztela munduko gatu beltzak hartu; beraz, hirurok joan behar zutela
|
jendeen
abisatzera.
|
|
|
Ped ro Esarte Muniain baztandarrak lehenagotik urte osoak emanak ditu artxiboetako agiri zaharretan murgilar i. Na va rra, 1512 1530liburu mamitsuan bildu ditu eta azaldu garai hartako
|
jendeen
testigantza ezagutu gabekoak, orduan gertaturikoaz inork zalantzarik bazuen, behin betiko haizatzeko: konkista eta menperaketa izan zen hura, inbasioa eta okupazioa, indarpean makurtu behar izan zuenNa fa rroak.
|
|
|
Ibragimov taldearen gidariak antzekotasunak ikusten ditu bere herria ren eta Euskal Herria ren artean: artzainen kantak,
|
jendeen
zintzotasuna, ha rreman lasaiak, eta ongi bizitzeko gustua. Kultura bakearen iturria dela dio.
|
|
|
Izan ere, Estatu propioa duten nazioetara doazen etorkinek, bertan gelditzeko asmoa dutenean behintzat, hartara moldatzeko eta integratzeko joera garbia erakusten dute eta hizkuntza, ohiturak etab. berenganatzen ahalegintzen dira eskuarki. Hori normala izaten da, adibidez, Estatu Batuetara, Erresuma Batura, Frantzia, Espainia edo Alemaniara joaten direnekin; baina estatu propiorik ez duten nazioetara doazen etorkinek, eta areago metropolitik helduak direnean, maiz bizileku berrietan beren jatorrizko hizkuntzak eta ohiturak mantentzen dituzte, eta sarritan estatuak berak erabiltzen dituzte bertako
|
jendeen
homogeneotasun nazionala desegiteko (Frantziak Aljerian eta Kaledonia Berrian, Errusiak estatu baltikoetan, Txinak Tibeten...). Toki horietako hizkuntzak eta kulturak babesik gabe egon direnean, gainera, anitzetan etorkinen kolono funtzioa sendoagoa izaten da, guztiok dakizkigun ondorioekin.
|
|
|
Eskual herria nola gogor? Laborari eta langile biltzar bereziak azkartuz; erlisionea funski erakutsiz eta ez achaletik;
|
jendeen
osagarriaz artha hartuz; eskuara begiratuz eta hedatuz; orori eskualdun izaiteko urgula emanez; gazteriari arbasoen egitateak, jokoak, kantuak erakutsiz(...)(" Etche aintzina" eta" Gauden gu" segidan, in Almanaka, 1943, 10 aleak).
|
|
|
Auzoak caporal tabako bortitza erretzen zuen, kea autoko leiho zabaletik ihes zihoakiola aire hotzaren trukean. Kearen urrina
|
jendeen
eta kabalenarekin nahasten zen. Usain horrek dagoeneko beratzen nauela negar egin dezaket non nahi.
|
|
|
Bizkitartean, Donapaleuko goizalde karroindatu haietan, aita bildotsak pisatzen zegoela, eta gu lekuaren atxikitzen zutik daldaraka merkatu irekiaren erdian, pairatzen genituen haize mehe labankadez gogoratzen gara. Bildotsak auhenez ari ziren, zein besteak baino gorago, ozenago, ankerrago,
|
jendeen
solasen harramantzak, irri algarak eta autoen asotsak estaliz. Dolore hormatu horrek egiten gintuena bizidun?
|
|
|
Trena bat batean ez toki hitsean gelditu zen: kai ertzean, Tatieneko koloreko boltsa arrosa eta zuri astunak zeramatzaten
|
jendeen
urratsak denek jarraiki genituen. Bi jendeak ahantziz, leihotik begira nintzela, lur honek gero eta gehiago heren munduaren antza zeukala iritzi nuen, urrutizkin mugikorren zirrinta zizkolatsuek isiltasun artifiziala urratu arren.
|
|
|
Bide osoan itxuratu treneko istorioaz hanpatua nintzen oraino: ez nuen ulertzen
|
jendeen
hitzez deskargatzeko premia, hauen bata bestearenganako irudizko konfiantza erraldoia, amodio beharra, ulertzen ez nuen bezalaxe karrikan nola ibil zitekeen, Nike pareen ordez, larruzko zapata normalekin. Ordena berdineko ez konprenitzea pairatzen nuela ohartzean, gasna xerra bat jan nuen laguntza eske.
|
|
|
Inflazio tasa tinkatzearen xenda doloretsua aztertzean, gure teknikariak aurki merkatuaren itxuraldaketaren zein hertsatzearen fenomenoaren zergatiari erantzuna kausituko zion. Eurolandean derrigorrez sartzeko,
|
jendeen
erosi ahalak hormatu zituzten gobernariek, eta azkenean, Altzürüküko ogia salbu, nehor ez zen deus ezen ordaintzeko gai. Auzo estatuan adibidez, sei milioi izaki hilabetean hiru mila liberarekin bizi zen, beste hainbeste oraino gutxiagorekin, eta gehiengoa SMICaren lerroan, Jakintza puntu honek ez zuen nehola ere merkatuen garapenik segurtatzen.
|
|
|
Tarahumara umeak herrokan, konkorturik eta lasaigarriz zintzurreraino emokaturik, jiten zitzaizkidan, gordeka bezala, sos bila. Begi hil haiek oro noiztenka zoro etxetik eskapatzen ziren, baina ez luzerako haatik, laster anbulantzia herotsak hautematen zirelako, lanetik apartamentu hitsetara presaka zihoazen
|
jendeen
bakea kabala sangreatu oihu larrutuz hausten zutenen harrapatzera. Erreka anderea ez zen Antonin Artauden kidegokoa.
|
|
|
Mari eta Morgan izeneko lurraren zinezko jabeen ildotik, bila eta bila, gauak gauari, ahari kankailak aharrausika baztertzen, navajo
|
jendeen
Benedikazioarena bezain mistikoa zen Gasnaren Bidetik aitzina beharra nintzen. Zenbaitek Graal boteretsua xerkatzen zuten, nik aldiz abere mitikoen ikuskizun arras primitiboa, nintzen bezalakoa funtsean.
|
|
|
Adibidez oraino karrikan, laino mehar, Kubako zigarro usaina atzean abandonatuz zebilen gizona tipus tapasean segitzen hasten ahal nintzen, haren hatz mistikoak itsasoraino hedatzen zirela itxuratuz. Alegia ezer ez, Sud Ouest eko horoskopoa irakurriz, taldean bildu
|
jendeen
solasak buru onean inprima nitzakeen, bizia zeinen debalde zen oroitzearren. Denbora urtzen zitzaidan eta hondarrean, ohean eta bakarrik ohean egotea ekintzarik seguruena nuela sinestera heldua nintzen, antzara lumazko estalia anitz ez higatuagatik.
|
|
|
Sugandilak burni eta oholen artean ikaratu egin ziren, lehenbiziko aldia balitz bezala, eta biligarro eroenak espantuka iratzarri zituen gaztainaren adarreko gainerako senideak. Zakurrak jautsi zirenei hurbildu zitzaizkien, arroparen xoko guzietan eta oinetakoetan usainka, goitiago bizi ziren zakur
|
jendeen
berri ikasi nahizik, eta ostatuko bezeroek burua bueltatu zuten, behientzat belarraren parekoa baitzen haientzat jendearen joan etorria. Guardia zibilak tente jarri ziren, euren zapel oker, fusil eta kaparekin, fotografo ikusezin batek, dena eta denak behar bezala hartzeko, egin behar zuen erretratuan agertu nahi balute bezala.
|
|
2002
|
|
|
Amazigh
|
jendeen
aurrerakadarako aukera berri bat hain zuzen beren ahultasun nagusitik sortu da: emigraziotik.
|
|
|
Baionan eta Ablitasen aldi berean hauteskundeak egiteko proposamen hura baino zerbait errealistagoa du. Hemen gureganatu behar ditugu
|
jendeen
borondateak. Bisionarioak garela?
|
|
|
Has gintezke euskaraz noizbait erabili diren forma konparatibo guztiakezagutzera ematen eta
|
jendeen
eskura jartzen.
|
|
2003
|
|
|
Mota guztietako mila
|
jendeen
harat hunaten artean, kutxa eta maletakin zamatutako gurdi elektriku ixil bat zuzen zuzen zoan, jendeari jaramonik ere egin gabe, gizon zaratatsu bat gainean zuala. Zenbat ixilagoa gurdia, hainbat zaratatsuagoa gizona, tutu sendo bat entzunarazten zuala, Pelotoi erdiko soldaduak ibiltaldi luzeetan joan ohi diran bezela, Txomin alde guztietatik jendez inguratua ibili zan tren luzearen ondotik, maletaa eskuan zuala, eta makinaren ondora heldu zanean eskumara jo zuan pelotoi guztiarekin, eta gero, pelotoiak irtentokiaren bila berriz eskumara okertzen zuala, berak ezkerrera jo zuan, eta batekin topo egin eta beste bateri tokia utzi ostean, azkenean libre arkitu zan, sarjentoa deskuidatu bailitzan.
|
|
|
" Folklore" hori zer dan? Eskolabako
|
jendeen
kulturea, edo, Azkueren esanera, herriaren jakintza. Jakintza horrek, ostera, arlo asko ditu (folklorea bera be, Etnografiaren zati bat baino ez da):
|
|
|
Turkiatik, horien sorterritik, etorri zirenetik, Osmanek, Oyaren aitak, ez zuen zinez lan onik aurkitu. Usu hilabete edo aste batzuk irauten zituzten lan ttipi batzuk egin zituen, bere eraikuntzetako garbiketak egin,
|
jendeen
zapetak garbitu... bezala; baina, ez zuen sekulan betidanik amesten zuen lana praktikatu ahal izan. Izan ere, medikuntzan aritzeko etorria zen Alemaniarat.
|
|
|
Iraileko egun bero eta pizu batez, eguzki dirdiratsuak Istanbuleko pareta txuri guziak jotzen zituela
|
jendeen
bista itsutuz, bi hilabete Turkiaratua zen familia, azkenean, bere etxe berriaren bisitatzerat joan zen. Ordura arte, beti Osmanen burasoen etxean egon ziren, alokatzaileekin zuten arazoak anitz denbora eman baitzuen konpontzeko.
|
|
|
Filipe Bidart arrastatu zuten goizean, euskal irratiak entzun zituena harrituko zen: irratietara deitzen zuten
|
jendeen
etsipen aitortuak eta sostenguzko lekukotasunak aditzean ematen zuen, bat batean, geriza intelektual bat erortzen zitzaiola euskaldun arruntari. Baina, kasu honetan, urteak pasatu eta, egoeraren latzaz konturatzen gara:
|
|
|
Giro horretan, ETAk ordezkatzen duen borroka armatuaren gaiak gogorrenentzat, bai eta horien hegalpean monopolizatzen den euskarak epelagoentzat, merkatuko zare aberatsa osatzen du. Estatu zapaltzaileek irudiz, bake publikoa ez trabatua eta
|
jendeen
zein ontasunen seguritatea zaindua den ber, abertzaleen ekinaz bost axola dute. Alderantziz, dirua (sekula  ez da aski ordea) sartzen dute euskararen aldeko ekinetan, euskararen sostenguz ari diren elkarteak legalitatera tiratu nahi balituzte bezala.
|
|
|
Bakarrik, ez dela pentsamendua garraiatzen duen mintzaira tolesten, plegatzen, manipulatzen herioaren baimentzeko. Preso, errefuxiatu eta ekintzetan bizia galdu duten gudarien familien sufrimena hor dateke beti, kontuan hartzekoa bistan dena, baina gogoan edukiz kartzelan daudenak
|
jendeen
edo ontasunen kontrako erasoak eragin dituztelako daudela, gizarteak ez duela, euskaldun gudariak direlako aitza  kia soilaz, ekintza gaztigurik gabe utziko, bere lege (iniko) aren arabera. Ideologiaren baitako inpunitate sinbolikorik ez da izan behar gehiago.
|
|
|
Ke, kedar, harri zahar, dinamita urrin eta hauts artean atentatuaren biktimak bilatu zituzten. Komisarian ari ziren
|
jendeen
zerrenda hartu zuen batek eta onik etxeratuak zirela telefonoz baietsi. Kerguelen komisarioaren apartamentuan inork ez zuen ihardetsi.
|
|
|
Elizgizonek baserritarrak tradizioaren zaindari sutsu nola bihurtu zituzten aztertzen da liburu honen lehenengo atalean; bigarrenean, berriz, fededun zintzo nola egin zituzten. Ez zaizkigu teologoen arteko eztabaida korapilatuak interesa  tzen, baizik eta integrismo erlijioso horrek predikazioan  hartzen zuen forma, hau da, nola heltzen zitzaion ikus entzuleari, nola moldatzen zuen euskal
|
jendeen
ethosa eta kosmobisioa. Trento ondorengo Eliza katolikoak gaizkiaren antropomorfizazioa areagotu zuen:
|
|
|
Nazio guztietan berdinak diren lege horiek
|
jendeen
zuzenbidea adierazmoldearekin aipa daitezke, eta gure artean halaxe deitzen dira, nahiz eta erromatar zuzenbidean esamolde horrek beste esangura bat izan: horren barruan kontratu mota desberdinak ere sartzen dira, nazio guztietan erabiltzen direlako.
|
|
|
Gizartearen politika unibertsalak, beraz, nazioak batzeko loturak arautzen ditu,
|
jendeen
zuzenbidearen bitartez; halaber, politika horrek nazio bakoitza ere arautzen du, bi lege motak erabilita.
|
|
|
42 Gaiok arautu eta horien ondoriozko autuak konpontzen dituzten legeak zuzenbide zibil izenarekin ezagutzen dira oro har. Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko,
|
jendeen
zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako. Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan, jendeen zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke.
|
|
|
Nolanahi den ere, ideia hori ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko, jendeen zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako. Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan,
|
jendeen
zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke. Amaitzeko, gizabanakoen artean justizia egiteko, hainbat lege erabili behar dira, ordena publikoaren erregelamenduak, hain zuzen:
|
|
|
43 Lege mota horien guztien arteko nahasteak dakar, batetik, legeok bereizteko irizpideen aniztasuna, eta bestetik, zuzenbide zibil esamoldeak erromatar zuzenbidean eta gure artean dituen esangura desberdinak bateratzeko zailtasuna; ildo beretik, guk zuzenbide naturalaren zein
|
jendeen
zuzenbidearen inguruan ditugun ideiak eta zuzenbide naturaleko liburuetan agertzen diren bereizketen ondoriozkoak batzea ere ez da erraza.
|
|
|
44 Erromatarrentzat, zuzenbide publikoko legeak ziren errepublikari buruzkoak, eta zuzenbide pribatuko legeak, berriz, gizabanakoen inguruko guztiak, azken horiek hiru taldetan banatuz: zuzenbide naturala,
|
jendeen
zuzenbidea eta zuzenbide zibila. Zuzenbide naturaleko legeak ziren gizakiei eta basatiei aplikatzen zitzaizkienak.
|
|
|
Jendeen zuzenbidearen barruan sartzen ziren herri guztiei aplikatzeko moduko erregelak, hala nola, kontratuei buruzkoak, nazio guztiek onartzen baitute horien erabilera. Eta, azkenez, zuzenbide zibilak herri bakoitzeko legeak bakarrik barneratzen ditu, kontratuak eta, herri guztietan erabili arren,
|
jendeen
zuzenbidean sartzen ziren beste gaiak kanpoan utzita.
|
|
|
45 Erromatar zuzenbideak eginiko bereizketa horrek ez du zerikusirik nazio modernoetako erabilera orokorrak onartu duenarekin; horren arabera, hitzarmenen inguruko gaiak arautzen dituzten legeak ez dira sartzen
|
jendeen
zuzenbidearen barruan, eta zuzenbide naturala ez da identifikatu behar erromatarrek emaniko ideiarekin bakarrik. Edozein kasutan ere, ikuspegi anitzetatik azter daitezkeen autuak zatitu eta bereiztea nahierarako zeregina da, batez ere, bereizketa horiek modu desberdinean erabil daitezkeenean, legeon izaeran oinarrizkoa denaren inguruan nahastea sortarazten ez den bitartean.
|
|
|
1 Legeen izendazioa edozein izanda ere —jainkonahiz giza legeak, lege naturalak eta positiboak, erlijio legeak eta politikoak,
|
jendeen
zuzenbidea eta Zuzenbide zibila, edo bestelakoak—, lege mota desberdinei buruz izan daitezkeen ideia oro bi taldetan sailka daitezke: lege aldaezinak eta nahierarakoak; izan ere, edozein legek du ezaugarri horietatik bat, eta bi biak izan behar dira gogoan, hala geroko sailkapenak ekarriko duen lehenengo zatiketa orokorra egiteko, nola legeon izaerako osagairik funtsezkoen oinarria aurkitzeko.
|
|
|
Gerrek euren legeak dituzte
|
jendeen
zuzenbidean; baina, kasu batzuetan, gerra horien ondorioak zuzenbide zibilaren esparruan sartzen dira.
|
|
|
Legeen izendazioa edozein izanda ere —jainkonahiz giza legeak, lege naturalak eta positiboak, erlijio legeak eta politikoak,
|
jendeen
zuzenbidea eta Zuzenbide zibila, edo bestelakoak—, lege mota desberdinei buruz izan daitezkeen ideia oro bi taldetan sailka daitezke: lege aldaezinak eta nahierarakoak; izan ere, edozein legek du ezaugarri horietatik bat, eta bi biak izan behar dira gogoan, hala geroko sailkapenak ekarriko duen lehenengo zatiketa orokorra egiteko, nola legeon izaerako osagairik funtsezkoen oinarria aurkitzeko.
|
|
|
Munduko politikaren gaiak hiru klasetakoak dira, lehen azaldu diren hiru lege mota horien araberakoak: batzuk
|
jendeen
zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak. (Legeen Tratatua, XIII, 5)
|
|
|
5 Munduko politikaren gaiak hiru klasetakoak dira, lehen azaldu diren hiru lege mota horien araberakoak: batzuk
|
jendeen
zuzenbidekoak dira; beste batzuk zuzenbide publikoarenak; eta enparauak, zuzenbide pribatuarenak.
|
|
2004
|
|
|
Muga oso zaindua zegoen. Guardia zibilak inguruko baserrietako
|
jendeen
zerrendak egin zituen eta biztanleak behartu salvoconductoak gainean eramatera, hori egin ezean zigorra handia izaten zelarik.
|
|
|
Kultura da herri bat xutik, herri bat lanari lotua, herri bat beti sortzeko minetan, herri bat sekulan ez etsitua. Lurra beti iraulitzen den bezala, herri bat hasten delarik bere
|
jendeen
elgarretaratzen, eguneko errautsetik inarrosten, eta iruzki alde so egiten: orduan herria hasten da sortzen.
|
|
2005
|
|
|
Dantza garaikidean ikuslearen irudimena libreagoa da. Nik ikusi izan ditut Mizel Theret en ikuskizunak, eta bukaerako
|
jendeen
komentarioetan arras mezu ezberdinak entzuten ziren. Interesgarria da ikuslearen irudimenak bere bidea egin dezan.
|
|
|
Ez da gehiago legerik. Hori baita naski gaurko
|
jendeen
arazo handiena. Ez dute legerik, ez baitute norabiderik.
|
|
|
zonbat etsenplu eman nezake oraino? Ez dut erran nahi defaut bat dela hori ez... are gutiago hemengo
|
jendeen
hainerat behar dugula erori... Ixtorio ttipi horren medioz nahi nuke bakarrik erakutsi, eta gutarik bakotxari gogoeta bat eginarazi:
|
|
|
Lurrez eta lastoz. Meza eman nuen,
|
jendeen
erdia kanpoan zegoela, denentzat tokia bazelarik barnean. Johan ez zen zerbait bazen nonbait.
|
|
|
Oraino: " Ez dut onartzen emaztea
|
jendeen
aintzinean irakasle izan dadin. Egon bedi ixilik!" (Tm 2,12) Katixima egileen gehiengo handia ez ote dute emaztek egiten?
|
|
|
Baina hondarkintegi eta erregailu auzoan nahi ditugu, gutarik urrun, besten herrian, lur hau gero eta gehiago kutsatuz. Hiri hondakinak %206z emendatu dira Bilbo aldean 1996tik 2003rat.63 Geldituko ote da zerbait, ekonomia aldetik herrestan daudenentzat, lur honetako
|
jendeen
bostetarik lau egiten dutelarik. Munduan kontsumitzen denaren %60 Europa eta Ameriketako Estatu Batuetan dauden munduko jendeen %12ak egiten du.
|
|
|
Hiri hondakinak %206z emendatu dira Bilbo aldean 1996tik 2003rat.63 Geldituko ote da zerbait, ekonomia aldetik herrestan daudenentzat, lur honetako jendeen bostetarik lau egiten dutelarik? Munduan kontsumitzen denaren %60 Europa eta Ameriketako Estatu Batuetan dauden munduko
|
jendeen
%12ak egiten du. Hego Asia eta Afrikan dauden %35entzat, %3, 2 baizik ez da64 Berriki entzuna dut Sabin Intxaurraga erraten gure heina balu mundu osoak, bi lur eta erdi litezkeela deneri hein horren emateko.
|
|
|
Hoberenetik gainera! Hainbestetaraino non mahaintzaina harriturik etortzen baitzaio jaun esposari erratera, arno ona apairua hastean ematen ohi dela eta ez bururatzean,
|
jendeen
erdiak edanak direlarik, arno onaren behar bezala preziatzeko gehiago gai ez direlarik (Jn 2,1). Ez da gertakari arrunta.
|
|
|
" Zuen argiak
|
jendeen
aintzinean argi beza, zuen egintza onak ikusiz, zeruko zuen Aita gorets dezaten." (Mt 5,16)
|
|
|
XIV. Zuzenbide gizatiarraren barruan, zuzenbide zibila, zuzenbide zibil hertsia eta zuzenbide zibil zabala bereiztea; azken hori da, hain zuzen ere,
|
jendeen
zuzenbidea. Azalpena eta froga
|
|
|
Zuzenbide zibila, esanahi zabalenean,
|
jendeen
zuzenbidea da, alegia, onartua izan dena behartzeko duen indarrarengatik, herri guztien edo gehienen erabakiz. Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide.
|
|
|
Beste liburu batzuk zuzenbideko doktoreek idatzi zituzten, hala nola, Juan Loupek, Francisco Ariasek, Juan de Lignanok eta Martm de Laudek. Alabaina, autore horiek guztiek ezer gutxi esan zuten gai aberats honen gainean, eta, inolako ordenarik gabe, nahasi egin zituzten zuzenbide naturala, jainkotiarra,
|
jendeen
zuzenbidea, zuzenbide zibila, kanonikoa, guztiak ere nahaspilatuz.
|
|
|
Egin eginean ere, oro izan behar da naturaren printzipioen ondorioz, edo, behintzat, guztien arteko adostasunaren ondorioz. Naturak zuzenbide naturala azalarazten du, eta zuzenbide naturalak, berriz,
|
jendeen
zuzenbidea. Desberdintasuna ez da bilatu behar azaldutako lekukotza horietan, baizik eta gaiaren izaera horretan bertan, autoreek zuzenbide naturala eta jendeen zuzenbidea nahasi egiten baitituzte.
|
|
|
Naturak zuzenbide naturala azalarazten du, eta zuzenbide naturalak, berriz, jendeen zuzenbidea. Desberdintasuna ez da bilatu behar azaldutako lekukotza horietan, baizik eta gaiaren izaera horretan bertan, autoreek zuzenbide naturala eta
|
jendeen
zuzenbidea nahasi egiten baitituzte. Izatez, zerbait ezin bada egiazko printzipioetatik eta egiazko arrazoiekin egiaztatu, baina alderdi guztiek atzematen badute, ondorio gisa atera behar da zerbait horren jatorria borondate askea dela.
|
|
|
Eta ahalegin berberak egin ditut, orobat, zuzenbide horiek zuzenbide zibiletik bereizteko. Areago oraindik,
|
jendeen
zuzenbidearen barruan bereizi egin dut, batetik, egiatan eta alderdi guztietan zuzenbidea dena, eta, bestetik, zinez jatorrizko zuzenbide hark neurri batean sortzen duen kanpo eragina duena. Azken horri dagokionez, inork ere ez du zilegi indarkeriaz erresistentzia jartzea, eta, era berean, alderdi guztietan ezin da indar publikoarekin defentsarik egin, onuragarritasun arrazoiak daudelako edo eragozpen larriak saihestu behar direlako.
|
|
|
Iritziak ere ez dira baztertzeko modukoak, batik bat, euren artean bat datozenean. Lehen esan bezala, zuzenbide naturalak adostasun hori hartzen du frogatzat, eta
|
jendeen
zuzenbideak ez du hori besteko frogarik.
|
|
|
Eta hirugarrenekoak, azkenik, zuzenbidea aztertzean letrak gehitu zituztenak. Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita
|
jendeen
zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena, jendeen zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide hori ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean.
|
|
|
Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita jendeen zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena,
|
jendeen
zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide hori ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean. Eta benetan jendeen zuzenbidea dena sarritan zuzenbide erromatarrarekin nahastean aztertzen dute De captivis eta Postliminia kapituluetan ikus daitekeen bezala.
|
|
|
Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena, jendeen zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide hori ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean. Eta benetan
|
jendeen
zuzenbidea dena sarritan zuzenbide erromatarrarekin nahastean aztertzen dute De captivis eta Postliminia kapituluetan ikus daitekeen bezala. Gu nahaste hori argitzen saiatu gara.
|
|
|
Baina egungo legeen interpretatzaile traketsak izan ohi dira. Eta entzun egin behar zaie, batez ere, ohitura aipatzen dutenean, ohitura hori gure egunotan
|
jendeen
zuzenbidearen zati baita.
|
|
|
Zuzenbide zibila, esanahi zabalenean,
|
jendeen
zuzenbidea da, alegia, onartua izan dena behartzeko duen indarrarengatik, herri guztien edo gehienen erabakiz. Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide.
|
|
|
Gehienenak, areagotu dut, doi doi aurkitzen baita zuzenbiderik, naturaletik —jendeen artekoa ere deitzen dena— at, herri guztientzat erkide. Sarritan lurbiraren alde batean baitago beste inon ez dagoen
|
jendeen
zuzenbide mota bat, gerrako preso eta postlimio direlakoei buruz hitz egitean azalduko dugun legez.
|
|
|
2 Eta
|
jendeen
zuzenbide hau frogatzen da zuzenbide zibil ez idatzia frogatzen den ber, erabilera jarraituaren eta adituen testigantzen bitartez. Zuzenbide hau da, Dion Krisostomok dioen bezalaxe, adimen eta erabileraren aurkikuntza.
|
|
|
Eta hirugarrenekoak, azkenik, zuzenbidea aztertzean letrak gehitu zituztenak. Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita
|
jendeen
zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. (De iure belli acpacis, P., 53)
|
|
|
– Ba soizu... Ustez blasfemian ziharduten
|
jendeen
seinalatzeko ardurenean gazteek, baina taldean adinekoak kausi zitezkeen, belar eta erramu abarretan ebaki hostailak paratzen zituzten erregebidean, denen irrigarri. Harrondoko zakurrak lo hautsez isilarazi zituzten.
|
|
|
Minutu apurretan lainoetan zintzilik zirudien. Baina zaldi solasak eten eta sukaldean metatu
|
jendeen
gogoetan ideia berdina bazebilen biribilka, mendekua ahalik trebekien obratzearena alegia. Deus erran gabe naski bazekien bakoitzak zer egin.
|
|
|
Georges, Lillen sortutako oihalgintzako langile bikote komunistaren semea, armadaratzean apez zelako faborezko tratamenduari uko egin ziona, kirolaz arduratzen zen Aterpean. Baina Aterpeko zuzendaria, izpirituz egokitzekoak ziren
|
jendeen
osagarriaz sobera axolatzen zela konturatu zen eta Palestro kokatzen zen paraxutisten IV. Konpainiara bidali zuen. Han geratu zen Hichter sarjentua tirokatu eta huts egin zuen arte.
|
|
|
Dallasko Herriko Etxetik ateratzen ari ziren hautetsi eta lekuan lekuko arduradun politikoak agurtu zituzten, hirian zeharreko ibilaldiari lotzear. Alegrantzia nabari zen bazterretan, halaber Desert Inneko barne keztatuko
|
jendeen
joan etorri alferretan. Taberna bidearen aldamenean kokatua zen, ezantza saltegia eta drive in jatetxea zetxizkiola.
|
|
|
Uranio meategietan lanean zebiltzan indioak gordetzen ziren aterpe abandonatuetan. Gustatzen zitzaion dineh ko semeak eguzkiaren ohorez dantzan mirestea eta haize azkarreko gauetan
|
jendeen
deboila irudikatzen zuten egoitza erorietako ateak danbaka entzutea. Izuaren oihartzuna.
|
|
|
Berriz elizaratu zitekeen. Ala Jainkoaren egoitzaren barnean,
|
jendeen
hats tepoa, perfume eta salboin merkeen usain gohaingarria, besapeetarik jauki kabala izerdi nazkagarria, intsentsuaren baporeak eta ezko argien urtzearen urrinak biltzen zirela, beroa garratzegi zegoelako, herriko plazaren itzuliaren egitera atrebitu bide zen Frantxua, aspaldiko partez. Langileari ez zitzaion inporta, emaztez apaindu gizona, gizatasunaren ikur ahalkegarria, deabruetan hara joan zitekeen, lana bururatuko zuen arraiki.
|
|
|
– Bai, gurekin polizia erronden eta
|
jendeen
laidoen menpe legokek.
|
|
|
– Ohartzen hiza –jarraitzen zuen Philippe inguruaren azterle finak–, eske gaudenean,
|
jendeen
solasak zeinen pobreak diren, pobreziaren ateetan kolpeka ari bailiran jadanik: hitz eta aditzik errepikatuenak SOS, EROS eta BALIO dituk.
|
|
|
Hil zeinuak danbaka urrian aditzen ziren. Alemanek Otsabideko etxe guztietako
|
jendeen
biltzera igorri zituzten bai apeza eta bai auzapeza. Berde kaki kolorez beztitu arrotzez setiaturik zen plaza hertsia.
|
|
2006
|
|
|
«Baliabideengatiko gerretan idatzi du Aingerrek sarri populazioaren kontrako basakeriak egiten dira, zeren eta gobernu ustelen agintea baliabideetan oinarritzen baita, ez herritarren babesean. Era berean, matxinoek ez dute harrapakina baizik nahi, ez dabiltza
|
jendeen
bihotz eta buruak berenganatu nahian. Alderantziz, sakeatzaileek, kontrolatu nahi dituzten eskualdeak zibil jendea ikaratuz garbitzen dituzte, bortxaketa eta tortura sistematikoki usatuz, eta herritar asko prostituta, ia esklabo eta haur soldadu gisa erabiliz».
|
|
|
Geroztik, arkeologoek mendixka horietako batzuk ikertu dituzte eta «salbai ona» delakoaren iruditik urrun dauden gizarte eta
|
jendeen
irudiak mamitu dituzte. Duela hiru mila urte baino lehenagoko eraikuntzak dira, ondoren zainduko zituzten gizakirik ezean desegiten joan direnak.
|
|
|
Gainera, hor tresneria bereziak daude trantze edo ataka horretatik onik atera ahal izateko: paisaien eta
|
jendeen
deskribapenak, hirien lilura, bidaiaren beraren dinamika, umorearen uharte dibertigarriak, eta abar.
|
|
|
Ezta nazioaren izenean ere, konplitu ezin den fantasiarik proposatu. Nik nahikoa nuke lurralde bakoitzeko
|
jendeen
abertzaletasun apalarekin, estatu mirakulosoaren eraikuntzarekin burua berotzen aritu gabe gau eta egun.
|
|
|
Aitortu beharra daukat azkenik, ipuin horretan erabili nuela lehen aldikozOtsabide herriaren izena, Zeruetako erresuma osoaren eta beste zenbait kontakizunsolteren paraleku bilakatu dena. Lekuen, gertakarien eta
|
jendeen
errealitatea ahalikhurbilen fikzioratzeak, idazleari bezainbat irakurleari, ideologietan irakin pasioakezabatuz, bere historia propioa arrotza balitz bezala hartzea ahalbidetzen dio.Aipatzen nuen distantzia horrekin, funtsean dakitelarik egiazki ezagutzen dutenerrealitate konfliktibo batez ari dela liburua. Psikologoek gauza bera egiten duteeriak neurosia, paranoia eta histeriatik libratzen laguntzeko.
|
|
|
Hori dela eta, antolatzaileek eskertuko lukete, parte hartzeko asmoa dutenek izena ematen ahal balute. Aitzineko urteetako edizioetan eskualdeko
|
jendeen
parte hartzea ona izan da baina bi elkarteetatik jakinarazi dutenez ez da inoiz laguntza gehiegirik izaten ikusiz zenbat basura botatzen diren erreketara.
|
|
|
Pixka bat gomutatzeko: Reichstag aren sute probokatuari jarraitu zaion oposizioko edo zernahigatik madarikaturiko
|
jendeen
pertsegizioa;" Herriaren eta Estatuaren babeserako legea" (1933ko otsaila), ia eskubide zibil oro moztea ahalbidetzen ziona gobernuari: elkarte eta biltzar eskubideak, erakunde" Estatuaren etsaien" ilegalketa arbitrarioak (Alderdi Komunista eta Sozialdemokrata debekatuak izan dira; besteak berak" libreki" desegin dira), eta posta, prentsa, teatro eta informazioaren kontrola; promulgatuak administrazio eta Estatu zerbitzuetako" arraza ariarraren garbitasun" legeak(" apirileko legeak") eta" jarauntsi gaixoa ekiditeko" lege eugenikoak, ondoriozko juduen aldaratzearekin zerbitzu publiko guztietatik; Alderdiak antolaturiko biolentzia" zibil" terrorista; SS Alderdiko organizazioa (Schutzstaffel, defentsako eskoadrilak – Ortega-rentzat" Santa Hermandad"!) Estatuan integratzea Himmler en eskutik, zuzenean Hitler-en aginpe pertsonalean:
|
|
|
Idi urratsean, haatik, ezin nahi bezain fite bidaiatu. Ozaraineko zubia biharamunean zeharkatu genuen, beharrik, Maitiaren
|
jendeen
arrastorik ikusi gabe.
|
|
|
Ezkontza nahasle izendatuko dute eta urdanga deitura ezarriko harekin nahasi denari. Aldiz, lurren eta
|
jendeen
jabeak eskura etorritako lehen neskatikoari izterrak bereizten badizkio, guztiek miretsiko diote balentria, andreak ez dio kargu hartuko eta elizak jakinen du, nola edo hala, haren haziaren fruitua benedikatzen. Errege bastartik franko ikusia da baroien edo apezpikuen soinekoak jantzirik.
|
|
|
Erabakia hartua zuen: bertze inork lehenago egiten ez bazuen, berak garbituko zuen, noizbait, Iruñeko
|
jendeen
lotsa galdua.
|
|
|
Kaskezurretaraino beterik egoten ziren ostatuak. Tomas Atondok iragarri bezala, zapataginak ere ez ziren kexatzekoak, hainbertze harat honatek
|
jendeen
oinetakoak higatzen eta. Patrikak bero bero, agudo iragan zuen seme zenduarendako dolua.
|
|
|
Zer den badaki, eta ez zaio laket izan: erdipurdiko
|
jendeen
habia, bere murruak bezain higatuak. Hori ote zen munduko jakintzaren santutegia?
|
|
|
Parisko Saint Jacques karrikan, Italiatik etorritako beringile suerte batzuek begiordeak eskaintzen dizkiete pagatzeko diru aski dutenei. Lenteak erraten diete halako tramankuluei, eta burdinazko gider batzuen bitartez lotzen dituzte
|
jendeen
belarrietara. Irringarri ematen dute, bisaia desitxuratzen die, maskaraz desgisatuak iduri.
|
|
2007
|
|
|
Ez ditzagun bada, iratzar. Pentsa dezagun ortzia bere kasko piramidalaz kilikatzen duen Orhi mendiari so daudela, orduko
|
jendeen
sineskeren arabera. Eta preseski, ekialdera jarraikiko dugu, nahiz eta Gurutze Meakan hegora bihurtzen hasiko garen Oialegiko kaskora iristeko, lehenbizi xendra batetik eta gero traktore bidetik.
|