|
2003
|
|
|
Bertso hauen tono didaktikoan argi
|
ikusten
da gipuzkoar herritarrek ezezagun zuten historia probintziala irakatsi nahi zitzaiela. Herritarrek, euskaldun edo gipuzkoar, subjektu aktibo gisa, bere iragana ezagutu beharra zeukaten, uneko egoera hobeto ulertu eta nola jokatu jakiteko.
|
|
|
Lehen esan dugunaren ildoan, Iztuetak herritar euskaldunei protagonismoa aitortzen zien, eta eskubidedun subjektu gisa beren historia ezagutarazi beharra zekusan. Propioki euskaldunentzako diskurtso historiko berezitu bat sortu barik, Probintziaren bizitza publikora, diskurtso historiko ofizialera inkorporatu nahi zituen herritarrak, baina herri hizkuntzan egindako narratiba baten bidez. Gainera Gipuzkoako biztanle hauen hizkuntza eta Probintziaren etorkizuna estuki loturik
|
ikusten
zituen:
|
|
|
50). Edozein kasutan, Iztueta eta Hiribarren alderatuz, argi
|
ikusten
da Iparraldeko historiografiak Gipuzkoakoak baino Nafarroarekiko atxikimendu handiagoa zuela, ziurrenik Oihenartengandik zetorren ildoa segituz.
|
|
|
Goyhenetchek Leizarragaren atzean
|
ikusten
duen obra kolektibo izaera, ikerketa berriak berretsi dute, non argi ikusten den nafar errege erreginen bultzadaz egin zirela herri hizkuntzetarako itzulpenak (ikus P. Urquizu 2000: 142, bertan erreferentzia gehiago aurkituko dira)
|
|
|
Goyhenetchek Leizarragaren atzean ikusten duen obra kolektibo izaera, ikerketa berriak berretsi dute, non argi
|
ikusten
den nafar errege erreginen bultzadaz egin zirela herri hizkuntzetarako itzulpenak (ikus P. Urquizu 2000: 142, bertan erreferentzia gehiago aurkituko dira)
|
|
|
Gazta, batean ageri da soilik (baina kontuan hartzekoa da abuztua zela). Ogia eta ardoa, Erdi Aroan funtsezko elikagaiak ziren, egunero eta kantitate handitan jaten zirela
|
ikusten
da (ardoak zerrendako gastu handiena osatzen zuen, ogiak erdia inguru, baina merkeagoa zen berez ere). Haragiak elementu garrantzitsua dira zerrenda horretan (bariatuak eta gastuen kopuru garrantzitsua hartzen zuten); janari gehienetan bi plater zituzten behikia eta aharia, idia eta oilarra zituztenak (oilaskoa eta arkume hanka, legatz freskoarekin, jaunen elikaduraren parte ziren, soilik); ehiza gutxi, oso garestia baitzen.
|
|
|
XVIII. mendean etxeetan sukaldaritzako tresneria gehitzen ari zen, gozogintzarakoa barne (etxe pobreetan burdinazkoak zirelarik eta etxe aberatsagoetan kobrezkoak). Honela, tresneria bariatuena eta ugariena txokolateroen eta konfiteroen artean
|
ikusten
da dokumentuetan (goi mailan zeuden, beraz, hiriari dagokionean) eta, jakina, ostatuetan (ofizioak bultzaturik). Txiroenek, sua ere lurrean egiten zuten tximiniarik ere ez zeukatelako.
|
|
|
Gozogileen kontrol eta monopolio nahiei aurka egite hau ilustratu, merkatari eta herritarren oposizioan
|
ikusten
zen, udaletxearen bidez gauzatua. Oligarkizazio prozesuaren barruan koka daiteke hau; aberats berriak ziren gozogileak, eta ez zituzten onartu nahi lehendik hiriaren elitean zeudenek, boterea gehiengoren artean ez banatzeko, kontuan izanik igoeran zegoen gizarte talde bat zela.
|
|
|
Baina orain goseak hiltzen gaude,, mana? baino
|
ikusten
ez dugularik». Txarrangil haziaren itxurakoa zen mana, erretxina kolorekoa.
|
|
|
Teknikoki ez zen esklabutza, zeren eta morroitza kontraktual baten menpean zeuden. Morroiei bost urte pasa ondoren askatasuna ematen zizkieten, eta nekazari moduan ezarriak izan zirela esaten zen, baina, egitez, askok ez zuten
|
ikusten
morrontzaren amaiera.
|
|
|
Hau argi
|
ikusten
da, aipamen eskasak eta ez zehatzegiak egiten baitira testuetan (oso sakabanatuak normalean, informazio puntuala dagoelako); eta, askotan, daudenak antropologia edo etnografian oinarritzean, batzuetan zaila da muga kronologikoak zehaztea, eta zein garairi buruz ari zaizkizun hitz egiten jakitea (edo zein garairi dagokion informazio hori jakitea). Dena den, XIX. mendetik gehitu egiten da daukagun informazioa, eta, gainera, gaur egun irauten duten gozotegi famatua askoren sorrerarekin batera gertatu zen hori:
|
|
|
1917 eta 1921 bitarteko artea ulertu ahal izateko, garaiko artista horiek, ezkerrekoak hain zuzen ere, euren burua nola
|
ikusten
zuten ulertu beharra dago. Errusiar iraultza, iraultza propio bezala ulertu zuten, hau da, euren iraultza artistikoa izango balitz bezala.
|
|
|
Errusiar iraultza, iraultza propio bezala ulertu zuten, hau da, euren iraultza artistikoa izango balitz bezala. Eurek sortzen ari ziren arte berri horretan, kalean eta ideologian sortzen ari zen egoera eta pentsaera berriaren isla
|
ikusten
zuten. Aurreko erregimenean artista iraultzaile hauek baztertuak egon baziren, erregimen berrian, margolari ofizialak eta arte berriaren igorle izango zirela uste zuten.
|
|
|
Baina aldi berean ez zen bultzatu iraganarekiko erabateko apurketa. Kultura Ministroak ez zuen bidezkoa
|
ikusten
ordura arteko kultura eta hondare osoa ezabatzea. Horrekin nazionalismoaren ideia bultzatu nahi izan zen.
|
|
|
Errealismo sozialistaren estiloa logikoa litzateke beraz ikuspuntu honetatik. Etorkizun sozialista oso hurbil
|
ikusten
zuten eta aurrikuspena erreala izan ez arren, ez zen utopikoa ezta guztiz irreala ere, gertatu behar zela ziur baitzeuden.
|
|
2004
|
|
|
Argi
|
ikusten
da, beraz, 60 hamarkada arte lortutako datuak aztertuz, nekazaritzaren ahultzea eta industriaren gorakada. Industriak nekazari populaketaren lekua eskuratu zuen:
|
|
|
1929ko crackaren eta Depresio Handiaren ondorioz makinaren aurkako susmo eta mesfidantza handitu zen, egoera horren eragile gisa
|
ikusten
baitzen. Makinaren eta lantegiaren zorigaiztoko eraginari aurre egiteko erantzun berriak behar ziren; horrela, 30 hamarkadan dokumentu pastoral antzekoak sortu ziren bizitza era tradizionalak erakusten zituztenak irudi bukoliko eta arkadiarrekin.
|
|
|
Zailtasun handiko garai hauetan Agindutako Lurraren ideiek bizirik jarraitzen dute eta argazki hauetan amerikarren bizitza erakutsiz iragarritako promes hori salatzen dute; erreal eta idealaren arteko lotura argi eta garbi ikus daitekeelarik. Zenbait iruditan amerikarren egoera latzaren atzean hitz hau sinbolizatzen duten publizitateko panelak agertzen dira eta benetan efektu hunkigarria sortzen du, pobrezia larriaren eta gizarte kontsumista baten konbinaketa
|
ikusten
baita.
|
|
|
Kontzientzia sozial hau, bihozberatasuna eta justizia zentzua etorkin bat izateak eta langile mugimendu aurrerakoiaren partaide izateak beharbada indartu egin zuen. Artea batez ere mezu sozial bat bidaltzeko bide gisa
|
ikusten
zuen eta bere lan alegorikoetan gerra, holokausto nuklearra, langile eskubideak, gizarte justizia, zentsura, eta aurrerapen teknologikoaren arriskua bezalako gaiak erabili zituen.
|
|
|
Hau da, euskal historiari lotutako testu historikoak hautatzean ere, beti gaztelaniazkoak aukeratzen dira(. El clero vasco ante el franquismo?, Bilboko La lucha de clases aldizkariko artikulu bat...). Antza azterketa horiek jartzen dituztenentzat euskarazko dokumentu historikorik ez dago, edo akaso badaudela jakin arren, ez dute ezinbestekoa
|
ikusten
euskal historian sakontzeko halakorik sekula jartzea. Hor ageri da euskal historiaren beren ikuspegian euskarak ez duela lekurik.
|
|
|
EAEko ikasleek, bada, DBHko Gizarte ikasgaian batez ere munduko historia
|
ikusten
dute; Batxilergoko lehen mailan, humanitate ibilbidetik joanez gero, gehiago sakontzen dute munduko historia horren epe garaikidean; eta azkenik, Batxilergoko bigarren mailako ikasle guztiek, Espainiako historia ikasten dute, Hego Euskal Herrikoa atxikita duela, baina euskal ikuspegiari autonomia handirik eman gabe. Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan:
|
|
|
5 atala Erdi Aroari buruzkoa da. Atal honetan proposatzen diren puntuak oro har egoki
|
ikusten
ditut. Hala ere, xehetasun batzuk erantsiko nizkieke.
|
|
|
Goihenetxek proposatzen duen ereduak euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera handiagoak ematen ditu, espainiar historiografiarekiko morrontza gainditzen laguntzen du, baina ez da bere baitan ixten. Alta, egungo hezkuntza planen baitan ez dut erraza
|
ikusten
halako ikasgai bat txertatzea (ez EAEn eta are gutxiago gainerako euskal lurraldeetan). Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik.
|
|
|
Eta justifikazio hori euskal historia gure jendartean presente dagoen identitateetako bat aintzat hartzetik deribatzen da, identitate hori batik bat euskararekin erlazionatuz, ez ideologiekin. Premisa horien gainean, posible
|
ikusten
da euskal historia erriguroso bat lantzea, euskal balioak bultzatuko dituena (euskararen, euskaldunen eta Euskal Herriaren ezagutzan sakonduz eta haiekiko gertutasuna bultzatuz). Halaber II. atalaren baitan euskal historia landuz joateko erreferentzia liburu batzuk eta prozeduretako materialaren inguruko oharrak eskaintzen dira.
|
|
|
Baina historia horiek erlatibizatu edo ezkutatu ordez, bere hartan azaldu lirateke, ondoren gai horiek eskaintzen duten aukera baliatuz klasean debate bat irekitzeko, ikasleei beren iritzia galdetzeko eta gure konklusioak bilatzeko. Hau da, ez esanez, iraganak balio hau irakasten digu, eta balio hau betidanik edo oso aspalditik topatzen dugu historian, beraz guri ere balio iraunkor horiek segitzea dagokigu?, baizik, balio hau,
|
ikusten
denez, ez da beti egon, historiako une jakin batean sortu zen, edo garai batean guztiz jazarria zegoen, edo oso partzialki onartua; alderatu egoera hori egungoarekin: gaur estimatzen al dugu balio hori?
|
|
|
Orobat
|
ikusten
dugu gure Herriaren izena Joanes Leizarragaren lanean. Lapurdiko apaiz higanot honek, 1571n argitaratu Testamentu Berriaren eta beste zenbait testuren itzultzaileak, honela zioen, irakurle guztiek aise ulertzeko moduko hizkera aurkitzeko zailtasunaz:
|
|
|
Gizon gutxi sartu ziren unitate hauetan Nafarroako beste zonaldeekin konparatuz. Boluntario kopuruari dagokionez, adibidez, 1936ko kinta deitu zutenean 126 gazte deitu zituzten, 21 ez ziren agertu eta gainontzekoetatik 11 bakarrik joan ziren boluntario10 Nafarroako erdialdean boluntario kopurua oso handia izan zen, baina Baztanen
|
ikusten
denez, boluntario gutxi aurkitu zituzten. Boluntarioen artean gehiengoak erreketean ibili ziren.
|
|
|
Pedro Urrutia, gerran aritu eta gero, Espinal aldean baso ustiakuntzan lanean ibili zen eta Baztanetik alde hartara joateko modu azkarrena mendian zehar joatea zela dio, muga jarraituz. Berak kontatzen du soldadu alemanek gauetan, botak eta gerrikoak oso distiratsuak zituztela eta oso urrundik
|
ikusten
zirela. Guardia zibilak askoz zailagoak ziren ikusteko.
|
|
|
Berehala agertu ziren Amaiurko monumentua begi onez
|
ikusten
ez zuten hainbat nafar. Garai hartako egunkarietan eztabaida sutsuak argitaratu ziren.
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren aurreko urteetan Alemaniako komunitate zientifikoa begirunez tratatzen zuten gainerako herrialdeek. Kaiserrak aurrerapen zientifikoa mesfidantzaz
|
ikusten
bazuen ere (arrazoi erlijiosoak zituen horrela pentsatzeko), jakin bazekien arlo horretan emandako urratsek lurraldea indartzen lagunduko zutela. Beraz, ez zion zientziari oztoporik jarri, baina ezta laguntza handirik eman ere.
|
|
|
Eskakizun haietan Chaim Weizmann enpresari aberatsak presio handia egin zuen. Hasiera batean, Britainia Handiak ez zuen argi
|
ikusten
sionisten planteamendua, Palestina inguruan ezarri nahi baitzuten euren aberri berria. Beraz, erabakia atzeratzen saiatu zen.
|
|
|
lotsa barik kritikatu zuen alemaniarren jarrera Lehen zein Bigarren Mundu Gerran, 1914ko gatazkak bere lankideen babesa jaso zuela jakin arren. Era berean, ez zuen sionismoa gaizki
|
ikusten
, baina ez zen fanatiko itsu bat ere. Haber, berriz, pertsona iluna izan zen.
|
|
2005
|
|
|
Gainera, kontuan hartu behar dugu lizentziatzen ziren emakumeentzat oso zaila zela lana topatzea. Izan ere, espainiar gizonek ez zuten oraindik emakumea beraien parekoa eta berdina bezala
|
ikusten
.
|
|
|
Aurretik aipatu egin dugun bezala, emakumea ikuspegi bipolar batetik
|
ikusten
zen. Alde batetik, gizonarentzat plazer eta desio iturri zen emakumea zegoen:
|
|
|
Beste aldetik, frankismoarentzat ideala zen emakume eredua zegoen, edozeren gainetik ama eta emazte zena, eta sexua soilik ugalketaren testuinguruan ulertzen zuena, tamalez, sexua seme alabak mundura ekartzeko bide bakarra baitzen. Testuinguru horretan, ahalik eta seme alaba gehien edukitzea hobesten zen eta ugalketa helburu hori betetzen ez zuten familiak begi txarrez
|
ikusten
zituen erregimenak. Batez ere, seme edo alaba bakarreko familiak kritikatzen ziren.
|
|
|
Batez ere, seme edo alaba bakarreko familiak kritikatzen ziren. Ondorengo testuan argi
|
ikusten
da esandakoa:
|
|
|
Beraz, emakumeak ama eta emazte izatera mugatu behar zuten, eta besterik ez. Emakumeek etxetik kanpo lan egitea ez zen begi onez
|
ikusten
; doktore batzuek emakumeak arrazoi natural eta biologikoengatik lan egiteko gai ez zirela defendatu zuten, gizonak umeak hazi eta hezteko gaitasunik ez zuten legez. Lana ez zen osasuntsua emakumearentzat, gaixotasunak areagotzea eragiten zuen, eta testuinguru horretan, emakumeek etxetik kanpo lan egitea ekiditeko ahal izan ziren neurri legal guztiak jarri zituen indarrean erregimenak, beranduago ikusiko dugun bezala.
|
|
|
Emakumeak lan merkatuan parte hartzea ekiditen saiatzen ziren, beraz. Era berean, emakumeak gehiegi ikastea ere ez zen begi onez
|
ikusten
; izan ere, ikasi behar zituzten kontu bakarrak amatasunarekin lotuak zeudenak ziren. Emakumeen hezkuntza ezin zen gizonezkoen parekoa izan, hori arriskutsua izan zitekeela uste zuten.
|
|
|
Horren adibide da testuotan agertzen diren hitz komunak Enden eta Tamaric biak pertsona izena direla, bata iberieraz eta bestea latinez. Guk bien arteko parekotasunik
|
ikusten
ez dugun arren, baina suposatuz ere badagoela, noraino dira baliokideak testu biak, baldin eta latinezko testua iberierazko grafitti sakabanatuei gainjartzen bazaio. Nola parekatu latinezko testua iberierazkoarekin baldin eta azken hau aurrekoaren bikoitza bada?
|
|
|
Zamanillo k iberiar lekukoetan indoeuropar aztarnak leku guztietan
|
ikusten
ditu, besteak beste, erabiltzen dituen iberierazko testu asko zeltiberiar eta lusitanierazko inskripzioak baitira (adib. Botorrita ko Brontzea, Cabeço das Fraguas, teserak,...), eta hain zuzen ere iberieraz ez dauden testu horiek giltzarri dira benetan iberieraz dauden beste testu laburragoen esanahia argitzeko orduan38.
|
|
|
Zaldibiaren ikuspegiek Garibain eragina izan duten heinean, eta ondoren Pozarengan. Beraz apologistengan aurrekoaren jarraipena
|
ikusten
dela esan daiteke, continuma alegia, halaber aurrekoaren garapena. Adib. Pozak aurreko bien kontzepzioa jaso eta berak hebraierari buruz zekienarekin, tubalismoaren teoria aberastu zuen.
|
|
|
pobreei laguntzekoa eta guzti hori asko daukate, oso mentalitate sozial bat daukate. Hori tradizionalki erlijioarekin elikatu edo motibatu da eta gaur ja
|
ikusten
dugu erlijio gabe ere hori motibatzen dela. Beraz, nik esan dut moralak eta erlijioak, baina gero eta gehiago erlijio gabe ere bai.
|
|
|
Horregatixe aurkitzen da praktikan oportunista asko baita ere, ze klaro zu hasten zara kontzesioak egiten eta bukatzen duzu kontzesioak aprobetxatzen. Eta hori asko
|
ikusten
da,, txaketeroa?, praktikan asko ikusten dena da, eta hasten da beharra dagoelako eta bukatzen du aprobetxatuz, negozio bihurtuz. Bueno, hori nik ezagutu nuen modu honetan ze Francoren denboran problema zen askotan ba herri batean alkate bat baldin bazen falangista bat, alkate falangista bat baino hobe da abertzale pixka bat disimulatu bat eta guzti hori.
|
|
|
Horregatixe aurkitzen da praktikan oportunista asko baita ere, ze klaro zu hasten zara kontzesioak egiten eta bukatzen duzu kontzesioak aprobetxatzen. Eta hori asko ikusten da,, txaketeroa?, praktikan asko
|
ikusten
dena da, eta hasten da beharra dagoelako eta bukatzen du aprobetxatuz, negozio bihurtuz. Bueno, hori nik ezagutu nuen modu honetan ze Francoren denboran problema zen askotan ba herri batean alkate bat baldin bazen falangista bat, alkate falangista bat baino hobe da abertzale pixka bat disimulatu bat eta guzti hori.
|
|
|
–Zuk liburuan esana da sistema bakoitzak biolentziaren legitimazio eta deslegitimazioaren barne araudiak dituela. Uste al duzu proposatu nahi den sistema euskaldunak bere barne araudian legitimotzat ikus dezakeen biolentziaren erabilera ondo
|
ikusten
duela espainiar sistemaren biolentziaren barne araudi desberdinarekin talka eginez?
|
|
|
Ze bentaja eta ze desbentaja dauzkate hauek. Txikiaren desbentajak dauzkate, baina txikiaren abantailak ere bai eta nik oro batean hartuta
|
ikusten
dut bentajak askoz gehiago direla. Zergatik erreforma sozial bat egin nahi baduzu Errusian (80 milioi biztanle), makina hori martxan jartzea oso lentoa da eta ez bakarrik hori baizik bere biktimak, oso gaizki pasatzen dute, Errusian ikusi zen.
|
|
|
Esan nahi du badaukatela beraz, beren auto kontzientzia orokor bat; orain estatuaz ari naiz eta estatuak inposatu duen kulturaz. Klaro, biolentzia espainola, bueno egunero
|
ikusten
dugu zoritxarrez nola benetan kasik mugagabeki jokatzeko kapaz den, ez bakarrik torturak eta, beren arteko borroketan ere bai.
|
|
|
Eskubide bat da ala ez da. Euskaldunok esaten dugu, eskubide bat da, eskatu egiten dugulako; espainolek esaten dute, ez da eskubide bat, eman nahi ez dutelako; eta oso ondo
|
ikusten
da hor. Estatuaren ikuspegitik, noiz hasten da eskubide bat, eskubide bat izaten.
|
|
|
Bestalde, zenbait auzitan agertutako iritziak zuzendari berarenak barik egileen erantzukizunekoak zirela onartuz ere, aldizkarian gorpuzten ziren. Hortaz aldizkariak islatutako ideologia aztertzean, aldizkari beraren iritzia
|
ikusten
ari gara: ez nahitaez zuzendaritzarena, baina bai aldizkariarena, han agertzen zen eta.
|
|
2006
|
|
|
Baina zein herri libratzen da erritu basatitik? 28 Edo, zer kalte datorkio bati toki horietan, besteren gaiztakeriaren kariaz? Ordea, zuk aurpegiratzen dizkidazu Baskoien oihan zabalak eta Pirineotako aterpe elurtuak, Hispaniako lehen lur muturrean gelditu banintz bezala, ez landan ez hirian niretzat tokirik ez balego bezala, nondik, aberastasunez gainezka, mundu unibertsoari irekirik baitagoen, eguzkiak ozeanoan murgiltzen
|
ikusten
dituen Hispania. Baina demagun patuak ezarri zituela gauzak, gaizkileen mendietan bizi izan banintz bezala:
|
|
|
Baina, ikuspegi hori oso urruti aurkitzen da errealitatetik. Ausoniok orduko tradizio etnografikoaren araberako ezaugarriak ezarri zizkien baskoiei; testuan
|
ikusten
den gauza bakarra baskoiak ezberdinak direla da, eta horren aurrean, barbaroen, klitxe, guztiak ezarri zizkieten.
|
|
|
Hirugarrenik, aipatu beharra dago aski ezaguna dela baskoi eta barduliarren parte hartzea ejertzito erromatarrean, tropa laguntzaileen bidez. Tropa horietako beteranoak etxera itzultzen zirenean, erromatar kulturaren zenbait alorren garapena bultzatzen zuten, tokian tokiko ekonomiaren produkzioan jarduten zuten eta, bidelapur eta beste arriskuetatik defendatzen zuten lurraldea. Baina, estatu erromatarrak baskoiengan zuen konfiantza K.o. V. mendeko gertakizun batean
|
ikusten
da argien. Izan ere, V. mendeko lehen urteetan arriskua eta nahasmendua nagusi izan zen, eta Pirinear ingurua Galiatik etor ziztezkeen erasoetatik defendatzearen lana, ez zen erromatar ejerzitoarena izan, baskoiena baizik.
|
|
|
Greziarrek Egiptoren jabea bezala
|
ikusten
zituzten haien buruak eta ez zuten haien gailentasuna bertako indigenekin banatu nahi. Indigenak guztiz menpekoak ziren eta erregearen, etxea?
|
|
|
Esan bezala, badirudi Estrabon ez zela inoiz Hispanian egon eta idazle zaharragoek idatzitakoan, zeharkako informazioan, oinarritu zen: Posidonio, Artemidoro, etab. Autore horiek ikuspegi jakin eta berezi batetik
|
ikusten
zituzten herri ez italikoak; barbariean bizi ziren herri ziztrinak ziren, baina onginahiez tratatuak izatea merezi zuten. Baina, Estrabonek bazekien erromatarrek ez zutela inolako interesik edo errukirik sentitzen herri horien inguruan.
|
|
|
Garaiko pentsamoldeekin, abelazkuntza estadio atzeratu bat zen gizakien eboluzio prozesuan; nekazaritza baino lehenagoko egoera zen, erromatarrentzat estadio kultural aurreratuena zelarik nekazaritza. Hiriko biztanleek begi ezkorrekin
|
ikusten
zituzten gune ez hiritarretan mugitzen ziren giza-taldeak. Mendialdeko biztanleak itsusiak ziren, hortzak belztuak zituzten, ahuntz edo baratxuri usaina zuten, eta gainera, arriskutsuak eta basatiak ziren.
|
|
|
Eta ibiltariren batek, eskatzen dizkioten moduan eman nahi ez badizkie txanponak, astamakilez astintzen dute eta daukan guztia kentzen diote, mehatxatuz eta barruko galtzetaraino arakatuz. Izugarriak dira eurak eta izugarri, landugabe eta basatia bizi diren lurra; hauen begitartearen eta euren mintzaira basatiaren izugarritasunak ikaratu egiten ditu
|
ikusten
dituztenen bihotzak. Legez merkatarien zergak baino ezin har ditzaketen arren, erromes eta bidazti ororengandik ere hartzen dituzte zuzengabe.
|
|
|
Testigantza godo eta frankoek euskaldunek kristautze prozesuari egindako erresistentziaz hitz egiten digute. IX. menderako, gune eusko kristauak argiago
|
ikusten
dira: Araba eta Leireko zonak, kasurako.
|
|
|
Greziar eta erromatarren aburuz, abeltzaintza estadio atzeratu bat zen; beraiek nekazariak ziren eta uste zutenez abelazkuntzatik bizi ziren herriak atzeraturik zeuden gizakien eboluzio prozesuan. Bestalde, greziarrena eta erromatarrena zibilizazio hiritarrak ziren, eta ez zituzten begi onez
|
ikusten
gune ez hiritarretan eta mendialdean bizi ziren herriak. Menditar horiek oso itsusiak eta basatiak omen ziren, hizkuntza ulertezina hitz egiten ei zuten eta senez arriskutsuak ziren, gerrazaleak, bidelapurrak eta bortitzak.
|
|
|
Eriak, antzina egipziarren artean egiten zen legez, bideetan jartzen dituzte, lehenago eritasun bera nozitu dutenengandik tratamendu aholkuak jaso ditzaten. Brutusen konkista aurretik, larruzko txalupetaz baino ez ziren baliatzen itsas gorak uzten zituen lakuak eta zingirak zeharkatzeko; orain, ordea, apenas
|
ikusten
diren zuhaitz enbor batez egindako piraguak ere. Beren gatza kolore gorrikoa da, baina, ehotuz gero, zuri bihurtzen da.
|
|
|
Erromatarrak ere filosofia etnografiko horretan oinarritu ziren. Ikuspegi horren arabera, mendialdeko herriak abeltzainak ziren eta gizarte greziar eta erromatarrek estadio atzeratu bezala
|
ikusten
zituzten, gizakien garapen prozesuaren testuinguruan. Izan ere, nekazaritza baino lehenagoko egoera zen abelazkuntza, erromatarrentzat nekazaritza zelarik estadio kultural aurreratuena.
|
|
|
Izan ere, nekazaritza baino lehenagoko egoera zen abelazkuntza, erromatarrentzat nekazaritza zelarik estadio kultural aurreratuena. Hiriko biztanleek ez zituzten begi onez
|
ikusten
gune ez hiritarretan bizi ziren giza-taldeak. Izan ere, filosofia etnografiko klasiko horren arabera, mendialdeko biztanleak itsusiak ziren, hortzak belztuak zituzten, usain txarra zuten, etab. Arriskutsuak eta basatiak ziren, gaizki hitz egiten zuten latina, hizkuntza ulertezina zuten eta ilea luzea eramaten zuten.
|
|
|
Polibio, lehen aipatutako beste idazleak bezala, greziarren ekintzen aldekoa zen eta hauen irudia besteengandik gailentzen zuen. Hala ere, erromatarren inperioaren hasieran eta Grezia Erromaren menpe geratu zenean, ez zituen erromatarrak inbaditzaile edo erasotzaile bezala
|
ikusten
. Aldiz erromatarren politikaren gaia jorratzerakoan kontrakotasun nahiko antzematen zaio.
|
|
|
Barbaroenganako ikuspegiari dagokionez, ezberdintasun nabariak
|
ikusten
zituen ekialde eta mendebaldearen artean. Mendebaldeko barbaroen aldekoa agertu zen behin baino gehiagotan eta honen ustez, Bigarren Gerra Punikoen eragileak Kartagotarrak izan ziren.
|
|
|
Probintziako jendeak Inperioa nola
|
ikusten
zuen jakiteko Elio Aristides kontutan hartzen zen. Aristides-ek Erroma goraipatzen zuen bere lanetan.
|
|
2008
|
|
|
1987an idatzi zituen E.P. Thompson ek ondoko hitzok. Ekialdeko blokearen irekierak eta Mendebaldekoan (NATOn)
|
ikusten
ari ziren barne kontraesanek eremu egokia osatzen zuten mugimendu bakezaleek ordura arte izan ez zuten indarra erdiesteko.
|
|
|
Autoreak, halere, aitortzen du Ekialdeko gazte askok eta askok END urrun
|
ikusten
zutela. Ez zuten, ordea, hain urrun sumatzen NATO.
|
|
|
Antimilitarista erabatekoen, eta herrialde iraultzaileetan indar armatuen erabilera justifikatua
|
ikusten
dutenen arteko eztabaida.
|
|
|
Hala, bada, has gaitezke jadanik, ez soilik mugimenduko kideen artean zeuden ezberdintasunak
|
ikusten
, baita herrialdeen artekoak ere. Izan ere, ezberdintasun argiak daude Mendebaldeko mugimendu bakezaleen eta Ekialdekoen artean.
|
|
|
Esan dugunez, oposizioaren bilgune izateko gaitasuna aipatzen du lehenik aukera politikorik behinenaren adibide. Ezkerreko mugimenduek lehenik, baita eskuineko batzuek ere, aliatu erakargarria
|
ikusten
zuten bake mugimenduan. Bientzako zeuden arriskuak; mugimendu bakezaleak bere irudi independentea gal zezakeen, eta alderdiek, berriz, mugimenduarekiko irudi hurbilegia izan eta sostengua galtzeko arriskua.
|
|
|
Horrela, Harry Truman ek, (Roosevelt-en ondorengoa) 1945eko ekainaren 26an San Frantziskoko konferentzian honako esaldi hau bere egin zuen: «Gizaki libre moduan bizitza duina bermatuko duen mundu bat
|
ikusten
has daiteke» Nazio Batuen Erakundearen sorreraren egun berean.
|
|
|
Bestetik,, menpeko garapena? posible
|
ikusten
dutenak daude. Esate baterako, Amerikako herrialde industrializatu berriak (Brasil eta Mexiko) eta. Asiako tigreak?
|
|
|
Hori lortzeko mendebaldar ikuspuntua baztertu beharra daukagu. Mendebaldeko historialariek Errusiako sisteman krisi sakona baino ez dute
|
ikusten
, eta kritikatu egiten dute demokraziaren eta kapitalismoaren ereduak beraienetatik ezberdinak direlako.
|
|
|
Baina prozesu ezberdin batzuk antzeman daitezke. Alde batetik, gizartearen bipolarizazioa
|
ikusten
dugu, aberatsak geroz eta aberatsagoak dira eta pobreak gero eta txiroago54 Bestetik, biztanleen kopurua jaisten ari da eta ratio guztiek txarrera egin dute. Oraindik oso nabaria ez den landatartze prozesu bat hasi da igartzen.
|
|
2009
|
|
|
Agustin de Arizkun baztandarrak, Cadizen 1699an neskei ezkonsariak banatzeko patronatua fundatzera agindu zuenak, lehentasuna eman zien Nafarroan jaiotakoei eta gero baskongadoei, edo berak dioen bezalaxe, prefiriendo entre ellas a las originarias del reino de Navarra y después a las de Vizcaia?. Edonola ere,
|
ikusten
denez, ongi bereizten du jatorri bakoitza: –Navarra?
|
|
|
...at hartzen zituzten, berri askotan «remesa» edo sortaka kontatzen zituzten, izenetik zenbakira pasatzen ziren, nortasuna bera ere galduz.39Ez da harritzekoa itsasontzi hauetan errebolta eta protestak azaldu izana, edo behintzat hori adierazten digute ikuskaturiko berri batzuek.40 Emigrantearen nortasun galeraren adierazle, emigratzeko prozesu horri idazlan batzuetan nola deitzen zioten irakurriz
|
ikusten
da, «zurien trata» omen zen hura, orduan urte gutxi arte iraun zuen beltzen esklabotza gogoraraziz, urte horietako esklabo saltzaileak «blanquero» bihurtu zituzten, emigranteak modu txarrean tratatzen zituztelako41
|
|
|
Europan osasuntsu eta garbi zeuden, euren etxe, ohitura eta familiaren babesean, baina bidaia garratz baten ondoren Amerikan guztiz eraldatzen dira. Lehenik
|
ikusten
den eraldaketa, fisikoa da, notizia guztiek esaten dute baporeetan egiten zituzten bidaia horiek gaixotasun eta gose iturri zirela, askok ez omen zuten egoera hori jasan eta ez ziren sekula Amerikara iritsi. Baina Amerikara iristen zirenean degradazio prozesuak aurrera egiten zuen eta bertako lan baldintzen ondorioz haien osasuna erabat kaskartzen zen, gainera diru faltak gosea zekarren eta horrek, berriz, ahultasuna.
|
|
|
Ondoriozta daiteke, emigranteak moralaren aldetik degradazio prozesu bat jasan zuela, geografia eta zirkunstantzien araberakoa hau ere, hots, egunkarientzat ez zela berdina Europan edo Amerikan egotea; gainera, hori oso garbi
|
ikusten
da fedearen kasuan, erlijio katolikoan hezita zeuden emigranteak fede hori galtzeko arrisku larrian baitzeuden, eta azken iritzi horretan, nabarmena da elizak gai honen inguruan izandako jarrerak nola eragin zuen.
|
|
|
«Todos sabemos la causa madre de nuestra emigración: el hambre»65 Kasu batzuetan emigrazioa «gaitz txiki» bat bezala
|
ikusten
zen gainera, Espainian zegoen miseriari aurre egiteko beharrezkoa zena, horregatik, emigrazioa ekidin edo geldiarazi beharrean, pertsonen mugimendua bideratzeko eskatzen hasi ziren. Horretarako munduko beste migrazio prozesuekin konparaketak egiten ziren, Alemanian edo Ingalaterran migrazioak nolako onurak ekarri zituen adieraziz; horren baitan, 1913an Roman Espi izeneko artikulugile batek espainiar eta ingeles emigrazioen arteko konparaketa bat egin zuen Bilboko El Liberal en eta ondorio sendo honekin amaitu zuen bere idatzia:
|
|
|
Hauen ustez, eta lehenago ikusi ahal izan dugun bezala, emigranteak Amerikan esplotatu egiten omen zituzten, miserian bizi ziren, asko kale gorrian eta beste asko eskaleak besterik ez ziren, osasun eta itxura aldetik, beraz, guztiz narriatuak eta gainera, berekoi bihurtzen ziren, ez zegoen elkartasunerako abagunerik bertan. Horri guztiari egunkari berberetan azaltzen den beste kontraesan garbi bat
|
ikusten
zaio; Euskal Herriko egunkariez ari garenez, eta euskal nortasunaren aldarrikapenak, abertzaletasunak eta abar gorakada nabarmena izan zuen garai batez ari garenez, ez da harritzekoa orrialde asko euskal kolektibitateen ingurumarian jorratu izana.
|
|
|
Emigrante euskaldunaren izaera eta nortasunaren aldeko hitzak nahiko orokorrak dira egunkari guztietan, baina normala den bezala, egunkari abertzaleak izan ziren batez ere gai hori jorratu zutenak, euskal abertzaletasuna Amerikan zabaltzeko aukera paregabea
|
ikusten
baitzuten emigrante haiengan; Alvarez Gila-k eta Tapiz ek prentsa abertzaleari buruzko lanean hori esaten dute: «No hemos de pensar que el nacionalismo vasco renegara de la labor hecha por los afincados en tierras Americanas.
|
|
|
El Liberal (1913/11/20). Manuel Irigoyen ere iritzi berekoa da, La Gaceta del Norte n idatziriko artikulu batean (1912/02/14), emigrazioa ongi bideratzeko beharra
|
ikusten
du eta emigranteari babesa eman behar zaiola ere: «, parece natural que se tomen medidas que favorezcan al emigrado vasco, como hacen los alemanes mediente la hermosa asociación San Rafael o Raphaelvarein».
|
|
|
Taula honetan
|
ikusten
denez, ahalik eta egunkari gehien ikuskatu nahi izan dira, horren ondorioz 35 egunkaritatik ateratako fitxak aurki ditzakegu. Baina taulari ongi begiratuz gero, garbi geratzen da berri kopurua ez dagoela egunkarien artean ongi banatua, egunkari batzuek berri kopuru oso altua baitute eta beste batzuek, berriz, oso txikia.
|
|
|
Hala ere, badaude, gutxi badira ere, berri batzuk 1876 baino lehenagokoak, handik eta hemendik, nahi gabe lortu ditugunak eta garai kronologiko bat bestearekin konparatzeko balio izango digutenak. Beste tauletan ez bezala, taula honetan ez da urtetik urtera alde nabarmenik
|
ikusten
, ez dira behintzat hutsune handiak geratzen, urte guztietan badago berririk eta kopuruak aldatuz doazen arren, kasu askotan gradualki pasatzen da hori, nahiz eta badauden urte batzuk berri kopuru handiagatik bereizten direnak? 1888 eta 1890 artekoa edo artekoa kasu?, 1890ean hain justu, Argentinan krisi ekonomiko latz bat jasaten ari ziren. Dena den, garbi geratu behar da ezen ikerketa honetan ez dela aztertu nahi izan egunkari bat goitik behera jaio zenetik itxi arte, ikerketa honetan aniztasuna izan da bilatu dena, egunkari batetik bestera, garai batetik bestera edo leku batetik bestera egon daitezkeen diferentzia eta ñabardurak azaleratu nahi izan dira.
|
|
|
Oro har, balio handiko ikerketa batzuen aurrean gaude, oraindik inork landu ez duen gai bat jorratzen baita eta XIX. eta XX. mendeetako prentsak emigrazioaren inguruan zuen iritziari buruzko zantzu batzuk ematen baititu. Ikerketa hauetan garbi
|
ikusten
dira hainbat hutsune. Iturrien aldetik, ikuskaturiko egunkariak eskasak iruditu zaizkigu eta, era berean, Bizkaia soilik ordezka dezakete.
|
|
2011
|
|
|
Hurrengo egunean Tolosako bizilagunak suskripziora gonbidatzen zituen bando bat zabaldu zen hirian. Bai olosan, bai Gipuzkoan, bai Estatu mailan Ejertzitoari eskerrak emateko modu hau hedatu zen, garaiko prentsan hainbat eta hainbat adibidetan
|
ikusten
den bezala, bai enpresen aldetik, bai pertsona pnbatuen aldetik. Bazuten zer eskertu tropa hauei eta hurrengo batean fideltasun berarekin joka zezaten benetan desiatzen zuten, nahiz eta desertzio kasurik, erabili ditugun iturriak erabilita, Tolosan behinik behin ikusi ez bada ere, goardia monizipalena kontuan hartzen ez badugu. Salbuespen benetan berezia Alfonso Anta Castañosena dugu.
|
|
|
Armak edota lehergailuak aipatzen dira, esate baterako. Ez dira gertakari makalak Tolosaren kasua aztertzen ari garela kontuan hartuz gero eta 1934an gertakari baketsuak egotzi izan zaizkiola orokorrean
|
ikusten
badugu. 70 ingurutan kalkulatzen zituen. El Díako?
|
|
2013
|
|
|
Iraultza eta kantua elkarrekin doaz, ezin banatuzko dira; iraultza musika da eta musika iraultza. Hori
|
ikusten
dugu behintzat Cubako gertaeren oihartzunek bustitako kontinentean. Ezin da garaia bere osotasunean ulertu aspektu musikalak kontuan hartu barik.
|
|
|
la sangre de un niño brotar?
|
ikusten
zuen, Victor Jarak, el derecho a vivir en paz, aldarrikatzen zuen bitartean.
|
|
|
batetik anotatzen du jakobinoen asmoak, frantsesa epe labur batean hedatzekoak, ez zuela berehalako arrakastarik izan; baina bestetik gaineratzen du eskola bidezko hedapenari bidea eman zitzaiola (honetan bat zetozen iraultzaile guztiak, ezker eta eskuin), eta bistan da berak ere asmo hori guztiz ontzat jotzen duela. Azken buruan, Lefebvrek bat egiten du hizkuntza nazionalaren definizio berriarekin eta, ondorioz, ez du inolako eragozpenik
|
ikusten
planteamentu horretan: –les mots, nation?
|
|
|
Garbi dago, ordea, gaur egungo sozialistek ez dutela bat egingo Iraultzaren blokearen ezaugarri askorekin. Adibidez, Iraultza metodo terroristekin defenditzeko asmoa ez dute oso begi onez
|
ikusten
(1930eko hamarkadan hori oraindik eztabaidagai izan zuten). Orobat, gaur egungo sozialistentzat ezker eskuin banaketa gero eta lausoagoa da (Lefebvreren garaian oraindik politikagintzaren ardatza zen).
|
|
2014
|
|
|
Hori gutxi izan balitz, Euskal Herriko industria eredua ere kolokan jarri zen 1975etik aurrera eta modu izugarrian egin zuen gora langabeziak, 1980tik aurrera bereziki. Euskal gizartearen sektore dinamiko ugarik irtenbide bakarra
|
ikusten
zuen, frankismoarekin erabat apurtzea. Baina, 1976an bertan hasi zen nabarmentzen Hego Euskal Herriko gizartearen gehiengoaren nahiak ez zuela bide hori babesten; izan ere, urte horretako abenduan Espainiako gobernu berriak erreferenduma deitu zuen erreforma politikoa onartzeko, eta alderdi demokratikoek abstenitzeko deia egin bazuten ere, Nafarroan erroldaren% 73 gainditu zuten botoa eman zutenek, arabarren% 76 hurbildu zen hautesontzietara eta gauza bera egin zuten bizkaitarren% 54k.
|
|
|
Prozesu kontrajarriak bizi dira harrezkero. Aurreko gehiegizko politizazioaren ordez, sormen askeagoa zabaldu zen, eta aurreko garaietan
|
ikusten
ez ziren fenomenoak ikus zitezkeen oraingoan, gaztelaniaz pop musika abesten zuten taldeen presentzia, esate baterako. Dena den, desoreka ugari aurki daitezke arlo askotan.
|
|
2015
|
|
|
Jelkideen gehiengo nabarmena eskulangilea, langile kualifikatua edo langile arrunta da; talde horiei baserritarrak eta arrantzaleak gehituz gero, abertzaleen% 69,29 biltzen dira. Ez da ikerketa honen asmoa abertzaleen gizarte babesari buruzko eztabaidan sartzea, baina garbi dago kopuru horiek egoera beste ikuspuntu batetik
|
ikusten
lagunduko dutela. Hala ere, karguak aztertzen ditugunean, berehala ohartuko gara sailkapeneko lehenengo taldeek beteko dituztela alderdiaren egituraren goi postuak, alderdi gehienetan lehen eta orain gertatu ohi denez.
|
|
2016
|
|
|
Bere eredua jarraituz gazte askok zerbitzu militarrari ezetz esan zioten, batzuk espetxeratuak izan zirelarik, beste batzuk, ordea, izkutatu edo ihes egin behar izan zuten. Gazteak ezin ziren geldirik egon, gauero albistegietan
|
ikusten
zutenaren aurrean. Sentimendu hau oso ondo adierazten digu Bernd Rabhel ezker berriko kideak:
|
|
|
60 hamarkadaren erdialdean kontrakulturaren munduan talde garrantzitsuak agertzen hasi ziren. Drogak eta musikak eragin handia izan zuten gazteriarengan, hauek faktore askatzaile eta iraultzaile bezala
|
ikusten
baitzituzten.
|
|
|
Hippiak beatniken oinordekoak konsideratzen dira. Beraien burua amerika berriaren eraikitzaileak bezala
|
ikusten
zuten, herrialdearen barruan ematen ari ziren botere borrokek amerikar zibilizazioarekin bukatuko zutenean. Bizimodu eta etika berri bat proposatzen zuten amerikako estatu batuentzat, ondasun materialen gabezian, bakean, naturarenganako errespetuan?
|
|
|
Kontrakulturako eta ezker berriko kideek sexuaren kontzeptu berri bat erabiltzen zuten, gizartean garaian ezarrita zegoenaren aurka. Hau da, sexua ez zuten
|
ikusten
gizon baten eta emakume baten ezkontza osteko ekintza bezala, gizakiak elkar ulertzeko eta askatzeko modua bezala baizik.
|
|
|
Garaiko beste mugimenduak bezala, SDSa beltz mugimenduaren eragina jasoko du, bai eskubide zibilen defentsatik eta bai Black Powerrarengatik. SDSko kideek afro amerikarren borroka babestearen beharra
|
ikusten
zuten, honek aurrera egin zezan. RYMen iritziz, bai zuriak bai beltzak, langile klasearen kideak izanik, batera borrokatu behar zuten, eta beltzek jasaten zuten errepresioak, mugimendu zuriarengan erreakzioa sortu beharzuen (Jacobs, 1997: 21).
|
|
|
zirenak (Rocha, 2004: 27). Todd Glitinek marxismoaren, maoismoaren eta kontrakulturaren eragina
|
ikusten
du beraien lehen dokumentuan (Glitian, 2004: 1213),. You don, t need a weather man to know which way the wind blows?, azken hau Bob Dylan-en abesti baten hitzak baitziren. Ikasle mugimendu klasikoaren lan esparrua txikia geratzen omen zitzaien eta beste taldeekin lanean hasi ziren, langile klasearekin kasu, mugimendu iraultzaile handi bat sortzeko helburuarekin (Jacobs, 1997: 33).
|
|
|
Baina urtebete lehenago kontrakulturaren guruetako bat zen Timothy Leary eta bere emaztea Californiako kartzelatik askatu eta Argeliara eraman zituzten. Ekintza honek izugarrizko arrakasta ekarriko zion erakundeari, Estatu Batuetako gazteak taldearen militanteak Bonnie & Clyde edo eta Sundance Kid bezala
|
ikusten
baitzitutzen. WUOren bosgarren komunikatuan ekintza honen inguruan hau esaten dute:
|