|
2003
|
|
|
Jarduna
|
ikusi
ahal izango dute, eta eskatu eta erabakitako eginbideak jakinaraziko zaizkie.
|
|
2004
|
|
|
1 Prozesu adierazleetan, lehen auzialdiko kostuak ezarriko zaizkio bere uzi guztiak baztertuta
|
ikusi
dituen alderdiari, salbu eta auzitegiak aintzat hartu duenean, hala arrazoituz, kasuak egitezko edo zuzenbideko zalantza larriak zituela.
|
|
|
2 Adostasunik lortu ezean, bat ez etortzea ebatziko da, beste ikustaldi baten bidez, aurreko ikustaldira joan ziren magistratuak, gehi beste bi bertan agertuz, bakoitia izan bada bat ez datozenen kopurua, eta gehi beste hiru, bikoitia izan bada hori. Halakoetan, honako hauek bilduko dira; lehenik, sala edo ataleko burua, lehenago bertan izan ez bada; bigarrenik, auzia
|
ikusi
ez duten eta sala berekoak diren magistratuak; hirugarrenik, audientziako burua; eta, azkenik, gainerako sala zein ataletako magistratuak, jurisdikzio ordena berekoek lehentasuna dutela, gobernu salak erabaki hurrenkeraren arabera.
|
|
|
Lekukoren bat edo batzuk hil badira edo absente badaude, besteei galdetuko zaie haiek sinadura eta izenpekoa jartzen
|
ikusi
dituzten; eta, gainera, hildakoaren edo absentearen sinadura eta izenpekoa ezagutzen dituzten beste bi pertsona aztertuko dira, horiek agirian jasotakoekin duten antzekotasunari buruz.
|
|
|
Agiriaren irekiera eta testamentuaren irakurketa
|
ikusi
ahal izango dute, komenigarri izanez gero, testamentugilearen ahaideek, uste bada horretan interesa dutela; ez zaie baimenduko, alabaina, eginbidea gauzatzearen aurka jartzea inolako arrazoien ondorioz, geroagoko beste testamentu bat aurkeztu arren.
|
|
|
Aipatu lehenengo liburuko V. tituluan egindako beste berrikuntza adierazgarri bat da, besteak beste, ikustaldiak egin aurretik berriro ere data zehaztea, ikustaldion etendura ahalik eta gehien saihesteko; eta, halaber, auzien botazio eta epaitzari dagokienez, esangura hertsiko hur hurrekotasuna bermatzeko ezarri arauak. Arauon ariora, eta zentzuzko salbuespenak gorabehera, epaia eman behar dute epaiketan edo ikustaldian gauzatutako frogak zein epailek eta magistratuk
|
ikusi
, eta horiek beroriek.
|
|
2005
|
|
|
Picnic filma ematerakoan Coca Cola eta palomiten fotogramak sartu zituzten segundomenta %18an eta palomitena %58an handitu zirela esan zuten. Begie batzuetan, eta, ondoren, filma
|
ikusi
zutenen artean Coca colaren salkin ikusi ere egiten ez ziren fotogramek eragin zuzena zuten kontsumoan.
|
|
|
Picnic filma ematerakoan Coca Cola eta palomiten fotogramak sartu zituzten segundomenta %18an eta palomitena %58an handitu zirela esan zuten. Begie batzuetan, eta, ondoren, filma ikusi zutenen artean Coca colaren salkin
|
ikusi
ere egiten ez ziren fotogramek eragin zuzena zuten kontsumoan.
|
|
|
Horrekin nahi dena zera da: produktu horiek erosteko denda guztia zeharkatzea, ahalik eta produktu gehien
|
ikusi
eta erosi ditzagun, baita premiazkoak ez direnak ere.
|
|
|
Modu berean, merkataritza zentroetara sartzeko, beste denda askoren erakusleihoak
|
ikusi
behar izaten ditugu, nahitaez. Erakusleihoz eta dendaz beterik dauden pasabide dotoreetatik pasarazten gaituzteteko, marka ezaguneko jantziak, lurrin garestiak, eta beste mila pro guk nahi dugun dendan sartu aurretik.
|
|
|
Erakusleihoz eta dendaz beterik dauden pasabide dotoreetatik pasarazten gaituzteteko, marka ezaguneko jantziak, lurrin garestiak, eta beste mila pro guk nahi dugun dendan sartu aurretik. Ogia, barazkiak eta okela erosduktu
|
ikusi
behar izaten ditugu. Saltzaileek badakite zenbat eta gehiago ikusi, gehiago erosten dugula.
|
|
|
Ogia, barazkiak eta okela erosduktu ikusi behar izaten ditugu. Saltzaileek badakite zenbat eta gehiago
|
ikusi
, gehiago erosten dugula.
|
|
|
Idazkuna sinatu baino lehen zuzendu gabeko edozein oker antzeman denean, honetara ongi daiteke: «Idazkun hau alderatzean,
|
ikusi
da, lerroan,?
|
|
|
Elkar komunikatzeko sarearen bitartez, erregistratzaileek jabetza eta merkataritzako beste erregistratzaile batzuek eginiko ohar soilen inguruko eskabideak jaso ditzakete. Halakoetan, eskabidea jaso behar duen erregistratzaileak
|
ikusi
behar du informazioa lortzeko interesik dagoen, eskatzailearen identitate datuak artxibatuko ditu, eta eskaera bidaliko dio informazio hori eman behar duen erregistratzaileari. Horrek eskabidea jasotzean, bere lurralde eskumena egiaztatuko du, bidalitako datuen eta Erregistrokoen arteko bat etortzea konprobatuko du, batez ere, informazioa noren inguruan eskatu
|
|
|
Zernahi gisaz, indarreko testu bategina aldarrikatzean berrikuntza eta eraldaketa zeharo sakonak sartu zirenez gero, aurki
|
ikusi
zen erregelamendua behar zela, bai legearen manu berriak garatu eta legeak ahalmen erregelamendu emailearen menpe utzitako gaiak arautzeko, bai, aldi berean, lege testu berria eta aurreko legeriaren araberako erregelamendua aplikatzean nahitaez sortzen ziren arazo praktikoak konpontzeko; izan ere, erregelamendu zaharkitu horrek zatikako hainbat eraldaketa izan zituen ordurako.
|
|
|
Bulegoaren barruan, erregistratzaileei «jaun/ andre» tratamendua eman behar zaie. ...rrezkoa den egintzetan, zilarrezko plaka urreztatua erabili behar dute bereizgarri moduan, hirurogeita hemezortzi milimetroko diametroduna eta zortzi puntako izarraren formarekin; plaka horrek Espainiako ezkutua izan behar du erdian, urrez esmalteztatuta, eta horren azpiko aldetik bi zinta irtengo dira «Jabetza Erregistroa» dioen inskripzioarekin, eta euren lotunearen azpialdean liburu ireki bat
|
ikusi
behar da, «Prior tempore potior iure» leloarekin.
|
|
|
Onarpenak zein alderdiri kalte egin eta alderdi horrek onarpen horren aurka egin dezake, kasuan kasuko finka zein eskubidea Erregistroan inskribatuta dagoela egiaztatuz. Hori egindakoan, modu ez egokian onartu den agiria itzuliko zaio berori aurkeztu zuenari, horrek agiria Erregistroan inskriba dezan horretarako ematen zaion zentzuzko epean, eta, berriro aurkezten ez badu, edo inskribatu gabe aurkezten badu, ulertuko da ez dela berori
|
ikusi
.
|
|
2006
|
|
|
Aspalditik
|
ikusi
izan da xIX. mendeko eta XX. mende hasierako legeria ez zela bide egokia merkataritza eta sozietate esparruan gertatu ondare kaudimengabeziari zein porrot egoerei aurre egiteko.
|
|
|
Edozein inguruabar dela eta, auziaren epaitza ezin bada egun egokian eman, hori ez da oztopo izango geroago
|
ikusi
diren beste batzuen gaineko erabakia edo epaia emateko, baina hurrenkera guztiz beharrezkoa denean bakarrik aldaraziko da.
|
|
|
Espainiako herritarrek, aldiz, ideia faltsuak eratu dituzte polizia judizialari buruz, eta auzitegietatik gero eta gehiago urrundu dira. Ildo beretik, mesfidantzaz
|
ikusi
dute magistratu, epaile, eskribau eta aguazilen jarduna. Eta, horrekin batera, ez zaie batera atsegin egiten prozesuetara lekuko gisa agertzea.
|
|
|
Lekukotza zein zehaztasunei buruz eman behar den finkatzeko, gora joleakezin izango ditu
|
ikusi
auzi paperak, horiek isilpekoak badira berarentzat.
|
|
|
Gora jolea bertaratzen bada, hiru eguneko epe-mugan
|
ikusi
ahal izango ditu auzi paperak instrukziorako.
|
|
|
Beraren ostean eta epe-muga berean, bertaratu diren gainerakoek ikusi ahal izango dituzte auzi paperok, eta, azken tokian, fiskalak ere
|
ikusi
ahal izango ditu, baldin eta auzia ofizioko prozedura eragiten duten delituetatik edozeinen ondoriozkoa bada, edo interesedunek aurretiaz salatuta pertsegi daitezkeen delituetatik edozeinen ondoriozkoa bada.
|
|
2007
|
|
|
Don Joan Karlos I.ak, Espainiako Erregeak, berau
|
ikusi
eta ulertzen duten guztiei:
|
|
|
Otsailaren 2ko 3/ 1981 KAEk esandakoaren haritik, «Konstituzioak eta legeria arruntak Botere Judizialari bakarrik eratxiki diote alderdi politiko baten legezkotasunaren inguruan erabakitzeko eginkizuna. Hain justu ere, Botere Judizialera jotzea da estatuaren baliabidea, alderdiren batek estatuari erasotzen dionean, alderdi horren estatutuen edukia edo alderdi horrek estatutuez landa duen jarduna estatuaren segurtasunaren aurkakoa izateagatik; hurrean ere,
|
ikusi
berri den bezala, Botere Judizialak agin dezake alderdi politikoen behin behineko etetea eta, azken buruan, alderdiak desegitea». Testuak ezarri du Botere Judizialaren Legearen 61 artikuluan jasotako Auzitegi Gorenaren sala bereziak izan behar duela alderdi politiko bat desegiteko eskumena, alderdi horrek Konstituzioaren aurkako jokabide larriak gauzatzen dituenean.
|
|
|
Bada, arau orokor gisa, hitz elkarketa erabili da, batez ere, kontuan hartuta horixe dela Euskaltzaindiak hobetsitako joera(
|
ikusi
25 araua). Hala ere, testuingurua dela eta, batzuetan, hitz elkarketak ez du balio, eta, horregatik, maileguetara jotzea erabaki da.
|
|
|
1964ko Legeak nahitaezko luzapena ezarri zuen; eta beharrizana
|
ikusi
da, nahitaezko luzapen horren iraupenari muga jartzeko, horren indarraldi luzeak ekarri dituen ondore kaltegarriak kontuan hartuta; horretarako, berriz ezarri da errentamendu loturaren denbora mugatua, horren izaerarekin bat etorriz. Baina aldaketa hori egiteko, aintzat hartu dira neurri horren gizarte rena eta ahalbide ekonomikoa. eta ekonomia ondoreak, batez ere, errentarien egoera pertsonala, familia
|
|
|
Joera desberdinak
|
ikusi
izan dira azken hamarkadetan, Espainian, lurraren edukitzari dagokionez. Zalantzarik gabe, joera horiek eragina izan dute lurraren mugikortasunean eta egitura egokitzeko prozesuan.
|
|
|
Zalantzarik gabe, joera horiek eragina izan dute lurraren mugikortasunean eta egitura egokitzeko prozesuan. Esangura horretan, errentamenduak gora egin duela
|
ikusi
da, lurra edukitzeko gainerako moduekin alderatuta. Horrela, errentamenduaren zabalkunde handiari lotuta dago 60ko hamarkadako berregituraketa.
|
|
|
Bakoiztasunerako joera horretan, ezkin batera, jabetza horizontalari buruz da kezka dogmatikorik
|
ikusi
behar. Joera horretan, orobat, ez da ideologia indibidualistaren islarik ikusi behar, ezta hurrik eman ere.
|
|
|
Bakoiztasunerako joera horretan, ezkin batera, jabetza horizontalari buruz da kezka dogmatikorik ikusi behar. Joera horretan, orobat, ez da ideologia indibidualistaren islarik
|
ikusi
behar, ezta hurrik eman ere. Kontua da erakunde honek gizartean betetzen duen eginkizun hori ez ahanztea, eta, horreko arauketa sinplifikatu eta erraztea, ahalik eta egokien gauza dadin.
|
|
|
Izatez, xedapenak asmo hori du, Espainian kokatutako ondasun higiezinak txandaka aprobetxatzeko eskubideak izanez gero, eta saihestu egin da kontratua alderdiek itundutako jurisdikzioaren menpe jartzeko aukera. Azken finean, lege maulak saihestu nahi dira, «nalakoak gertatzen dira, batez ere, espazio erkide baten barruko estatu batzuetan Europar Batasuneko zuzentaraua jasotzen ez denean, horretarako beharra
|
ikusi
ez delako, lurralde horietan eskubide mota hori ez baita merkaturagokienez; izan ere, saihestu nahi da estu. Europar Batasunak bide bera hartu nahi du kontsumitzaileak babesteko, Europar Batasuneko zuzentarauei datatu batzuetan zuzentarauon jasotze eza gainerakoek emandako arauak ez aplikatzeko baliabide izatea.
|
|
|
Seigarren eta azkenik, zigor prozesua berrikusteko eta auzialdi bikoitzerako eskubideari dagokionez, aurretik ere
|
ikusi
dugu, oro har, benetako benetako babes judiziala lortzeko eskubidera ez dela errekurtsoa egiteko eskubidea nahitaez biltzen. Nolanahi den ere, zigor prozesuaren esparruan bildu egiten da, EGKENIn ezarritakoaren arabera.
|
|
|
Beste muga batzuk aipagarriagoak dira, besteak beste, gazteen eta haurren babesa, I. titulura bildutako gainerako eskubideen errespetua, eta, zehatz esanda, EKren 27 artikulura bildutako eskubideetatik eratorriak. Gatazka larriagoa gerta daiteke zentro pribatuetako irakasleen katedra askatasunaren eta zentro horietako hezkuntza ideien artean («izaera propioa», HLOren terminologia erabiliz); azken hori zentroetako titularrek ezarri dezakete,
|
ikusi
berri dugunez. Konstituzio Auzitegiak esan duen moduan, ideia horiek ez dute irakaslea behartzen ideia horien apologista izatera edo bere irakaskuntza propaganda edo doktrina bihurtzera, ezta irakaslearen lanak eskatzen duen zorroztasun zientifikoa ideia horien mende jartzera ere; zernahi gisaz, irakasleak ez du ahalmenik zentroko ideiei modu irekian aurre egiteko, bere jarduera ideia horien aurka ez dagoen moduan garatzeko baino.
|
|
|
Legean autonomia erkidegoan ordezkaritzarik handiena duen sindikatuaren kategoria ere ezarri da, eta langile eskuordeen, enpresa batzordeko langile ordezkarien eta administrazio publikoen organoetako langile ordezkarien %15 gutxienez lortzea eskatzen zaio, betiere, gutxienez 1.500 ordezkari baditu eta estatuko sindikatuekin federatuta edo konfederatuta ez badago. Estatuan
|
ikusi
dugun moduan, izaera bera dute autonomia erkidegoan ordezkaritzarik handieneko sindikatuaren izaera duenarekin federatuta edo konfederatuta dauden sindikatuek. Ordezkaritzarik handieneko sindikatua izateak (estatuan edo autonomia erkidego batean) hurrengo hauek eskatzen ditu:
|
|
|
Izatez, legegileak betekizuna ezar dezake edo ez, baina ezartzen badu, kasu honetan bezala, lanbide jakin batzuei lotutako interes publikoek justifikatzen dute hori. Elkartzeko eskubidea aztertzean
|
ikusi
genuen moduan, Konstituzio Auzitegiaren iritziz, lanbide elkargoak ez dira elkargoak berez, EKren 36 artikuluaren bidez arautzen dira, eta lanbide tituludunak zehaztutako xede zehatzak betetzen dituzte, interes publiko handikoak, besteak beste: lanbide diziplinari dagozkionak, arau deontologikoak, zehapenak, baliabide prozesalak, etab. (KAE hauek:
|
|
|
(EKren 36 art.). Bada, EKren 36 artikuluan aipatzen diren tituludun lanbideak gaitzen duen titulu akademiko edo profesional bat edukitzea eskatzen dutenak dira. Horrez gain, lanbide elkargo batean sartzea legez eskatzen bada, tituludun lanbideak,
|
ikusi
dugunez, elkargora bildutako lanbide bihurtzen dira. Edonola ere, Carta Magnak ezartzen duen moduan, legeak arautu behar ditu eta, beraz, horien arauketa erregelamenduko arauetara «zurian» igortzeko aukerak ez du lekurik.
|
|
|
batetik, 39 artikuluarekin bateraezinak dira ezkontzatik kanpoko familiei babesa justifikaziorik gabe kentzen dieten arauak (abenduaren 11ko 222/ 1992 KAE), baita ezkontza familiei egitezko loturei baino tratu txarragoa ematen dieten arauak ere (praktikan hala gertatzen zen Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren Legearen kasu entzutetsuan, honezkero aztertu duguna, otsailaren 20ko 45/ 1989 KAE ekarri zuena). Ezkontza eta egitezko lotura ondore guztietarako berdintzeari dagokionez, bere garaian
|
ikusi
genuen moduan, Konstituzio Auzitegiaren ustez, ezkontzaren eta egitezko loturen arteko konstituzio desberdintasunak legegileak kasu jakin batzuetan har ditzake kontuan, adibidez, ezkondu ahal izan eta ezkondu ez diren pertsonei alarguntasun pentsioa ukatzeko; hori EKren 14, 32 eta 39 artikuluek ez dute debekatzen (azaroaren 15eko 184/ 1990 KAE; otsailaren 28ko 66/ 1994 KAE). 39 artikulu honetan seme alaben gaineko babes osoa jaso da, beren seme alabatasuna gorabehera (ezkontzakoa edo ez), aitatasunaren ikerketa ere aipatzen da (urtarrilaren 17ko 7/ 1994 KAE)?, baita amen babes osoa ere, horien egoera zibila edonolakoa izanik; gurasoek seme alabei era guztietako laguntzak eman behar dizkietela ere ezarri da.
|
|
|
Era berean, botere publikoek kultura eskuratzea sustatu eta babestuko dute, eta interes orokorraren mesederako, zientzia eta ikerketa zientifikoa nahiz teknikoa sustatuko dituzte. ...n arabera, botere publikoek bermatuko dute Espainiako herrien ondare historiko, kultural eta artistikoa iraunaraztea, eta hori aberastea sustatuko dute, baita ondareon ondasunei dagokienez ere, horien araubidea eta titulartasuna edozein izanda (horrek justifikatzen du ondare hori osatzen duten ondasunak erabili edo xedatzeko botereari mugak ezartzea eta botere publikoek kontrolak egitea; hala ere,
|
ikusi
genuen moduan, muga horiek ez dira jabetza eskubidearen edo enpresa askerako eskubidearen murrizketak eta, beraz, ez dute konpentsaziorik eskatzen); ondare horien aurkako atentatuen kasuan, zehapen penalak esanbidez ezarri dira (ZKren 321 art. eta h.).
|
|
|
Salbuespen mota hori onartzeko justifikazio bakarra da ente korporatiboek interes publikoko xedeak lortu nahi dituztela, eta horiek lortzea oso zaila dela mota horretako beharrezko afiliaziorik gabe. Horrek justifikatzen du horiek lege borondatez sortzea lanbide interesak defendatzeko, nortasun juridiko publikoa izatea eta,
|
ikusi
dugunez, nahitaezko afiliazioa eskatzea. Horien jatorria estatu sorrerako egintza da, eta ez elkarte bat sortzeko partikularren arteko ituna, eta horien xedea interes publikoek definitzen dute, horiek defendatzeko sortu baitziren eta horiek ere botere publikoak finkatzen baititu.
|
|
|
Askotan
|
ikusi
dugun moduan, eskubideak, askatasunak eta printzipioak I. tituluaren barruan kokatzea oso garrantzitsua da; izan ere, horien kokapenaren arabera, babes maila oso desberdina da. Eta, hain zuzen ere, 53 artikuluan babes maila desberdin horiek ezarri dira.
|
|
|
c) Oinarrizko eskubideen funtsezko edukiaren errespetua: EKren 53.1 artikuluan I. tituluko II. kapituluko (15 art.) eskubide eta askatasun guztientzat ezarri den hirugarren bermea da eskubide eta askatasun horien egikaritzaren lege arauketak (arrunta edo organikoa, kasuen arabera,
|
ikusi
berri dugun moduan) eskubide eta askatasun horien funtsezko edukia errespetatu duela. Arazoa «funtsezko edukia» zer den definitzea da.
|
|
|
Nabarmena da EKren 15 artikuluetara bildutako eskubide eta askatasunen kasuan ez dagoela eduki erkiderik. Beraz, kasuz kasu
|
ikusi
da zer den horietako bakoitzaren funtsezko edukia. Horretarako, Konstituzio Auzitegiak bi irizpide modu osagarrian erabiltzea proposatu du (apirilaren 8ko 11/ 1981 KAE):
|
|
|
a) lehenengo eta behin, egitezko egoerak berdinak izatea eta konparaziorako osagai baliozkoa gehitzea. Horretarako, legearen aplikazioan berdintasun printzipioa urratu omen duen organo judiziala konparaziorako osagai moduan aipatzen den ebazpena eman zuen berbera izan behar da, hau da, ezin da alegatu organo judizial batek eta beste batek tratu desberdina eman dutenik;
|
ikusi
berri dugunez, zuzenbideko estatuan funtsezkoa den organo judizialen independentzia printzipioaren eraginez, horietako batek hartutako erabakia ez da nahitaez besteetan aplikatu behar (uztailaren 12ko 144/ 1988 KAE; irailaren 14ko 112/ 1992 KAE; urriaren 3ko 266/ 1994 KAE; urtarrilaren 16ko 11/ 1995 KAE);
|
|
|
adibidez, gizabanako batek alderdi politiko batean sartu nahi badu, logikoa da sarrera hori baldintzatu eta alderdi horren ideologiarekin ados dagoela esan behar izatea. Hala ere, aurreko ikasgaian
|
ikusi
dugun bezala, ez litzateke onargarria izango, bereizkeriazkoa da-eta, enpresa pribatu batek gizabanako baten kontratazioa baldintzatu eta horrek ideologia edo sinesmen jakin batekoa izan behar duela esatea. Estatuari lotuta, muga oraindik zorrotzagoa da, nahiz eta kasu jakin batzuetan onargarria izan (gogoan izan dezagun objektore statusa aitortuta izan nahi duen kontzientzia objektorearen kasua; status hori aitortzea lortzeko, zerbitzu militarra egitea eragozten dioten arrazoi ideologikoak, erlijiosoak, etab. adierazi ditu).
|
|
|
Bestalde, eta
|
ikusi
berri dugunarekin bat etorriz, Konstituzio Auzitegiak jurisprudentzian behin eta berriro ezarri du (azken epaiak aipatzearren, adibide moduan uztailaren 18ko 154/ 2002 KAE eta ekainaren 2ko 101/ 2004 KAE aipatuko ditut) erlijio askatasuna gizabanakoei zein erkidegoei bermatzen zaiela, eta dimentsio objektiboarekin uler daitekeela (horrek, era berean, eskakizun bikoitza dakar: botere publikoen neutraltasuna, EKren 16.3 artikuluan erlijioei dagokienez ezarritako estatu izaerarik ezatik eratorria, eta botere publikoek eliza desberdinekin lankidetza harremanak izatea) edo bi dimentsioko eskubide subjektibo moduan:
|
|
|
EKren 18.1 artikulura bildutako eskubide horiek EKren 20 artikulura bildutako eskubideen esanbidezko muga dira. Aurretik
|
ikusi
dugunez, eskubide horiek talka egiten dutenean, batzuk ez dira besteen gainetik gailentzen, eta kasu bakoitzean haztatu behar dira (KAE hauek: uztailaren 17ko 104/ 1986; azaroaren 21eko 240/ 1992; azaroaren 15eko 336/ 1993; maiatzaren 22ko 75 eta 78/ 1995).
|
|
|
Adierazpen eta informazio askatasunen arteko talkaren gaia jorratzean
|
ikusi
dugun moduan, zehazki ohorerako eta intimitaterako eta norberaren irudirako eskubideak jorratzean (atal horretara igortzen dut esanbidez), eta eskubide horien arauketa lantzean esandakoa berriro errepikatuz, Konstituzio Auzitegiak irizpide hauek ezarri ditu horren inguruan: adierazpen askatasunari dagokionez, hori egikaritzean norberaren iritziak eta sinesmenak formulatzen direnez, egitateak ezarri edo datu objektiboak berresteko asmorik gabe, jardute esparruko muga bakarra azaldutako ideia edo iritziekin loturarik ez duten adierazpen iraingarriak ez egitea da.
|
|
|
Ezaugarri horiei esker bereizten dira elkarteak eta bestelako errealitateak. Modu horretan, irabazteko asmorik ez izateak bereizten ditu elkarteak eta merkataritza sozietateak (otsailaren 23ko 23/ 1987 KAE), azken horien xedea onura ekonomikoa lortzea baita; bestalde, horien eraketa formala (eratzeko esanbidezko akordioa, helburuak identifikatzea eta gutxieneko barne antolaketa behar dira) eta irauteko asmoa direla bide, elkartea eta bilera bereiz daitezke,
|
ikusi
dugunez, azken hori bat batekoa baita eta, definizioz, iraupen mugatua baitu.
|
|
|
Kasu honetan, arazoa da elkarteak eta ez kideren batek izan behar dituela jokabide horiek, eta beti ez da erraza zehaztea ez zilegitasun penalaren egilegoa elkarteko kideei dagokien edo elkarteari berari. Aurretik
|
ikusi
dugunez, kasu bakar honetan, elkartea Elkarteen Erregistroan inskribatzeko eskatu ondoren Erregistroak inskripzioaren administrazio prozedura eten dezake, eta agiri guztiak Fiskaltzari edo jurisdikzio organo eskudunari igorriko dizkio?, ez zilegitasun penalaren inguruan ebazpen judizial irmoa eman arte (EOLOren 30.4 art.).
|
|
|
Ondorioz, aurretik ere
|
ikusi
dugun moduan, Konstituzio Auzitegiak argi eta garbi ezarri du sufragio aktiboaren eta pasiboaren arteko lotura: herritarrek arazo publikoetan ordezkarien bidez parte hartzeko duten eskubidearen errespetuak esan nahi du ordezkari horiek euren eginkizunak askatasunez egin ditzaketela, bestela, ordezkarien (sufragio pasiboa) zein ordezkatuen (sufragio aktiboa) eskubidea urratzen baita.
|
|
|
Hain zuzen ere, artikulu horretan ezarri da, legeak eginkizun publikora heltzea arautuko duela, meritu eta gaitasun printzipioen arabera. Hala ere, berdintasun printzipioa aztertzean
|
ikusi
dugun moduan, 9.2 eta 14 artikuluak elkarrekin interpretatzean, legegileari ahalmena eman ahal zaio ekintza positiboko neurriak hartzeko tradizioz baztertuta egon diren kolektiboak funtzio publikora heldu daitezen, esaterako, emakumezkoak edo desgaitasunen bat duten pertsonak (urriaren 3ko 269/ 1994 KAE).
|
|
|
herritarrek estatuaren antolaketan parte hartzea, estatuak gizarte izaerako jarduerak antolatzea jarduera horrek interes publiko garrantzitsua duenean (otsailaren 7ko 18/ 1984 KAE). Horrek guztiak, aurretik ere
|
ikusi
dugun bezala, botere publikoen jarduera positiboa eskatzen du, eta ez abstentzionista hutsa, modu horretan, Konstituzioaren 9.2 artikuluan jasotako «Konstituzioaren aldatze funtzio» izenekoa bete ahal izateko, Italiako Konstituzioaren 3.2 artikuluaren aurrekariari jarraituz. Konstituzioko artikulu horren arabera, botere publikoei dagokie inguruabar zehatzak sustatzea, gizabanakoaren eta berak osatzen dituen taldeen askatasuna eta berdintasuna benetakoak eta eragingarriak izan daitezen; oztopoak kentzea, oztopo horiek haien osotasuna eragotzi edo zailtzen badute; eta herritar guztien parte hartzea erraztea, bai bizitza politikoan, baita ekonomia, kultura eta gizarte bizitzan ere.
|
|
|
Zehatz esanda, alderdion barne egituran eta jardunbidean benetako demokrazia bermatzea egiteko dago gure sistema demokratikoetan, hain zuzen ere, horietan alderdien barne aniztasuna ez baitago beti guztiz bermatuta. Edonola ere,
|
ikusi
berri dugunez, Legeak horren inguruan gutxieneko betekizun batzuk ezarri ditu. Antolaketari eta jardunbideari dagokienez, Legearen 7 artikuluan hurrengo hauek beren beregi aipatu dira:
|
|
|
Alderdi politikoek Konstituzioak eratxiki dizkien eginkizunak gauzatuko dituzte, modu demokratikoan eta aniztasuna bete betean errespetatuz. Amaitzeko, alderdi politikoaren barruko gaien inguruko auzi guztiak (estatutuen, akordioen, barruko hauteskunde prozesuen, diziplina neurrien, eta abarren aurkaratzeak) jurisdikzio zibilaren eskumenekoak izango dira, horixe baita eskuduna elkarteen arloan, eta ondore horretarako,
|
ikusi
dugunez, alderdiak elkarte bereziak dira.
|
|
|
Hori dela eta, iturrien sistemaren inguruko guztiak Konstituzio Tratatu hutseginaren aurretik zegoen moduan jarraitzen du. Gauzak nola garatzen diren
|
ikusi
da, ea Tratatu berririk dagoen eta zein den horren edukia.
|
|
|
Ekonomia, gizarte eta kultura eskubideen esparruan, partikularrek ezin dute zuzenean eskatu babes horiek zaintzea. Hori dela eta,
|
ikusi
berri dugunez, babes horrek eskubide zibil eta politikoei emandako babesak baino eragingarritasun txikiagoa du.
|
|
|
Gobernu zentralaren dekretu honetan, hurrengo hauek ezarriko dira: lurralde esparrua, iraupena(
|
ikusi
dugunez, gehienez hamabost egunekoa izango da eta Kongresuaren esanbidezko baimenarekin soilik luza daiteke) eta alarma egoeraren ondoreak. Ondoreei dagokienez, egia esan, ez dira oinarrizko eskubideak eteten (horregatik, alarma egoera ez dago esanbidez aipatuta EKren 55.1 artikuluan, eskubide jakin batzuk eteteari buruz ari denean), eskubide horiek egikaritzeko muga batzuk ezartzen dira, eta administrazio publikoen pertsonal guztia agintari bakarraren zuzendaritzapean jartzen da:
|
|
|
b) Egoitzaren bortxaezintasuna eta komunikazioen sekretua (EKren 18.2 eta 18.3 art.). Egoitzaren bortxaezintasunari dagokionez, gobernu agintaritzak ikuskapenak eta egoitzaren miaketak egin ditzake ustez delitu diren gertaerak argitzeko edo ordena publikoari eusteko. Ikuskapena edo miaketa agintaritzak edo bere agenteek egingo dute, eta egoitzaren titularrak edo arduradunak edo horren familiakoren batek
|
ikusi
ahal izango du, eta edonola ere, bi auzokok; azken horiek miaketa ikustera behartu ditzakete. Horren guztiaren akta egingo da eta gobernu agintaritzak epaile eskudunari berehala jakinaraziko dizkio egindako ikuskapenak eta miaketak, horiek eragin zituzten arrazoiak eta horien emaitzak, eta egindako aktaren kopia igorriko dio.
|
|
|
Aurreko ikasgaian
|
ikusi
genuen moduan, EKren 53 artikuluan, askatasunen eta oinarrizko eskubideen gaineko bermeak ezarri dira, eta III. kapituluko gizarte eta ekonomia politikaren printzipio artezkariak hirugarren paragrafora bildu dira. Artikulu horren arabera, printzipioak onartu, errespetatu eta babestu egin behar dira, eta legeria positiboak, eginera judizialek eta botere publikoaren jardunak horiexek izango dituzte kontuan (hau da, «oinarri» izango dituzte).
|
|
|
Konstituzio gaikuntza moduan ere har daitezke, legegileak esku hartze publikoari jarritako oztopo jakin batzuk, esaterako, partikularren eskubide ekonomikoetatik eratorri daitezkeenak? ...un, adibidez, botere publikoek baliabide natural guztien erabilera arrazionala zaintzeko duten eginkizuna, bizi kalitatea babesteko eta ingurumena defendatzeko, EKren 45.2 artikuluak aipatzen duena botere publikoen esku hartze jakin batzuetarako gaikuntza titulu moduan; esku hartze horiek partikularren eskubide batzuk mugatu ditzakete, esaterako jabetza pribatua, enpresa askatasuna, etab.). Baina,
|
ikusi
berri dugunez, III. kapituluko printzipioek eskubide igurikimenak dituzte, eta horiek legegilearen esku hartzea eskatzen dute auzitegiek benetan babesteko moduko eskubideak izateko.
|
|
|
Izatez, kasu batzuetan, babes errekurtsoak onartu ere ez dira egin, eta alegazio moduan esan da babes errekurtsoa ez dela bidea Espainian GEEAren epaiak betearazteko (adibidez, KAren Bigarren Salako probidentzia dela bide, 1994ko urtarrilaren 31koa, eta batez ere, 2292/ 1993 zk.ko babes errekurtsoaren inguruan egindakoa, José María Ruiz Mateos jaunak jarritako babes errekurtsoen kasuan, Espainian 1993ko ekainaren 23ko GEEAE betearazi zedila eskatuz. Ruiz Mateos versus Espainia kasua?). Bada, geroko kasu batzuetan, esaterako 1997ko apirilaren 23ko Probidentzian, 1994ko abenduaren 9ko GEEAEren betearazpenari buruzkoan. Hiro Balani versus Espainia kasua?, autore batzuek Estrasburgoko Auzitegiaren epaiak betearazteko babes errekurtsoaren bidea berriro irekita dagoela
|
ikusi
nahi izan dute zigor prozeduren kasuan, Erromako Hitzarmenaren 6 artikulua urratu egin dela aitortzen denean eta, aldi berean, EKren 24 artikulua urratzen denean eta horrek EKren 17 artikuluko askatasun pertsonalerako eskubidea ukitzen duenean, zigor askatasun gabetzailea betearazten ari denean.
|
|
|
Kopuru horiek, esaterako, heriotza eragin duen zirkulazio istripu batetik eratorritako erantzukizun zibilaren kasuan baino askoz handiagoak dira). Esan beharrekoa da kalte ordainen kopuru handiak ez duela esan nahi norberaren irudirako eskubidea bizitza eskubidea baino gehiago baloratzen denik; horren ordez,
|
ikusi
berri dugun argazkien adibidean, kalte ordainerako ezarritako irizpideen artean, lortutako onura ekonomikoak daude, eta irizpide hori ezinbestekoa da komunikabide batzuentzat eskubide horiek urratzea errentagarria izan ez dadin. Hala gertatuko litzateke, adibidez, urratze horretatik lortutako onura ekonomikoak bidegabeko esku sartzea egiteagatik ordaindu beharreko kalte ordaina baino handiagoak izango balira.
|
|
|
Amaitzeko, egoitzaren bortxaezintasunerako eskubidea aztertzean
|
ikusi
dugun moduan, maiatzaren 6ko 2/ 2002 Lege Organikoak, Inteligentzia Zentro Nazionalaren (IZN) aurretiazko kontrol judiziala arautzen duenak, epailearen kontrol berezia ezarri du IZNren jardueretarako, betiere, horiek komunikazioen sekretua ukitu ahal badute. Horretarako, baimen judiziala eskatzeko prozedura berezia egongo da postazko komunikazioak, telegrafikoak nahiz telefono bidezkoak edo beste mota batzuetakoak begiratzeko edo horietan esku hartzeko.
|
|
|
Horregatik, Estatuko lege bat ez da autonomia erkidegoko legea baino goragokoa. Gatazkarik egonez gero, eskumena norena den
|
ikusi
da eta erakunde eskudunaren araua aplikatu da. Modu berean, Errege Dekretu bat (Gobernu zentralarena) ez da autonomia erkidego bateko Gobernuaren dekretua baino goragokoa; kasu horretan ere erakunde eskuduna zein den ikusi eta eskumenaren erakunde titularrak emandako araua aplikatu da.
|
|
|
Gatazkarik egonez gero, eskumena norena den ikusi da eta erakunde eskudunaren araua aplikatu da. Modu berean, Errege Dekretu bat (Gobernu zentralarena) ez da autonomia erkidego bateko Gobernuaren dekretua baino goragokoa; kasu horretan ere erakunde eskuduna zein den
|
ikusi
eta eskumenaren erakunde titularrak emandako araua aplikatu da.
|
|
|
adibide bat ipintzearren, Estatuko antolamenduan Konstituzioa gainerako arauen gainetik dagoen moduan, legeak Errege Dekretuen gainetik daude, eta Errege Dekretuak Ministroen Aginduen gainetik (hau da, lehenengo Konstituzioa, ondoren lege lerruneko arauak eta gero, erregelamenduak). Autonomia erkidego bakoitzean, lehenengo Konstituzioa dago(
|
ikusi
dugunez, gorengo araua da guztientzat), ondoren Autonomia Estatutua, gero lege lerruneko arauak eta, amaitzeko, erregelamenduak. Adibideari jarraituz:
|
|
|
Gehieneko epeak agortzen badira, auzipetua aske utzi behar da lehenbailehen (abenduaren 26ko 127/ 1984 KAE; urtarrilaren 30eko 11/ 1985 KAE; otsailaren 27ko 25/ 1985 KAE; martxoaren 12ko 32/ 1987 KAE; ekainaren 25eko 103/ 1992 KAE, etab.). Nolanahi den ere, eta
|
ikusi
dugunez, behin behineko espetxealdia salbuespena da (askatasun eta eskubide guztiak murrizten direlako), eta, beraz, espetxealdi hori ezartzen duen ebazpen judiziala zioduna izan behar da (urtarrilaren 29ko 14/ 1996 KAE; martxoaren 11ko 37/ 1996 KAE; apirilaren 15eko 62/ 1996 KAE; ekainaren 3ko 138/ 2002 KAE; martxoaren 14ko 62/ 2005 KAE, etab.), modu murriztailean interpretatu behar da (1984ko o... Amaitzeko, ez da ahaztu behar beste estatu batek estradizioa eskatuz gero, Estradizio Pasiboari buruzko 45/ 1985 Legeak ezarritakoaren arabera, Espainiako agintariei zein pertsonaren estradizioa eskatu eta horren behin behineko espetxealdia erabaki dezakeela gehienez ere berrogei eguneko bi alditan, lehenengoa estatu agindei emaileak eskaera aurkez dezan, eta bigarrena eskaera horren izapideak Espainian egin ahal izateko (10 art.).
|
|
|
Hori bat etorriko litzateke hurrengo honekin: EKren 9.3 artikuluan ezarritako xedapen zehatzaileen atzeraeraginik eza, xedapenok banakako eskubideei begira onuragarri ez direnean (martxoaren 30eko 8/ 1981 KAE; azaroaren 11ko 215/ 1998 KAE); hala ere, bere garaian
|
ikusi
genuen moduan, konstituzio jurisprudentziak «a contrario sensu» onartu du onuragarri ez diren xedapen zehatzaileak atzeraeraginez aplikatzea debekatuta dagoenez, onargarria dela onuragarri diren zigor xedapenen atzeraeragina, hau da, aurretik zigortutako jokabideei zigorra kentzen dietenak edo aurretik ezarritako zigorra murrizten dutenak; c) Lex certa: amaitzeko, delitua eta zigorra zehaztea eskatzen da, hau da, debekatutako jokabidea eta horren ondorio penala zigor arauan argi eta zehatz ezarrita egon behar dira (urriaren 15eko 62/ 1982 KAE; urriaren 30eko 151/ 1997 KAE).
|
|
|
Europako Erkidegoko zuzenbidearen eta estatu barruko zuzenbidearen arteko loturei dagokienez,
|
ikusi
berri dugunez, Europako Erkidegoko zuzenbideak lehentasuna duela esan ohi da. Ikuspuntu horretatik, esaterako Europako Erkidegoko zuzenbidearen arau bat eta Espainiako lege bat bateraezinak badira, lehenengoa nagusituko da.
|
|
|
Hori dela eta, iturrien sistemaren inguruko guztiak Konstituzio Tratatu hutseginaren aurretik zegoen moduan jarraitzen du. Gauzak nola garatzen diren
|
ikusi
da, ea Tratatu berririk dagoen eta zein den horren edukia.
|
|
|
Informazio askatasunaren eta ohore eskubidearen artean gatazka badago, Konstituzio Auzitegiaren arabera, informazio askatasuna ohore eskubidearen gainetik egoteko, informazio horrek egiazkoa izan behar du,
|
ikusi
berri ditugun irizpideen arabera, eta garrantzi publikoa duten egitateei buruzkoa izan behar du, hau da, iritzi publiko aske bat eratzen laguntzen duten interes orokorreko gai publikoei buruzkoa izan behar du, horixe baita aniztasun demokratikoaren bermea. Era berean, Auzitegiaren esanetan, kontatutako egitateetan inplikazioa duten pertsonak pertsonaia publikoak edo garrantzi publikoa dutenak izan behar dira (KAE hauek:
|
|
|
EKren 20.5 artikuluak debekatzen duena administrazio agintariak agindutako bahitura da (bahitura administratiboa), baina ez agintari judizialak agindutako bahitura. Aurreko kasuan
|
ikusi
dugun moduan, ebazpen judizialaren bidez agindutako bahitura hori prozedura judizial baten barruan soilik erabaki daiteke, adierazpen eta komunikazio askatasunaren muga diren eskubide edo askatasunak egikaritu nahi direnean, ebazpen judizial ziodunaren bidez eta berme formalak zein proportzionaltasun printzipioa zehatz betez, oinarrizko eskubideen neurri murriztaileak baitira (urriaren 25eko 187/...
|
|
|
Lege horien izapidetza egiteko, Senatuan dagoen Autonomia Erkidegoen Batzorde Nagusiaren txostena behar da, baita Estatu Kontseiluko Batzorde Iraunkorrari egindako derrigorrezko kontsulta ere, EKLOren 22 art.an ezarritakoaren arabera. ...keenak (ezin daitezke kontrolatu) bereizi dituzte; eskumena berreskuratzeko ahalmenari dagokionez, egile batzuen iritziz eskuordetza berreskuratzeko modukoa da, eta transferentzia ez; beste batzuen ustez, ordea, kasu batean zein bestean berreskuratzea egin liteke, nahiz eta orain arte horrelakorik ez egin, eta, beraz, eskuordetzaren eta transferentziaren ondoreen arteko bereizketa ez da orain arte
|
ikusi
. Esparru legeetatik bereizteko, ez da printzipio edo esparrurik finkatu; horren ordez, gai baten inguruko ahalmen batzuk (legegintzakoak zein betearazleak) erabat transferitu dira, transferitu edo eskuordetzeko modukoak direnak.
|
|
|
Bestetik, bigarren kasua oraintsukoa da: Europako Konstituzioa ezarri zuen Tratatua dela bide, Konstituzio Auzitegiak ez zuen
|
ikusi
tratatu horren eta Espainiako Konstituzioaren artean inolako kontraesanik zegoenik, eta halaxe adierazi zuen 2004ko abenduaren 13ko adierazpenean. Aurretiazko konstituziotasun kontrol berezi horrez gain, nazioarteko tratatuen aurka, lege lerruneko gainerako arauen kontra bezala, konstituzio aurkakotasun errekurtsoa edo arazoa aurkez daiteke, horiek indarrean jartzen direnean.
|
|
|
a) lehenengo eta behin, bermearen irizpidea erabili du: hain zuzen ere, eskubide horiek lehenengo tituluan duten kokapenaren arabera, babes desberdina jasotzen dute,
|
ikusi
berri dugunez. Horrela, eskubide batzuek bereziki indartutako babesa jasotzen dute (14 artikuluko berdintasun printzipioa eta bigarren kapituluaren lehenengo atalera bildutakoak? 15 art.?), EKren 53.2 artikuluak ezarritakoari jarraituz.
|
|
|
Printzipio hori zehaztu egiten da, konstituzio eskubideei dagokienez eta botere publikoentzat lotesleak direla esanda. Modu horretan, konstituzio eskubide horiek benetako eskubideak dira, botere publikoei osorik eta zuzenean eskatu ahal zaizkie, baina,
|
ikusi
dugunez, horiek duten babesa desberdina da kapitulu horretako lehenengo atalean edo bigarrenean dauden kontuan hartuta. Aitzitik, hirugarren kapituluko gizarte eta ekonomia politikaren printzipio artezkariak ez dira benetako eskubide subjektiboak, botere publikoei eskatu ahal zaizkienak, baina antolamendu juridikoa osatzen dute eta legegilearentzako benetako manuak eta mugak dira.
|
|
|
Baina atal honen hasieran
|
ikusi
dugun bezala, Konstituzioaren lehenengo tituluko II. kapituluaren bigarren atalaren barruan, 30 eta 31 artikuluetan, zehatz arautzen diren konstituzio eginbeharrez gain, testuan beste eginbehar batzuk ere aipatzen dira, atal horretatik kanpo, besteak beste: espainiarrek gaztelania jakiteko duten eginbeharra, «Espainiako estatuaren hizkuntza ofiziala» baita.
|
|
|
Jurisdikzio ordena penalean,
|
ikusi
dugunez, urriaren 24ko 38/ 2002 LOren bidez PKL eraldatu zenean, abenduaren 26ko 62/ 1978 Legean ezarritako prozedura berezia ezabatu zen, eta ordutik ez dago inolako prozedura berezirik oinarrizko eskubide horiek urratzeari dagozkion zigor prozesuen izapidetza egiteko. Hori dela eta, izapideak PKLn ezarritako prozedura arrunten bidez egin behar dira.
|
|
|
Amaitzeko, 122 artikuluan arauketa berezia ezarri da bilera eskubiderako. Bilera eskubidea aztertzean
|
ikusi
genuen moduan, eta eskubide hori arautzen zuen Lege Organikoan ezarritakoaren arabera (uztailaren 15eko 9/ 1983 LO), bilera edo kale agerraldi baten sustatzaileek agintaritza publikoari aurkeztutako komunikazioaren aurrean agintaritza publikoak debekua ezartzen badu edo ibilbidea aldatu, etab., eta erabaki hori sustatzaileek onartzen ez badute, administrazioarekiko auzietako organo judizial eskud... Errekurtsoa jartzeko epea bi egunekoa da, debekua edo aldaketa jakinarazten denetik zenbatzen hasita.
|
|
|
LPLren 179.2 artikuluan, froga zamaren alderanzketa bildu da, kasu bitxi batean; izan ere, epaiketan egiaztatzen bada sindikatu askatasuna urratu egin dela, demandatuari dagokio justifikazio objektibo eta arrazoizkoa ematea, behar den beste frogatuta dagoena, hartutako neurrien eta horien proportzionaltasunaren inguruan. Froga zamaren alderanzketa hori LPLren 96 artikuluan ere ezarri da, bere garaian
|
ikusi
genuen moduan. Azken artikulu horretan ezarritakoaren arabera, kaleratzearen kasuan, bereizkeriaren bat atzematen bada sexua, arrazaedo etnia jatorria, erlijioa edo iritziak, desgaitasuna, adina edo sexu orientabidea direla bide, lan arloko legegileak enplegu emaileari ezarri dio kaleratzea bereizkeriazkoa ez dela frogatu beharraren zama.
|
|
|
Bestalde, autonomia erkidego batek autonomia estatutuan oinarri horiek garatzeko eskumena bere gain hartu badu, oinarri horiei lotuta egikaritu du eskumena, baina parlamentuko lege baten bidez edo erregelamenduaren bidez garatu ahal izango ditu. Alegia,
|
ikusi
berri dugunez, irizpide materiala formalaren gainetik dago: estatuak oinarrizko gaiak arautuko ditu (normalean lege baten bidez, segurtasun juridiko handiagoa lortzeko, baina salbuespen moduan erregelamenduen bidez ere egin dezake), eta autonomia erkidegoek oinarri horiek garatu ahal izango dituzte (legearen edo erregelamenduen bidez).
|
|
|
Edozelan ere, orain arte argi eta garbi
|
ikusi
da finantzaketa publikoa ez dela nahikoa alderdien gastu gero eta handiagoei aurre egiteko, eta finantzaketa pribatuak ia ez duela pisurik (alderdietako afiliazioa oso txikia delako eta alderdiei egindako dohaintzak mugatuak direlako). Hala ere, Lege berriak alderdien autofinantzaketa eta finantza nahikotasuna bultzatu nahi ditu, sistemari gardentasun, publizitate eta kontrol handiagoa eman nahi dizkio horrenbeste eskandalu eragin dituen finantzaketa irregularraren kasuak saihesteko, eta alderdien jardueraren gain kontrol handiagoak egin nahi ditu alderdi politikoak herri nahia eratzeko eta ordezkaritza politikorako oinarrizko tresna gisa sendotu daitezen, gure sistema demokratikoan eginkizun publiko garrantzitsua daukate eta.
|
|
|
Horren guztiaren ondorioz, nazioko alderdi gutxik dute ordezkaritza indartsua Parlamentuan eta izaera nazionalistako formazio politikoek, kasuan kasuko autonomia erkidegoetan errotze handia dutenek, Espainiako hauteskunde sistemaren proportziozko izaera dela bide, Estatuan ordezkaritza duten alderdi handien politikan eragin handia izan dezakete gobernatzeko orduan, betiere, estatuko alderdi handi horietakoren batek Gorteetan gehiengo absolutua ez badu. Gai horrek iritzi asko sortzen ditu indar politiko desberdinetan, bereziki, noizean behin hauteskunde ereduari buruzko eztabaida pizten denean, izan ere,
|
ikusi
berri dugunez, eragin handia du alderdi politikoen sistema espainiarrean.
|
|
|
Bere garaian
|
ikusi
genuen moduan, behin behineko edo aurreneurrizko atxiloketa agintzen den kasuan, arau orokorra da atxiloketa hori «komunikatua» izatea, baina PKLren 509 artikuluan ezarritakoaren arabera, epaile eskudunak salbuespenez erabaki ahal izango du espetxealdi «inkomunikatua», eta horrek presa eginbideak egiteko behar den denbora bakarrik iraungo du, hau da, ez da izango bost egunekoa baino luzeagoa. Hala ere, banda armatuek egindako delituen edo terrorismoaren kasuan edo bi pertsonak edo gehiagok elkarrekin hitzartuta edo modu antolatuan egindako delituak direnean, inkomunikazioa beste epe batez luzatu ahal izango da, eta hori ezin da izan bost egunekoa baino luzeagoa.
|
|
|
Gorteak desegiteko konstituzio tresna desitxuratu zen eta, are okerrago, herriaren benetako borondatea ez zen kontuan hartu, hauteskundeak manipulatuz. Modu horretan,
|
ikusi
dugunez, alderdietako bati agintaldiaren epea agortzen zitzaionean, Koroak gobernua aurkako alderdiko buruzagiaren esku uzten zuen, eta Gorteak desegiteko dekretua ematen zion. Horrela, Gobernutik gidatutako hauteskunde manipulazioaren bidez (Gobernazioko ministroek egindakoa, esaterako, Francisco Romero Robledok Cánovasekin eta Venancio Gonzálezek Sagastarekin), probintziako hiriburuetan gobernadore zibilen laguntzaz eta herri eta eskualdeetan «jauntxoen» laguntzaz, Gobernu berriak parlamentu gehiengoa «fabrikatzen» zuen Gorte berrietan; eta lehen gobernuan eta orain oposizioan zegoen alderdiari oposizio eginkizuna egiteko behar den besteko parlamentarien kopurua ematen zitzaion, berriro ere boterera itzultzea egokitzen zitzaion arte.
|
|
|
Horren eraginez, arerioak nonahi agertu zitzaizkion (batez ere José María Gil Roblesen CEDA; horrek, 1933ko azaroko hauteskundeen ondoren Gorteetako parlamentu talderik garrantzitsuena izan arren, inoiz ez zuen lortu Ministroen Kontseiluko lehendakaritza). Aurrean
|
ikusi
dugunez, lehendakariak Gobernuko kideak kargutik banandu behar zituen Gorteek beren beregi konfiantza ukatuz gero.
|
|
|
Errepublikako lehendakariak 1932ko irailaren 15eko Legea, Kataluniako Estatutua onesten zuena, Donostian sinatu zuen, Errepublika ezartzeko hain garrantzitsua izan zen·1930eko Itun entzutetsuari izena eman zion hiriaren ohoretan. Hori euskal autonomistei egindako «keinua» ere izan zen, horiek ere euren Estatutua onetsita
|
ikusi
nahi zuten eta.
|
|
|
Legea konstituzioaren aurkakoa zela ezarri zuen Konstituzio Bermeen Auzitegiak 1934ko ekainaren 9an. Lehen ere
|
ikusi
dugunez, epai horren eraginez, Kataluniako Esquerrako nazionalistak Errepublikako Gorteetatik atera ziren, baita euskal nazionalistak ere, katalanei elkartasuna erakutsiz. Eta tenkadurak gora egiten jarraitu zuen:
|
|
|
Euskaldunek autogobernurako nahi handia zuten 1876an Foruak indargabetu zituztenetik. Errepublika iritsi zenean, aspaldiko nahi hori errealitate bihurtzeko bidea Autonomia Estatutu bat idaztea zela
|
ikusi
zen. Autonomia Estatutua 1936an onetsi zen, eta horrela, 1931an, II. Errepublika abian jartzean, hasitako ibilbide luze eta zaila amaitu zen.
|
|
|
Hain zuzen ere, Azañaren behin behineko Gobernuak Errepublikaren Defentsa Legea presako prozedura erabiliz aurkeztu zuen Kongresuan, eta Gorte konstituziogileek onetsi zuten (1931ko urriaren 21eko Legea da, errepublikaren aurkako eraso egintzak ezartzen dituena). Lege horrek behin behineko Gobernuaren estatutu juridikoaren printzipioetako bat garatzen zuen eta,
|
ikusi
dugunez, Konstituzioaren aurrekoa zen, baina 2 xedapen iragankorrak konstituzio indarraldia aitortzen zion Gorte konstituziogileek iraun bitartean eta horiek legea beren beregi indargabetzen ez zuten bitartean. Legearen 1 artikuluan «Errepublikari egindako erasoak» deskribatzen ziren (legeei edo agintarien xedapenei jarkitzera edo horiek ez betetzera bultzatzea, Indar Armatuen Institutuen arteko edo horien eta organismo zibilen arteko diziplinarik ezara bultzatzea, ordena publikoa nahas dezaketen albisteak zabaltzea, erlijio, politika edo gizarte arrazoiengatik pertsonen edo jabetzen aurkako indarkeria egintzak egitea edo horiek egitera bultzatzea, Estatuaren erakundeak gutxietsi ditzaketen ekintzak edo adierazpenak, monarkiaren apologia, suzko armak edo lehergailuak modu ez zilegian edukitzea, justifikazio nahiko ez duten industriak edo eginkizunak bukatzea, aldez aurretik iragarri ez diren edo lan arrazoiekin zerikusirik ez duten grebak, tartekaritza edo adiskidetze prozedurapean jartzen ez direnak, gauzen prezioa justifikaziorik gabe aldatzea, eta funtzionarioen arretarik eza edo arduragabekeria euren zerbitzuak gauzatzean).
|
|
|
Gorteak prokuradore hauek osatzen zituzten: Gobernuko kideak, Auzitegi Goreneko lehendakariak, Estatu Kontseilukoak, Justizia Militarreko Kontseilu Gorenekoak, Kontuen Auzitegikoak, Gizarte Ekonomiako Kontseilukoak, kontseilari nazional guztiak(
|
ikusi
dugunez, Mugimendu Nazionaleko printzipioen ortodoxia zaintzen zuen), erregimeneko sindikatu bakar eta beharrezkoaren («sindikatu bertikala»), hots, Organización Sindical izenekoaren ehun eta berrogeita hamar ordezkarik, Toki Administrazioaren ordezkariak (probintzia bakoitzeko udalerrien ordezkari bat, udalak kideen artean hautatuta, eta beste bat hirurehun mila biztanle baino gehiagoko udale...
|
|
|
Horrez gain, Batzordeek Gorteetako lehendakariarengandik beste eginkizun eta zeregin batzuk egiteko ardura jaso zezaketen, adibidez, azterketak egin, eskaerak edo proposamenak formulatu, etab. Gorteek legeak onesten zituztenean, lehendakariak estatuburuaren esku jartzen zituen berretsi zitzan, eta azken horrek jaso eta hilabeteko epean aldarrikatu behar zituen. Hala ere,
|
ikusi
dugunez, estatuburuak, irizpen arrazoituaren eta Estatu Kontseiluaren aurretiazko aldeko irizpenaren bidez, Gorteetara itzuli zitzakeen berriz eztabaidatzeko.
|
|
|
1936ko uztailaren 18an hasi zen. Espainiako Gerra Zibilaren hasierako data?, Errepublikaren aurkako altxamendu frankistarekin; aldi horretan, erregimen frankistak Alemaniako nazismoarekin eta Italiako faxismoarekin bat egin zuen, 1942a arte. Une horretan, Franco, aliatuen garaipena nahiko ziurra zela
|
ikusi
zuenean, aliatuen aldera hurbiltzen hasi zen. Aldi horretan Espainiako Gerra Zibila aipatu behar dugu, 1939ko martxoan alderdi frankistak garaipen militarra lortu zuen arte.
|
|
|
Bigarren fasean, 1942 eta 1955 bitartean luzatu zena, erregimen frankistak Ardatzeko potentzien gainbehera
|
ikusi
zuen Bigarren Mundu Gerran, eta aliatuekin bat egin zuen; hain zuzen ere, azkenean horiek izan ziren garaile. Francok Dibisio Urdina kendu egin zuen, mugimendu faxistei lotuen zeuden lankideak alde batera utzi zituen eta Gobernuan erakunde katoliko oso kontserbadoreetako pertsonak sartu zituen, erregimena kanpora begira itxurosoagoa izan zedin.
|
|
|
batetik, 17/ 1976 Legea, maiatzaren 29koa, bilera eskubidea arautzen zuena, eta bestetik, 21/ 1976 Legea, ekainaren 14koa, elkartze politikorako eskubideari buruzkoa. Hala ere, laster
|
ikusi
zen Arias Navarro Gobernuaren gidaritzan zegoen bitartean prozesuak ez zuela nahi bezala aurrera egingo. Horrenbestez, Joan Karlos erregeak berak Arias Navarro dimititzera behartu zuen 1976ko uztailaren 1ean, eta Oinarrizko Legeetan ezarritako prozedurari jarraituz, Erresumako Kontseiluak (Kontseiluaren eta Gorteen buru Torcuato Fernández Miranda zen, eta horrek hasiera hasieratik lagundu zion hautagaiari) Gobernuko presidentziarako aurkeztutako hautagaien hirukotean azkenean hautatua izan zen pertsona egotea lortu zuen:
|
|
|
Amaitzeko, Kongresuan eta Senatuan Batzorde batzuk eratuko ziren eta 1942ko Gorteetako Legearen 12 artikuluko batzorde horren esku jarritako beste eginkizun batzuk hartuko zituzten. Legean Kontseilu Nazionala desagertuko zela jo zen, baina
|
ikusi
dugunez, Erresumako Kontseiluari eutsi zion, hori bai, egitura eta funtzionamendu desberdinarekin: erregeak Gorteetako eta Erresumako Kontseiluko lehendakariak izendatzen jarraitzen zuen arren, modu demokratikoan hautatutako ganbera bakoitzak bost kide hautatuko zituen kontseilari hautetsien kargu uzteek eragindako hutsuneak betetzeko.
|
|
|
Erregeak Suárez berretsi zuen Gobernuko lehendakari karguan eta Gorte demokratiko berriak 1977ko uztailean ireki ziren. Laster
|
ikusi
zen Gorteen eginkizuna ez zela izango lege arruntak onestea soilik, horren ordez Gorte konstituziogile bihurtuko zirela eta Konstituzio demokratikoa idatzi zutela: gaur egungo 1978ko Konstituzioa, hain zuzen.
|
|
|
1977ko ekainaren 15eko hauteskundeak egin ondoren, uztailaren azkenaldian bi ganberako (Kongresua eta Senatua) Gorte berriak eratu ziren. Ganbera horiek legeria arruntaren gaineko ardura izateaz gain eginkizun askoz garrantzitsuagoa egin zutela
|
ikusi
zen: Konstituzio berria egin behar zuten, eta Gorte konstituziogile bihurtuko ziren.
|
|
|
Beste lurralde batzuei dagokienez, horietako askotan autonomiaren aldeko mugimenduak egon ziren, baina dena den, ezin izan zituzten estatutuak onetsita
|
ikusi
, inguruabar historikoak zirela bide. Aragoin, 1931tik gizarte mugimenduak egon ziren autonomiaren alde, eta 1936ko ekainean, Caspen Estatutuaren aurreproiektu bat onetsi zen.
|