|
2000
|
|
|
Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua baino. Ez gaitezen nahas; eskubide
|
hori
ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan.
|
|
|
Nazio batek ez baditu bere egoeran ikusten zio handiak arrazoi politikoari jarraitzeko, zuhurtasun handiz jokatuko du, arrazoi zibila gidaritzat hartzen badu. Arrazoi
|
hori
ez doa inoren aurka, elkarren arteko lehiakeriak baztertu eta familien arteko gorrotoak saihesten baititu. Aitzitik, horrek, gizakien arteko neba arrebatasuna eta justizia izpiritua zabaldu eta gizartearen harmonia orokorra bermatzen du.
|
|
|
Doktrinaren interpretazioa legeen esanahi egiazkoa ulertzea da, lege horiek zentzuz aplikatzeko eta halaber, legerik ezean, horiek ere ordezkatzeko. Interpretazio mota
|
hori
ez balego, nola asmatuko litzateke epailearen zeregina betetzea?
|
|
|
Hau da, inoiz ez da ziurtasunik emango. Aldiz, esparru teorikoan
|
hori
ez da gertatzen. Gardentasunaren bila jardun bitartean —kontzeptu argi eta bereizien bilaketan—, ezagutza hutsezina aurkitzeko ibilbidean, Discours de la methode [Metodoaren diskurtsoa] liburuaren bigarren zatian, ikerketa teorikoak egia ulertu eta giza ezagutzari oinarri finkoa eskain diezaiokeela erakusten zuen Descartesek —jakina, oinarri metafisikoen gain metodo egokia eta justifikatua onartzen bada—.
|
|
|
Etika zuzena denari edo ez denari buruzko ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota
|
hori
ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten beren burua.
|
|
|
izan ere, esaten badugu bat bestea baino hobea dela, orduan oraindik aurkeztu gabeko balio sistemaren bat aurresuposatzen ari gara jada. Eta
|
hori
ez da zilegi, enuntziatu etikoei aplikatuz gero analisi logikoak erakusten duen moduan. Etika arauemaile edo normatiboaren enuntziatuek, Zirkulukoen arabera, ez zeukaten esanahi teorikorik, hau da, ez ziren enuntziatu zientifikoak.
|
|
|
1) gauzen begirada eternala bizitza zoriontsuaren sekretua da; 2) ez dago zoriontasunaren teoriarik; 3) zoriontasunerako bidea logikak seinalatzen du; 4) bide hori estetikak betetzen du; 5) etikak jasotzen du gizabanakoa bizitza zoriontsuraino; 6) erlijioak ahaleginak egiten ditu Jainkoa bizitza zoriontsutik jaisteko. Liburuaren berezitasuna zuzentasuna eta onestasuna dira (eta
|
hori
ez da gutxi gaurko kultur industrian).
|
|
|
(Honek erakusten du zer oinarri mota eduki dezakeen halako kezkak.) Orain suposatu, kasu, interpretazio bakun bat ematen dela: norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra lortzeko egin dute zozketa, eta
|
hori
ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu. Eta, azalpen honen bidez, Beltaneko jaiak benetan bere misterioa galduko luke, baldin eta polizia eta lapurrena bezalako joko arruntetatik bereizten ez badugu bai ekintzan bai izaeran.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, maiz balio guztiak (etika, estetika, erlijioa, kultura eta beste hainbat) sare batean sartu nahi ditugu, metodologia batean, errezeta liburu batean, behin betiko. Baina, zoritxarrez edo zorionez,
|
hori
ez da posible. Ez daukagu bizitzeko behin betiko bide zuzenik, ezta errezeta libururik ere.
|
|
2001
|
|
|
mundua espazioan mugatua balitz, muga horietatik haraindi espazio hutsa besterik ez legoke. Baina orduan munduaren eta espazio huts horren arteko harremana ezin da ulertu, zeren espazio
|
hori
ez dago inon, ez dago beste espazio batean eta, beraz, ez dauka zentzurik munduaren mugapenaz hitz egiteak.
|
|
|
Idatzi zuen, bai," adigai hutsen taula osoa dela eta honek adimen hutsaren alor osoa erabat jasotzen duela" (A64/ B89 (E108)). Baina uzi
|
hori
ez du inoiz benetan frogatzen. Bestalde, ordea, judizio modu hauek eta ez beste batzuk zergatik ditugun galdetu ondoren ez du erantzunik aurkitzen (eta berdin espazioaz eta denboraz).
|
|
|
Ezin da irudikatu espaziorik ez egotea; bai, ordea, espazioan gauzarik ez dagoela. Baina ezintasun
|
hori
ez da psikologikoa eta, beraz, enpirikoa, gure gogamenaren ahalmen berezien ondorio soila, baizik eta egiturazkoa. Gure errepresentazioen baldintza batez ari gara, eta" gure" esaten den neurrian baldintza subjektiboez ari garela esan daiteke, baina ez gustua edo kolorea subjektiboak diren zentzu berean, zeren ezinezkoa baita oro har espaziorik gabeko errepresentazioa.
|
|
|
Arrazoimenaren printzipio erregulatzailea da, ez eratzailea, eta honen arabera esperientziaren barneko ezein muga da azken mugatzat hartu. ' Maximum’
|
hori
ez da inoiz ‘datum’ izango, baizik eta ‘dabile’ besterik ez. Esperientziak ez du mugarik eta ez da mugagabea, ekimena baita.
|
|
|
Baina sentsuetako aniztasun soilean bizitzea ezinezkoa da, ezta lehen une batean ere. Enpirismo soilean geratzeko nahi
|
hori
ez dator bat gizakiok dugun ezagutza moduarekin. Alemaniar filosofia osoa enpirismo zakar horren kritika gisa uler daiteke.
|
|
|
Giza askatasun handiena sustatuko duen konstituzioa ideia soil bat da, esan genezake, baina: ideiak aurkezten duen ‘maximum’
|
hori
ez bada lortzen ere, egokia da gizakien legeen egitura pixkanaka bere betegintzarrera hurbiltzeko; hor gainera ez dago mugarik, askatasuna baita autua.
|
|
|
Eta egin behar
|
hori
ez datza arrazoimenak determinaturiko nahimenean, arrazoimenaren eta ororen erro den gogoan bertan baizik, maitagogoan.
|
|
|
Gogoa gogoaren kontra ari. Maitagogoa, bere gogoko dena egin/ maite ordez, bere adimenezko ideia bat burutzen ari izaten da; maitagarria maite ordez, bestelako idoloren bat jasotzen dihardu, edo idolo bihurtzen, burutzen, maitatzen —sasimaitatzen— Idolo
|
hori
ez da beti norbera; batzuetan beste pertsona bat da, edo talde bat, edo giza eremu bat, edo ideia handiren bat. Baina beti ere idolo bat.
|
|
|
Beste askotan adimenak eskaintzen dion egia epaigai
|
hori
ez du gogoko, ez du onesten. Horrela gertatzen zaigu gure bizitzan mila bider eta eratan, zerbait onestera —ontzat, egiatzat edo edertzat— edo egitera bultzatzen gaituztenean arrazoi adimenez gaitzetsi ezin itxurazkoen argitan.
|
|
|
Baina maitagogoak ezagutu/ epaitu egiten du gura hori asetzea maitatzea den ala ez. Maitatzea, nire burua maitatzea, kopa
|
hori
ez edatea izango da. Baina ez edateko jakin egin behar dut kopa hori edatea ez dela maitatzea, maitatzearen kontrakoa baino.
|
|
2002
|
|
|
Pentsatzen jarrita, baina, objekzio
|
hori
ez da, inondik ere, dirudien bezain gogorra, oso gogoan edukitzekoa baita ikusleen arreta preso guztien artera banatzen dela, alegia, ikuskizuna ez dagoela preso bakoitzera mugatuta. Beraz, leotzetan giltzapeturik dauden presoek ere, eskaintzen zaien ikuskizunaz jabetuta, dute inoiz pentsatu ikuskizun horretan aktoreak eurak direnik; beste alde batetik, gainera, ez dago ezer errazagorik presoei mozorro bana ematea baino; horrela lortuko da, nahiz ez den komeni presoa behar baino gehiago lotsaraztea, delitu abstraktuegia askozaz konkretuagoa den lotsaizun publikoaren menpe gelditzea.
|
|
2003
|
|
|
— Zu beti berdin, Apolodoro, beti zeure buruaz eta besteez gaizki esaka ari zara, eta badirudi besterik gabe den denak, Sokrates salbu, tamalgarritzat jotzen dituzula zugandik hasita. Eta nondik jasoko ote zenuen ‘biguna’ ezizen
|
hori
ez dakit nik, solasaldietan beti horrelakoxea baitzara, zeure buruarekin eta besteekin haserretzen zara, Sokratesekin ezik.
|
|
|
Ikusten duzue Sokratesek ederrak maitatzera jotzen duela, eta beti beraien inguruan ibili eta liluratuta egoten dela, eta beste aldetik orokorrean ez duela ezer ezagutzen ezta jakiten ere. Bere itxura
|
hori
ez al da sileno baten berezkoa. Oso gainera.
|
|
|
Jeneralek saria niri eman zidaten bataila izan zenean, gizakietako beste inork ez baininduen salbatu berak baizik, zaurituta nengoela ez ninduelako bertan behera utzi nahi izan, aitzitik neure armak eta ni neu salbatu gine tuen. Eta nik, Sokrates, orduan ere saria zuri emateko eskatu nien jeneralei, eta
|
hori
ez didazu ez aurpegiratuko ezta gezurra diodala esango ere. Baina jeneralek nire bikaintasunari begira saria niri eman nahi zidatela, jeneralak baino aldekoago gertatu zinen zu zeu nik jasotzeko saria zure ordez.
|
|
|
Kontuan hartuz gero agerian maitatzea ezkutuan baino ederrago dela esaten dela, eta batez ere jatorrenak eta onenak, nahiz eta besteak baino itsusiago izan, eta guztiek maitaleari ematen dioten adore harrigarria, ezer lotsagarririk egingo ez balu bezala, eta maitea bereganatzea edertzat jotzen dela eta ez bereganatzea lotsagarritzat, eta usadioak aukera ematen duela maitea bereganatzen saiatzeko ekintza harrie garriak egiten dituen maitalea ere laudatzeko. Norbait
|
hori
ezik beste edozer gauzaren atzetik joateagatik eta lortu nahian ekintza horiek egitera ausartuko balitz, filosofiaren irain handienak jasoko lituzke. 183 Baina batek norbaitengandik dirua hartu edo kargu ala beste edozein agintetan jardun nahian maitaleek maiteekiko egiten dituzten ekintza berberak egin nahi izango balitu, eskaeretan erreguak eta arrenak egin, zinak egin, ateen aurrean etzan eta esklabo batek ere onartuko ez lituzkeen esklabotzak onartu nahi izan, bai lagunek eta bai etsaiek ekintza horrela egitea eragotziko liokete, azken hauek koipekeria eta doilorkeriaz gaitzetsiz, eta besteek errieta egin eta b ekintzez lotsatuz.
|
|
|
Gure artean usadio baita, maitaleek maiteekiko nahita edozein esklabotza jasan dezaketen bezala koipekeria edota kritikagarri izan gabe, beste boronc datezko esklabotza mota bakarra gelditzen da ez kritikagarria; bertutearen ingurukoa alegia. Gure artean arau baita norbaitek jakintzaren batean edo bertutearen beste atalen batean beste baten bidez hobe bihurtuko delakoan berau zerbitzatu nahi badu, borondatezko esklabotza
|
hori
ez lotsagarri ez koipekeria ez izatea. Bi lege hauek bat egin behar dute, mutilekiko maitasunari buruzkoak eta filosofia eta besd te bertuteei buruzkoak, maiteak maitaleari atsegin egitea eder gertatuko bada.
|
|
|
Beste guztietan ordea, engainatua gertatu ala ez, lotsagarri da. Bat, aberats delakoan maitaleari atse185 gin eman ondoren, engainatua gertatuko balitz eta, maitalea behartsu agertuta, dirurik jasoko ez balu, hala ere ez da gutxiago lotsagarri, horrelakoak berea agerian jarri duela baitirudi, diruagatik edonori edozein zerbitzu egingo liokeela alegia, eta
|
hori
ez da eder. Arrazonamendu beragatik, maitale onari atsegin eman diolakoan eta bera ere maitalearekiko bere estimuaren bidez hobea izango delakoan, hura gaizb to eta bertute gabea agertuta bat engainatua gertatuko balitz, hala ere eder da iruzurra; horrek ere berea erakutsi duela baitirudi, bertuteagatik eta hobea bihurtzearren edonorentzat edozertarako prest egongo litzatekeela alegia, eta hori berriz gauza guztietatik ederrena da.
|
|
|
Bi adibide horiek erregela batzuen eta besteen arteko desberdintasuna erakusten digute, alegia, ekitatea lehen kolpean erakusten duten erregelen eta ekitate hori arrazoinamenduen bidez ondorioztatzen duten erregelen artekoa. Adibide horiek eta beste batzuk ikusita, badirudi ekitate naturalak ageriko erabakia hartzen ez duenean, erabaki bat zein bestea har daitekeela erregelatzat, erabakiok elkarren kontrakoak izan arren; horrenbestez, erregela
|
hori
ez litzateke naturala izango, nahierarakoa baizik. Guztiarekin, egia da ekitate naturalaren printzipioren batek eratzen dituela izaera horretako erregela guztiak, erromatar zuzenbidean hain ugariak direnak eta elkarren kontrako bi iritzietatik baten alde egiten dutenak; ulertzen da, gainera, halakoak ez direla nahierarako lege hutsak, ezpada lege naturalak, eta halakoetan ekitatea gailendu dela, horrek kasuan kasuko erabakia ekarrita.
|
|
|
Ildo berari ekinez, lege horiek guztiak zentzutasun idatziarekin identifikatzen ditugu; bestela esanda, legeok izango lirateke zentzutasunak elkarren aurkako irizpenen artean aukeratutakoak. Haatik, nahierarako legeen kasuan, xedapenen kontrako zerbait ezarriko balitz,
|
hori
ez litzateke egongo ekitate printzipioen aurka. Esaterako, zuzentasun naturalari begira, berdin da laudemioak salmenta kasuetan bakarrik ordaindu behar izatea, edo besterentze guztietan ordaintzea; ezkonsaria handiagoa eskatzea ohituraz, edo horretarako, esanbidezko ituna egitea.
|
|
|
Horrela, oinordetzara aldi berean alabak zein semeak deitzen dituen legea lege naturala da bete betean. Juduen artean, alabaina, lege
|
hori
ez zen erabiltzen, Jainkoak emaniko beste lege baten indarraren ondorioz; lege horren ariora, semerik izanez gero, alabak ez ziren gurasoen oinordeko. Eta Jainkoak erabaki beharreko autua izan zen beste hau:
|
|
|
Esan zitekeen alabak baztertzen zituen lege
|
hori
ez zela Zuzenbide naturaleko legea edo, behintzat, indarrik gabe utzi ahal zela. Hori gorabehera, argi dago Zuzenbide naturalarekin bat zetorrela eta betidanik bat etorri dela hurrengoa:
|
|
|
alabak ere, seme alaben taldean izatean, gurasoen oinordeko izan behar direla, eta Zuzenbide naturala ezin daitekeela indargabetu. Aipatu adibidearen inguruan, ezin ahantz daiteke ekitate naturalaren beste printzipio batek ere alabei semeekin batera oinordeko izateko aukera kentzen ziela, baina horrekin ez zitzaien kalterik egiten alabei, oinordeko izateko eskubidearen ordez, legeak ezkonsaria ematen zielako;
|
hori
ez zuzena izan beharrean, guztiz naturaltzat hartzen zen, ezkonsari horren bitartez nebei utzitako abantailen modukoak aurkitu ahal zituztelako alabek euren familia berrian. Guk ere antzeko eskubideak ikus ditzakegu zenbait probintziatan; halakoetan, alabek ezkonsaria jasotzen dute gurasoengandik, eta horrekin, haien ondasunen gaineko eskubideei uko egiten diete, are gehiago, ab intestato oinordeko izateko eskubidea ere galtzen dute, batik bat, nebekin batera agertzen badira, edo eskubide horri uko egin badiote.
|
|
|
42 Gaiok arautu eta horien ondoriozko autuak konpontzen dituzten legeak zuzenbide zibil izenarekin ezagutzen dira oro har. Nolanahi den ere, ideia
|
hori
ez da guztiz zehatza, horren barruan zuzenbide publiko, jendeen zuzenbide edota zuzenbide kanonikoarekin lotutako gauza asko sartuko liratekeelako. Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan, jendeen zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke.
|
|
|
Zuzenbide zibilaren inguruan izan behar den ideiari helduta, hauxe aipatu behar da: gure artean, zuzenbide horren barruan ez dira bakarrik sartzen hiri edo herri bakoitzaren legeak, eta kontrara, kontzeptu
|
hori
ez zaie zabaldu behar gizabanakoek eztabaida ditzaketen negozio guztiei. Izatez, bereizketa nabaria egiten dugu zuzenbide zibilaren eta kanonikoaren artean, berebat, ohitura eta ordenantzen artean.
|
|
|
Adibide
|
hori
ez da aipatu juriskontsulto ospetsu horren merezimendua gutxiesteko, erabaki horren oinarria erromatarren antzinako jurisprudentziaren printzipioetan baitzegoen; printzipio horiei ekinez, testamentu bidez xedatzeko askatasunaren alde egin zen, eta hasieran, askatasun hori zela bide, gurasoek jarauntsirik gabe utz zitzaketen euren seme alabak, ezelako arrazoirik aipatu gabe. Printzipio horren ildotik, Papinianok ondoko zorroztasuna asmatu zuen:
|
|
|
semeak edo alabak ez zuen ama jaraunsgabetzen; aitzitik, aitak quia pater hoc ei fecit. Horrenbestez, erabakiaren oinarria zen ondasunak testamentu bidez xedatzeko zegoen askatasun mugagabea, askatasun horrek seme alaben seniparteari kalte egin arren; printzipio
|
hori
ez da Zuzenbide naturaleko erregela, ezta gure legeriaren barneko araua ere. Horregatik, ezin daiteke erregela moduan hartu harako zorroztasuna, alegia, printzipio hori erabilita, seniparteak kentzeko balio duen zorroztasuna, bai seme alabei gurasoen ondasunen gaineko senipartea, bai amari seme edo alabaren ondasunen gainekoa kentzeko balio duena.
|
|
|
lehendabizikoa lehen legeen espirituak eratzen du; bigarrena, berriz, nork bere burua maitatzearen ondorioa da. Alabaina, bereizketa
|
hori
ez da guztiz zehatza, ezin daitekeelako esan adiskidetasun oro mota batekoa edo bestekoa denik. Arean ere, gutxi dira lehen legeen espirituan oinarritzen diren adiskidetasunak.
|
|
|
6 Argiro argiro atzeman daitezke, orobat, guraso eta seme alaben arteko maitasuna adiskidetasunetik bereizteko arrazoiak. Alde batetik, maitasun
|
hori
ez da elkarrekikoa, seme alabek euren adina dela-eta maitatzeko gaitasunik ez duten bitartean. Eta, beste alde batetik, maitasun horren ezaugarriek ere areagotu egiten dute bereizketa; izanez ere, gizabanakoek ez dute aukeratzen nor izango den euren guraso, seme edo alaba, baina euren arteko maitasunaren oinarriak askoz ere sendoagoak dira adiskidetasunik estu eta irmoenarenak baino.
|
|
|
7 Adiskidetasunaren gaineko hausnarketa labur eta orokor horiek ageri agerian jartzen dute zein diren adiskidetasun horren izaera eta ondorioak. Baina
|
hori
ez denez lege zibilen gaia, ez dira xehetasunez azaldu behar adiskideen arteko eginbeharrei buruzko erregela bereziak. Nahikoa da aztertzea adiskidetasunak zer nolako loturak dituen gizartearen ordenarekin.
|
|
|
Edozein modutan ere, ñabardurak egin behar, erromatar zuzenbide
|
hori
ez baita, besterik gabe, Frantzian onartzeko modukoa, Zorroztasun hori koka daiteke ezin onartuzko zaizkigun erromatar zuzenbidearen beste askoren artean; egin eginean ere, Frantzian noizbait erromatar zuzenbidea aipatu bada, hori arrazoi idatzi moduan errespetatzen dugulako da, eta zorroztasun horiek Zuzenbide naturalaren kontrakoak izanik, arrazoi horren kontrakoak ere badira. (Legeen Tratatua, XI, 24)
|
|
|
9 Aintzat har dezagun elektrizitatearen lehen paradigma
|
hori
ez zela 1800 urtera arte guztiz eraginkorra izan, bateriaren aurkikuntzak eta efektu elektrokimikoen ugalketak teoria elektrikoaren baitako iraultza bat hasi zutenean. Iraultza horretatik paradigma berria agertu zen arte, elektrizitateari buruzko literatura, bereziki Ingalaterran, XVIII. mendearen lehen erdiko berezko tonura leheneratu zen alderdi askotan.
|
|
|
Badirudi balorazio horiek Feyerabend Popperren ondoan kokatzen dutela. Baina
|
hori
ez da horrela. Zientziaren garapena arauen ezabatzeari eta metodoen gaitzespenari esker ematen bada, orduan, Feyerabenden arabera, beti edukiko genuke aukera ongi finkatutako teoria eta emaitza esperimentalak sistematikoki ezeztatzen dituen metodo kontrainduktibo baten arauak jarraitzeko.
|
|
|
Munduaren mapa ugari dago, errealitatearen mapa anitz, asko elkartezinak; modu asko errealitatea ikusteko. Eta egoera
|
hori
ez da txarra, dio Feyerabendek. Zientziaren baitan aurkikuntza ez dago metodo finko bati lotuta, gure errepresentazioak ez dira bide bakar batetik lortzen.
|
|
|
Batuak edo Erresuma Batua bezalako estatu aurreratuetan, bost urteko epe bakoitzeko %10 igotzeraino. Igoera
|
hori
ez zen hurrengo hamarkadan gelditu. Orduan, erritmo apalagoan joan arren, inbertsio maila oso altuak mantendu ziren 1980ko hamarkadara ailegatu arte, hots, lehenengo mozketa zorrotzen garaia.
|
|
|
Hala ere, arazo mota
|
hori
ez da paradigma batek berori onartzen duen komunitateari botatzen dion erronka. Beti daude esparru asko non suposatzen den paradigma batek lan egin dezakeela, nahiz eta, egiaz, horietan inoiz aplikatu ez den.
|
|
|
Zientzi ikerkuntza normalduaren eredu
|
hori
ez dago, seguru asko, gehiago jorratu beharrik leku honetan, baina badira horri dagozkion bi puntu orain aipatu beharrekoak. Lehenik, aipatutako arazo guztiak paradigmaren menpeko arazoak ziren, eta sarritan modu askotara.
|
|
|
Ez da arraroa, beraz, zientzia helduko profesional batek bere gain hartzen dituen arazoak (edo puzzleak) paradigma batekiko konpromiso sakona eskatzea. Eta, zorionez, konpromiso
|
hori
ez da arinkeriaz hausten. Esperientziak erakusten duenez, ia kasu guztietan, bai banakoaren bai talde profesionalaren etengabeko ahaleginek arazo setatienak ere ebaztea lortzen dute paradigmaren baitan.
|
|
|
Proposamen jakin batzuk noiz edo noiz eztabaidatzen dira, eta bozketaren bat iradokitzen da. Baina prozedura
|
hori
ez da hedatzen teoria orokor eta zientzi gertakarietaraino. Gizarte modernoa ‘kopernikarra’ da ez kopernikanismoa bozketapean jarri delako, eztabaida demokratiko bat ezarri zaiolako eta gero gehiengo soil batek bozkatu duelako; ‘kopernikarra’ da zientzialariak kopernikarrak direlako eta beren kosmologia garai batean gotzain eta kardinalen kosmologia onartu ohi zen bezain akritikoki onartzen delako.
|
|
2004
|
|
|
Honela, bada, pentsamenduaren oinarrizko egitura unibertsalaren bila dabilela, zalantzarik zalantza, Ni hutsaren aurkikuntzak eman dio helduleku argi eta segurua. Ni horretan aurkitu du instantzia bat beharrezkoa dena edozein ezagutze prozesu razionali ekiteko; baina
|
hori
ez da nahikoa izango, berak ez du zalantza prozesua hasi bere Ni hutsean geratzeko eta naturaren munduari bizkarra emateko. Ez dugu ahaztu behar zientzia errealitate naturalei dagokiela eta zientzia, eta ez fedea, dela, berak oinarritu gura duena.
|
|
|
Hasteko, onartu beharra daukagu zalantzaren bidearen garrantzia, baita lehentasuna ere, edozein ekimen filosofikotan. Izan ere, zalantzarako joera
|
hori
ez da Descartesen bereizgarri esklusiboa izango, berak modu eredugarrian baliatu zuen arren. Era batera edo bestera filosofiari ezinbestekoa zaion urratsa da.
|
|
|
Nor bere buruaren jabe izateko beharrezkoak diren baldintzak mugatu nahiko ditu, ezagutza ahalezkoa egiten duten baldintzak, alegia. Berarentzat oinarri
|
hori
ez da aurkituko ez ametsetan nagoela, ez haluzinazioak ditudanean eta ezta fedearen menpe bizi naizenean ere, baina ezta iratzarrita eta erne nagoenean ere. Horren guztiaren aurreko zerbaitetan aurkitu ditugu horren zuztarrak, hots, arrazoimenean.
|
|
|
lehen aulkiaren gainean geunden eta orain aulkitik bi metrora gaude etxeko liburutegiaren ondoan. Aristotelesentzat lekuz aldatze
|
hori
ez litzateke azalduko harreman horren bidez; haatik, geure gorputzari dagokion kontu hutsa izango litzateke. Berarentzat substantziak izango dira mundutik higituko diren gai fisikoak, bakoitza bere lege fisiko propioekin, higitzeko lege bereziekin, eta substantzia horietako bat lurrera jausten bada, berez lurrerantz joateko joera duelako izango da, lege fisikoa gorputz fisikoaren baitan egongo da-eta.
|
|
|
Bestalde, barrukotasun
|
hori
ez letzake, Descartesentzat, nire sentimenetan, oroimenean edo nahimenean; hauek guztiak adimenaren, pentsamenduaren, funtzioak izango dira, baina zalantzan jar daitezke eta neuk jar ditzaket, gainera, zalantzan, nahasgarriak direlako eta kanpokotasunaren menpe daudelako. Sentimenek, oroimenak, irudimenak ez digute utziko ezer banandu eta ebidente bezala bururatzen, irudiaren menpeko izango dira eta gaiak nahastuta atzemango dituzte.
|
|
|
Errealitatearen eta hizkuntzaren arteko isomorfismoan datza, hain zuzen ere, hizkuntzaren ahalmen eta izaera irudikatzailea. Isomorfismo
|
hori
ez balego, errealitatea litzateke inolaz ere irudikatu eta, horrenbestez, litzateke ezagutu; hartara, mundua ez litzateke mundu izango, ez eta gizakia gizaki. Wittgensteinen hitzez esateko:
|
|
|
" Baina [perpaus: logos] oro ez da adierazpenezkoa [apofantikos], zerbaiten egiaztapena edo gezurtapena dadukana dateke soil soilik horrelakorik; perpaus guztietan
|
hori
ez da gertatzen: adibidez, otoitza perpaus bat da, baina ez da egiazko ez faltsu.
|
|
|
Fregeren adibideaz baliatuko gara dioguna argitzeko. Fregek erakutsi duenez, goizeko artizarraren zentzua eta gaueko artizarrarena ezberdinak dira, nahiz erreferentzia berdina izan biek; bego, baina erreferentzia
|
hori
ez da denotazio hutsa, testuingururik gabeko objektu bat bailitzan, zeren ortzian ikuskizun dugun artizarra baita, goizean nahiz gauean. Izan ere, ortzian ikuskizun izatea ukatu ezinezko testuinguru bat da, perpausen testuinguru baten balioa duena.
|
|
|
Izan ere, ortzian ikuskizun izatea ukatu ezinezko testuinguru bat da, perpausen testuinguru baten balioa duena. Hartara, erreferentzia
|
hori
ez da zentzurik gabea, nahiz zentzu hori ez izan ‘goizeko artizarra’ edo ‘gaueko artizarraren’ zentzu zehatz bera. Gure ustez, praktikan nekez oso suerta daiteke batere zentzurik gabeko izenik erabiltzea mintzatzerakoan.
|
|
|
Izan ere, ortzian ikuskizun izatea ukatu ezinezko testuinguru bat da, perpausen testuinguru baten balioa duena. Hartara, erreferentzia hori ez da zentzurik gabea, nahiz zentzu
|
hori
ez izan ‘goizeko artizarra’ edo ‘gaueko artizarraren’ zentzu zehatz bera. Gure ustez, praktikan nekez oso suerta daiteke batere zentzurik gabeko izenik erabiltzea mintzatzerakoan.
|
|
|
a) objektua ezagutzen badut (demagun mahai bat dela), hauxe erantzungo dut funtsean: ‘Mahai bat da’ Eta erantzun hori emango dut nahiz eta objektu konkretu
|
hori
ez dudan lehenago inoiz ikusi, hots, nahiz eta mahai hori ez dudan inoiz ikusi. Baina erantzun hori eman ahal izateko, objektu konkretu horren ezaugarri (ezagut garri) nagusiak ezagun egin zaizkit, jada beste antzeko objektu ezagunetan hauteman ditudalako.
|
|
|
a) objektua ezagutzen badut (demagun mahai bat dela), hauxe erantzungo dut funtsean: ‘Mahai bat da’ Eta erantzun hori emango dut nahiz eta objektu konkretu hori ez dudan lehenago inoiz ikusi, hots, nahiz eta mahai
|
hori
ez dudan inoiz ikusi. Baina erantzun hori eman ahal izateko, objektu konkretu horren ezaugarri (ezagut garri) nagusiak ezagun egin zaizkit, jada beste antzeko objektu ezagunetan hauteman ditudalako.
|
|
|
Zentzu
|
hori
ez datzala haren baitan, hartatik kanpo baizik.12
|
|
|
Edo bestela esanik, zeri esker jakin dezake zuzen ala oker obratzen duela? Gizakia izaki etiko bat delako, zoon ethikon delako, esango zukeen Aristotelesek, nahiz formulazio
|
hori
ez zuen inoiz izkiriatu. Gizakia izaki etikoa dela diogunean zer esan nahi ote dugu?
|
|
|
Baina errealitatera egokitzerakoan, errealitatea bera (gauzak eta bere burua) egokitu egiten du, hots, egoki egiten ahalegintzen da, bere egiten duen neurrian. Egokitze eta beretze
|
hori
ez datorkio egina edo emana, animaliei bezala, egin egin behar du, errealitatea berarentzat erreal (itate) eginez eta, hartara, bere burua errealizatuz. Egokitzapen errealizatzaile —eta orobat sortzaile, ikusiko dugunez— horretan datza, hain zuzen ere, gizakiaren dimentsio etikoa.
|
|
|
Gizakiaren bereizgarrien artean bere jarduera espezifikoa nabarmendu dugu lehenago. Jarduera
|
hori
ez da, ikusia dugunez, mekanikoa eta pasiboa, guztiz aktiboa eta sortzailea baizik. Hemen ere errotikako dialektika batek bizi du eta barne zeharkatzen du gizakia:
|
|
|
Sortzetik beretik, bere ingurua eta bere burua (bere gorputz atal eta gaitasunetarik hasita) etengabe neurtzeko jaidura du gizakumeak. Neurketa
|
hori
ez da neurketa soil bat," balio erantsi" bat dakar beti. Hobeki eta zehatzago esanez, gizakiaren neurketa oro, ohartuki edo oharkabean, balioespen bat da beti, hots, balorazio bat.
|
|
2005
|
|
|
44 Edonondik begiratuta ere, oinarri
|
hori
ez da unibertsala eta horixe agertzen da justizian ere. Haren aurkakoak, handiagora eta txikiagora, ezin zituen aurkitu pasioan eta horren ondorengo ekintzan.
|
|
|
lege horrek, gomendatu baino, agindu egiten digu ez dela zilegi manuei lepo ematea, eta, hala eginez gero, zigorra jasoko dugula. Esaten digu, orobat, borondate onekoa dela perfekziorik handiena bilatzea, eta perfekzio
|
hori
ez dela saririk gabe geratuko.
|
|
|
Lehenengoetatik hainbat gauza hartzen ditut, euren arrazoiak, askotan, bikainak baitira, zuzenbide naturala zer den egiaztatzeko, eta, ez horretarako bakarrik, baita jendeen zuzenbidea zer den egiaztatzeko ere. Maiztasun berberarekin, lekukotza asko ematen dituzte; baina, hori egitean, izenak nahasten dituzte, eta okerrago dena, jendeen zuzenbide deitzen diote herri zehatz batzuen zuzenbide besterik ez denari, zuzenbide
|
hori
ez baita adostasunez onartu, baizik eta imitazioz edo ustekabean. Eta benetan jendeen zuzenbidea dena sarritan zuzenbide erromatarrarekin nahastean aztertzen dute De captivis eta Postliminia kapituluetan ikus daitekeen bezala.
|
|
|
11 Izatez, esandako
|
hori
ez litzateke gertatuko, deliturik larriena egiteke onar ezin daitekeen zerbait onartuko bagenu ere, hala nola Jaungoikorik ez dela edota horrek gizakumearen kezkarik ez duela. Arrazoimenak eta etengabeko tradizioak aurkakoa pentsarazi digute, hau da, horren izatea eta egotea.
|
|
|
Izatez, esandako
|
hori
ez litzateke gertatuko, deliturik larriena egiteke onar ezin daitekeen zerbait onartuko bagenu ere, hala nola Jaungoikorik ez dela edota horrek gizakumearen kezkarik ez duela. Arrazoimenak eta etengabeko tradizioak aurkakoa pentsarazi digute, hau da, horren izatea eta egotea.
|
|
2006
|
|
|
Hortaz, adimenak badu zeregina giza ekintzaren esparruan. Alabaina, azkeneko helburua finkatze aldera adimena antzua da, helburu
|
hori
ez baita ezeren bitartekorik.
|
|
|
Hortaz, adimenak badu zeregina giza ekintzaren esparruan. Alabaina, azkeneko helburua finkatze aldera adimena antzua da, helburu
|
hori
ez baita ezeren bitartekorik.
|
|
|
Hizlari horren diskurtsoaren analisia egin lukeen beste garai bateko edo beste nazio bateko kritikariak zirkunstantzia horiek guztiak kontuan hartu lituzke, eta bere burua entzuleriaren kokapen berean jarri luke diskurtsoaren gaineko judizio egiazko bat eratze aldera. Antzera, lan bat publikoarengana zuzentzen denean, nahiz eta ni egilearen adiskidea edo etsaia izan, egoera
|
hori
ez dut kontuan hartu behar; aintzat hartu behar dut neure burua, baina gizaki gisa, zentzu orokorrean ulertuta, eta ahal den neurrian ahantzi behar ditut nire izate partikularra eta nire zirkunstantziak. Aurreiritzien mendean dagoen pertsonak ez du betetzen baldintza hori, eta bere kokapenari eusten tematzen da; ez du bere burua kokatzen obrak duen ikuspuntuan; obra beste garai eta nazio bateko pertsonengana zuzenduta baldin badago, haien ikuspegia eta aurreiritziak ez ditu aintzat hartuko.
|
|
|
Egarriak gaudenean, edo minez edo gaixo, zerbait sumatzen dugu (gogo egoera batean gaude), baina sumatzen dugun horrek ez dio beste ezeri so egiten, ez du beste ezer errepresentatzen. Badirudi gogo egoera
|
hori
ez dela intentzionala. Aitzitik, uste bat dudanean (Jon etorriko delako ustea, kasu) gogo egoera batean nago; eta gogo egoera horrek eduki bat dauka, Jon etorriko dela errepresentatzen duen edukia, hain zuzen ere.
|
|
|
Humeren ustean, pertsona batek esaten duena pertsona horren ezaugarrien eta izaeraren zeinua da. Alabaina, zeinu
|
hori
ez da guztiz fidagarria. Pertsona horrek egiten duena, halaber, pertsona horren ezaugarrien eta izaeraren zeinua da.
|
|
|
Zenbait filosofok beroaren kasuan ezezko erantzuna emango lukete.23 Gauza beroak identifikatze aldera, guk sumatzen dugun beroaren sentipena baliagarria izan daitekeela egia bada ere, sentipen
|
hori
ez da ezinbestekoa beroa identifika dezagun. Berez, beroa fenomeno natural bat da, eta zientzialariek esan digute fenomeno hori errealitatean zertan den, gure sentipenik aipatu gabe.
|
|
|
Esate baterako, zuhaitz batek bere sortzailea suntsitzen duenean (sortzaile horren gainean hazi delako), ez dugu moralki txartzat hartzen beraren jokabidea, nahiz eta jokabide
|
hori
ez den egokitzen arestian aipatu printzipiora. Razionalista batek zuhaitzek ez dutela nahimenik eta, ondorioz, haien jokabideak ezin direla moralki ebaluatu esan lezake.
|
|
|
Grina horien guztien deskribapen kausala egiten du Humek, deskribapen konplexua. Dena dela, esan beharra dago deskribapen kausal
|
hori
ez dela interpretatu behar analisi logiko gisa. Grinak, jatorrizko inpresioak bezalaxe, ezin dira analizatu edo deskonposatu, bakunak baitira.
|
|
|
Nire interpretazioan, balio moralak eta sentimenduak ezin dira identifikatu. Bien arteko lotura ezin da ukatu, baina lotura
|
hori
ez da identitatea. Ikusi dugun eran, lotura konplexua da, besteak beste, arrazoimenaren eta irudimenaren parte hartzea eskatzen duena, hain zuzen ere, ikuspuntu tinko eta orokorra finkatze aldera.
|
|
|
Agian, zer den barregarria, eta zer ez, erlatiboa da. Baina erlatibismo
|
hori
ez da arriskutsua. Arazoak arazo, Humek balio moralei dagokienez ez du onartzen horrelakorik, ezta, modu ahulago batean, balio estetikoei dagokienez ere.
|
|
|
Denbora molde honek zulatu egiten du mundu hori, iraganeko ezerezera etengabe igaroaraziz. Askatasunaren denbora ez da mundu horren suntsitzea baizik; eta mundu erreal suntsigarririk ez balego, denbora
|
hori
ez litzateke ezer, ez legoke halako denborarik. Beraz, baden denbora espazio erreal edo mundu espazial batean enpirikoki existitzen den zerbait da.
|
|
|
Zentzu honetan mintzo da Kojeve denbora historikoan etorkizunak duen lehentasunaz. Baina
|
hori
ez da aski. Demagun une hartan bertan beste nerabe erromatar bat dabilela txango, mundua mendean hartzea amets, edo megalomano bat, adiera klinikoan, proiektu bat daukana, Zesarrena bezalakoa.
|
|
|
Orain biren arteko pitxerrak zerbait izaten jarraituko balu, baina, bitartean, pitxer izateari utziko balio, hautsiriko zerbait hori bestelakotu eta osorik zen zerbait horretatik guztiz bereizi eta desberdinduko litzateke. Baina, horrela balitz," hautsiriko zerbait"
|
hori
ez litzateke pitxer hautsia izango, eta pitxer bat ez litzateke inoiz hautsiko, Kojeveren hipotesiak eta zentzunak dioenaren aurka.
|
|
|
Alabaina, Kojevek oroitarazten digu" egia" adieren izankidetasun gisa definitzeak ez gintuzkeela asaldatu behar, ez baitago bertan geure filosofia tradiziorako eskandalagarria den deus. Izan ere, izankidetasun
|
hori
ez da Platonek bere Sofista n aipatzen duen" generoen interbarneraketa, elkarrekikotasun edo komunitate" ospetsua baizik. Bestalde, Demokritok Peri Panton izeneko liburu bat idatzi ei zuen, Guztiaz euskaraz.
|
|
|
ez du benetako etorkizunik. Halatan, emaitza
|
hori
ez da benetako gertaera historiko bat, ez da denboran barneko benetako une batean gertatuko. Ez baita izango ezein giza emaitza.
|
|
|
Baina bestetik Liburu
|
hori
ez da gizaki bat izango. Aldatu gabe agertuko du bere edukia.
|
|
|
Kojeveren iritziz, baliteke eginahal politiko biok Sokratesen irakaskuntza filosofikoa izatea jatorri. Egia da
|
hori
ez dela hipotesi historiko hutsa baino. Baina, Kojeveren irakurketaren arabera, Alexandroren egintzek hipotesi hau onargarri bilakatzen dute.
|
|
2007
|
|
|
• Pitagoras: metempsikosiaren teoriarekin lekua irabazten du filosofoen artean19, teoria
|
hori
ez baita dogma kamutsa, oinarri enpirikoak darabiltzan eta zorroztasunez esplikatzen duen teoria razional bat baizik20: psyche an kokatzen du giza kontzientzia eta nortasuna21.
|
|
|
Lorpen
|
hori
ez zen behaketari esker egin, esan bezala: arrazoimenaren indarraz baizik.
|
|
|
gure hizkuntz politika kudeatzeko erak ezberdinak izan daitezke, bai, baina zaila da euskararen normalizazioaren zentzua kolokan jartzea, hain zuzen erabat normala delako batek bere hizkuntzan bizi nahi izatea eta bigarren mailako bezala tratatua izan nahi ez izatea. Ez dugu ahaztu behar, baina, euskalduntze bidean jarri nahi dugun beste
|
hori
ez dela hutsetik hasten —berau bere jatorrizko hizkuntzarekiko lotua dago jada—, eta, horrenbestez, bere eskubide pertsonalak kontuan hartu dira ere euskararen inguruko eskubideak aldarrikatzerakoan. Horregatik, bada, euskararen normalizazio prozesua, neurri handi batean, belaunaldi mailako prozesu gisa ulertu behar da, non euskararen aldeko" presioa" —diskriminazio positiboa— eta" erakarpena" —lotura afektiboa— elkarrekin uztartu diren.
|
|
|
Gaizki ulertua izateak berak egoera deserosoa sortzen du, hain justu, gaitzetsia eta ukatua izatearen egoera. Hizlariak, gutxienez, hanka sartzeko arriskua du, eta,
|
hori
ez bada, bai nabarmen geratzeko arriskua, eta, hemendik harantz, mintzakideari —berori gaiztoa denean— armak eskura emateko arriskua, zeinak horrek haren kontra erabili ahal izango dituen. Zentzuzkoago eta zuhurrago da beti ezer ez esatea eta batek bere burua zehaztugabeko isiltasunaren atzean ezkutatzea.
|
|
2008
|
|
|
— Sentipenaren bidez begietsitako edo errepresentatutako Norberaz at subjektu hutsa bereziki izena da izen gisa, bata adigaigabe hutsala izendatzen duena. Horregatik, erabilgarria izan daiteke adibidez Jainkoaren izena alde batera uztea, zeren hitz
|
hori
ez baita bitartegabe aldi berean adigai, baizik eta benetako izena, oinarrian datzan subjektuaren lasaitasun finkoa. Aitzitik, adibidez, izateak, edo Batak, subjektuak berak ere, eta abarrek bitartegabe adigaiak iradokitzen dituzte.
|
|
|
" Barneko begieste jainkotiarren aldaretik zerbait berria asmatzen eta baieztatzen da" 3 esaldiarekin Schellingengandik bereiztu nahi zuen. Hala ere, Hegelen urrutiratze
|
hori
ez da berria Fenomenologia n, jadanik Differenzschriften (1801) agertzen da.
|
|
|
agerpenaren mundua eta errealitate sakonaren, agerpenetik haratagokoa den mundua. Eta
|
hori
ez da posible sentipenaren munduan, mundu esentziala, printzipioz, agerpenetik edo sentipenetik" haratago" ezarrita baitago; horregatik ezin da behatu.
|
|
|
Logika bakarra da, errealitatea bakarra den heinean. Baina logika
|
hori
ez da formala, edukia ere logikari dagokio. Logikak, esan dezakegu, pentsamenduaren formak" sistematizatzen" ditu gauzekin lotuta dauden heinean, eta forma horiek hizkuntzan bere aztarnak utzi dituzten heinean.
|
|
|
— Aldez hark negatiboki jokatzen du atzemandako edukiaren aurrean, badaki hori errefusatzen eta suntsitzen. Edukia
|
hori
ez dela ulertzea negatibo dena besterik ez da, azkena da, bere buruaren gainetik eduki berri batera igarotzen ez dena, baizik eta berriro eduki bat izatearren nonbaitetik beste zerbait hartu behar duena. Hura nia hutsera doan islapena da, bere jakitearen harropuzkeria.
|
|
|
Hausnarketa horrek bere negatibotasuna eduki gisa lortzen ez duenez,
|
hori
ez dago gauzan, baizik eta beti haren gainetik; hark irudikatzen du hustasunaren baieztapenaren eskutik edukiz gainezka dagoen edozein ulermen baino harago iritsi dela. Alderantziz, lehenago erakutsi denez, pentsatze aditzailean negatibo dena edukiari berari dagokio eta positibo dena da bai haren higidura immanente eta determinazio gisa baita haren osoki gisa ere.
|
|
2009
|
|
|
Horregatik ez dugu interpretatu behar Nietzscheren perspektibismoa adiera naturalistan, hots, giza adimenari egotz dakiokeen berezko mugapen gisa. Gizakiak errealitatean parte hartzen du eragiketa, praktika, jarduera, estrategia batzuetan, eta horren ondorio da perspektibismo kognoszitiboa; beste aldetik, perspektibismo
|
hori
ez da izaera edo nortasun jakin baten araberakoa, historiko politikoa baizik.
|
|
|
Aitortuko dugu, era berean," estrukturalismo" hitza belaunaldi fenomenologikoak" jokaera" edo" jokabide" adieraz (Gestalt, modu organizistan, zernahi ororekin" osotasun bizi" bat bezala loturik dagoela dioen nozio erromantikoari legokiokeen moduan) erabili izan duela. Hemen adiera
|
hori
ez da bidezko. Aipagai dugun garaietan" estruktura" terminoari Frantzian hiruna interpretazio eta aplikazio eman zaizkio:
|
|
|
Komunitate aske bat, ezeren aurretik, norbanakoen" asoziazio askea" da! " Gizarte era zehatz baten barruan eta gizarte horri esker, norbanakoak natura eskuratzea da produkzioa" 41 Indibidualizazio
|
hori
ez da lehen gizadiaren mitoetara itzultzen; produkzio kapitalistaren, lan merkatuaren bidez burutu den lur eta odolaren loturen deuseztapenaren," mendekotasun materialean oinarritzen den independentzia materialaren" emaitza historikoa da.
|
|
|
Psikologia klasikoaren subjektu razional eta kontzientearen krisiak jauzi egin du klasearen errepresentazio alegorikora, izan ere klasea baitzen historiaren subjektua. Alabaina,
|
hori
ez da aski arrazoia galdutako subjektibitatea" kategoria sozio profesionaletara" edota nork bere hondar utopia lantzen duen subjektu pribatuez osaturiko aniztasun amorfo batera murrizteko.
|