|
2015
|
|
|
“NORK hil du Andoni Egaña” komikia aldizkari honen ehungarren ale berezia izan zen, eta tolosarrak Patxi Gallego eta Xabi Payak egindako lanari buruz
|
hitz
egin zuen larunbatean ETBn. Irakurgai arin gisa definitu zuen, polizia nobela generoaren baitan kokatu zuen, eta komikia ez da soilik umeentzat defendatu.
|
|
|
Ironiaz irakurtzen dudala diot, hain zuzen, nondik eta amaren aldetik egin zidalako klixeak ihes, emakumearenetik, hain juxtu gerora hain tentuz jorratu nahi izan dudan alde horretatik, literatura badelako errealitateko prozesuez
|
hitz
egiteko bide, gertagarria islatzeko gauza, alegia, gertatzea espero dena; baina gertagarriak badakarrelako, era berean, beste adiera bat, alegia, gertatzen ez dena baina gerta litekeena, eta, zentzu horretan ere, bada gertagarria islatzeko gauza idaztea eta, berdin zait, kantatzea, bada gauzak beste modu batekoak izan daitezkeela irudikatzen hasteko esparrua, eta nolakoak.
|
|
|
Ai! Haiek
|
hitz
egingo balute! Zenbat kontu kontatzeko… Baina ez zen agur bakarra izan.
|
|
|
Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda. Ingelesez
|
hitz
egiten zuen, nola bestela. Ezer ulertu ezinik, egoera larria zela ohartu nintzen segituan.
|
|
|
Gizonezkoek uste izan dute jakin dutela emozio bat une jakin batean ez adierazten. Badirudi historiaurreaz
|
hitz
egiten ari naizela, baina, gaur egun, hori oraindik gertatzen da”, segitu zuen. Bertsolaritzak ere balio du aurrez azaldutakoa argitzeko:
|
|
2016
|
|
|
Gure etxean, esaterako, gurasoek beti oso garbi esan dute ez zirela durangarrak. Gurasoek kontatzen dute garai hartan Durangon hiru familia zeudela euskaraz
|
hitz
egiten zutenak, ez gehiago. Guk ez dugu diktaduraren garaia bizi gure azalean, baina oso presente izan dugu gure egunerokoan.
|
|
|
Zadgen ildotik erantzunez, nire bi aititek bizi izan zuten gerra. Gure aitite batek –nahiz eta askoren aukera ezer ez kontatzea izan den–, asko
|
hitz
egiten zidan umezaroko eta gaztaroko kontuez, eta baita gerraz ere. Ni umetan desiatzen egoten nintzen gaixotzeko, aitite etortzeko ni zaintzera, bere kontuak kontatzen zizkidalako.
|
|
|
Xabierrek bi paper egiten zituen, adibidez. Ni babesle lanetan, eta Joxe Mari Berasategi Txapas ere atera zen obra hartan, nahiz eta ez zuen
|
hitz
egiten. Bera da, egun, taldeko aktore profesional bakarra.
|
|
|
“Oso interesgarria izango da eta esperientzia aberasgarri horretatik asko ikasiko dugu. Gainera, ziur norbaitek zerbait prestatu eta landu duela gaien inguruan, baina justu gurekin
|
hitz
egin duenak ez zekien. Ziur baietz, bertsozale elkartean denerako dago lantalderen bat eta gure gaiak lantzen laguntzeko ere egongo da, bai horixe.
|
|
|
Ez dute maila gorena edukiko, baina galesa eurentzat hizkuntza naturala da. Ez dute kontzientzia batetik abiatuta
|
hitz
egiten, hizkuntza salbatzeko eta abar, euren hizkuntza delako baizik. Nik horiengana iritsi nahi dut.
|
|
|
Nekatuta nago jende ezjakinarekin
|
hitz
egiten. Askok ez dakite ezer tradizioaz, ez Cynghaneddi buruz, baina aldatu egin nahi dute.
|
|
|
Nik kantatzen dut jendea konturarazteko: pobre izatea ez dagoela legearen kontra, galestarrez
|
hitz
egitea ez dagoela legearen kontra, ahula izatea ez dagoela legearen kontra, errefuxiatu izateak ez duela izan behar ilegala, pertsonak ez direla ilegalak… Zeren, jendeari burua jan zaio eta jendeak errepikatzen ditu komunikabideetan entzundako gauzak.
|
|
|
Lehen pertsona tantak azaltzen ziren aterpetxeko ateetatik, hots gehiago egiten zuten tanta batzuek besteek baino. Austriarrak mendi puntatik herrira bezala
|
hitz
egiten zuten, Galeskoek ezpainetatik belarrira.
|
|
|
Eroriez eta heroiez
|
hitz
egiten duzue. Zuek zenbat eta zer duzue eroritik, eta zenbat eta zer heroitik?
|
|
|
Kontua da Joxan Agirrek
|
hitz
egin zigula aldizkariaren edukien proiektuaren gainean eta Xanti Jakak diru baliabideak nondik nora lor zitezkeenari buruz. Eta erantzuna izan zen ezezkoa.
|
|
2017
|
|
|
Saio osoa izan zen horrela: Lujanbiok Mendiluzerekin ENA eta NAN txartelen artean egindako zirti zarta; edo bota zituen lau puntu erantzunak (“baina noizbait daukagu
|
hitz
egin beharra”; “pertsonak lagun eta herri bat garena” bukaerak gogoratzen?). Egañak “Sentimenduen ardagai” doinua eta bertso tzarrak jaulki zituen, eta makina bat jendek biharamunean buruz ikasi ere bai.
|
|
|
batzuen laguntza izan dugu Joxeri buruz
|
hitz
egiteko. Lekuko horietako asko
|
|
|
Gehienetan, motibazioa dute aitona amonak euskaldunak zirelako eta pendiente sentitzen dutelako. Gogo handiarekin etortzen dira eta
|
hitz
egitea izaten dute helburu; hori oso zaila da astean behin bi orduz elkartuta. Hala ere, ez ulertzetik ulertzera pasatzea bera asko da berez.
|
|
|
Gainera, euskaldunak irekiak dira zentzu horretan eta hobetzen laguntzen dizute. Zorionez, argentinarra izanik, ez daukat
|
hitz
egiteko lotsarik (barrez).
|
|
|
Zuena, ordea, aldi berean zaharra eta modernoa da. Batzuek uste dute euskal kultura mantendu dela euskaldunak haien mendietan gelditu zirelako, inorekin
|
hitz
egin gabe. Justu kontrakoa da:
|
|
|
Ondoren, bertsolarien jaiotetxeetara jo genuen, lekuak ezagutu eta argazkiak ateratzeko. Aipatutako bertsolarien herrietako kultur teknikari edo zinegotziekin ere
|
hitz
egin genuen informazio bila, eta, kasu batzuetan, senitartekoekin ere harremanetan jarri ginen. Bi hilabete osorik eman nizkion lanari, eta horrela atera zen Xenpelarri zor zaiona, 65 orrialdeko txostena, 2010ean.
|
|
|
Ohiko bertso saio batetik urrun dagoen emanaldia da, eta horrek bertsotan ari denari ere bertsolariaren figura tradizionaletik aldentzea ahalbidetzen dio –gorputz estatikoa, publikoari aurpegia emanda, eskuak poltsikoetan…– Ikusle oso bertsozaleek, beraz, sorpresaren bat edo beste jasoko dute. “Publiko aurrera irtendakoan ohartu naiz uste baino gehiago ari naizela apurtzen bertsolariaren irudi horrekin, emanaldian” –dio Labakak–, “eserita edo lepoa emanda kantatzerakoan, edo oholtza gainean
|
hitz
egiterakoan, kantatu ordez. Gauza txiki pila bat, ez nituenak aukeratu puskatzeko, baina, azkenean, puskatzen dutenak”.
|
|
|
Ahalik eta ondoen azaldu diet bertsolariei nor naizen eta zer egiten ari nintzen. Bideoa egiten ari nintzela konturatu nintzen bertsolariak pentsalariak direla, eta ia edozertaz
|
hitz
egin daitekeela beraiekin. Horrez gain, sumatu dut bertsolari gehienak lotsatiak eta umilak direla.
|
|
|
Matxalenek animatu ninduen eta biok gau eskola batean ibili ginen. Herrian ganadu feria egiten zenean, Nafarroako mendi aldetik etorritakoei entzuten genien euskara, umeak ginela, eta oso arraro
|
hitz
egiten zutela komentatu ohi genuen. Euskaldunak gauza exotikoa ziren orduan.
|
|
|
Ama Larrainekoa zuen eta aita Ligikoa, biak hiriburura lanera joan eta elkar han ezagutuak. Beren artean euskaraz
|
hitz
egiten zuten beti, amak bi semeekin ere bai, baina aitak frantsesa erabiltzen zuen. Euskara galdu egin zuen, baina Lehen Gerra zela-eta, ia hiru urte eman zituen Zuberoan, Larraine eta Ligiren arteko mugan zegoen baserri batean, Andoze ibarrean, eta han berreskuratu zuen euskara.
|
|
|
Azken urteotako jotak hartzen baditugu eta erreparatzen badiegu, berehala ohartuko gara ez dutela herrialdeko gertakari nagusien oihartzunik batere jasotzen. Horietan ez da
|
hitz
egiten Itoizko urtegiaz edo piperraren gerraz, bi adibide aipatzearren. Baina gero eta garbiago daukat egun indarrean dagoen jotak kantatzeko moldea oso berria dela, gerra ondoren erakundeetatik bultzatua.
|
|
|
Gau horretan, gainera, ezkutuko* indar sakonak libratu egiten dira, eta, hauen poderioz, euskal bertsolari hilezinek
|
hitz
egiteko aukera edukitzen dute.
|
|
|
Gero, Txirritak berak
|
hitz
egin zuen. Bere bizimodua diru ezari oso atxekitua egon zela adierazi zigun, eta pobre izate horretatik etorri zitzaiola hargina bezala lan egin beharra, sagardo txarro baten eskean ibili beharra, eta beste zenbait gauza itsusi.
|
|
|
Oraingo honetan
|
hitz
egin zuena, Erdi Haroko Antton Kiskurra bertsolaria izan zen. Honen aburuz, egungo bertsolari asko klitxe batzuez baliatzen omen dira, kantatzeko orduan.
|
|
|
Emakumeak
|
hitz
egin eta gero, Mikeltxo Apala Otxagiko bertsolariak hartu zuen hitza, eta hark ere zerbait bitxi ikusi zuela esan zigun. Kantatu zuenez, bi hilabete izanen ez zituen haurtxo batek (ordurarte hitzik ere esan gabekoa, noski) eta bere aita amen harridurako, bertso bat kantatu omen zuen.
|
|
2018
|
|
|
Agente bihurtzen da eta bere egoera eraldatzeko gai da. Horrek guztiak errazten du bertsolaritzaren gizarte mugimenduaz
|
hitz
egitea, eta horrela azal dezakegu nork jarri zuen martxan bertsolaritzaren proiektu soziokulturala eta nork eraman zuen bertsolaritza berriro osasuntsu sentitzera.
|
|
|
Ez du merezi eztabaida horretan galtzea. Hobe da denbora hori irtenbideei buruz
|
hitz
egiteko erabiltzea.
|
|
|
Azterketatik atera daitekeen ondorio nagusietako bat horixe da. 1990eko hamarkadan aparraldiaz
|
hitz
egiten zen, boomaz, eta bazirudien burbuila hura lehertu egingo zela. Lehertu aurretik aparra jaistea erabaki zen orduan.
|
|
|
Ordutik hona Bertsozale Elkarte barruko funtzionamendua asko aldatu da: egituraren barruan, erabakiguneetan, emakumeen presentzia asko hazi da, bileretan
|
hitz
egiteko modua, elkarren zaintza… Etxe barruan, kontzientzia lan handia egin zen bere garaian, eta, kontzientzia hartu ondoren, bestelako praktika batzuk gauzatu ditugu.
|
|
|
Egunero pertsona batzuek, tipologia batekoek eta seguruenik elite batekoek bizi duten egunerokotasuna. Eta, orduan, jende horri oso erraza zaio engantxatzea, horretaz
|
hitz
egiten baitzaio.
|
|
|
Eta interakzio horretan, gainera, euskaldungoa da, nolabait, herri honetan elite intelektuala. Eta, askotan, hori ez da ikusten eta, askotan, mespretxatu egiten da, suposatzen baita gutxiengo baten kulturak automatikoki izan behar duela nostalgia inplizitu bat edo melankolia inplizitu bat, eta, beraz, ezin du
|
hitz
egin gauza inportanteez. Gezurra.
|
|
|
Onartezina dena da Euskal Gobernua gai honetan gero eta aurrekontu murritzagoekin aritzea. Hor serioski
|
hitz
egin lukete euskal kulturarekiko interesa duten partidu politikoek, nahiz eta batzuen kasuan, partidu horretatik hurbil kultura sortzaile gutxi egon. Programa instituzional sendo, iraunkor eta epe luzera begirako bat behar da, oso oso prekarioa baita sortzaileen egoera.
|
|
|
Ikerketan
|
hitz
egin dugu polifoniaz, fragmentazioaz… Galdera da zenbateraino egon gintezkeen hiru abiadurako logika batean. Bertsolari kopurua hirukoiztu egin bada, beharbada egon gintezke publiko partzializatuen aurrean, eta publiko bakoitza bere saioetara joango da.
|
|
|
Xabier Amuriza, Igor Elortza eta Maddalen Arzallusekin saiatu gara harreman honetan sakontzen, sorkuntza prozesuen korapiloetan murgiltzen eta bertsogintza letragintza musikagintza hirukoak ekar ditzakeen bide berri potentzialen inguruan hausnartzen. Hirurek ere, klabe interesgarriak eman dizkigute, bertsoen mundu txiki anitz hau hobeto ezagutzeko, bakoitzak garai eta sorkuntza ibilbide baten lekukoaren ahotsetik
|
hitz
eginez.
|
|
|
+++ Tribu guztietan borobileko formazioa izan omen da historikoki bilgunearen ardatz. Hitza hartu nahi izan duena erdira etorri da, eta handik
|
hitz
egin die kideei. Kideek ez dute epaitu, nahiz eta begi guztiak erdian izan.
|
|
|
Baserrian 20 umeren hezurrak agertu zirela dio Lizanasorok. Irakaslearen iritziz, tramako buruek Mekatxis bidali zuten ama alabak hiltzera,
|
hitz
egin ez zezaten. Jon Aranok elkarrizketatu zuen Linazasoro Goierriko Gidan:
|
|
|
Patxi Erauskin abertzalea zen, bere garaiko testuinguruaren seme, eta, ondorioz, jeltzale. Baina idatzita utzi zituen kartengatik badakigu beste pentsamolde politiko bat zutenekin
|
hitz
egiteko batere arazorik ez zuela, ez eta laudorioak banatzeko ere; haietan “ilustreena”, bere Kubako batailoiko tenientea: Jose Sanjurjo militar frankista iruindarra, errepublikarrek 1936ko uztailaren 20an (altxamendutik bi egunera) fusilatua.
|
|
|
Lehen hitz horiek IX. mendekoak dira eta oraindik erabiltzen dira gaur egun. Ezagunetariko hainbat kontsonantzia eta errima arau konplexuak dituzten esaldiz apainduak izaten dira. “Cynghanedd” Europan zabal
|
hitz
egiten den hizkuntza batean garatu izan balitz, dudarik gabe munduko mirarietako bat bezala ezagutuko litzateke. Galesko poesia goiztiarrenean erroturik dago, VI. mende inguruan ziurrenik.
|
|
|
Hasteko, kantaeraren definizioa ez dut inon aurkitu eta definizioa bera ere asmatu egin behar izan dut. Euskal hiztunok kantaeraren inguruan
|
hitz
egiterakoan gauza ezberdinak ulertzen ditugu: batzuk ari dira azkar edo poliki kantatzeaz, besteak hizkeraz, besteak bolumenaz… baina kantaera zer izan daiteke alderdi musikaletik?
|
|
|
Hola
|
hitz
egiten dik
|
|
|
Nire kasuan, giputxilandiako euskalkifiliaren urakanaren begian bizi naizela esan nezake. Oñati, Antzuola, Goierri, Azkoiti eta Azpeitiak inguratuta, horrelako aberastasunaren erdian dagoenik eta euskalki estandarrena da Urretxu Zumarragan
|
hitz
egiten duguna: dugu degu diogu, hori da dena.
|
|
|
Plastikozko euskara darabilzu hiriko batu hiztuna zaren horrek. Ez du balio sentimenduak adierazteko, ez kalean
|
hitz
egiteko, ez txisterik egiteko. Eta nola balio izanen du, orduan, bertsotan egiteko?
|
|
|
Idatzi honekin dudan asmoa da, beraz, nire iritziz egoera honetara ekarri gaituzten arrazoiak azaltzea, egungo panorama zehaztu eta etorkizuneko erronka nagusienetako batzuk orraztea. Garaipenez eta porrotez
|
hitz
egin dugu, tradizioaz eta modernitateaz, edukiaz eta teknikaz, glosadoreaz eta entzuleaz… Funtsean, bat bateko ahozko poesian dauden dikotomia edo pendulu kulunkariez.
|
|
|
Horiez gain, Oihana Bartra eta Miren Artetxerekin ere ibili naiz. Niretzat bakarkako lana ederra da, baina bertso eskolan elkartzearena —ez abesteko bakarrik—, elkarrekin egon eta
|
hitz
egiteko, coaching edo zaintza hori, oso garrantzitsua da. Hain indibiduala den Txapelketara ekipotxo sentsazio horrekin joatea, urratu nahi diren bideak konpartitzea, ederra izan da.
|
|
|
Euskal Herriko egun nazional handitzat dute batzuek, igande pasa atsegintzat beste zenbaitek eta katarsi kolektiboaz
|
hitz
egin duenik ere bada. Denek ere, une eta memento bera partekatu izana daukate lotura, bakoitzak bere modura, noski.
|
|
|
Futbola, showa eta diskoteka parrandako planak gorroto ditu, nahiago du bere etxeko bakardadean Jean Paul Sartre irakurtzen egon, musika klasikoa entzuten duen bitartean. Nazkagarri zaio elkarrizketa oro (ogia erostera ere kostata jaisten da etxetik) eta ez da oso
|
hitz
egin zalea, maila batetik behera bederen. Kapital kultural handikoa, liluratuta dago ikusita era honetako gaiak lantzen dituen jardun batek nola bil ditzakeen horrenbeste mila pertsona.
|
|
2019
|
|
|
Gure bazkari eta bazkalondoko hitz aspertuetan azkenaldian gutxitan
|
hitz
egiten genuen bertsolaritzaz, bertsolariez edo bertso kontuez. Rufinok beste gaiak zeuzkan aspaldian buruan bueltaka.
|
|
|
Gizartea, erlijioa, Jainkoa… eta gai horietan sakontzea gustatzen zitzaion. Horietaz
|
hitz
egin, horietaz pentsatu, horietaz gogoeta egin, horietaz idatzi. Esan bezala, beste gauza askoren artean, pentsalariere bazelako zaldibiar bertsozalea.
|
|
|
kanpotik
|
hitz
egiten
|
|
|
Altu
|
hitz
egiten du
|
|
|
Bertsolaritza dugu haietako bat, eta, euskal kulturari dagokionez, paradigmatikoa gainera, gure barrenera begiratzeko leiho moduan baliagarri zaigu-eta. Bertsolaritza herriaren ahotsa kontsideratu izan da, bertsolariak komunitateari
|
hitz
egin eta komunitatearen izenean hitz egiten duela, baita ere.
|
|
|
Bertsolaritza dugu haietako bat, eta, euskal kulturari dagokionez, paradigmatikoa gainera, gure barrenera begiratzeko leiho moduan baliagarri zaigu-eta. Bertsolaritza herriaren ahotsa kontsideratu izan da, bertsolariak komunitateari hitz egin eta komunitatearen izenean
|
hitz
egiten duela, baita ere.
|
|
|
Interesgarria iruditzen zait bai sortzaile feministen emari aberatsa, baita gaur egun bertsolarien munduak duen hausnartzeko maila eta prestutasuna ere, erresistentziak egon badauden arren. Momentu honetara iritsi bagara aurretik egindako guztiari esker dela esan izan dugu, bizipen eta lorpenei esker, eta une honetara iritsi izanak eta zenbait gairi buruz
|
hitz
egiteko gaitasuna izatea bera aurrerapauso ikaragarria iruditzen zait. Bertsolari feministek ariketa ausartak egin dituzte hori horrela izan dadin.
|
|
|
Are larriagoa, oraintsu arte ez du bere gorputzetik bertsora nola heldu (publikoki) pentsatu (beharrik izan). Neutro kontsideraturik, generorik ez duela dirudi, plaza irabazteko nahikoa duela bertsotan ongi egitea; naturaltasunari, berezkotasunari eta autentikotasunari (lan-orduez
|
hitz
egitea tabua izan da luzaz) egozten dizkio arrakastak eta egun txarrari porrotak. Jakina da, bakoitzak leitzen du bere liburua.
|
|
|
Bizkaitarrak izanda, ia ia ondoko herrikoak izanda, bertso eskolan ez ziguten Kristina Mardarasi buruz ezer esan. Etxean
|
hitz
egiten ziguten neskez, andreez eta haien aukerez. Hala ere, gu ari ginen, eta askatasuna onartzen zitzaigula sinisten genuen.
|
|
|
Bai, mutil askok jarraitzen zuten bertsotan eta haiekin ibili nintzen bat gehiago banintz bezala; baina kideak falta nituen. Ahizpak behar nituen gure gauzez
|
hitz
egiteko. Mutilen taldean gauza garrantzitsuak ikasi nituen:
|
|
|
Hemen ez da bereizketarik egon. Arnasa hartu, begietara begiratu, eta lasai
|
hitz
egiteko ordua heldu da: bai, hemen ere bereizketak egon dira, bai, hemen ere egon gara zapalduagoak eta zapaltzaileagoak… Kontua da, garai batean ez ginela kontzienteak eta orain bai.
|
|
|
Gainera, Txapelketan zehar zenbait bertsoaldik eztabaida sortu dute. Umorearen mugei buruz
|
hitz
egin da eta benetan duen garrantzia aitortzeko bide izan da, eta hori pozgarria da.
|
|
|
Umoreaz baino umoreez
|
hitz
egiten du Ane Labakak, pluralean. Mintzola Ahozko Lantegiak eta Mikel Laboa Katedrak emandako saria jaso eta umorea, generoa eta bertsogintza uztartuz bi ikerketa lan egin ditu:
|
|
|
Banekien genero aldetik aztertuko nuela bertsogintza, umorearen alorra sakondu gabea zegoela ikusi nuen eta horixe ikertzea erabaki nuen. Hala ere, hainbat lagunekin
|
hitz
egin ahala ohartu naiz ez dela kasualitatea. Izan ere, bertsolari gisa neuk ere umorearekin zerbait banuela ikusi dut.
|
|
|
Guztiak ez dira bertsolariak, ordea. Umorearen inguruan hausnartu edota umorearen munduan lanean dabiltzanekin ere
|
hitz
egin dut: Beatriz Egizabal ipuin kontalari eta klownarekin, Idoia Torregarai umoregilearekin, Aitziber Garmendia aktorearekin edota Irantzu Varela ekintzaile feministarekin.
|
|
|
Umoreaz beharrean, umoreez
|
hitz
egiten duzu zuk, pluralean. Zenbat umore mota daude?
|
|
|
Beraz, lotuta joan ohi dira. Umore neutroaz
|
hitz
egiten da sarri, baina ustezko umore neutro hori ez da existitzen. Umore horrek maskulinoa izaten jarraitzen du, urteetan zehar “neutraltasuna” eredu maskulinoen gainean eraikitakoari deitu izan zaiolako.
|
|
|
Gorputzaren barrenean zer dagoen bistaratzen dute izpiek. X hamar izan liteke, baina ez nator kode erromatarraz
|
hitz
egitera, mendeetan zehar gertatu izan denaz baizik. X egoeratan jartzen ditu gai jartzaileak aldiro bertsolariak edota ikus entzuleak.
|
|
|
Baina konturatu nintzenerako jada klase barruan nengoen, “Bertsosaltsa” bertso eskolan. Aurrean, Felipe Zelaieta bertsolari eta maisua, 8ko txikiei eta nagusiei buruz
|
hitz
egiten, neurri, poto, hankaluze eta ez dakit zenbat hitz gehiago. Ondoan, oso jende jatorra, batzuk errimak elkartzeko gai zirenak eta beste batzuk ni bezain galduta.
|
|
|
Lujanbioren bertsoari inolako meriturik kendu gabe, badirudi nahiko formula erabilia dela “haiz hi” hori bertsolarien artean, ohiko errima baita, eta norbere buruari
|
hitz
egiteko edo beste norbaiten hitzak abesten ari den bertsolariari zuzentzeko baliatu ohi dute bertsolariek. Esaterako, Aitor Sarriegik txapelketa hartako bertako eta 2017ko finalaurreko banatan erabili zuen formula hori.
|
|
|
Ahozko hizkerara gerturatzen den arren, berezko kodea du bertsolaritzak, ahozko jardun artistikoa den heinean. Alegia, “ez dutela
|
hitz
egiten bertsotan kalean hitz egiten duten moduan”. Agirreren hitzetan, Txirritak %95ean “dira” erabiltzen du bertsotan, nahiz eta kalean ez zuen “dira” erabiliko.
|
|
|
Ahozko hizkerara gerturatzen den arren, berezko kodea du bertsolaritzak, ahozko jardun artistikoa den heinean. Alegia, “ez dutela hitz egiten bertsotan kalean
|
hitz
egiten duten moduan”. Agirreren hitzetan, Txirritak %95ean “dira” erabiltzen du bertsotan, nahiz eta kalean ez zuen “dira” erabiliko.
|
|
|
Senak aginduta egokitzen zuten erregistroa, Amurizaren hitzetan, “eta sen hori zen kultua”; hau da, bertsolaritza bezalako jardun batean hizkuntza jasoago batera jotzea zen senak agintzen ziena. Uztapide, Basarri, Lasarte eta abarrek ez omen zuten bertsotan egiten etxean
|
hitz
egiten zuten bezala; gipuzkeraz egiten zuten, baina gipuzkera batuan, jasoan. Amuriza eta Agirrek ez dute bat egiten batuaren erabileraren komenientziarekin.
|
|
|
Esaterako, Pello Errotak eta Txirritak ez omen zioten elkarri hika kantatzen. Agirrek egingo luke, ordea, elkarri
|
hitz
egiterakoan hika aritzen zirela.
|
|
|
Ekar ditzagun urteetan alboratu diren bertsolarien zenbait egoera lehen planora. Oro har, mingainak, buruak eta bihotzak soilik
|
hitz
egingo diote publikoari; agurrean antzeman litekeen ahotsaren dardarak ez bada. Horri gorpuzkeraren, kontaeraren eta kantaeraren eragina gehitu litzaioke; bertsoa ez baita zer esana bakarrik, nola eginak ere ematen du zeresanik.
|
|
|
Ez noa ezer berririk asmatzen: buruari lar eskatzen zaionean gorputzak
|
hitz
egiten du. Zernahi gisaz, koktel potente eta ederra da inprobisatzearen adrenalinak eta bat batean sortzearen gozamenak eragiten duena.
|
|
|
Esan nahi baita, gai litzateke bertsolaritzaren mugimendua bere proiektu guztiak sustengatzeko, eta bertsozaletasuna artikulatzeko, txapelketarik gabe? Luze
|
hitz
egin genezake honetaz, baina uste dut erantzun pragmatiko baten itzala dela luzeagoa: funtzionatzen duen zerbait bada, utz dezagun bere horretan.
|
|
2020
|
|
|
Oso hasierako pasadizo bat ere badut Euzkitzerekin lotua. Urkizutik behera nentorren, norabait bertsotara joango nintzen, eta, bidean, kotxe batekin egin nuen topo eta leihatila jaitsi eta
|
hitz
egin zidan:
|
|
|
Gizon prestu bat zen. Berak esan izan dit aitak askotan aipatzen ziola nola bidean topo egin genuen,
|
hitz
egin beharrekoak hitz egin eta itzuli zen etxera, baina ez Xabier eta ez ni ez gara gogoratzen nora joan ginen. 80tik 90era bitarteko hamarkada horretan gazte kuadrilla asko ibili ginen.
|
|
|
Gizon prestu bat zen. Berak esan izan dit aitak askotan aipatzen ziola nola bidean topo egin genuen, hitz egin beharrekoak
|
hitz
egin eta itzuli zen etxera, baina ez Xabier eta ez ni ez gara gogoratzen nora joan ginen. 80tik 90era bitarteko hamarkada horretan gazte kuadrilla asko ibili ginen.
|
|
|
Gu artean ez geunden aurpegia emateko prestatuta, baina gogoan geratu zitzaidan nola aurpegiratu zien antolatzaileei zabarkeria hori. Txukun
|
hitz
egingo zien, ohi duenez, baina ulertzeko moduan esango zien haiek ez zirela baldintzak bertsolariak erabiltzeko.
|
|
|
Barre batzuk egin genituen. Eta jarraitu zuen kontatzen aitak buruaren gainean eskua jarri eta behatzen artetik ateratzen ziren ileak makinarekin ebakiz mozten ziela ilea eta,
|
hitz
egiteko modu esajeratu samarra zuenez, kontatu zigun, ondoren, umetan zakuz jantzita ibiltzen zirela.
|
|
|
Errenteriako festetan, Santiago egunez, plazan, eguerdian, gai librean bertso saioa egiten zen, lehen behintzat, eta han Amurizarekin, Maialenekin eta gehiagorekin ere kantatu izan dut, eta, behin, Iñaki Muruarekin nintzen; ni gazte samarra artean, Iñakik hamaika urte gehiago izango ditu. Saioa bukatu eta banatzeko ordua iritsi zenean, nik kale batean nuelako kotxea eta berak beste batean,
|
hitz
egiten hasi zitzaidan. eta ordubete pasa egon ginen hizketan. Berak hitz egiten zuen gehienbat, espaloiaren gainean zutik, eta sekulako inpresioa utzi zidan.
|
|
|
Saioa bukatu eta banatzeko ordua iritsi zenean, nik kale batean nuelako kotxea eta berak beste batean, hitz egiten hasi zitzaidan. eta ordubete pasa egon ginen hizketan. Berak
|
hitz
egiten zuen gehienbat, espaloiaren gainean zutik, eta sekulako inpresioa utzi zidan. Gogoeta orokorrak egiten zituen eta bertsolarien arteko jarrera ezberdinak aipatzen zituen, militantzia eta horrelako gauzak.
|
|
|
Eta gertuago, herriko kaskoan, Orixeren jaiotetxearen teilatua suma daiteke. Buruari bueltak eman eta pentsamenduak lotuz
|
hitz
egitea gustuko duen pertsona da Jokin, eta bere jardunari jarraitu genion.
|
|
|
Itxaron, trago bana hartu eta plaza hutsik. Berriro, bazkaldu zuten elkartera joatea bururatu zitzaien, bertako antolatzaileekin
|
hitz
egitera eta, itxurak egiteko, elkartean zeudenentzat saiotxo bat eginez bukatu omen zuten eguna. Kontuak egin eta etxerako bidea hartu omen zuten.
|
|
|
Allah ren laguntzaz, inprobisazioak Bizia gehiago disfrutatzera eramaten omen du. Bertsolaritzaz
|
hitz
egin diet orduan. “Dena hobea da maisutasunez inprobisatzen duzunean”, esan du Hassanak; ez, hala, zortean sinesten duzunean, kontrakoa baita hori.
|
|
|
Paperik gabe. Han hemenka Aljeriako militarrekin
|
hitz
egin eta aurrera. Leku ederra dela dirudi, baina gauez iritsi gara eta argirik gabe ezin baloratu ingurua.
|
|
|
Joxe Mari Iriondori, Nikolas Aldairi, Joxean Agirreri eta Joxerra Garziari egindako elkarrizketa bana [1] jasotzen dira jarraian, irizpidetzat beterania hartzen duen hurrenkeran. Bertsolaritzari buruzko kazetaritza da aitzakia, baina zeharka bertsolaritzaren azken hamarkadetako historiaz
|
hitz
egiten da. Beteranoenetik hasita jarri dugu hurrenkera.
|
|
|
Ni Aitzumarriagan bizi nintzen gure ama zena hil zenetik, baina gure jaiotetxean irratia zeukaten eta liluratu egiten ninduen. Gogoan daukat behin lubizi batek Errezilen baserri bat azpian hartu zuela eta hildakoak izan zirela entzun nuela, eta lo egin ezinik aparatuari begira pasatu nuela gaua, handik lau pertsonak nola
|
hitz
egin zezaketen asmatu ezinik.
|
|
|
Inazio Maria Etxaide zen buru, integrista bat, Aste Santuan etxeko oilategian oiloak eta oilarrak aparte jartzen omen zituena, eta jokoz kanpo harrapatu genituen; ez zekiten zer erantzun. Ordurako, justu ezagututa nengoen Antonio Zavala, banekien Arrue, Asteasu Beltza, ezagutzen zuela eta, harekin
|
hitz
egin ondoren, baietz erantzun zidaten. Erregimeneko gizona zen Arrue, baina sui generis samarra, karlista foruzalea zelako.
|
|
|
Antonio Zavalak bazeukan kezka Basarrik ez zuela bera begi onez ikusten eta pena zuen ez zirela garbi
|
hitz
egitera iritsi. Uztapideren Lengo egunak gogoan prosaz urteetan gehien saldu den liburuetako bat izan zen, eta Basarrirekin ez zen egin.
|
|
|
Joxe Mari Iriondori, Nikolas Aldairi, Joxean Agirreri eta Joxerra Garziari egindako elkarrizketa bana [1] jasotzen dira jarraian, irizpidetzat beterania hartzen duen hurrenkeran. Bertsolaritzari buruzko kazetaritza da aitzakia, baina zeharka bertsolaritzaren azken hamarkadetako historiaz
|
hitz
egiten da. Beteranoenetik hasita jarri dugu hurrenkera.
|
|
|
Sanskritoz batu adierazten du yogak eta horretan arituko gara ondorengo hizki zopan —yoga eta bertsolaritza batzen saiatuko gara—, gorputzaren eta buruaren arteko uztarketaz. Horretarako, lau pertsonarekin batu naiz, bakoitzak bere yogarekiko asanaz (posturaz) eta arnas erritmoaz
|
hitz
egiteko. Ane Zuazubiskar Iñarrarekin, Arrasateko Monterron parkeko belarretan egongo zarete; Malen Amenabar Larrañagarekin, Andoaingo Martin Ugaldeko banku urdin batean; Jon Martin Etxebesterekin, Oiartzungo Kastroko iturriko zipriztinen ondoan; eta Iban Garro Alzurirekin, Lesakako Ekaitza tabernaren baretasunean.
|
|
|
Ilunkeran egiten nuen gustuen, 19:30ean normalean; yoga egitea modu ona da eguna amaitzeko… Goizetan egitea ez da aukera txarra izango, baina nik gorputza gogortuta igartzen dut goizetan eta erosoago egiten zait beste ordutegia. Yogaz
|
hitz
egitean lotsaz ere hitz egiten du Zuazubiskarrek, oraindik kosta egiten baitzaio bere alderdi horrekin erabat eroso sentitzea. Amarekin batera klaseetara joaten hasi zenean harritu egin zuen taldearen profilak:
|
|
|
Ilunkeran egiten nuen gustuen, 19:30ean normalean; yoga egitea modu ona da eguna amaitzeko… Goizetan egitea ez da aukera txarra izango, baina nik gorputza gogortuta igartzen dut goizetan eta erosoago egiten zait beste ordutegia. Yogaz hitz egitean lotsaz ere
|
hitz
egiten du Zuazubiskarrek, oraindik kosta egiten baitzaio bere alderdi horrekin erabat eroso sentitzea. Amarekin batera klaseetara joaten hasi zenean harritu egin zuen taldearen profilak:
|
|
|
Malen Amenabar Larrañagak Perura egindako bidaia bateko maletan ekarri zuen yogarekiko jakin minaren harra. Azpeitiar bat ezagutu zuten mendi ibilaldi batean eta hark izugarri ongi
|
hitz
egin zion yogaz, kristorena zela eta probatu egin behar lukeela esan zion. Amenabarrek ere ez zuen munduko ziurtasunik handienarekin egin lehen urratsa:
|
|
|
Eta nahiko serio aukeratu behar izan nuen, une batean, nire bizitza posible guztietan zein nahi nuen. Zori on edo txarrez, urteetan oraindik bertsoari oso lotuta nengoen eta euskaraz bizitzen irudikatzen nuen nire burua, eta itzultzea erabaki nuen, baina, aldi berean, asko gustatuko litzaidake Jon Martin bat Indian utzi izana, eta, hamar urtera, itzultzeko eta pertsona horrekin
|
hitz
egiteko aukera izatea”. Bidaia hartan ezagutu zituen bizimodu hori aukeratu zuten pertsonak, eta harrigarria egin zitzaion lortzen zuten gaitasuna.
|
|
|
Zer jana ere falta litekeen garaietan, zail izaten da kulturaren garrantziaz
|
hitz
egitea. Baina elikadura da bera ere.
|