|
2023
|
|
|
Aski da esatea 2020ko martxotik aurrera euskarazko aisialdiak etenaldi bat nozitu zuela, euskararen erabilerak atzerakada aukerak murriztearen ondorioz, eta gainera diferentziak handitu zirela haurren artean hizkuntza gaitasunari dagokionez. Gerora, hizkuntza arrakalaz
|
hitz
egin izan da gertatu zen egoera definitzeko.
|
|
|
Aisialdiko begirale dinamizatzailearen zeregina haur zein gaztetxoen artean komunikazio egoerak sortzea da, asko eta maiz
|
hitz
egitea beraiekin, elkarrizketak sortzea, euskara erabiltzea haiekin lotura emozionala eraikitzen den bitartean. Hau da, gure ustez, modurik eraginkorrena euskararen erabilera sustatzeko.
|
|
|
Orain euskaraz
|
hitz
egiten al duzue lagunekin elkartzen zarenean?
|
|
|
Beharbada, ohartu ere ez dira egiten, ez dutelako agian arreta eta kontzientzia hor, eta komunikazioan zentratzen dira, zein hizkuntzatan gertatzen den begiratu eta zaindu ordez. Hau idazten ari naizela, gogora datorkit Lazkao Txikiren profezia," martxa honetan aurki erderaz
|
hitz
egingo dugu euskaraz ari garelakoan"; edo besterik gabe, ez da beraientzat garrantzitsua, ez zaie hala iruditzen, kito. Ez dugu ahaztu behar heldu batzuentzat lana lortzeko modu bat baino ez dela jada euskara, edo beste hizkuntza bat, eta hori hala izateak ez duela atxikimendu berezirik sortzen, ez dutela euskara modu berezi batekin lotzen, ez dutela euskarak euskaldunontzat izan lukeenaren kontzientziarik.
|
|
|
Hori hautu pertsonal baten bitartez gertatzen delako iruditzen zait zeresan handia lukeela hor hezkuntzak kontzientzia soziopolitikoan eragin ahal izatea, eta horregatik uste dut hor eragitetik hasi genukeela irakasleok, egoera iraultzen hasi nahi izatekotan, bederen. Euskararen testuinguru kulturalaz gain, euskararen herriaz
|
hitz
egiteaz gain, uste dut testuinguru soziopolitikoaz ere gakoak eman genizkiela ikasleei, euskarari heltzea ez delako inondik ere berez etortzen den zerbait, egin beharrekoa dela ohartzen garen unean erabakitzen duguna baizik. Horregatik ere pixka bat etsita nago, gorago irakasle (batzu) en inguruan esandakoaren haritik, eta irakaslegaien aldetik sumatzen dudanari erreparatuta, ez duelako ematen etorkizuna oso itxaropentsua izan daitekeenik.
|
|
|
Hizkuntzaren muin muinean dauden ezaugarrietan. Eta haurra corpus horren jabe egiten bada, ia ibiltzen ikasi aurretik hasi bada ezagutzen hizkuntzaren poza, pozarekin batera hizkuntzaren magia ari da bereganatzen, ia
|
hitz
egiten ikasi aurretik ari da gozatzen hizkuntzaren poza.
|
|
|
Kontzientzia izan haurra ez dela artean gai hizkuntzaren mekanismo logikoak jasotzeko, bizipen sentsualak direla haurraren mundua: entzun, ikusi, ukitu, mugitu, laztandu egiten ditu jostailu edo panpina maiteenak, bizidunei bezala
|
hitz
egiten die, totelka, hitz doiekin, keinuekin. Helduontzat umea artean ez da hizkuntzaren guztiz jabe, eta guk esango dugu nahi duguna, baina umea primeran moldatzen da eta komunikatzen bere jostailu eta panpinekin...
|
|
|
Gurasoez ari naiz, baina hor sartzen dira, noski, haurtzaindegietako irakasleak, gurasoen oinordekoak. Umearen egoeraz eta portaeraz mintzatzeaz gainera, transmisioaz ere
|
hitz
egingo zuten inoiz. Harreman horrek duen garrantziaz.
|
|
|
Jada Lehen Soziolinguistika Inkestaren emaitzetan (1991) erabileran gehien eragiten zuten arrazoietan" norberak euskaraz eta erdaraz
|
hitz
egiteko duen erraztasuna" bigarren lekuan zegoen," norberaren harreman sareko euskaldunen dentsitatea" arrazoiaren ondoren4 (Eusko Jaurlaritza, 1995: 121).
|
|
|
" Hizkuntzaren funtzionaltasun osoa behar dugu. Hizkera pedagogikoari hizkera poetikoa kontrajartzen diogu, hau da, hizkuntzaren posibilitate guztien
|
hitz
egitea." (Garzia, 2008: 177).
|
|
|
4" Norberak euskaraz eta erdaraz
|
hitz
egiteko duen erraztasuna. Euskaraz erdaraz baino errazago hitz egiten dutenek erdaraz errazago mintzo direnek baino askoz ere gehiago egiten dute euskaraz" (Eusko Jaurlaritza, 1995:
|
|
|
4" Norberak euskaraz eta erdaraz hitz egiteko duen erraztasuna. Euskaraz erdaraz baino errazago
|
hitz
egiten dutenek erdaraz errazago mintzo direnek baino askoz ere gehiago egiten dute euskaraz" (Eusko Jaurlaritza, 1995: 121).
|
|
|
Euskaraz eta erdaraz
|
hitz
egiteko erraztasuna
|
|
|
Beste aldagai batzuek ere eragiten dute euskararen erabileran (jarrerak eta interesak, esaterako). Baina harreman sarea bermatzen denean eta euskaraz
|
hitz
egiteko erraztasuna nahikoa denean, euskararen erabilerak gora egiten du. (Eusko Jaurlaritza, 2023:
|
|
|
Bi solaskide badituzu eta biek gaitasun berdintsua badute, gaitasun maila zehatz batetik aurrera —normalean maila nahiko handia— biek edozein hizkuntzatan
|
hitz
egingo dute, baita bertakoan, hemengo kasuan adibidez, euskaraz.
|
|
|
Aldiz, euskarazko gaitasun maila desberdina badute eta gaztelerazkoa berdintsua, maila berdina duten hizkuntza aukeratuko dute
|
hitz
egiteko, hau da, kasu honetan gaztelaniaz hitz egingo dute konturatu gabe ere. Beste era batean esanda:
|
|
|
Aldiz, euskarazko gaitasun maila desberdina badute eta gaztelerazkoa berdintsua, maila berdina duten hizkuntza aukeratuko dute hitz egiteko, hau da, kasu honetan gaztelaniaz
|
hitz
egingo dute konturatu gabe ere. Beste era batean esanda:
|
|
|
10" Gazteen begitan
|
hitz
egiteko molde bat (irakaslearena) saihestu beharreko zerbait da, horrekin identifikatzen ez diren heinean diberjentzia eratzea funtsezko eginbeharra baita. (...) Ez irakaslearekin soilik, gurasoekin, poliziarekin, telebistako esatari zenbaitekin, moralista amorratuekin... ere bai.
|
|
|
Hizkuntza gaitasuna falta denean erabilera ezin da gauzatu. Nahiz eta
|
hitz
egiteko nahia edo gogoa adierazi, lotsa edo segurtasun faltak eraginda, ez dutela erabiltzen aitortzen dute. Hizkuntzan duten maila ez nahikoa gatazka iturri da eta sarritan hizkuntza antsietatea sentitzen dute.
|
|
|
Gaztelaniaz gaizki eta eroso. Eroso sentitzen naiz zeren eta hobeto
|
hitz
egiten dut. Baina gaizki zeren euskalduna izanda ez dut ulertzen erderaz egin beharra.
|
|
|
Rodriguez Carnotak Galiziako gazteen kasua aztertu du eta honela dio: " Galizieraz
|
hitz
egiteaz zein ez egiteaz lotsatu eta barne ezegonkortasuneko muturrera iritsi." (Rodriguez Carnota, 2022: 180) [itzulpena nirea da] 14.
|
|
|
14 Galiziako irakaslearen aipamenak Sanginés eta Suay psikologoek hizkuntzen testuingurura ekarritako" ikasitako babesgabetasuna" kontzeptua gogorarazten du: " Bada norberaren hizkuntzan
|
hitz
egitearen ondorioz jasotako zigorrarekin lotutako beste fenomeno aipagarri bat, hizkuntza mendetasunaren oinarrian baitago. Ikasitako babesgabetasunaz ari gara (Maier, Seligman eta Solomon, 1969) eta baldintzatutako erantzun jokabideekin zerikusia du.
|
|
|
Adibide baten bidez azalduko dugu(...). Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz
|
hitz
egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz hitz egiten zutenean ere, bai doinuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten hizkuntzan hitz egiteko zailtasunak zituztelako.
|
|
|
Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz hitz egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz
|
hitz
egiten zutenean ere, bai doinuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten hizkuntzan hitz egiteko zailtasunak zituztelako. Beraz, zigorra jasotzen zuten bai jokabide bategatik, bai besteagatik." (Sanginés Suay, 2008:
|
|
|
Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz hitz egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz hitz egiten zutenean ere, bai doinuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten hizkuntzan
|
hitz
egiteko zailtasunak zituztelako. Beraz, zigorra jasotzen zuten bai jokabide bategatik, bai besteagatik." (Sanginés Suay, 2008:
|
|
|
• Hizkuntza gutxitu batean
|
hitz
egiteak dauzkan ondorioei buruz hausnartzen lagundu, estres linguistikoa edo barne gatazka maila indibidualean kokatu beharrean, maila estruktural eta sistemikoan ulertzeko17 Bistan da ulermen hori hainbat kontzeptu soziolinguistiko azaltzetik harago doala: hiztun gisako sentimenduak lantzea, gizarte mailako dinamika diglosiko naturalizatuak zalantzan jartzea edo munduko hizkuntzen ezagutza eta balio ekolinguistikoa sustatzea, esaterako18.
|
|
|
Garrantzitsua da nabarmentzea gazteek aisialdian euskara ez erabiltzeak hizkuntza eta nortasuna galtzea ekar dezakeela, bereziki gaztelaniaren erabilera nagusi den inguruetan. Gazteek zailtasunak izan ditzakete euskara eguneroko egoeretan erabiltzeko, eta ez dira eroso sentitzen hizkuntza
|
hitz
egiten, eta horrek, aldi berean, etorkizunean euskara ikasteko eta erabiltzeko interesik eza ekar dezake.
|
|
|
Hori bereziki garrantzitsua da gazte askok euskara eskola hizkuntzatzat hartzen duten testuinguruan, eta ez komunikatzeko, bizitzeko, jolasteko eta gozatzeko hizkuntza gisa. Euskaraz aisialdirako guneak sortzea pertzepzio hori aldatzeko modu eraginkorra izan daiteke, eta gazteak eroso eta seguru senti daitezke euskaraz
|
hitz
egitean eskola testuingurutik kanpo.
|
|
|
Gainera, aisialdia eta denbora librea euskaraz eskaintzea garrantzitsua da euskara hiztunen komunitatea sortzeko ere. Aukerako guneak dira euskaraz
|
hitz
egiten duten beste gazte batzuk ezagutzeko eta hizkuntzaren inguruan lotura sozialak sortzeko. Hiztun komunitate bat sortzea funtsezkoa da Nafarroan euskara bizirik irauteko eta hazteko.
|
|
|
2014): kognitiboak, linguistikoak (ahozko hizkuntzaren baliabideak) eta pragmatikoak (curriculumeko alderdiak, alderdi sozialak eta afektiboak);
|
hitz
egitea eta hitz egindakoa ulertzea eskatzen du eta baliabide ez hitzezkoak (ez berbalak), paraberbalak eta hitzezkoak (berbalak) erabiltzea eskatzen du. Ahozko mota desberdinak daudela ere kontuan izan behar da:
|
|
|
2014): kognitiboak, linguistikoak (ahozko hizkuntzaren baliabideak) eta pragmatikoak (curriculumeko alderdiak, alderdi sozialak eta afektiboak); hitz egitea eta
|
hitz
egindakoa ulertzea eskatzen du eta baliabide ez hitzezkoak (ez berbalak), paraberbalak eta hitzezkoak (berbalak) erabiltzea eskatzen du. Ahozko mota desberdinak daudela ere kontuan izan behar da:
|
|
|
— A ikasleak: ahozkoan(
|
hitz
egitean) maila ona du, C1, elkarreraginean, batez ere (erregistro ez formala ere baduela, edo erregistro mota horretan arin moldatzen dela, estutasunik gabe, apika); hizkuntza akademikoan badu oraindik formaltasuna lortzeko tartea; ahozko komunikazio gaitasunari begira, ikasle honek erregistro formala/ eskolakoa landu behar du, B2tik C1era, elkarreraginezkoan atzera egin gabe (C1).... Idatzian, irakurriaren eta ahozko formalaren ulermenean ere badu tartea hobetzeko, eta ikasketekin/ maila akademikoarekin batera hobetuko duela bermatuko zaio, B2tik C1era (adibidez:
|
|
|
— C ikasleak: ahozkoaren ulermenean, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunetan (PAOKT) B1; hizkuntza akademikoan B2;
|
hitz
egitean, pertsonen artekoan, (PAOKT) A2 B1 eta hizkuntza akademikoan B1 Irakurriaren ulermenean eta idatzian B1 maila. Ikasle honek tarte handi samarra dauka hobetzeko euskara mailari dagokionez, bai maila akademikoan, bai pertsonen arteko komunikazio trebetasunetan.
|
|
|
Eman dezagun DBHko 4 mailako ikasgela batean gaudela eta hiru ikasle horiek talde lan batean (kooperazio taldetan) jartzen ditugula, inolako esku hartze didaktikorik gabe. Beraien artean
|
hitz
egiteko, apika, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunak (PAOKT) paratuko dituzte martxan. Haien artean nahiko maila desberdinak dituztela ikusi dugu (C1, B2, B1).
|
|
|
ikasleek hizkuntzaren input nahikoa jasotzea eta output nahikoa sortzea. Ikasleek euskaraz
|
hitz
egiten dutela ziurtatzea eta ahozko adierazpidea ikasleendako esanguratsua izatea.
|
|
|
Testu generoak ere baldintzatuko du hizketaldiaren luzera, ez baita gauza bera hainbat parte hartze dituen elkarreragin bat, edo azalpen bat, edo ipuin baten kontaketa. Edozein kasutan kontuan hartu behar duguna da ikasle guztiek
|
hitz
eginen dutela eta denbora orekatua izanen dela sekuentzietan (berdin berdina ez bada ere).
|
|
|
Horien markoa eta estalpea ahozkoa lantzeko sekuentzia didaktikoak dira. didaktikoak baino laburragoak dira, eta zenbait baliabide zehatz irakasteko eta lantzeko erabil daitezke. Aipatutakoak ahozko praktika gidatuak dira, baina sekuentziekin alderatzen baditugu helburu xumeagoak dituzte, denboran laburragoak dira, testugintzaren lanketa ez da hain definitua, diskurtsogintzaren lanketa mugatuagoa da, hitzezko baliabide zehatz bat lantzera bideratuak daude, mintzapraktikara bideratuak, ez dago ebaluazio tresnarik, ez da ziurtatzen ikasle guztiek
|
hitz
eginen dutela... Jarduera mota horiek beharrezkoak dira, eta betiere, sekuentzia didaktikoetan proposatzen dena indartzera eta osatzera bideratu lirateke14.
|
|
|
Haurren ikasketa prozesua instrumentala da. Prozesu honek hizkuntzaren erabilera du abiapuntua, umeek entzun eta
|
hitz
egiten baitute hizkuntzaren mekanismoez jabetu gabe: ondoren, hizkuntza erabiltzearen poderioz, umeek handitzen eta hobetzen dute hizkuntzaren ezagutza; eta, azkenik, hizkuntza gero eta hobeki dakitela konturatzean, umeengan hizkuntzarekiko motibazio positiboa sortzen da, komunikatzeko duten behar naturalak eraginda.
|