|
2000
|
|
|
Giro ezinago apropos horretan, bada, ekiten diote argitaletxekoek bi idazleen aurkezpenak egiteari. Kontent azaltzen dira haiek plazaratu berri dituzten bi liburuekin, eta esan ere esaten dute, bi idazleek ez dutela aurkezpenik merezi, eta bi liburu
|
hauek
zein bere jeneroan, jakina izugarriak direla, nolabaiteko mugarri, lubakietan bizi diren idazle gazteentzat ipar eta artizar eta ibilbide, eta amaitzeko esaten dute, emozioz beterik, bi liburu hauek biharko klasiko ez ezik, gaurko klasiko ere badirela jada, eta azkar ibiltzeko, bada, liburuok erosteko tenorean.
|
|
|
Giro ezinago apropos horretan, bada, ekiten diote argitaletxekoek bi idazleen aurkezpenak egiteari. Kontent azaltzen dira haiek plazaratu berri dituzten bi liburuekin, eta esan ere esaten dute, bi idazleek ez dutela aurkezpenik merezi, eta bi liburu hauek zein bere jeneroan, jakina izugarriak direla, nolabaiteko mugarri, lubakietan bizi diren idazle gazteentzat ipar eta artizar eta ibilbide, eta amaitzeko esaten dute, emozioz beterik, bi liburu
|
hauek
biharko klasiko ez ezik, gaurko klasiko ere badirela jada, eta azkar ibiltzeko, bada, liburuok erosteko tenorean.
|
|
|
Entzule zital bat haserretu egin zaio Molinero poetari, eta esan dio: " Hormak, bai, hormak, militar kabroi
|
hauek
ezarri dizkigutenak". Eta, pixkana pixkana, argia egiten hasi da jendearen begietan, eta indartu egin da Konplotaren eta Konfabulazioaren teoria.
|
|
|
Zein ingenuoa gure Diogenes zaharra! Baina utz ditzadan burubide
|
hauek
; Will Langekin ari nintzen. Eta zer esan dezaket nik, bada, William Langez, neuk gizon hura sekula ikusi ez banuen?
|
|
|
Paradoxak mugiarazten ditu munduaren ardatzak. Baina, baina, zer dira hodei
|
hauek
, lagun, aireak suzko ilajeak bezala badaramatzanak, auskalo nora, eta hain urrun?
|
|
|
Pentsamendu umoretsu baterako lizentzia eskaini zion segidan Brown jaunak bere buruari, oraindik abstrakziorako sena bere hartan atxikitzen zuela erakutsiz: " Esku
|
hauek
berea zena eskatzera besterik ez dituk etorri, eta nik zieat noski eskubide hori ukatu". Burubidea, umoretsua izanik ere, arrazoizkoa zen eta zuzena, baina, bueltan, galdera bat sortzen zuen, ezinbestean, eta Brown jaunari ere ez zitzaion itzuri:
|
|
|
Eta dagoena errezeloaren erresuman uzteko zuhurtzia baldin badut, eta era berean, zenduena zeina, gehiegikerietan erori gabe, genozidiotzat kalifikatuko bailuke edozein irrati edo telebistako berri esatarik eta haien salketarena, ez da nahikoa froga eta ebidentzia ez dudalako, baizik eta niretzat ere, Euripides jakintsuak idatzita utzi zuena aintzakotzat hartuz, zuhurtzia delako benetako balorea. Baina nire uste izugarri
|
hauek
ez direla eldarnioak erakustearren, eta orain ere beti bidaialagun aldaezin izan dudan zuhurtziari eskua emanik, hitz bi soil soilik: bazkaritarako haragia saltsan ekarri ziguten halako batean Armando Bonilla eta biok bakarrik gelditu ginen egunean, hain zuzen, bada, ari nintzen platerean zegoena gogo biziz jaten, batere errezelorik gabe, harik eta gogortasun batekin topo egin nuen arte.
|
|
|
Jarri zen, bada, mediku ospetsuaren eskuetan, eta, hara non, labur esanda, dena alderantziz irteten den: jatorriz  koak bere leku jatorrizkora ekarri bai, baina, handik hilabete batzuen burura, beste bi atera omen zitzaizkion, bere kasa, bizkar aldean,
|
hauek
bai dotore txuri mardulak. Bular menditsuak, ordea, ez ziren konformatu izate estetiko hutsarekin, eta, egun batetik bestera, tumor edo hantura gaiztoaren jokabidea hartu zuten; ezkerrekoak (aurretik begiratuta) mintzoa xurgatzen omen zion, eta eskuinekoak, (aurretik begiratuta) entzumena; deliberazio hartara iritsi omen ziren behintzat Estatuko espezialistarik adituenak, hainbat eta hainbat froga egin ondoren.
|
|
|
Ez al zen hura guztia ni berriz ere suntsitzeko antolaturiko konplot beldurgarri bat? Azken bi galdera
|
hauek
irribarrea ekarri zuten ene ezpain zartatuetara. Obsesio zaharren loratzea ote zen?
|
|
|
Gauza triste
|
hauek
, elkarrizketa zail hauek ernegatzen naute.
|
|
|
Gauza triste hauek, elkarrizketa zail
|
hauek
ernegatzen naute.
|
|
|
Nolanahi ere den, lerro labur
|
hauek
ez lukete zentzu handirik izango galde egingo ez banu nola ikusten dudan egun orain ia hogeita hamar urte argitaratutako narrazioa. Ez naiz ari, jakina, euskarak eta euskal literaturak ordutik hona izan dituzten hobekuntza nabarmenez.
|
|
|
Bukolkeria
|
hauek
ez dute sentidurik, gure bizitza sumendi baten ikaretan kulunkatzen ari zaigun garai hautsi hauetan.
|
|
|
Baina paisajea ez ezik, navajoen zaldietan ibiltzea ere zoragarria izan da. Adela, Idoia, Karmelo eta Jordi salbu(
|
hauek
jeep batean ikusi dituzte hemengo bazterrak), gainerakook zaldian ibili gara.
|
|
|
Bai, Teresak esan zidan lagun horrekin ezkontzekoa zarela... utzi diot airean, nire ahotik atera ez diren hitz
|
hauek
en  tzungo zituelakoan: " Ni ez naiz ezkontzazale, baina norbaitekin ezkonduz gero, zu aukeratuko zintuzket".
|
|
|
Lagun hori udako oporretako oroigarri bat besterik ezin da izan. Badakizu amodio
|
hauek
haizea bezain iheskorrak direla. Ni, aldiz...
|
|
|
Ãcoutez moi: ez ahantzi zuretzat desor  duak diren mezu
|
hauek
entzuteaz, osteran  tzean Rakelek birritan harrapatuko gaitu eta. Kuraia on, Karmelo.
|
|
|
Ez ahantzi jeans
|
hauek
hozkailuan sar  tzeaz esan diot fraka batzuk erositakoan: Danen esanetan, eguraldi beroari kontra egiteko sistema ezin hobea da Eta Rubenek orduan bere irribarre zabala eskaini dit, niri ere bihotz altxagarria zaidana.
|
|
|
GMI= p/ a2, hau da, Gorputz Masaren Indizea, pisua altueraren karratuarekin zatituz lortzen da: 49/ 2? 37= 17? 3 Eta aldizkariaren arabera
|
hauek
dira kontuan hartu beharreko portzentajeak:
|
|
|
Baina atzo, azkenean, gelan telebista apur bat ikusten ari nintzela, X en adierazpenak entzun ahal izan nituen: antza, bera ttikia zela, emakume auzo bati berba
|
hauek
entzun ei zizkion: " Zakarias, alboko mutikoa ilargira iristen den eguna arte ez duzu aho sexurik izango...".
|
|
|
Baina gaur lehenengo lerroa ez ezik, bosgarrena ere aldatuko nioke: ene bularrak tititzarrak dira, izan ere, hilekoa jaitsi behar zaidan guztietan bezala, bular handitu
|
hauek
lehertzeko zorian baititut. Eta gaur, nork esan behar zidan, aspaldiko partez oroitu eta idatzi dut gogoko poema hori, Bruselako aireportuan erosi dudan koadernoan.
|
|
|
Aldizkariak itxaronaldia eramangarriago egiten lagundu dit, baina hain zuzen ere infidelitatearen artikulua izan da, entretenitu baino gehiago, egonezina handitu didana. Guztiarekin, aldizkariarengatik ez balitz, orain ez nintzen lerro
|
hauek
idazten arituko, zeren, artikuluan aipatzen den oinaze afektiboa arin  tzearren (bai adierazpide hutsala nik senti  tzen dudana azaltzeko), biziki nabarmentzen baita eguneroko bat idaztearen balio terapeutikoa (horra beste adierazpide arranditsu bat). Eta horrexegatik itzuli naiz kioskora.
|
|
2001
|
|
|
Tira, eta bukatzeko: noiz, non eta nola, hiru galdera
|
hauek
erantzun behar dituzu... Ea:
|
|
|
(Eskuak belarrietan pantaila eginez jarrita): Norenak dira duna
|
hauek
–
|
|
|
Eta odol putzu hau? Eta zipriztin
|
hauek
–Eta azal puska nazkagarri hauek?
|
|
|
Eta zipriztin hauek? Eta azal puska nazkagarri
|
hauek
–Non dago Osasun Sailaren baimena?
|
|
|
ez zegoen beherapenik gaztetxoentzat (alebin= arrainkume?), eta haserretu egin zen atezain dotore itsusiarekin. Sartu bezala, seme alaba eta ilobek, garrasi zizkolatsuen artean, aurrea hartu zieten aita osabei, eta,
|
hauek
konturatzerako, lardaskan hasiak ziren haiek. " Basta!", bota zuen aitak errespetuz," eta nire atzetik!", eta aquariumeko argiek, bat batean, ilunabarreko ekaitz borti  tzaren eraginez, itzaltzeko keinu errepikatua egin zuten, itzali eta piztu, piztu eta itzali; trumoi hotsak dantzan jarri zituen hormak eta beirak; zaintzaileen baretze lanak eta hitz lasaigarriak hutsalak gertatu zirelarik, arrain-ontzietan nagusitu zen berehala:
|
|
|
Gaur gatza, bihar garia, etzi aduanak... Bere mende egotea nahi dute
|
hauek
, besterik ez. Arraioa!
|
|
|
Noiz arte albain alu
|
hauek
–
|
|
|
Otxoa de Arin hizkuntzalari bati dagokio batez ere; Kapanaga orobat. Esan bezala, beraz, gauza
|
hauek
, euskal literaturaren kondaira egin den neurrian, egin dira bultzada eta eragina kanpotik etorri delako, ez literaturaren eremutik, baizik eremu horretaz kanpotik.
|
|
|
Ez dago gogoratu besterik non zuten bizilekua batzuek eta besteek: " Zirkuloan" haiek eta artean berria zen Batzokian
|
hauek
. Zein alde zegoen ez da orain erraz ikusten, batzuek eta besteak (gehienak behintzat) elizara joaten baitziren.
|
|
|
Ongi aztertuz gero, ez naiz bitartekoa besterik. Eta nire nortasun hutsa janzten duten" zer"
|
hauek
ez dira nire buruari erantsi dizkiodan gauzak, nolanahi erantzi ditzakedan janzkiak. Geurekoikeriak maitasun hori maiz lainotzen  badu ere, maiteago ditut ânireago alegiaâ nire nortasun berezia baino eta, hala behar bada, geure bizi bakar ezin berrituzkoa galbidean jarri ez ezik, galdu ere egingo dugu ezinbestean zorigaiztoa onarturik, aurrekoengandik ondorengoengana doan" lokarri zaharra1" eten ez dadin.
|
|
|
Lizardik neurtitz
|
hauek
ondu zituenetik ez dira urte asko joan: hogei besterik ez.
|
|
|
Eta beste guztion gain eta edozer baino gehiago, entzule eta irakurleen lana dugu beharrezko. Sortzaileen esanak
|
hauek
beren bihotzetan maitekiro gorde eta ernatzeko lurrik ematen ez badiete, haien mintzoa" tupiki ozen eta txilin burrunbaria bezala4", iraupen laburrekoa izango da. Eta entzule irakurleak gaitzeko gai direnak lanari lehenbailehen ekin, gizonaren gaitasunak gutxitan baizik ez baitira berez sortzen.
|
|
|
Horra liburu horren azken edizioan (Euskal Editoreen Elkartea, 1986), Ines Pagola liburu prestatzaileak zer dioen: " Bi obra
|
hauek
[Bein da betiko eta Batxi Guzur], lehenengoak lehen argitalpenean Lenengo irakugaia. Bein da betiko izenburua bazeraman ere, nobelak baino ipuinak lirateke.
|
|
|
Duen zabaleraz, denok harritzen gaituen lehen irakaskun  tzatik goi mailakoa ukitzeraino iritsi da arian arian. Ez zait iruditzen axola  gutxiago duenik larrien alfabetatze kanpainetan egiten ari denak, e.a. Egungo egunean, lehen aldikoz gure artean, bere hizkuntzan analfabeto ez den minoria ugaria dago, eta
|
hauek
bidea errazten ari zaizkie hasiberriei, adineko garenoi bezain nekeza gerta ez dakien.
|
|
|
Bada eztabaida franko, borroka ere bai, euskal hitz altxorrari buruz: hor dabiltza, izan ere, gureak, gureganatuak(
|
hauek
ere gure gure dira, gureganatze hori zinetan eta benetan burutua dagoen heinean), eta gureganatzekoak batik bat, gureganatzeko bidean direnak eta omen direnak, horietan baitago, bestetan baino areago, sesiobidea.
|
|
|
Gogora datorkit ustez irakurri berria dudan zerbait. Demagun, eta gustura emango nuke, hitz baten jatortasunak âantzinatasuna eta  hedadura hartzen ditugularik neurri,
|
hauek
ere elkarrekin errietan maiz dabiltzala jakinikâ eta nazioartekotasunak pisu larria dutela berorren" euskaltasuna" mugatzeko. Bistan da, ordea, ez dela usu aski" hau eta hori" nahiz" hau edo hori" atera behar den kontua," hau ala hori" baino.
|
|
|
Beste zerbait zen baserritarrek txartzat hartzen zutena kaletarrengan:
|
hauek
, erdaraz ari zirela elkarrekin," behekoentzat" gordetzea euskara.
|
|
|
Mendiz haranzkoa ote nintzen ziren beldur, Burgos Palentzia aldekoa, maqueto bat beraz, bertako mintzaerarik jatorrenean esan ohi duten moduan. Maizegi gertatzen omen dira
|
hauek
–besteren ahoz ari naiz hizketan, egoskor setoso itsu horietakoak.
|
|
|
Egunotan, berriz, hizkuntzaz gainera, ba omen dago delako belaunaldien arteko osin sonatua ere. Ez naiz inondik ere fio, horrexegatik, paper
|
hauek
izan dezaketen arrakastaz eta hori, lasaibide izanik, ezin daiteke negargarri izan. Nolanahi ere den, hemen agertzen zaigu berriz duela mende laurdena itzali zen beste munduko arima herratua, eta garai hartako eta garai haren lekuko bezala agertzen zaigu:
|
|
|
Eguraldi ona denean, itsasertzeko harkaitz mutur batera joango zaizkizu taldeka, galtzak zuri eta gerrikoa gorri. Han egoten dira zain, nor agertuko, txistulari direlako batzuk, arrantzaleak noski
|
hauek
ere. Hasiko zaizkizu txistulariak soinua jotzen, eta besteak dantzan," espatadantxan", eguerdi aldean, izerditan blai, herrira itzuli arte.
|
|
|
Garbi aitortu beharrean gaude. Euskaldun
|
hauek
jende jatorrak dira, zintzoak, leialak, esanekoak. Ezin dute bihotza barrenen gorde:
|
|
|
Hizkuntza ere bere gisakoa dute euskaldun
|
hauek
. Hara zenbait ale, hitzez hitz jasoak:
|
|
|
Zerriak batez ere," nola ezpaitute deus ere on den gauzarik bere urdaia baizen1", ez daude lasai. Eta, harakinaren beldur,
|
hauek
biltzen dituzte basetxeko azienda guztiak eta nagusiaren kontra aizkatzen.
|
|
|
Suediako Studia Linguistica aldizkariaren azalean irakur daitezkeen hitz
|
hauek
eskaintzen dizkiot U. jaunari: " Alemanez, ingelesez, espainolez eta frantsesezko idazlanak bakarrik jasoko dira".
|
|
|
Garbitasuna, nonbait eta norabaiteraino beti behar den garbitasuna, modu hagitz ezberdinez neur daiteke. Gainetik eta gaingiroki neurtzen genuen guk, esaldien axalean ager zitezkeen erdaratikako hitz eta esaeren, azken
|
hauek
txit bigarren mailako zirelarik, arabera. Gure ustez, ordea, egiazko garbitasuna eta ez alegiazkoa sakonago zegoen (Chomsky argitara baino lehenago ari ginen), jatortasunaren osinean ezkutatua.
|
|
|
6 Zelaietak dakartzan Lizardiren aipuak
|
hauek
: " Euskerak eman digu erri izena, Euskera da gure bereiz alderik (hecho diferencial, ik) nabariena.
|
|
|
Ez da entzuleen auzia:
|
hauek
beti beste perpetuamente hura bezain aise gutxienez konpreni zezaketen. Gipuzkoarrak, txukunegia ez izanik, ez zuen urrutiago joan behar izan bila.
|
|
|
Lekuona jaunak herri hizkera gehiegitxo jasotzen duela ere esango nuke, hori egiteko literatur hizkera beheratzen baitu. Ez da nahitaezkoa, batetik, bi mota
|
hauek
elkarren etsai izatea. Bestetik, adibidez, inork esa  ten al du Fray Luis de León edo Montaigne edo Francis Baconen hizkuntza baino ederragoa zenik orduko edozein Peru nekazari edo Matxin ur  tzailerena?
|
|
|
Aita Barandiaranek liburuari ipini dion" Aurre itz" ean, laugarren orrialdean, honako hitz
|
hauek
irakur daitezke: " Ekiozu ba, leenbaileen... ta asi Euzkeragintzan".
|
|
|
Nik ere ez dut uste, eta bat nator Altunarekin, Etxeberrik inolaz ere merezi duenik Oihenartek bizkarraren gainean erabiltzen dion zigorra. Bestetan esana daukat, gainera, honako Oihenarten hitz
|
hauek
hobeki dagozkiola Oihenarti berari Etxeberriri baino: " Il est dommage que cet esprit aye mieux aymé sâappliquer à la poésie (pour laquelle il nâavoit point de naturel) quâà la prose".
|
|
|
Galde  tzekoa ere da ea orainago beste horrenbestekorik sortu ote den, Azkoitiko zalduntxoez kanpora, Euskal Herriko lurralde guztian. Giputz
|
hauek
, gainera, ez ziren lapurtar haiek bezainbat euskararen alde ahalegindu.
|
|
|
Ezin ahatz daiteke Materreren bi edizioak Manualarena baino lehenagokoak direla, hau beste maila umilago batean âhitz lauz gaineraâ ari bazen ere. Badirudi, bestalde, Etxeberri bera ere" primutasun" horren jakile zela, ez baitzituzkeen bestela honako neurtitz
|
hauek
bezalakoak idatziko:
|
|
|
Neronek argi eta garbi ikusia dut. Esan beharrean aurkitzen naiz luzatu gabe, horrexegatik beragatik, hitz eskas
|
hauek
baino hobeak merezi dituela liburu honek sarrerako atean: dena delako lehenik, eta mugarri baten antzera lur berrien seinalea eta ezaugarria dugulako gero.
|
|
|
Hitz bi, azken azkenik, argitaraldi honezaz. Hizkuntzalari eta gainerakoek nora jo badutenez gero, hobe zirudien olerki
|
hauek
oraingo itxuraz azaltzea, oraingo jantziz jantzirik eta oraingo ortografiari dagozkiela, ez agertu ziren moduan. Lehen testuari loturik, ordea, ahal denean letraz letra aldaturik.
|
|
|
Aitoren semeak ere, haien mende baina beste guztien gain, agintzeko sortuak ziren. Aitoren seme
|
hauek
dira, Axularrek dioenez, beste batzuek (gure aldeko euskaldunek, noski) zaldunak deitzen zituztenak. Handizkien eta herri xehearen arteko, baziren oraindik erdi mailakoak.
|
|
|
Ez da hori, ordea, gizon landuei dagokienez hitz neurtuz mintzatzea. Lege zorrotzagoak jartzen dituzte
|
hauek
, eta eragozpen debekuak elkarren gainka. Zailago eta ederrago, eta ezina ederren, egingo balitz.
|
|
|
Ordurik beltzenean ere, emaztea hil berri duenean," Ezkontidearen hil kexua" ez dio ez lurrekori ez zerutarri zuzentzen, eder itxura huts
|
hauek
datozkio gogora," Museen kontra" egiten du oihu:
|
|
|
Esan dezagun, hitzak hizpidea ekarrita, Axular luzaro baztertua behar ez bezala goratu nahi duela orain zenbaitek, beste guztiak azpiratuz. Gorostiaga euskaltzain jaunak, adibidez, honako hitz harrigarri
|
hauek
ezarri ditu bere azken liburuan: " Únicamente Axular, el genio literario vasco, es capaz de utilizar su lengua con garbo... 23".
|
|
|
Berak 1918an Oñatin egin zuen hitzaldi ezagunean Â" aspecto social" eta" aspecto literario" izendatzen dituenak. Bigarrenaz dioena (eta bigarrenaz bakarrik ari gara mintzatzen azkenaldi honetan) aldatuko dizut hona, eta zegoen gisa erdaraz eman, bai baitut halako susmo gaizto bat horrelakoak, gure hizkuntzara aldatzen direnean (eta
|
hauek
orain  dik orain aldatu nituen) ez direla inoren belarrietara iristen:
|
|
|
Hona ene" desapioa": kontu
|
hauek
jendaurrean astindu nahi dituenak, prest gauzka, uda aldean edo, jendaurrean ahoz aho eta aurpegiz aurpegi aztertzeko. Donostian, bestetan ez bada, idoroko dugu leku egokia horretarako.
|
|
|
Gehienek ez dituzte gogoko forma hutsezko diren askatasun eta eskubideak, inoiz ezagutu ez dituztenak, jakina. Bat datoz horretan, hain bat ere, zenbait zaharragorekin; zaharrago
|
hauek
forma ilaun horiek, hain ilaun eta hutsalak ez direlako, jakina, beti gorroto izan dituztelako edota, bestela, Egiptoko ilunpeak baino ilunagoen erdian, Damaskora gabe, argiaren distirak begiak liluratu dizkielako.
|
|
|
zortziko txikitan ondu zituen" Etxeko sagastia" eta" Egamin" olerkietan, esate baterako. Nahiago nukeen honako
|
hauek
ere jaso izan balitu Labayen jaunak bilduma honetan, ezinbestean" Etxeko keea" kentzen zuelarik ere. Hizkeraz ez ezik, baita barren isuriz ere ez zegoen olerki horietatik urruti beste euskal liriko handi baten ukitua.
|
|
|
Azkenik, last, but not least?, aipa dezadan lehen argitaraldian hainbeste bider irakurria dugun Orixeren hitzaurrea. Beharrezkoa da bi izen
|
hauek
beti elkarrekin agertzea. Nabari baita zenbat zor dion euskarak Orixeri Lizardiren bitartez ere.
|
|
|
4 Liburuaren aurrealdean datozen Gandhiren hitzak
|
hauek
dira: " Ezin diteke esan makiñak egiten ez genekienik; baiña gure asabak bazekiten arreta orrelako eginkizunetan jarri ezkero, jopu biurtuko giñala, eta Moralaren sena arras galduko genuela.
|
|
|
Diodan gai
|
hauek
egileak utzi zituen bezalaxe, batere orrazketarik gabe, argitara dituzte Auspoakoek. Arras txalogarria da jokabide hori:
|
|
|
Norbaitek nobelaren bat egin nahi baldin balu garai horretaz, hobeko du Auspoakoei eskerrak eskuetara dizkiguten josturarik gabeko ohar
|
hauek
irakurri bestelako liburu lodi asko baino. Eta historia egin nahi duenari ere, barrengo eta zinezko historia baldin bada, ez dio kalterik egingo horiek astiro astiro ikuskatzeak.
|
|
|
Aitzindari gisa azaldu zelarik, gidari eskasa gertatu zen ez baitzion ez irakasbideari, ez irakasbidea aditzera ematen zuten gainerako izkribuei aterik zabaldu: Urkixok argitara zituen
|
hauek
, 1907an1.
|
|
|
Errieta eta sesio
|
hauek
gerra bizi bihurtuko dira 1800en auzoan, eta beharbada Larramendirenak har daitezke zetorren ekaitzari gogor egiteko prestamen antzera. Harrokeria genuen lagun orduan eta espa, agian, besteek, juzgu okerretan hastea ez bada.
|
|
|
Euskararen alde, nolabait esan eta
|
hauek
ez dute bestelakorik uki  tzeko gogorik, J.A. Mogel eta Astarloa apaiza plazaratzen dira. Bestalde, orduan bertan, azaltzen da Espainian Lorenzo Hervà ¡ sen Catà ¡ logo de las lenguas de las naciones conocidas... y clases de estas según la diversidad de sus idiomas y dialectos, Euskaltzale azaltzen da, aurreko mendean aita Henao bezala, baina," alde" agertzeaz kanpo, ez dakar argi berririk gure gauzetara:
|
|
|
Honako lerro
|
hauek
sorta berri baten atarirako ari naiz idazten. Muga jakinak ditu, irakurleak erraz igarriko dizkionak, bai denboraz eta bai mailaz.
|
|
|
Egunoroko azturak besterik erakusten digu. Baztandar edo aetz ez diren nafarrek, giputzek eta manexek (baita zuberotarrek ere) errazago aditzen dute elkar, bizkaitarrek eta azkeneko
|
hauek
baino. Eta errazago nahiz zailago elkar adi  tze horren muina, hain zuzen, aditzean datza, hitz kontuan hegoaldekook, gaztelania dela medio, elkarrenganago baikabiltza.
|
|
|
Prediku
|
hauek
antolatuxe nituenean, ikusi dut Aita Mokoroaren Lengua vasca de hoy y de mañana (Donostia, Auñamendi, 1971), eta gaingiroki ikusi, bestetarako astirik ez dudalako. Egilearen iritziak, ez, ordea, liburuak dakartzan zenbait eranskin?
|
|
|
Hizkuntza zatikatze honek politika eta administrazioaren banaketetan ditu bere kideak, elizarenak eta bestelakoak aipatzen ez ditugula, eta egoera berdina izan dugu beti, Nafarroako erresumaren mende garaietan eta aurrekoetan izan ezik. Halaz ere zatikatze
|
hauek
oinarriko batasunaren sena âageria nahiz ezkutuaâ erabat suntsitu ez zuten bezala3, euskalki ugaritasunak ere ez zuen inoiz hizkuntzaren bat izate hori zalantzan jarri, maila guztietan ageri denez: gramatika, hiztegia, ebakidura.
|
|
|
Aurkakoa izan du, berriz, idazketa zailtzen zion aldetik, lehendabizi, eta kanpoko laguntza ezak lantzea eragozten  ziolako gero. Alde honetatik ezin aldera dezakegu beste hizkuntza erromanikoekin, adibidez,
|
hauek
beti izan baitituzte eta dituzte bestelako ereduak, kanpokoak baina ez arrotzak, zabar aldietan galdua irabazten lagun ziezaieketenak. Bestalde, eta hau axola handikoa da egungo egunetan batez ere, Penintsulako erromantzeak, idatzian behintzat, gaztelaniaz dakien edozeinentzat ulertzen errazak direlarik, euskarak, are idatziak ere, hasi masiak ezagutzea eskatzen du, bestela ulergaitza gertatzen da, are romanista edo indoeuropartzale ikasientzat ere.
|
|
|
Sarasolaren Euskal literaturaren historia argitara zeneko hartan, cartesiano baino barthesianoago dugun iritzi emaile ezagun batek, liburu hau goretsi ahala, izan zituen aitzindariak beheratzen zituen3 Izan ere, zioen gure kritikoak, azken
|
hauek
ez omen zuten filologia eta kritika" semantikoa" (gaiari bakarrik dagokiona delako ustetan gelditu nintzen) baizik, autorearen bizitzarekiko zenbait ttantta zebiltzala nahaste, ez zutelako hartu oinarri gisa, literatur soziologiaz kezkatu beharrean. Euskarara bihurtu ditut berriz lehen erdarara itzuli nituenak, baina ez dut uste alde handirik dagoenik harako hartarik honako honetara.
|
|
|
Mogelen Peru Abarka, errenkada luzeegi bati erramua jartzeko, laurogeiren bat urte ibili zen lurpean, zenbait erreka ezkuturen antzera, inprentatu zuten arte. Ez ote dago alderik hark egin eta
|
hauek
moldezko letretan ipini zuten testuaren artean. Beharbada, ez; segur aski, ez.
|
|
|
Urkixoren gaia, izenburuak argi eta garbi adierazten duenez, ez zen euskara izan zuzen zuzenean. Gogoan zuena ez zen hizkuntza eta hizkuntzaren gorabeherak, hizkuntzaren inguruan egina zegoen eta egiten ari zen ikerlana baizik, filologia eta hizkuntzalaritzaren aldetik hain justu, bi hitz
|
hauek
orduan (Urkixoren ingurunean batik bat) edo hitz horiek aditzera ematen dituzten gogoetak aski ongi bereizten ez ziren arren. Ordukoez eta etorkizunekoez ere mintzatu zen, ezinbestean, hizkuntzari buruz, garai hartako eztabaida latzen oihartzuna Oñatira zekarrelarik.
|
|
|
Idatzi, noski, erdaraz idazten zen edonon eta ofizialtasuna, axalekoa bederen (ahotik belarrirakoa ez baitago gehienetan jasorik), erdarari, erdarei hobe, zegokion. Baina eginkizun goitar eta dotoreago
|
hauek
ez ziren beharbada, ez ziren segur aski, deus asko eguna joan eta eguna etorri erabiltzen ziren oinarrizko eta premiazkoenen aldamenean. Halaz guztiz, egoera horrek berekin zeraman aldakortasuna, ez baitzegoen aski tinko etortzeko ziren larrialdiei gogor egiteko.
|
|
|
Tovar, azken urteotako, hamarnaka hartzen ditut
|
hauek
–borroketan, eta borroka izan da estari nahiz nabari Espainian 1936z gerozko jarduna, zubigile izan genuen beste zenbaitzuekin, ez haatik gehiegirekin.
|
|
|
Irakurkera hori izan baitzen aspaldidaniko zenbait auzi osotoro erabaki zituena. Ikur horien azpian zetzana," iberiko" izenaren estalkipean, ez zela, Schuchardt-en argudioen arabera, hizkuntza bat eta bakoitza; bi zirela
|
hauek
, guttieneko kontuan. Eta biok, gainera, bata bestearen" ez aide ez bernaje" zirela, Â" erdararekin euskera" bezala, Kardaberazen iritziz.
|
|
|
Harreman
|
hauek
hemen aztertzen ari garen gaitik, euskal gatazka politikotik, harantz doaz. Harreman horiek gorpuzten diren beste informazio esparru batzuk ere hartzen dituzte.
|
|
|
Beraz, hedabideak ez dira iritzi publikoan eragina luketen berezko aldagaitzat hartzen, baizik eta beste batzuekin batera ari den faktoretzat, faktore garrantzi  tsuak badira ere. Hedabideen gaineko teoria eta ikerketen historiaren bibliografia zabalari dagokionez, gomendatzekoak dira honako beste autore
|
hauek
ere: M. Wolf (1987 eta 1994) eta A. Mattelart eta M. Mattelart (1997).
|
|
|
ez zuten une hartan gidatzeko gaitasunik, eta bete betean harrapatu zituen, gainera, unean uneko eztabaidak (demokrazia edo diktaduraren erreforma lehenik, haustura demokratikoa edo erreforma demokratikoa bigarrenik); halatan, protagonismo gehiago eman zieten erredakzioei, eta berauen gogoko zuzendariak ere izendatu zituzten kasu batzuetan. Zuzendari
|
hauek
ez ziren dagoeneko argitaratzaileen testaferro profesionalak, baizik eta kazetariek hedabideen jabeen aurrean hautaturiko ordezkariak bailiran jokatzen zuten. Honenbestez bideratu ziren prentsan hain ohikoak diren botere bikoitzeko mekanismoak, batak bestearen alter egoa ezabatu ezinik zihardutela.
|
|
|
Hedabide horien jokabide editoriala eta berri-emailea oso urrun dago euskal nazionalismotik, honen buruz buruko etsaia ez denean. Halarik ere, hedabide
|
hauek
ez dute, itxuraz, euskal nazionalismoaren sinesgarritasunean inolako galerarik eragin, ez dute haren gizarte eta hauteskunde eragina murrizterik lortu.
|
|
|
Jarrera
|
hauek
gaina jo zuten Herri Batasunaren Mahai Nazionalaren kartzelaratzearekin eta Egin egunkari eta irratiaren ixtearekin. Giltzarriak ziren neurri hauek, Barne Ministerioak ezker abertzalea politikoki azpiratzeko diseinatu zuen estrategian.
|
|
|
Jarrera hauek gaina jo zuten Herri Batasunaren Mahai Nazionalaren kartzelaratzearekin eta Egin egunkari eta irratiaren ixtearekin. Giltzarriak ziren neurri
|
hauek
, Barne Ministerioak ezker abertzalea politikoki azpiratzeko diseinatu zuen estrategian.
|
|
|
Bestalde, sistema politikoko sektore demokratikoen eta ezkertiarren diskur  tso publikoa islatzen zuten hedabide berriek. Lotura
|
hauek
argiro azaltzen dute nolako eragina izan zuten hedabideek estatuko ordezkatze sistema politikoa eta instituzionalizazioa legitimatzerakoan; argitu ere egiten dute Gobernu zentralekiko" eskuduntza gatazkak" edo alderdi nazionalisten eta ez nazionalisten arteko tirabirak instituzionalizazio horren barnekotzat joak izan zitezen izan zuten eragina. Halatan, bat etorri ziren hedabideak sistema politikoaren asmo nagusiekin eta egoera berrian nagusi ziharduten arauak islatu zituzten, aldi berean, gizartearen iruditegian legitimatu eta sendotzeko berealdiko laguntza ematen zutelarik.
|
|
|
Espainiako hedabideen sisteman gertatu diren aldaketa
|
hauek
berak sumatu dira, antz handiz, euskal hedabideetan.
|
|
|
Bistan denez, ezin da ezker abertzalearen inguruko hedabideen munta txikia gainerako hedabideen pisu handiarekin alderatu, eta ezin dugu ahantzi Egin eta beste antzeko hedabide batzuk poliziaren jazarpen onartezin baten pean bizi izan zirela etengabe. Baina beren eragin esparruan, polarizazioa eta sektarismoa bultzatu zuten hedabide
|
hauek
, gizarte elkarrizketa eta gertakarien ulerpen arrazionala mesedetu beharrean.
|
|
|
Datu
|
hauek
ongi baino hobekiago argitzen dute aipaturiko bi paradigmen presentzia, baita informazioaren tratamenduan haiekin bideratzen den konbinazioa ere.
|
|
|
Aurreko garaietan hedabideen eraginaren alkantzu (erreala) eta mugen (errealak
|
hauek
ere) gainean estereotipo batzuen presentzia uler bazitekeen arren, Lizarra Garaziko Akordioak gizartean eduki duen sostenguak aukera eman zion hainbati hedabideen eraginaren arazoa Euskal Herriaren gizarte egituran hobekiago egokitu ahal izateko. Halaz ere, beren horretan diraute estereotipoek.
|
|
|
Gero, biziki moderatu ziren hedabide
|
hauek
25 Hala eta guztiz ere, beti bat dirau Lizarra Garazi Akordiora bilduriko indarren argudioen sendotze selektiborako joera garrantzi  tsuak. Berriro esan dezagun, ordea, ezer ezin dela adierazi hedabide hauen jokabide editorialak Akordio horren aldeko sostengua agerian utzi izanaren aurka.
|
|
|
28 Hona hemen M. Gurevitch ek eta J.G. Blumler ek (1990: 270) aurkeztu zuten araudi" ofizialenetako" bat, askotan aipatzen dena. Honako zortzi puntu
|
hauek
jasotzen ditu:
|
|
2002
|
|
|
Han barruan emakume batek, etxeko zapatiletan eta fianbrera moduko ontzi bat eskuetan, alderik alde zeharkatu zuen Josu R k bistara zeukan patio zatia. Emakumeak irriño bat eskaini zien ate ondoko guardiei, eta
|
hauek
izenez agurtu zuten bera. " Adios, Felisa" entzutea iruditu zitzaion Josu R ri, emakumearen irudia jadanik  haren bistatik kanpo.
|
|
|
Afaritan inoizko berri  tsuen eta alaien aurkitu zuten etxekoek. Eta
|
hauek
ere biziki poztu ziren, halaber, haren pozaren arrazoia sumatu zutenean: Julianek azkenean lagun koadrila egina zuen Luzaron.
|
|
|
Josu R k plazako farolei eta arkupearen sabaian zintzilikaturiko kriseiluei erreparatu zien, berekiko ziola: " Egun guztia eguzki bolari jarraika pasatu diat, eta neure buru gaineko argi
|
hauek
noiz piztu diren ez nauk konturatu". Ordurako, Txantoi txikia bueltatua zen alboko lagunartetik, eta fabrikako hitzarmenari buruz hitz egiten ari zen Fernando etorri berriarekin.
|
|
|
Jaun
|
hauek
galderatxo batzuk egin nahi dizkizue. Ez da besterik.
|
|
|
Ez da hori, hala ere, inguruan dugun administrazio bakarra, ongi dakizunez. Hor ditugu Foru administrazioak, udal administrazioak(
|
hauek
ere administrazio baitira), eta abar: hemen, esaldiak," eta abar luze bat" eskatzen zidan, baina ez naiz erori tentaldi horretan, jabetu zarenez, etabarrak euskaraz neurrikoak izan baitira beti.
|