2009
|
|
Ama etorri zan, da bera
|
hasi
zan, ba, jesus!, jakin ni (k) paino hobeto jakin eban errazoiketan, uzabandre horrek: Ene!
|
|
Ikerketa urteetan zehar Hardestyk aurkikuntzen berri ematen zuen, Euzkaldunak Inc. elkarteko kideei hilabetean behin bidaltzen zaien aldizkarian. Hortaz, jendea deitzen
|
hasi
zitzaion aurkituriko izenen inguruko informazio gehiagoren eske, existitzen zirenik ere ez zekiten ahaide aurkitu berriei buruz, edo hilobitik ateratakoez. Zenbaitetan, familiek beraiek jarri zizkieten oroitarriak ahaide aurkitu berriei.
|
|
Dura lex, sed lex. Hasian
|
hasi
, brokardo horrek ematen digu aukera literaturaren legeari buruz jarduteko, literaturak bere legeak baititu; beharbada, beharrena, legerik eza, horixe baita gizakiari eska dakiokeen lehen baldintza literatura egiteko.
|
|
Gogoz kontra, Shortyk bere lupa hartu eta harriari begiratu zion. Zalditik jauzi egin eta oihuka
|
hasi
zen: «Alajaina!
|
|
Bere astoari tu egin eta bere lupa handi hura atera zuen. Tximino bat bezala gora eta behera saltoka
|
hasi
zen. –Alajainkoa, uztailaren laua, Pete!?
|
|
1905eko uztailaren 4a zen. Dantzan
|
hasi
zen. Beldurra ematen zidan bakarrik uzteak, bere onetik aterata zegoen eta.
|
|
Bosgarren gizona izan nintzen Tonopahn, hirugarrena Goldfielden. Nevadako meatzeak gainbehera
|
hasi
zirenean Kalifornian probatzea pentsatu nuen. Asko hitz egiten zen Panamint mendiez?»
|
|
–Begira, Shorty eta bion izenak harri haien artean jarri nituen egunean norbaitek esan balit hori egiteagatik 36 urtez hemen geratu nuela, nik uste korrika
|
hasi
, eta oraindik ere korrika ariko nintzatekeela. Gauza xelebreak egiten ditu bizitzak.
|
|
Gerra
|
hasi
zen urtean jaio zen,
|
|
Eta balio bat baino gehiago izanez gero, ba al du Literaturak balio praktikorik MacMillan adituak Historiari aurkitzen dion moduan, edo antzekoan sikiera? Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila
|
hasi
naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait. Horrela, idazle, irakasle eta kritikari den Víctor Morenorekin hitz egin dut (berari ez zaio «kritikari literario» esatea gustatzen, «kritikari» baizik).
|
|
«Bi duda klase izaten ditut: idazten
|
hasi
aurrekoak eta idazten ari naizen garaikoak. Lehendabizikoan, egunero istorio bat baino gehiago bururatzen baitzaizu, zeri heldu da izaten dudan zalantza iturririk handiena.
|
|
Historian aditua den irakasle bati entzun diot hitzaldian duela gutxi Bristolen. Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen,
|
hasi
zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une honetan. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du.
|
|
ideiak etorri ahala, zakarrontzira botatzen hasten naiz, harik eta bizpahirurekin gelditzen naizen arte. Deskartea egin eta bakar batekin gelditutakoan, ez dut gaiaren inguruko zalantzarik egiten (eta zalantzetan hastea komeni ere ez, bestela nuke lan berri bat
|
hasi
).
|
|
Espainiara. Kataluniara, zehazkiago mintzatzeko? heldu eta berehala, gaztelania ikasten
|
hasi
nintzen sobre la marcha, ibilian ibilian. Hona abiatu aurretik hizkuntzaren mapa ohi den gramatikari begirada bat bota nion ikasketak izango zituen zailtasunei antzemateko.
|
|
Edo nik ez nuen uste halakoa nintzenik, behintzat. Orain ez dut hain argi ikusten, ezen
|
hasi
bainintzen oso kartsu sentitzen nire hizkuntzarekiko atxikimendua. Nire barnean ordura arte inolaz ere nabaritu gabeko izaera borrokazalea kausitu nuen, kaskamotz eta elastikoz jantzita irudikatzen nituenen parekoa:
|
|
Pertsonaia nagusia Latin Amerikako erbesteratu bat da. Hainbeste urtez bizi izan da bere sorterritik kanpo non
|
hasi
baita ahazten bere ama hizkuntza. Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari.
|
|
Hizkuntza gehiegi ikastea nahasgarri dela edota, kontrara, umeek osmosiz bereganatzen dituztelako ohiko iritzietan sobera fidatu gabe, gure lagunen haurrei so egiten
|
hasi
ginen. Joanek eta Encarnik, elebidun katalanak?
|
|
Orduan bira egin zuen eta, beheko solairu aldera begira, oihuka
|
hasi
zen:
|
|
Latinean eta grezieran lizentziatu zen Cambridgeko unibertsitatean, eta ekonomia erreportajeak egiten
|
hasi
zen Londresen The Independent erako. 1991n Bartzelonara joan zen free lance kazetari, eta ikerketetan zein narrative journalism alorrean espezializatu.
|
|
Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu: zertaz idatzi nahi dudan erabaki bezain pronto, asmatzen
|
hasi
behar dut zer hizkera klase erabiliko dudan: pedal biko bizikleta bat da idazkuntza.
|
|
Aita, autoaren giltzak falta dituela eta, alde batetik bestera ibili da txoko guztiak arakatzen. Hasieran, ama ere ibili da aitari lagundu nahiz baina, beti bezala, eztabaidan
|
hasi
, elkarri hitz garratzak esan eta azkenean, ateari danbateko handi bat emanez, etxetik aldegin du aitatxok.
|
|
Berari gosaria eman ondoren, garbigailuan arropa sartzen
|
hasi
da ama. Gertaera pozgarria mutikoarentzat.
|
|
Ama, nonbait, ez da bera bezainbat dibertitzen. Eguerdirako bazkaria prestatzen
|
hasi
da. Berak, berriz, txunditurik jarraitzen du tresnaren aurrean.
|
|
Baina makina hura ustegabeko mugimenduak egiten
|
hasi
da, dar dar batean. Alde batetik bestera, barru guztia astinduz eta burrunba izugarria sortuz.
|
|
Ez zuen gehiagorik esan behar izan, bihotz txikia lehertu egin zitzaion eta negar zotinka
|
hasi
zen.
|
|
M.B.: Mikel
|
hasi
zen txalupa honetan ibiltzen gutxi gorabehera hemezortzi edo hogei urte zituenean. Istorioa kontatuko dizut.
|
|
Euskal Herrian zehar ibili gara izugarri, eta Bartzelonara joan gara, Mallorcara, seme alabekin, txakurrarekin, eta kontzertuetara ere bai. Mikel Iñaki Salvadorrekin
|
hasi
zenean, 1984an, nik laguntzen nien eta hirurok joaten ginen kontzertuetara, eta Mikelek beti esaten zuen nik mania bat neukala, justu bidegurutze batera ailegatzean gai inportante bat ateratzen nuela. Jakina, gai hori buruan, berak beti hartzen zuen bide okerra, beti aldrebes.
|
|
Mikel pozik gelditu zen Roy Hart ikusita! Badakizu, bera
|
hasi
zen lekeitioekin 1968an, eta Gernika, Lekeitio laugarrena egina zeukanean, 1972an. Bueno, egin 1971ren inguruan egin zuen, baina estreinatu 1972an?
|
|
Mikelek beti esaten du, esaten zuen? 1968aren inguruan
|
hasi
zela Lekeitio sailarekin edo serie horrekin. Lehenbizi egin zuen bat, galdutzat zeukana:
|
|
Ondoren Baga, Higa, Dialektikaren laudorioa, Gernika? Sail edo serie horri titulua eman zionean, nahiz eta 1968an
|
hasi
zen lan horiekin, bere txikitako esperientzia zeukan gogoan, halaxe zioen, barruan hazi bat zeukala. Bera gelditu zen Lekeitioko euskararen musikarekin?
|
|
Alde horretatik interesantea iruditzen zait, ze alde batetik Mikelek errekuperazio lan inportante bat egin du. Esate baterako, Bereterretxeren Kantorearekin
|
hasi
zenean, kanta ezezaguna zen, zeharo ezezaguna. 60ko hamarkadan jendeak jeneralean ez zuen ezagutzen kanta, ez zuen ulertzen letra, iruditzen zitzaion erotuta zegoela.
|
|
Zoragarri kantatzen zuen. Aurrerago, euskaraz kantatzen
|
hasi
zenean, bere lagun batzuek itzuli egin zuten. Oso ondo kantatzen zuelako, itzuli egin zioten Duerme, duerme, negrito.
|
|
M.B.: Berari oso ondo iruditu zitzaion, eta
|
hasi
ginen aukeratzen gauza batzuk. Bi zerrenda egin genituen bion artean.
|
|
Trepanatu egin behar zuten, begira zer gauza beldurgarria. Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen
|
hasi
zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan, hiru ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat jartzeko.
|
|
Eta jakina, horretarako pegamentua behar zuen. Ba, joan ziren frontoira eta, partidua
|
hasi
eta laster, konturatu zen pegamentua bukatuta zeukala eta ezin zuela bere etxea bukatu.
|
|
Orduan
|
hasi
omen zen:
|
|
Berak asko maite izan du beti gitarra. Hamasei edo hamazazpi urte zituenean
|
hasi
zen jotzen, eta lehenengo gitarra bere koinatuarena izan zen, Juan Jose Lasarena.
|
|
Ba, hori, Juanjo Lasaren gitarrarekin hamasei edo hamazazpi urte zituela
|
hasi
zen, eta handik gutxira berri bat erosi zuen berarentzat. Gero, 1963an, Manuel de la Chicaren gitarra bat erosi zuen.
|
|
Mikelek berak baino gehiago erabiliko zuela, eta erregalatu egin zion. Orduan
|
hasi
zen euskaraz berriro kantatzen, kanta tradizionalak, eta bi erreferentzia hauek, disko gorriak eta Riezuren liburua, fundamentalak izan ziren. Gero erabili ditu beste kantutegi guztiak, baina bi hauek oso inportanteak izan ziren.
|
|
Bi urte gaixo egon ondoren, medizina bukatzera joan zen. Eta euskaraz kanta tradizionalak kantatzen
|
hasi
zen. Bere lehenengo jaialdia euskaraz, ze lehenengoa Iruñeako Gayarren eman zuen gazteleraz, eman zuen Zaragozako Argensola antzokian, euskal ikasleek antolatuta.
|
|
Arizkunen Xabier Larralde zegoen, hango txistularia zen, eta oso hartu eman onak zituzten. Mikelek kontatzen zuen 25 urte zituenean edo, gaixotu baino lehenago, Iruñean zegoenean oraindik, euskaraz kantatzen
|
hasi
baino lehen, herri osoak juerga bat egin zuela San Joan bezperan edo San Pedro bezperan, uste dut San Joan bezperan izan zela. Bueno, herri osoak... ziur asko izango ziren gizonak bakarrik.
|
|
Renon lanean
|
hasi
eta lau, bost bat urtera, euskal gaiarekin guztiz identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura.
|
|
Hurrengo belaunaldiko kideok hitzik gabeko hizkuntza honen bariazioak saiatzen
|
hasi
gara: harri leun bat poltsikoan, sakelako labana bat bakeroetatik zintzilik.
|
|
Anek arrautza gutxiegi du patata guzti horientzat eta, esne botila hutsik dagoenez, gosarian sobratu zaion kafesnea isuri du tortillara, lehorregi geratu ez dadin. Ia hiru urte pasa dira Esteban hil zenetik eta orain
|
hasi
da agertzen.
|
|
Aneren bizitzan luzeak baitira guztiz ezezagunak zaizkidan garaiak. Beste zigarro bat piztu eta Laiarekin izan zuen harremana nola bukatu zen kontatzen
|
hasi
zaio. Anek jakin nahi duen ala ez aintzat hartu gabe.
|
2010
|
|
Taberna ixin zen. Ta mostradorean jentea erderaz
|
hasi
zen orduen. Nik aitu eneuen ezebe egiten; ta esan neuen:
|
|
Badirudi era horretara bertako apaizteriaren kontrolpetik at mantendu nahi izan zuela. Arrazoiak arrazoi, 1909ko azaroan argitaratu zelarik, liburua hurrengo urtean
|
hasi
zen zirkulatzen, ezen ez saltzen.
|
|
dela planteamenduagatik, dela darion pentsaera irekiarengatik edota furfurian zeuden pentsalarien eragin zuzenarengatik, Buruxkak apartekoa da guztiz gure letren errepublikan. Esaterako, Buruxkak agertu zen urte ia bertsuan Txomin Agirre Garoa argitaratzen
|
hasi
zen atalka, baina orduko kultura modernoaren kale munduko kezkei ez ikusiarena eginez, ehun urte lehenagoko Peru Abarka baserrizaleak urratutako ildoari jarraituz eta hartan sakonduz. Era berean aipa daiteke 1910ean Baionan soilik liburuxka bi plazaratu zirela, Jean Barbierren Nere kantuak eta Etienne Decrepten Maitena pastoral lirikoa, eta ez bata ez bestea ez ziren prosazkoak.
|
|
Imajina ezazu bigarrena, cortó: andregaiaren eskutitz hotz bat, harreman kasik
|
hasi
berriari behin betiko kitoa emanez, edo, bestela, igandeko meza nagusiaren ondotik, mantelina buruan, malko gaziak eta gaitzespen isilak nahasiz, Aldudeko plazan. Nobela zaharretan bezala.
|
|
Dirudienez, Durkheim en eskoletara joan zen, eta Haeckel en eta Nietzsche-ren liburuak irakurri zituen han. Aldudera doa mediku 1905ean, eta sasoi horretan Eskualduna astekariarekin kolaboratzen
|
hasi
zen. Aldudeko medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian, bera baita laiko bakarrenetariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan.
|
|
Inguruan indarrean zeudenak ez bezalako kantuak entzunez, paisaia musikala zabaltzeko aukera paregabea izan zen. Everly Brothers, Sam Cooke, Brenda Lee, Cliff Richard and The Shadows, Donovan eta beste hainbat, garaiko puntakoren artean, 60ko hamarkadan barnatua jada, Dublineko pub batetik jalgia bailitzan, musika alaia egiten zuen taldea indartsu azaltzen
|
hasi
zen uhinetan: The Dubliners.
|
|
Amaitzeko, baina, nerabezaroko The Dubliners taldearen kontuari azken katebegia erantsi nahi nioke. Ronnie Drew 1995ean kontzertuak ematen
|
hasi
zen bakarlari gisa; hurrengo urtean Bilbora etorri zen, «Musiketan» ekimenaren barnean. Handik urte gutira, Antonio Breschiren bitartez, ezagutu eta bere adiskide izateko zoria ukan nuen.
|
|
1923tik 1929ra bitartean, Primo de Rivera generaleren diktaturapean, dena ezabaturik gelditu zen, baina II. Errepublikarekin berriz
|
hasi
zen mugimendua hazten, orobat askatasun erabatekoranzko urrats sendoak egiten ari zen irlandar borrokarekiko atxikimendua. Anartean, 1926an De Valerak Fianna Fail alderdia sortu zuen eta agudo gailendu zitzaion Sinn Féin alderdiari.
|
|
Gerrarako behar zuten teknologia baitzen. Eta halaxe
|
hasi
zen gerra gastuetarako laguntza eske bezala kamerak hiritarroi saltzen. Argazkiak itzel ugaldu ziren, eta halako batean kanposantuetan ere argazkiak ikusten hasi nintzen.
|
|
Eta halaxe hasi zen gerra gastuetarako laguntza eske bezala kamerak hiritarroi saltzen. Argazkiak itzel ugaldu ziren, eta halako batean kanposantuetan ere argazkiak ikusten
|
hasi
nintzen. Harritu ninduen horrek.
|
|
Bada, Biopoesia karpeta biopoemaz betetzen
|
hasi
nintzenetik beti izan dut gogoan horietakoren batekin olerkia edo poema sortzea. Egin didaten azken barne erretratua eskuetan hartu nuenean, eta medikuarenak aditurik, lanari ekin nion.
|
|
Alsaneak herio mehatxuak jaso ditu mailez eta asko dira bere liburua bertan behera uzten saiatu direnak. Arabieraz argitaratu bezain laster arabiar munduan tabu bihurtu eta merkatu beltzean saltzen
|
hasi
zen, ia 500 eurotan, zenbait kasutan.
|
|
Alsanearen ahotsa gozoa da eta bere ingeles amerikar azentuduna akatsik gabea. «Hamazortzi urte bete ahala
|
hasi
nintzen idazten eta zerbait argitaratzeko irrikaz nengoen. Zorionez familia beti ondoan izan dut laguntzeko, eta gurasoek txikitatik bultzatu ninduten nire iritzi eta asmoak adieraztera».
|
|
Pattie etxeratu eta gutxira
|
hasi
zen Clapton Pattieren ahizpa Paularekin lo egiten, eta gutxira ere Lori del Santo modelo italiarrarekin.
|
|
Aspaldiko kontuak dira. Sei edo zazpi urte nituela, nolabait ezberdina nintzela pentsatzen
|
hasi
nintzen. Kontua da
|
|
Gizon honen kasuak azalpen luzea behar du. «Zergatik
|
hasi
nintzen goitizenak erabiltzen. Ez dakit.
|
|
Hauxe zioen: «jakin izan banu zenbat liburu eder zeuden idatzita ni
|
hasi
nintzenean, seguru bakar bat ere ez nukeela idatziko». Eskerrak berandu ohartu zen.
|
|
Tafalla herri handia zen, baina herria, azken finean, batez ere Iruñetik heldu norbaitentzat. Aldaketak, hala ere, mesede egin zidan, han
|
hasi
bainintzen egin ohi zenidanaren larritasunaz benetan ohartzen. Gure jolasa deitzen zenion harekin bukatzeko premia konprenitu nuen bizitoki berrian.
|
|
Noizbait Iruñetik alde egin eta Donostian
|
hasi
zinen lanean. Bakarrik geratu nintzen aitarekin, ikasketak burutu eta Eskoziara ingelesa ikastera joan nintzen arte.
|
|
Uztail hasierako arratsalde batean
|
hasi
zen dena, zu ere oroituko zara. Erronkarin geunden, urtero bezala kanpatzera joanak San Fermin garaian.
|
|
Ez zenuen besarkada laxatu. Aitzitik, areago tinkatu zenuen, negarrez
|
hasi
nintzen arte.
|
|
Errazenetik
|
hasi
nintzen: Maddirengandik.
|
|
Uxue Alberdi berandu hasitako bertsolaria da. 25 urte ditu orain eta 20 urterekin
|
hasi
zen kantatzen. Aurretik, umetatik ibili izan da bertso eskoletan, baina idatzian bakarrik.
|
|
Aurretik, umetatik ibili izan da bertso eskoletan, baina idatzian bakarrik. «Unibertsitatean
|
hasi
nintzen. Urtebete eman nuen Suedian eta uste dut lotsak ere han galdu nituela.
|
|
Urtebete eman nuen Suedian eta uste dut lotsak ere han galdu nituela. Gelako bat Santutxuko bertso eskolan zebilen eta harekin batera
|
hasi
nintzen joaten. Hasieran teknika bera menderatzeak atsegin izugarriak ematen ditu.
|
|
Hasieran teknika bera menderatzeak atsegin izugarriak ematen ditu. Koplak kantatzen
|
hasi
eta bertso afari batean ordubeteko saioa egitera iristea handia da. Bertsotan hasi eta hiru urtera Gipuzkoako Txapelketan kantatu nuen eta ondoren bi urte eman ditut urtean 80 saio eginez eta inoiz baino estankatuago sentitu naiz.
|
|
Koplak kantatzen hasi eta bertso afari batean ordubeteko saioa egitera iristea handia da. Bertsotan
|
hasi
eta hiru urtera Gipuzkoako Txapelketan kantatu nuen eta ondoren bi urte eman ditut urtean 80 saio eginez eta inoiz baino estankatuago sentitu naiz. Ez nuen ikusten zertarako egiten nuen bertsotan.
|
|
«Bietan ez dakit ehuneko ehunean egoten eta garaika funtzionatzen dut?
|
hasi
zitzaigun bere esperientzia kontatzen?. Orain, adibidez, txapelketa nagusiak iraun duen bitartean, azken hiru hilabete hauetan esan nahi dut, ezin izan dut lerro bakar bat idatzi literaturan.
|
|
Nik gordinean eginak nituen lehen bi liburuak. Zirriborroa egina nuen eta hori orraztuz
|
hasi
nuen nire lana», ezan zigun.
|
|
60ko hamarkadan
|
hasi
zen Amuriza bertsotan sotanarekin. «Bertsoa bera baino garrantzitsuagoa zen sortzen genuen espektazioa eta esaten genuena.
|
|
Orduan, gainera, sermoiak ere politizatu egiten genituen eta gure sermoi horiek entzutera ondoko herrietatik etortzen zen jendea. Emakumeak bertsotan
|
hasi
zirenean nik esaten nien askoz ere zailagoa izan zela sotanarekin bertsotan ibiltzea eta lasai egoteko, jendea oso azkar ohitzen dela».
|
|
Elgoibarko gaztetxean egindako bertso saio batean, rapa eginez azken agurra kantatu zuen behinola Jon Maiak, eta entzuleen artean Fermin Muguruza zegoen. Harreman horri esker
|
hasi
zen Negu Gorriak entzat hitzak egiten eta geroztik kantagintzaren genero guztiak probatu ditu. Bere talde propioa edukitzera ere iritsi zen, Karidadeko Benta.
|
|
Ez dauka, bestalde, bertsoaren presarik. Idazten
|
hasi
eta txarra bada, paperontzira bota dezakezu eta bigarrenez proba egin. Alde horretatik egiteko atseginagoa da eta niri dagokidanez, oso oroitzapen onak utzi zizkidan esperientziak», esan zuen.
|
|
Duela txanda batzuk, Walt Whitmanen eta Emily Dickinsonen poesia aztertu genuen hamar asteko epean. Hasieran, gehienok nahiago genuen Whitmanen poesia haizetsua eta kanporakoia, aire fresko bafada bat zirudien, Dickinsonen murmurio labur eta juxtuen ondoren?, baina ikastaroak aurrera egin ahala, Walten lana hotsandikoa eta puztua
|
hasi
zitzaigun iruditzen, eta Emilyren poema laburrak, berriz, gero eta aberatsagoak, esanahi putzu sakonak, hainbesteraino non haren poema bakar batek ordubeteko analisi eta eztabaida kontzentratura eraman ahal gintuen. Eta sarritan konturatu gara, eta hau denon esperientzia da agian, hainbat urte lehenago irakurritako lan batera itzultzea, gaztetan irakurritako batera agian, oso esperientzia desberdina suertatzen dela askotan.
|
|
Tira, hori baino lehen, 60ko hamarkadako gure haurtzaroan, beste irundar asko eta asko bezala, familiarekin Hondarribikora joaten
|
hasi
ginen, bainatzera eta kuboarekin eta palarekin jolastera, baina, halako batean, gurasoek hura deskubritu zutelako edo, Hendaiakoak hartu zuen protagonismo osoa. Frantsesak eguerdiko hamabietarako erretiratzen ziren bazkaltzera eta espainolek, ordu horretan joanez gero, libre topatzen genuen, pare bat orduz, harea infinitua, itsaso zabala, Tintin Clubeko kulunka eta txirristak?
|
|
Nire lagun best sellerzaleen irakurtzeko modua eta irakurtzeko modu literarioa desberdinak direlako. Liburu bat ona dela justifikatu nahi dutenean idazle horiek ongi idazten dutela entzuten diet. Eta hori entzun, eta horrekin zer esan nahi duten galdetzen diedanean, orduan, ez atzera ez aurrera
|
hasi
, eta ohiko edozein esaldirekin desenkusatzen dira. Inondik inora ez dakite zer esan nahi duen ongi idazteak.
|
|
Hastean Aljeria autonomo bat ikusten nuen frantziar federazio batean, baina laster ohartu nintzen Frantziak ezin zuela holako aterabide bat bilatu, erraietaraino jakobinoa delako, eta bere propagandan inoiz holako zerbait aipatu zuelarik, inolako sinesgarritasunik ez zuen erdietsi aljeriarren begietan, metropolian izigarriko zentralismoa ikusten zutelako. Gainera berantegi zen, horretarako bidea 1945ean
|
hasi
zen. Horren ordez frantziarrek berek liskarra eragin zuten 1945eko maiatzaren zortzian Setifen, Aliatuen garaipena ospatzen zuen manifestaldi abertzalean aljeriar ikurriña zekarren mutikoa tirokatuz.
|
|
Niretzat opor bitxi horiek 1958ko irailaren 8an
|
hasi
ziren. Astelehena zen, eguraldi zoragarria.
|
|
Izkiribatzen nütüen eta ikasten gogoz. Beti jende adinekoak ikusten nütüen kantuan eta her beha nihaur
|
hasi
nintzen. Gero, hasi zen hemen gizon bat, Buchet, Ligikoa, konkurrak [kantu txapelgoak] egiten.
|
|
Beti jende adinekoak ikusten nütüen kantuan eta her beha nihaur hasi nintzen. Gero,
|
hasi
zen hemen gizon bat, Buchet, Ligikoa, konkurrak [kantu txapelgoak] egiten. Ni gaztea nintzen, hamabost hamasei urteko.
|
|
Ni gaztea nintzen, hamabost hamasei urteko. Ligin lehentzen
|
hasi
nintzen kantuz, eta Hazparnen ere izan nintzen, 1958an. Soldadu arropan nintzen kantuan Hazparnen.
|
|
[salaketa] Etxekopar: «Non behar düt
|
hasi
orai poliziarat joaten?». Ikusten nüen lotsatüa zela.
|
|
Ezkondu nintzen 63an. Eta lanean
|
hasi
behar zen, badakizü, zerbait egin! Tratüan hasi nintzen, animali tratüan, eta beti lana da, ez da besterik.
|
|
Eta lanean hasi behar zen, badakizü, zerbait egin! Tratüan
|
hasi
nintzen, animali tratüan, eta beti lana da, ez da besterik. Ez zara, ez, lo egonen, beti kurri.
|
|
Zorionak baino ezin zitezkeen izan eta, konplizitate keinuren bat, edo hori esaten zidan behintzat nire baitako ahots batek, ozenkien hitz egiten zidanak. Baina beste ahots batek, apalago, beste zerbait oso diferentea kontatzen zidan, eta nire adiskidearen deia atzeratzen ari zela konturatu nintzenean, ahots apala zuzen egon zitekeela pentsatzen
|
hasi
nintzen. Are gehiago laguna gure taldearen hurrengo bilerara agertu ez zenean.
|
|
Are gehiago laguna gure taldearen hurrengo bilerara agertu ez zenean. Eta nire telefono deiei jaramonik ez egiten
|
hasi
zenean.
|
|
Marcusen istorioaren zain nengoen, eta ez zen asko berandutu. «Ez duzu jakingo, ez dizudalako inoiz kontatu?
|
hasi
zen?, baina nik ipuin liburu bat argitaratu nuen, aspaldi. Bai, ipuinak idazten nituen».
|
|
Horra Mila eta bat gau, horra Korana bera. Duela hogeita hamar, berrogei urte
|
hasi
dira esnatzen, zenbait lan itzultzen. Arabistak, jakina.
|
|
Negarrez aurkitu ninduen, ogi eske. Ostikoak eta muturrekoak ematen
|
hasi
zitzaidan:
|
|
Atzerria. «Frankismo garaian?
|
hasi
zen Mohamed Xukri?, erbestean idazten zuten zenbait idazlek, Albertik eta Cernudak, adibidez. Atzerrian idazteak izan lezake alde ona ere.
|
|
Izkiriatzaile lanak egiten zituen, irakurtzen eta idazten ez zekitenek beraien maitaleei mezuak bidaltzeko. Kontua da harako izkiriatzailearekin baketu nintzela eta bera
|
hasi
zitzaidala irakurtzen eta idazten irakasten. Hasieran, artisten biziak irakurri ahal izateko ikasi nahi nuen irakurtzen, artista arabiarren biziak, baina baita Sara Montiel eta jende horren biziak ere.
|
|
ordenuz. Txiki txikitatik ezagutu zuen Xukrik zapalketa, marjinazioa, pobrezia eta injustizia,
|
hasi
jaio zen Rif-eko mendietan galdutako herrixkan, segi Tetuan eta Larachen eta amaitu bizi izan zen Tanger hirian.
|
|
baita kontra egin ziotenekin ere. Bere omenez egindako ekitaldi hartan (Bernardo Atxagak aurkezpen zoragarria egin zion, oso ondo neurtua eta pentsatua) galderak egiteko txanda zabaldu zutenean Marokoko gazte txotxolo bat
|
hasi
zitzaion aurka egiten, oso modu itsusian, kargu hartzen eta esaten, ez baitzion azkenean ezer galdetu, ez zuela ulertzen nola argitaratu zioten Xukriri halako antzerki liburu bat, hain txarra eta kaxkarra izanda, berak oso ondo zekielako, ez zelako alferrik bera ere idazlea, antzezlea eta zinema zuzendaria?
|
|
Toledon izandako bilera hartatik ez oso luzera, bizpahiru urte geroago, hil egin zen Xukri («Neure buruari galdetzen diot ea bizitzarekiko gustua edo etsipena sentituko dudan, eman dezagun, hirurogeita hamabost urtera bizirik iristen banaiz. Zahartzen garenean berriz dena hutsetik
|
hasi
dadin desio izaten dugu. Eta ene burua indartzearren eta kontsolatzeko diot:
|
|
Egun hartan halako arintasuna sentitzen nuen, zerbaitetarako gogoa. Pareoa lotu eta atzera begiratu gabe
|
hasi
nintzen oinez.
|