|
2003
|
|
|
Aitzitik herritarren usadio, bizimodu eta gertaeren hainbat xehetasun entretenigarriz osaturik zegoen. Alta, poemaren parte
|
handi
batean euskaldunen historia kontatzen zuen. Eta zentzu horretan, historia lantzat har dezakegu.
|
|
|
Çu içan çara Echaus, mendi Pyrinioetan, Alduideco hegaletan, bethiere centinela, eta beguiraille beçala, iratçarriric dagoen iauregui eta gaztelu
|
handi
, eder, noble hartaco seme. Hango Bizcondeac eta seme guztiac içatu dira bethi ere, egundaiñoz guero, erreguez emplegatuac, estimatuac, fin eta leyal frogatuac.
|
|
|
Ildo horretan, gure ustez, Iparraldeko humanista euskaltzaleen eta Hegoaldeko apologisten diskurtsoan erabateko paralelismoa dago: biak ere katoliko zintzo eta monarkia
|
handi
banari leial ageri dira (batzuk Espainietakoari, besteak Frantziakoari).
|
|
|
Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian. Hortaz, euskal idazle guztiak politikoki monarkia
|
handi
banatan eta antzeko diskurtsoekin txertatzen baziren ere, Iparraldekoek, narratiba autonomo bat (behintzat linguistikoki) garatu zuten, euskaldunei espreski zuzendua.
|
|
|
Produktu exotiko hauek guztiak pixkanaka hedatu ziren Aro Berriko mendeetan Europan zehar; hasieran aberatsenek bitxikeria gisa kontsumituko zituzten, edo eta medikuntzan, botikarioek saltzen baitzituzten hasieran produktu hauek (aurrez ere jada, K.a. III. milakadan, sendagai gisa erabili nahi izan zen tea Shen Nung enperadorearen eskutik, adibidez). ...handia duelarik, luxuzko produktu gisa (hor frantziar moden eragina), eta Ilustrazioaren eta kulturaren hedapenarekin, bestalde, soziabilidaderako tresna bihurtu ziren eta tertulien lagungarri (adibidez, Lloyd' s daukagu, Edward Lloyd-ek 1687 Tower Streeten fundatu zuen Londongo lehen kafetegia, non negozio gizonak joaten ziren, eta azkenik munduko aseguru konpainia garrantzitsuena eta banku
|
handi
bat bihurtu zen). Kofradiek eta gremioek ere, anaitasunezko bazkariak egiten zituzten (ospakizunetan eta bileretan), garrantzitsuak, bereziki, taldeari kohesioa emateko; bazkari hauetan azkenburukoen presentzia oso nabarmena zelarik.
|
|
|
Ikertu nahi dugun gaiaren testuingurua zehazteko, esan behar da, XVIII. mendeko Europan kontraste handia zegoela populazioaren gehiengoaren eta aberatsen klasearen artean. Populazioaren kopuru
|
handi
baten bizi maila neurri minimoetan zegoen orduko gizarte guztietan eta, bitartean, gutxi batzuk oparotasunean bizi ziren.
|
|
|
Zer esango dizuet: euskarazko artikuluak eta liburuak, oraindik, irakaskuntza eta ikerkuntza prozesuaren hondakinakdira, hein
|
handi
batean.
|
|
2004
|
|
|
Tennessee Valley Authority New Deal aren proiektu handiena izan zen. 1916an haranean presa
|
handi
bat eta munizio planta bi eraiki ziren, baina plan honek haraneko errekurtso energetikoak ez zituen guztiz garatu. Harana zazpi estatuk osatzen zuten eta zeharo atzeratuta zegoen.
|
|
|
FSAn egin ziren argazkilaritza lan aberats eta ezagunenak. Nekazaritza Departamenduko aholkulariak, Rexford Tugwell ek, 1935ean nekazal guneei buruzko txosten ilustratu bat egitea erabaki zuenean Roy Stryker i eskatu zion proiektuaz arduratzeko eta honek, denborarekin, argazkilari talde
|
handi
bat kontratatu zuen. Lehendabizi Arthur Rothstein kimikari eta argazkilari zientifikoa, gero Carl Mydans, RA n parte hartutakoa, Walker Evans eta Ben Shahn ilustratzaile eta margolaria elkartu zituen, eta azkenik Dorothea Lange sartu zen.
|
|
|
Ekonomiaren ahulezia handiena zen produkzio kapazitatea kontsumitzearena baino handiagoa zela. Izan ere, populazioaren zati
|
handi
batek (nekazariak eta beheranzko joera zuten industrien, ikatza, kotoia, oihalak langileak) oparotasun orokor hori ez zuen bizi.
|
|
|
akzioak ordura arte ezagutu gabeko prezioak izatera eraman zituen, 1927tik 1929ra ohiko akzioen prezioak %300ean igo ziren. 1929eko udazkenean merkatuak errealitatearekin zuen erlazioa guztiz galdu zuen; hori dela eta espekulatzaile
|
handi
batzuk beraien ondasunak likidatzen hasi ziren. Irailaren erdialderako prezioak erori egin ziren eta Urriaren 24ean (Ostegun Beltza) behea jo zuten izuak jotako salmenta olatu baten ostean.
|
|
|
Izatekotan DBHko gizarte ikasgaian sar liteke, baina adin horretan ez dago agian nahikoa sakontzeko astirik. Batxilergoko lehen mailako Historia Garaikide ikasgaian ere posible litzateke halakorik egitea, nahiz mundu osoko historia lantzen delarik ez den orekatua bertan euskal atal
|
handi
bat sartzea (ikasgaiaren helburua ez baita munduko eta Euskal Herriko historia erdibana kontatzea, baizik izatekotan munduko historia azaltzea, eta tartean, adibide konkretu bezala, euskal kasuren bat edo beste aipatzea). Kurtso berean dagoen hautazko Euskal Herriaren historia bai molda liteke hein batez Goihenetxeren proposamenekin, baina nik ez nioke hark proposatzen duen Europako historia orokorraren atala erantsiko, ikasgaia gehiegi ez zamatzeko.
|
|
|
Horretarako Espainiako Hezkuntza ministerioak ezarri dituen oinarrizko espainiar edukiak europar atalean sartu lirateke, eta EAEri edukien %45a finkatzeko aitortzen zaion eskumena gainerako europar historia osatzeko eta euskal historia gehitzeko erabil liteke. Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati
|
handi
bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan). Suposatuz, beti ere, Espainiako Hezkuntza ministerioak ez lukeela EAEko hezkuntza saila salatuko espainiar edukiak europar atal batean sartzeagatik (eta Espainia eta Euskal Herriko historia ikasgaia zena Europa eta Euskal Herriko historia bihurtzeagatik).
|
|
|
Ezaugarri hauek garrantzitsuak dira dudarik gabe, ezinbestekoak, oinarrizkoak, baina, lantzen ez den beste historiaren zatiak ere badauka bere esangura, eta, Eric Hobsbawm ek, liburu honekin, alderdi horri buruzko informazioa ematea du helburu. Neurri
|
handi
batean lortu du.
|
|
|
Urtetan zehar, Mendebaldeko Europak eta Ipar Amerikak batik bat, munduan lehendabiziko postua faktore bat baino gehiagogatik okupatu duten arren, gauzak aldatzen ari dira. Hein
|
handi
batean poltsikoak beterik izateak, zeri heldu izateak mugitzen du mundua, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak. AEB k aurrezten duena baino gehigo gastatzen du eta norbaitek hutsune hori finantzatu beharra dauka, bestela,, mundua gelditu?
|
|
|
Halako galderak zituen buruan Stern ek aipatu lana idazteari ekin zionean. Estatu Batuetan errefuxiaturiko mediku judu baten semea izanik Stern, gurasoen eta hein
|
handi
batean berea ere baden iragana hobeto ulertzeko beharra zuen egileak.
|
|
2005
|
|
|
(Román del Cerro, 1990: 163) 56 Bere
|
handi
usteko hitzen irakurketarako beste adibide bat: –¡ Ciertamente los niños ibéricos desde su casa podían dar un salto ladera abajo y revolcarse por el arenal?
|
|
|
–Espainiaren batasun nazionala lortu nahi dutenek uste al duzu zuk liburuan aipu bezala sistemaz baliatuz demokrazia konstituzionalaren fedea janarazi diela biztanlegoaren zati
|
handi
bati?
|
|
|
Agian, egun, guztiok bizi gara estatu
|
handi
baten barne: AEB.
|
|
|
zure adinean, adiskidetasuna da gauzarik sakratuena, hori gero gutxitzen joaten da; zure adinean justiziarentzat izaten da sentsibilitatea, esan dezagun alderantziz, injustiziarentzat sentsibilitate ikaragarri bat izaten da (eta ez galdu). Gizartearen presioarekin azkenean etsi egiten da, resignatu egiten da, beraz gizarteak berak, kendu egiten dizkigu, gure ahalmen moralak neurri
|
handi
batean, urteekin. Hori zeuk obserbatuko duzu zu baino zaharragoetan.
|
|
|
Esan nahi dut, teoria filosofikoa Alemanian egin zen, eta Errusian, Alemanian estudiatu zuen jendeak iraultza egin zuen. Iraultza hori hasi egin da zati
|
handi
bat eginda zeukalako. Euskal Herriko kasua ez da hori, Euskal Herriko kasua geure historiarengatik da, Gerra zibil ondoko zanpaketa?
|
|
|
Aldizkaria sortu zenean, bere irakurlegoaren zati
|
handi
bat Gasteizko Ateneoko kideek osatzen zuten. Hori irakurlego seguru eta finkoa zen, kide guztiek doan jasotzen baitzuten aldizkaria.
|
|
|
Erlijiotasuna da noizik behinean han hemenka agertzen zaigun beste gaietako bat. Eta Gasteizko Academia Cervántica ren jarduerarekin lotuta, espainiar idazle
|
handi
haren inguruko poemak ere badira.
|
|
2006
|
|
|
Edonola, baskoien gerrazaletasunari erreferentzia egiten dio. Aipatu bezala, erromatarren ustez, gerrazaletasuna herri barbaro eta basatien ezaugarrietako bat zen eta, hein
|
handi
batean bortizkeri hori senez bazetorkien ere, beraien lurren pobreziak eta klimak gerrazaletasun hori areagotu egiten zuen.
|
|
|
Gero galiziarren lurraldea dator, Leoneko eskualdea eta Irago eta Cebreiro Mendietako mendateak igarota. Lurralde hau oihantsua da, ibai, zelai, fruta arboladi bikainak, fruitu onak eta iturri gardenak dituena, hiri, herri eta soro gutxikoa, eskasa gari ogi eta ardotan, ugaria zekale ogi eta sagardotan, emankorra ganadu eta zamari, esne eta ezti, itsasoko arrain
|
handi
eta txikiei dagokienean, urre, zilar, oihal, basa larru eta bestelako ondasunetan aberatsa, are ugaria mairu altxorretan. Gainerako herri espainiar hezigabeen aldean hobeto egokitzen dira ohituretan galiziarrak gure Frantziako herrira, haserrekor eta liskarti izanik ere50.
|
|
|
Asia Txikiko probintzietan lurraren jabetza ezberdin ugari aurkitzen ziren. Lehenengo eta behin, jabetza
|
handi
eta txikiaren sistema zegoen, nagusia zena hiri grekoetan eta erromatarrengatik errekonozitua izan zena. Horrela ustiatutako lurrak jabeek edo esklaboek eta kolonoek lantzen zituzten.
|
|
|
Lusitanian, Baetican eta Tarraconensisen aurkitutako hiri izugarrien aztarnak argi uzten dute biztanleriaren garapena nolako izan zen. Hala ere, Hispainiako hegoaldeko finka
|
handi
asko ez ziren jabetza pribatukoak. Konkistaren lehenengo urteetatik, biztanle erromatarrak lur sail handiak eta meategi gehienak izan zituzten.
|
|
|
Lusitania eta probintzia ziteriorraren iparraldean, batez ere zelten, astureen eta galaikoen lurraldeetan, erromatarkuntza ez zen oso
|
handi
izan. Lurralde hauek ez ziren oso erakargarriak kolonizatzaileentzat.
|
|
|
Hauetako batzuk, limes etik hurbil zeudenak, soldadu aktiboei eman zitzaizkien. Vila ohikoenak etxe
|
handi
eta eroso, baina ez luxuzko, bat izaten zuen. Jabeak jende dirudunak izaten ziren baina ez lur teniente aberats okituak.
|
|
|
Britainia ez zen hiriz beteriko herrialdea, Vilaz eta lur teniente handiz osatutako lurraldea zen. Lur teniente
|
handi
hauetako batzuk emigrante erromatarrak ziren eta, beste batzuk, indigenen arteko aristokratak.
|
|
2008
|
|
|
Mendebaldeko Alemaniakoa da adibiderik nabarmenena Klandermans ek dioenez. 1982an gobernu krisia izan zen, SPD sozialdemokraten eta FDP liberalen arteko koalizioak gobernua utzi baitzuen, SPDko diputatuen zati
|
handi
batek misilak ezartzearen aurka egin baitzuen, eta Helmut Köhl en zentro eskuineko alderdiari utzi boterea urte askorako.
|
|
|
Orain arte han eta hemen ikusi dugunez, ez da irizpide bateraturik mugimendu bakezaleen arrakasta eta eraginari buruz. Ez zuten beren helburu zehatz eta zuzena lortu, eta horren ondorio da, neurri
|
handi
batean, euromisilak jarri eta gutxira mugimendu bakezaleak izan zuen beherakada nabarmena. Halere, bistan da indarra izan zutela, bai beren aldarria gizartean aktibo egon zedin, bai eta aktore sozial gisa beren errealitatearen interpretazioa beste aktoreenarekin lehian izateko.
|
|
|
Bake mugimenduek proposatutako desarmea,, bakea? (negatiboa behintzat) eta beste helburu batzuk bete egin ziren, neurri batean bada ere, baina kontzientzia publikoak ez zuen mugimenduen lorpentzat hartu, ikertzaileak dioenez, mass mediek jokatutako papera dela-eta, neurri
|
handi
batean. Mugimendu bakezaleak bere burua ikusarazi egin nahi zuen 80ko hamarkadan, pisua izan albistegietan, eta hala gizartean.
|
|
|
ulertzeko. Mugimendu bakezaleen eraginez, hein
|
handi
batean, nazioarteko segurtasunerako erakundeek bere egin dute bakezaletasunaren diskurtsoa. Horrek diskurtsoaren beraren desegite bat ekarri du.
|
|
|
Mugimendua hain helburu zehatzean zentratu izana, beraz, bi aurpegiko txanpona izan zen. Hasiera batean, mugimenduaren une gorenean, jendea helburu horren inguruan biltzen lagundu zuen helburu zehatz bat izateak, baina gerora, misilak jarri zituztenean, mugimenduak bere funtsa galdu zuen hein
|
handi
batean, nahiz eta askoz ere eskari sakonago eta konplexuagoak ere hartzen zituen bere baitan.
|
|
|
helburu orokorrean, kide berak dituzte (50 eta 60ko hamarkadetan CNDn zebiltzan asko ariko dira gero, 80ko hamarkadan, ENDn, adibidez), helburua erdiesteko aukeratutako bideetan? Halere, ezin da esan mugimendu bera direnik, zeren 80ko hamarkadan ordura arte kide izan ez ziren hainbat lagun hurbildu baitziren, eta mugimenduaren filosofia, beharrak eta helburuak ere neurri
|
handi
batean ezberdinak baitziren.
|
|
|
80ko hamarkadan izandako bakezaletasunaren gorakadak adierazten du ezen bake mugimenduak Gerra Hotzaz eta lasterketa armamentistaz zuen interpretazioak pisua hartu zuela lehia horretan, eta gizartearen zati
|
handi
batek bere egin zuela, halako moldez non kalera ateratzeko beharra sentitu baitzuen. Mehatxuaren interpretazioa bera garrantzitsuagoa da, Klandermans ek dioenez, mehatxuaren benetako izaera baino ekintza politikoak bideratzerako orduan.
|
|
|
mehatxua erreala izan edo ez izan, mehatxuaren pertzepzioa da benetan garrantzitsua.. Bistan denez, gizartearen zati
|
handi
batek hala uste izan zuen, lasterketa armamentista eta Gerra Hotza mehatxuak zirela, eta horregatik erabaki zuten kalera jotzea, bakezale egitea eta abar.
|
|
|
ez dira inondik inora berdinak batean eta bestean. Mendebaldeko Europako mugimenduek, gainera, bat egiten dute neurri
|
handi
batean AEBkoekin zentzu horretan, baina hori beranduago ikusiko dugu. Goazen orain Europako alde batean eta bestean gertatzen direnak aztertzera.
|
|
|
Errusiako Estatistiken Komiteak (Goskomstat) dioenez, 1992 eta 1998 bitartean Errusiaren Barne Produktu Gordinak% 44 behera egin zuela dio. Hein
|
handi
batean, horren azalpena inbertsioen beherakadan aurkitu dezakegu, zeintzuek% 20 behera egin zuten zortzi urtean13.
|
|
|
Orain arte errusiar sistema politiko eta ekonomiko berria nola eratu zen ikusi dugu. Alde batetik, 90eko hamarkadan sortu eta gaur egun arte mantendu den sasidemokrazia errusiarrak kutsu sobietar handia gordetzen du, neurri
|
handi
batean, bere sortzaileari, Yeltsin-i, zor diona. Bestetik, ekonomia errusiarrak ere baditu elementu sobietarrak zein kapitalistak, zentzu horretan, ekonomia berezi bat ere bada.
|
|
|
Argi dago, Carlos Taibo k azaltzen duen bezala18, pribatizazioak ez zirela «modu batere garbian» aurrera eraman. Hein
|
handi
batean gobernuaren bermea zeukan prozesuak ahalik eta azkarren amaitu nahi zuen sistema sobietarrarekin19, ondorioz urtebetean Estatuko enpresen% 70 pribatizazio prozesuan sartua zegoen. Baina ikus dezagun zeintzuk izan ziren oligarkek horietaz jabetzeko erabili zituzten metodoak.
|
|
|
Baina arazoa ez da hor gelditzen, praktika horiek zerbait sistemiko eta endemiko bihurtu baitira errusiar gizartean. Gizartearen maila eta esparru guztietan praktikatzen da eta gobernutik kondenatu arren, aurre egiteko beharrezko baliabiderik ez da jartzen, hein
|
handi
batetan beraiek ere parte hartzen dutelako. Agian, horregatik planteatu genuke ea ustelkeria huts baten aurrean gauden edo ekonomia mota konkretu baten aurrean, zeinen barne araudian onarturik dauden eta zilegi diren horrelako tresnak.
|
|
|
Gainera, jende gehienak bi lanen beharra dauka soldata osatu ahal izateko, segurtasun eta babes sozial gabekoak direnak. Dena dela, pobrezia mailaren azpitik bizi den populazio kopurua kalkulatzea oso zaila da, Estatuaren kontroletik at hainbat elementu baitaude, ekonomiaren zati
|
handi
bat legalitatetik kanpo mugitzen baita, trukeak areagotu baitira, lursail txikietan produzitutakoak garrantzia hartu baitu, etab. Estatuko Estatistika Institutuak (Geoskomstat) kalkulatzen du sarreren% 30 eta 40 artean kontabilizatu gabe gelditzen dela (ziur asko zifrak puztuta daude) 33.
|
|
|
Horretaz gain, Moskuko eta Leningrad/ San Petesburgoko alkatetzak ere Yeltsinen ideologiatik nahiko gertu zeuden bi kidek lortu zituzten, Gavriil Popov ek eta Anatolii Sobchak ek. Hortik ondoriozta daiteke errusiar gizarteak aldaketa bat nahi zuela eta Yeltsin izan zela horretarako aukeratutako gizona, neurri
|
handi
batean toki egokian zegoelako momentu zehatzean.
|
|
|
Hezkuntza sisteman, ez zekiten zein instituziok egin behar zien aurre gastuei, gobernu federalak, errepublikek? bestalde, sistema politiko, ekonomiko eta sozial berriari egokitzeko beharra zegoen zeinek gastu xahupen
|
handi
bat egitea suposatzen zuen (materia horretan gastatzeko ez zegoena).
|
|
|
Estatu zentrala ekonomikoki zein politikoki indartzen saiatu den arren, gorago aipatu bezala, eskualde batzuk agertzen hasi dira zeintzuetan botere lokalek ez de iure, baina bai de facto boterea eskuratu duten. Horiek harreman ugari dituzte delinkuentzia antolatuko taldeekin (mafia) zeintzuek Errusiar Federazioaren sorreratik ekintza kapitalista
|
handi
zein txikiei legalitatearen barnean garatzeko marko legal eta juridiko egokia ematen ez jakiteaz aprobetxatu ziren50 Gure ustez, Estatua sendotzen hasteko lehen pausoa praktika horien instituzionalizazioa izango litzateke. Horrela, ematen dituzten onurez probetxua atera ahal izango du.
|
|
|
Oraindik oso nabaria ez den landatartze prozesu bat hasi da igartzen. Hala ere, ez zaio garrantzia kendu behar; izan ere, 1917tik ez zen horrelako jende kopururik egon landa munduan ezarri nahi zuenik55 Horretaz gain, ustelkeria sistemikoa da, hein
|
handi
batean
|
|
|
Horrek baditu ondorio negatiboak; izan ere, irabaziak ez dira ekonomia errusiarrean inbertitzen, ezpada kanpora esportatzen dira edota sare mafiosoetan berrinbertitu25 Gainera, dirutzaren parte
|
handi
batek Estatuaren kontrolari ihes egiten dionez, txirotze prozesuan sakontzen du, eskaini ahal dituen zerbitzuen murriztapena ekarriz. Horretaz gain, zenbait ekintza espekulatiboren bitartez, aberastasun kopuru erraldoiak pertsona pribatuen esku pilatzea ahalbidetu du.
|
|
2009
|
|
|
Azkenez, ikertu ditugun zenbait emigranteren artean beste hizkuntza bat eduki eta erabiltzeak, alegia, euskarak, aipatu bereizgarritasun kontzientzia hori mantentzen lagunduko luke baita haien artean eta baskongadoekiko lotura sendotzen ere. Dirudienez, Euskal Herri osokoek familia
|
handi
bat edo, familia mayor vascongada?, Caro Barojaren esanetan, XVII. mendean osatzen omen zuten. Nire aldetik adibide batzuk azpimarra ditzaket Caro Barojaren esandakoaren seinale ukaezinak direnak.
|
|
|
–Gure herri txikiyetan, eta baita ere
|
handi
batzubetan, arkitzen dira leku batzubek jende azkarra ez dan artian aditzera emateko Ameriketako amets txoroak, egiyak balira bezala, eta leku oyetan esan leike dagoala jendia biltzeko bandera, eraman azitzeko beren lur maiteko semeak urrutiyetara, utzirik legua askotara gurasoaren naitasun gozoa, edo neska mutill gazteak munduko ezaguerarik ez dutenak eta orrengatik errezenak sinisteko egiten di...
|
|
|
Hau da, beraz, egunkarietan ia gehienean osatzen den eskema orokorra, emigrazioaren prozesu lazgarri bat erakutsi nahi dute iturri hauek hain zuzen. Noski, ñabardurak eta bestelako eskemak ere baliatzen dira, baina ikus daiteke orain aurkezturiko iritzi hau oso orokorra dela eta eskema honek hein
|
handi
batean aztertzen dugun garai kronologikoan irauten duela indar gehiagoz edo gutxiagoz bada ere (artean). Prozesu honen guztiaren barruan emigrantearen irudiari buruzko datu ugari aurki daitezke eta joan etorriko bidaia honek aurrera egin ahala, emigrantearen irudia eraldatuz joaten da, beraz, irudi horrek joan etorriko bidaiaren pareko bilakaera bat izango du, gero azalduko dugun bezala
|
|
2011
|
|
|
1878an Getafen jaiotako sozialista hau El Socialistaren fondoekin paper fabrika bat montatzeko iritsi zela Tolosara dirudi, Pablo Iglesias bere lagunarekin elkartrukatutako gutunei begiratzen badiegu. De Franciscok topatu zuena ia emigraziorik jasan ez zuen hiri bat zen eta bere langileriak,
|
handi
batean, bere industriako lana landako lanarekin uztartuz. Langile auzorik ez zen, Bizkaiko estiloan.
|
|
|
azaldutako gipuzkoarra bat datoz: kaleraketak eman dira, baina iraultzaileenganako beldurrez patroiek berriro ere onartu egin dituzte langileak hein
|
handi
batean. Dirudienez grebalariek patroien zerrenda beltzak egin omen zituzten eta honen beldurraren aurrean mesede eta bestelakoak eginez zerrenda horietatik kanpo egotea eskatzen omen zuten enpresen jabeek.
|
|
|
Prentsaren bigarren gainbegirada batek, batez ere Donostiako Udal Hemeroketaren bitartez, ekarri zuen falta zen pieza, Tolosako gertakarien egunez eguneko kronika. El Día? egunkari nazionalistan, aurrerago sakonago aztertuko duguna baina hein
|
handi
batean, esan dezaket, hipotesiaren baieztapena justifikatzera etorri zena. Kontakizuna batez ere egunkari ezberdinetan oinarrituz eta Tolosako artxiboko dokumentuekin han hemendik osatuz, egituratu da hain zuzen lan honen gai zentrala, 1934ko 8 greba egunak.
|
|
|
Federico de Zavalaren eta Juan Garmendiaren Monografía histórica de la villa de Tolosan 1934 urteari egiten zaion erreferentzia bakarra tolosarren boxeoarekiko afizioa aipatzeko bakarrik da. Nazionalismoarekin lotuta, Tolosaren bizitza politikoa, hein
|
handi
batean II. Errepublikan zentratuz, azaltzen duen Jose Antonio Rodriguez Ranzek koordinaturiko Tolosa, euskal abertzaletasunaren bihotza lanean ere udako udal krisiaz hitz egingo da eta baita gerra zibilaz ere, baina tartean hutsunea gelditzen da. Ausentzia esanguratsuagoen bila hor dugu Barrusoren, Blazquezen eta Villanuevaren Cien años de socialismo en Tolosa,, Tolosako Agrupazio Sozialistaren historia auzkezten digun lana.
|
|
2012
|
|
|
1 Memoriak oinarrizko balioetan, gizatasunaren balioetan, hunkitzeko gaitasun handia du, Literaturarako oso baliagarria, historia ez bezala. Historiak arazo
|
handi
bat du: historia irakurri eta hurbiltzen ahalegindu gaitezke, baina historia ezin dugu interpretatu gaur egungo ikuspegietatik.
|
|
2013
|
|
|
Laburbilduz, Ertamerikako volcantoak balio izan zuen kohesio nazionala sortzeko, eta ekinbide aktibora igarotzeko jendartearen zati
|
handi
bat, gerrillen balizko garaipenarekin etorkizun hobe baten ilusioa eskaintzeko gai izan zen heinean.
|
|
|
Azken horri deitu ohi zitzaion hizkuntza nazionala, alegia, tokiko hizkuntza, herritar xeheena. Adibidez, Hego Euskal Herrian legeen hizkuntza gaztelania zen, Gortearen hizkuntza neurri
|
handi
batean frantsesa (XVIII. mendean) eta unibertsitatearen hizkuntza latina; zein zen hizkuntza, nazionala?. Bada, euskara, herritar xeheen hizkuntza arrunta.
|
|
2014
|
|
|
EAEn udalek, foru aldundiek eta Eusko Jaurlaritzak partekatzen zituzten estatutuak onartzen zituen eskumenak. Eskubide historikoen erreferentziak aldundi indartsuak sortzea ahalbidetu zuen, horiena baitzen zergak biltzeko ardura, nahiz eta bildutako diruaren zati
|
handi
bat udalei, eta bereziki, Jaurlaritzari eta Espainiako Gobernuari eman gero. Lurralde Historikoen Legeak arautu arren eskumenen banaketa, zenbait tentsio sortu ditu erakunde horien guztien aldiberekotasunak eta, neurri batean, EAJren zatiketaren atzean ere egon zen.
|
|
2015
|
|
|
Euskal abertzaletasunari buruz egin diren ikerketa asko Sabino Arana Goiri eta bere jarraitzaileen lan ideologikoen azterketara mugatu dira hein
|
handi
batean, eta ez da ikertu herritarrengan izan zuten oihartzuna eta eragina. Beste lan batzuek, EAJren unean uneko estrategiak, ekintzak eta ibilbidea abiapuntu eta helburutzat hartuta, alderdiaren nondik norakoa aztertzen dute.
|
|
|
Adrian Loyarte idazlea, Alvaro del Valle Lersundi handikia eta Miguel Legarra enpresaria jeltzaleak izan ziren maurismora edo karlismora jo edo itzuli aurretik. Lan honen helburua ez da abertzaletasunaren ideiak bereganatzeko nork zer arrazoi izan zuen aztertzea, hein
|
handi
batean hori neurtu ezina baita. Hain zuzen ere, abertzale izateak, beste edozein ideologiatan bezala, bazkide sutsuak eta motelak, ameslariak eta ogibidearen atzetik dabiltzanak estaltzen ditu.
|
|
2016
|
|
|
Gauzak ez ziren antolatu bezala gertatu, egitasmoaren liderrak hil zirenean sistema bera zendu zen hein
|
handi
batean. Txandakatze sistema denborarekin agortzen zihoan.
|
|
|
Diru jario
|
handi
zegoen garai hartan, bai estatuarena bai jatorri atzerritarra (frantsesa batik bat) zuena. Honen erakusle bertako banketxeen sorrera dugu:
|
|
|
Langile abertzaleak, berriz, Parte Zaharreko Kanpandegi kalean ireki zuten Solidaridad de Trabajadores Vascos en bilgunea. Kokaleku hauek guztiak donostiar geografia politikoa islatu zuten hein
|
handi
batean: Sozialista eta abertzaleak alde zahar eta langile auzoetan (Egia); ostera, katoliko eta kontserbadoreak zabalgunean.
|
|
|
Honek, 60 hamarkadaren bigarren erdialdean gudaren aurkako mugimendu
|
handi
baten sorrera ekarri zuen, aldi berean ezker berriaren motore nagusienetakoa izango zena (Rocha, 2004: 15). Amerikako Estatu Batuetako unibertsitateetan hasieran, eta geroago hiri handietako kaleetan, gudaren aurkako mobilizazioak areagotu egin ziren.
|
|
|
Todd Glitinek marxismoaren, maoismoaren eta kontrakulturaren eragina ikusten du beraien lehen dokumentuan (Glitian, 2004: 1213),. You don, t need a weather man to know which way the wind blows?, azken hau Bob Dylan-en abesti baten hitzak baitziren. Ikasle mugimendu klasikoaren lan esparrua txikia geratzen omen zitzaien eta beste taldeekin lanean hasi ziren, langile klasearekin kasu, mugimendu iraultzaile
|
handi
bat sortzeko helburuarekin (Jacobs, 1997: 33).
|
|
|
Bere Rebel without a Cause (Nicholas Ray, 1955) filmea azaltzen ari garen izpirituaren adibide onena delarik. Musikak ere eragin
|
handi
izan zuen, hamarkada honetan gazteria zuriarengan arrakastatsua izaten hasi baitzen jatorriz beltzek asmatutako Rock & Rolla.
|
|
|
Baina zer gertatu zen berez 1968 urtean? Estatu Batuetan, baina baita ere mundu osoan, gazte kopuru
|
handi
batek protesta eta politika alternatiboaren bidea hartua zuen. Protestak unibertsitateko kanpusak eta hiriak hartu zituen.
|
|
|
Hor dago sionismoaren ezaugarri nagusia: mugimendu politiko modernoa da, neurri
|
handi
batean zentroko eta ezkerreko ikuspegi batetik sortu zena. Aurrerakoia arlo ugaritan, baina, tradizio eta historia komun bat eratzeko erlijioa erabili duena bere onurarako.
|
|
|
bere immigrazio legeak, eta 1921ean AEBetan onartu zenak, juduen immigrazioa blokeatu zuen. Bi lege hauek lagundu zuten hein
|
handi
batean Israelgo Estatuaren proiektua sendotzen. Hainbat juduri mendebaldera emigratzeko aukera debekatu baitzien.
|
|
|
Juduek pairatzen zuten egoera gogorra zela eta, irtenbide bat bilatu behar zela onartzen zuten. Baina era berean, antisemitismoa indartsua zen Europan eta gizartearen zati
|
handi
batek talka egiten zuten judu komunitatearekin. Horren aurrean estatu batzuk Europatik kanpo juduentzako estatu bat sortzearen ideia begi onez ikusi zuten.
|
|
|
Hirietan, langile mugimenduak agertu ziren, eta herritarrak antolatzen hasi ziren. Horrenbeste aldaketaren aurrean, gizartearen zati
|
handi
bat galduta sentitu zen. Ordu arte ezagutzen zutena aldatzen ari zen, eta beldurrak konplot bat bazela sinestera bultzatu zituen asko.
|
|
|
errefuxiatu bihurtu ziren. Palestinarren kopuru
|
handi
bat euren kontrolpeko eremuetara edo beste herrialdetara ihes egin behar izan zuten. Gaur egun oraindik, gatazkako arazo nagusietakoa da.
|
|
|
Ekialde Hurbiletik ihes egin behar izan zutenak eta hara itzultzeko zain daudenak. Historian erreparatuz gero, egia da judu sinesmena zuen komunitate
|
handi
bat bizi zela Palestinan. Hala ere, historiografia sionistak bere kontakizun propioa eraiki zuen etorkizunean lurraren jabetza eta eskubide historikoak aldarrikatzeko.
|
|
|
Komunitate juduaren zati
|
handi
batengan eragitea garrantzitsua bazen, nazioarteko potentziak konbentzitzea bihurtu zen sionismoaren beste helburua. Hala ere, sionismoaren baitan denak ez ziren nazioarteko onarpen baten aldekoak.
|
|
|
erantzun borobil bat ematea (hau da, frankismoa faxista bazen ala ez erantzutea) baizik eta frankismoaren barruan faxismoaren ezaugarriak (edo beste tradizio ideologikoetatik datozen ezaugarriak) aztertu eta hauen bilakaera zein izan den argitzea. Hau da, elementu dinamiko gisa ikusten dute frankismoa, erantzun
|
handi
–batek argitu dezakeen zerbait baino dinamikoagoa.
|
|
|
Izan ere, bai Mussolini berak zein Stalinek erabili izan duten terminoa izan dugu, beraz faxismoa erregimen gisa zegoen garaian erabiltzen zen termino bat zen, faxismoak orduan zuen indarraren (eragiteko indarraren) seinale gisa. Termino honek badu meritu
|
handi
bat, hau da, alde batetik dinamismoa azpimarratzen du (faxismo gradua zerbait estankoa izango ez balitz bezala, erregimenaren ezaugarri faxista aldi berean sekula erregimen frankista totalizatzen ez duen baina erregimen frankistatik sekula desagertzen ez den elementu bat izango zen). Bestetik testuinguru historikoa ezartzen laguntzen du.
|
|
|
mugatzeko arriskua bait dakar. Izan ere, Sanz Hoyaren arabera, alderdi falangistak Ardatzaren porrotaren ostean autonomia galdu zuen, baina ez Francoren erregimen barneko nagusitasuna, ezta ere programa betetzeko gaitasuna (bere programa hein
|
handi
batean Francok betetzen zuela zioen). Sanz Hoyaren arabera, faxismoa erregimen frankistaren osagarri konsustantzial bat izan zen, ez aldi baterako osagarri bat.
|
|
2017
|
|
|
Vita Karoli Magni kronikak Orreagako gudua aipatzen du, baina Annales Regni Francorumi zor dio bere edukiaren zati
|
handi
bat; ikus Collins, R. 1998, 4 or.
|
|
|
Erdi puntuko arkua dauka, ordena konposatutako estipite bik eusten dutena. Barruan San Joakin eta Santa Anaren eskultura
|
handi
bi daude. Ybarraren arabera, bi satu horiek desagertutako erretaulari dagokie (Ybarra y Berge, 1958).
|
|
2018
|
|
|
1682an, oraindik euskaldun elebakarrak zeuden Artziniegan, baina egoera oso ezberdina izan zen mende bat geroago. Gure ustez, Araban gertatu zen bezala, Artziniegan eta Aiarako zati
|
handi
batean, XVIII. mendean galdu zen euskara. Tamalez, garai hori aztertzeko ez dugu informazio iturri askorik, eta bizpahiru datutan oinarriturik, hipotesi batzuk sortu baino ezin dugu egin.
|
|
2022
|
|
|
Proiektuaren etorkizuna bermatzeko aldaketa demografikoak burutzeko prozedura, aldaketa sakonak egiteko aukerak alde batera utzita, herriz herriko aldaketa demografikoak burutzen aritu ziren. Aldaketa demografiko horiek, gerrako emaitzak ikusita, nahiko izan ziren gerora garaile izateko, aldarrikapen pean zegoen lur zati
|
handi
bat defenditzekoa alegia. Lurren jabetzen %6 inguru edukita, lur emankorren %25en jabetza zen eta sortutako asentamenduak defentsa lerro ezin hobea bilakatu ziren gerra garairako (Hadawi, 1957: 15) (Rabinovich eta Reinharz, 2008: 41).
|
|
|
Horretan oinarrituta, proiektu sionistaren lurren erosketen, eta horiek sortu zituzten asentamenduek espazio fisikoaren beharra erakusten dute. Espazio fisiko horiek, hein
|
handi
batean, arabiar biztanleriak okupatzen zituen. Taulan azaldu den bezala, Britaniar Agintaldian, biztanleria baten agerpena beste biztanleriaren desagerpenarekin erlazionatzen da, kausalidade bat sortuz.
|
|
|
Sistema sozioekonomikoaren baitan eta sisteman zuten posizioaren arabera, agente bakoitzak kulturarekiko berezko erlazioa mantenetzen zuen. Hortaz, lekuko eliteak bitartekaritzat jo ditzazkegu, kultura nagusitik gertu egon arren, kultura herrikoian ere parte hartzen zutelako eta, hein
|
handi
batean, mendeko klaseek nola eta zein neurritaraino asimilatuko zituzten estatutik eta hirietatik zabaldutako ideia eta balore berriak mugatzen zutelako.
|
|
|
Baina errealitatea gehiegi sinplifikatzea liteke bi gizarte klaseren eta kontrajarrita dauden bi kulturen arteko gatazka gisa ulertuko bagenu. Azken finean, bai mendeko klaseak bai lekuko eliteak gizarte beraren barruan txertatzen ziren eta, gainera, kulturaren eremu
|
handi
bat partekatzen zuten, XIX. mendearen bukaeran Ipar Euskal Herriko garatzen ziren harreman sozialak oso gertukoak baitziren (Amezaga, 1994: 85).
|
|
|
96) azalpena jarraituz gero konturatuko gara sen ona pentsamendu sistema bat dela eta beraz, gizarteko klase guztiek sistema horren erabilpen inkontzientea egiten dutela. Dudarik gabe gizarte klase ezberdinekoak izateak sen onaren aldaerak eta berezitasunak dakar berekin, nahiz eta sistema horren zati
|
handi
bat gizarteak bere osotasunean partekatzen duen.
|
|
|
Atzerritarren, bereziki italiarren edo genovarren presentzia objektu historiko gisa jorratu duten lan akademikoak ere, ugariak eta garrantzitsuak izan dira, tradizio historiografiko zabalarekin, eta merkatari atzerritarren inguruko lan nagusiek, bestelako merkatal nazioen inguruko ezagutza handitzera bultzatu du, eta hein
|
handi
batean, ikertzaileen artean ematen ari den penintsulako merkatal komunitateen interesa handitzera eraman du (Heers, 1982; Bello León, 1994; Igual Luis, 2007). Izan ere, Burgoseko merkatariez gainera (Casado Alonso, 2008; Palenzuela Dom� nguez, 2003), bestelako taldeen presentziak ikaragarrizko gorakada izan du azken urte hauetan, besteak beste, katalanak (Bello León, 2010), galegoak (Pelen... Sevillan euskaldunen presentzia aztertu dute, besteak beste, Garmendia Arruebarrena (1983, 1989), Garc� a Fuentes (1991), Ronquillo Rubiok (2004) eta azkenik, duela gutxi argitaratu den tesiarekin, Ortiz Arza (2019).
|
|
|
Gurera hurbilduz, konturatuko ginen jada Aro Berriko Espainiako merkataritza atlantikoaren hurbilketa teorikoa egiterakoan, Enriqueta Vilak esan bezala, historiografia amerikanista" gaizki kontatutako epopeia" izan dela (Vila, 2012: 183), eta hein
|
handi
batean, ikuspegi hau metodologia eta ikusmolde berriak aplikatzetik gainditu dela. Izan ere, sare horien jokamoldearen analisia, bai eta sare horiek osatzen zituzten eragileena, ikuspegi teoriko eta metodologiko anitzetatik bideratu bada ere, hauen ondorioz, egun badakigu, Espainia eta Amerikaren arteko merkataritzaren historia, Indietako Lasterketa izenez ezagutzen dena, inperioen, erresumen, kokaleku politiko administratiboen eta errepubliken mugak gaindimentsionatzen zituen espazioeta agente egitura konplexu batez osatutako sare estrategia baten hedapenean oinarritu zela (Crespo, 2018:
|
|
|
Sevillan egon zen bitartean (hogei urte luzez), Juan Ibañez de Hernanik (32) hainbat merkataritza konpainiatan parte hartu zuen, eta, oro har, Gipuzkoako bazkideekin osatu zituen konpainiak, batez ere Oñatiko Lazarragatarren familiako kideekin, Bergarako Martinez Jauregirekin eta Azkoitiko Sánchez de Aranbururekin. Indietako merkataritzako beste konpainia
|
handi
eta historikoa Francisco de Zabala (20) eta Nicolas de Aranburuk (61) osatu zutena izan zen, merkatu esklabistan oso presente egon zirenak (Ortiz, 2019: 226).
|
|
|
Dena den, negozioen munduan haien arteko merkataritza harremanak oso anitzak izan ziren, bai negozio puntualak eginez, bai konpainiak sortuz, faktore gisa, kargatzaile bezala, botereak emanez" para todos sus asuntos" eta baita dirua mailegatuz ere. Negozioak eta merkatal mundua harreman baten jarraikortasunaren adierazle izan badaitezke ere, ez dira soilik konfiantza eta leialtasun adierazle handienak, eta hein
|
handi
batean, bertako dokumentaziotik nekez aurki daiteke adiskidetasun edota estimua. Hori dela eta, pertsonen arteko harremanen intentsitatea ikertzeko funtsezkoak dira testamentu eta gutunak.
|
|
|
Horretan, badira nahitaez aipatu beharreko ezinbesteko lan
|
handi
batzuk, hala nola Bernardo Estornes Lasak ondu Historia del Pa� s Basco (1933) eta berberak abiatu Auñamendi Hiztegi Entziklopedikoa; Jean Louis Davanten Histoire du peuple Basque (1970); Julio Caro Barojaren Los vascos (1972); S� ntesis de la historia del Pa� s Vasco, Martin Ugalderena (1974) 1; Roger Collinsen The Basques, ingelesez (1984); Historia de Euskal Herria. Historia general de los vascos (Lur argitaletxearekin, sei liburukitan eta Joseba Agirreazkuenagak koordinatua) 2; Manex Goihenetxeren Histoire générale du Pays Basque, bost liburukitan emana().
|
|
|
Dona Loria agertzen da inoiz toponimia txiki historikoan, orduko hizkuntzaren isla dena. Ez da kontraesan
|
handi
bat, nolanahi ere, ez baitago Dona Alodiatik urrun: lexikoki berdinak dira.
|
|
|
Euskaldunek ahozko kultura izan dute adierazpide nagusi eta haren bitartez gertatu da euskal herriaren tradizioen eta balioen transmisioa. Ondorioz, zati
|
handi
bat galdu edo modulatu da denboraren joanean.
|