|
2013
|
|
|
EITBren Eskolan, testu idatziak
|
ez
ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta beste zenbaiten ekarp... Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina egin zion euskararen munduari, lana errazteko
|
ez
ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere bai, zuzentzaile ortografikoari esker. Hori guztia laster etorriko zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
|
Halaber, eta EIZIEren lanari esker itzulpen memoriak eta ordenagailuz lagunduriko itzulpena burutzeko tresnak (ikus EIZIEren webgunean Itzulpen memoriak eta Tresnak) nabarmen garatu dira hamarkada honetan eta horiek itzulpena egitea erraztu
|
ez
ezik hizkuntza kalitatea ere ageriki hobetu dute: Xuxenortografia zuzentzaileak, Euskalbareta zenbait Corpusen ekarpenez ari naiz, nabarmen haziz doan euskarazkoez aipatzearren.
|
|
|
KG ko protagonista femeninoaren izatea ikuspegi historiko horren transferentzia litzateke, kritika marxistak aipatzen duen heroi problematikoa gizartearekin dialektikan eraikitzen delako. Edota Bakthinek proposatzen duen dialogismoadierak esaten duen bezala, testu narratiboak, testuko ahotsen arteko solasaldia
|
ez
ezik, testuko eta gizarteko ahotsen solasaldia ere eskaintzen duelako.
|
|
|
ekofeminismoa, adibidez, lurra eta amatasuna (Shiva, 1995) bandera bihurtu dituena, edota amatasuna eta bakegintza (Ruddick, 1984) uztartu dituen feminismoa. Beste joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat
|
ez
ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Egile beraren hiru eleberri eta ipuin bat aztertu ditugu. Eta esan genezake genero harremanak aldatzen eta birdefinitzen ari direla; izan ere, aldaketa horiek, jendartean
|
ez
ezik, literaturan, diskurtsoetan ere gertatzen ari dira. Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak.
|
|
|
Gehitutako osagai hauekin ere, tradizioan ditu erroak. Elikatu duten erro batzuk, XIX. mendea baino lehenagoko denboretan eratutakoak dira, nahiz eta XIX. mendean
|
ez
ezik, XX. mendearen bigarren erdian bertan ere oraindik ihartu gabe egon.
|
|
|
Bukaeran
|
ez
ezik, hasieran ere, eragiten dute jardunik agindu horiek. Eliztar gazteek. Seiko?
|
|
|
6 eta 9 aginduek eragindako nahaspilen gaia oraindik gehiago nabarmendu. Istorioa garatzen deneko orainaldian
|
ez
ezik, lehenaldian ere egon da seigarren agindua eta horren ahizpa bederatzigarrena urratu duenik: lehen orrialdean aipatutako Andertxoren aitonak, Martin Usategi ta Astepek, izan zituen hiru seme alabak lekuko.
|
|
|
Araibar zaldunan xehetasunik handienarekin jasotzen den ekintza da. Alderdi horretatik begiratuta, kontrabandoaren pasadizoak betetako leku narratibo zabalak, ohiko lan jarduerak betetakoarekin
|
ez
ezik, lizunkeriaren adierazle diren maite jokoek beraiek betetakoarekin ere kontrastatzen du. Ez dira, inondik ere, horrenbeste xehetasunekin kontatzen pertsonaia beraren maite jokoak.
|
|
|
Jainkoaren aginduak
|
ez
ezik, gutxienez, ogasunaren aginduren bat ere urratzen du Araibarrek, baina Erkiagak, arau bat baino gehiago urratzen duen pertsonaia nagusiari bizitza eman arren, arau urraketa bakarra nabarmentzea hautatu du: Jainkoaren 6 eta 9 aginduena.
|
|
|
XIX. mendean
|
ez
ezik, XX. mendearen lehen erdia igaro ondoren ere, gizarteak ezarritako portaeratik urruntzen diren emakumeek zigorrak jasotzen jarraitzen dute, portaera berbera erakusten duten gizonezkoek ez bezala: Araibar zalduna pertsonaia nagusia eta horrekin birjintasuna galdu zuen Loli Mena adibide.
|
|
|
Euskal eleberrigintzako lehen pertsonaia nagusi hiritarra eta lehen pertsonaia nagusi gatazkatsua
|
ez
ezik, lehen pertsonaia bilakaeraduna ere bazen Leturia. Berebiziko aldaketa izatera helduko den arren, ez dago bilakaerarik Manu Araibarrengan.
|
|
|
Inauteriek
|
ez
ezik, beste gai batzuk ere bultzatuko dute kontalariaren hitz jarioa: andrezkoen soinekoek (59), euskaldunak (155), XX. mendeak (158), haurrik ez duen emazte gazteak (162) eta abarrek.
|
|
|
Istorioaren kontakizunaren haria modu anitzetan hausten du: maila filosofikoko gogoetak eta ohituren deskripzioak barneratzeko
|
ez
ezik, gertaeraren batek iradokitako jazoeraren bat jasotzeko, kantak eta errefrauak sartzeko... Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan.
|
|
|
Kazetariak zehaztapen bat egiten du Agotek adierazitakoaren gainean eta gainera, polifonia testuan bertan markatuta agertzen da, alde batetik, gakotxoen artean hitzez hitz jasotzen denean beste esatari batek esandakoa, eta bestetik, kazetariaren ahotsak protagonistak esandakoa birformulatzen duenean. Aurreko zatian
|
ez
ezik, birformulazioan ere beste baten ahotsak sartzeko balio du. Aipuan agertzen den enuntziazioa nola ulertu behar den argitzeko instrukzio esplizitu bati zabaltzen dio bidea hurrengo adibidean:
|
|
|
Dena den, kontzeptuak «zama ideologikoa» duela erantsi du: euskaraz hitz egiten den lurralde esparruaz mintzatzeko
|
ez
ezik, «juridikoki eta administratiboki Euskal Herria sortzeko borondatea» ikusten du epaiak kontzeptuaren erabileran. [' Euskal Herria' terminoa ezeztatu dute, Nafarroa barneratzen badu, MAITE ASENSIO,]
|
|
|
Aldi horretakoak dira Lauaxeta
|
ez
ezik Lizardi, Orixe, Loramendi eta orduko aldizkarietan idazten zuten beste hainbat bertsolari eta idazle, ez hain ezagun, baina bide erakusle izandakoak. Denekin dauka antzekotasunen bat Erkiagak.
|
|
|
Pasarte edo olerki zehatzetan beste idazle batzuen traza hartzen zaio, esaterako Eusebio Mª Azkueren ziri bertsoak gogoratzen dituzten umorezko testuak dauzka, eta haren moduan, antzinako idazle klasikoetara eta mitologia zaharrera jotzen du. Txomin Agirreren nobeletako giroa ageri agerian dago Erkiagaren nobeletan
|
ez
ezik olerkietan ere. Hainbat deskribapenetan Bilintx eta Xenpelarren moduan dabilela esan daiteke.
|
|
|
–Literatura eta poesia bera gaitzat darabiltza batzuetan, literatura egin
|
ez
ezik haren gainean zer iritzi daukan, berarentzat zer den azaltzen du behin baino gehiagotan.
|
|
|
Ez gara eztabaida horretan luzatuko. Alabaina, iradoki nahi dugu Lizardiren iturri poetikoen azterketan aurrera egitekotan, ezinbestekoa dela Antonio Arrutiren poesia ere ikertzea, hurbilpen geografikoak
|
ez
ezik, estilo poetikoak ere (bai metrikak, bai iruditeriak) Lizardik Arruti irakurri ahal izan zuela pentsarazi behar baitigu.
|
|
|
Arrutiren itsumena gero eta larriagoa da, ordea: irakasteko
|
ez
ezik, irakurtzeko eta idazteko ere lan handiak izan bide zituen. Foruan hiru urte baino gehiagoz bizi ondoren, 1918an, hobekuntza txiki bat medio, Arruti Zarautza joaten da.
|
|
|
Oraingoan baina, katebegi galduak
|
ez
ezik, ostendurikorik ere ote dagoen ekarri nahi nuke eztabaidara, ikusezin gertatzen zaigun ertzik, alegia itsuturik ote gauden euskal literaturaren gertaera zenbait azaltzeko nahiz eta azalpena gure begi aurrean egon litekeen, ba ote dagoen itsutasun egoera horretara lotzen gaituen ikuspegi epistemologikorik edota, alderantziz, gure ezagutza hobe lezakeenik.
|
|
|
Vascuenceeta euskaraberbetan
|
ez
ezik, tentagarria da elizgizon bien arteko harremana euren teoria poetikoetan ere arakatzea. Izan ere, zenbat eta gehiago alderatu Larramendiren Arteko kapitulua Mikoletaren eskuizkribuarekin, orduan eta agerikoago begitantzen zait jesuita San Antoneko presbiteroaren zordun izan litekeela.
|
|
|
Modu hori ez da horren usadiokoa Mikoletaren esanetan, eta horrexegatik baztergarritzat jotzen du behar bada molde arrotzen imitazioan datzalako(, décimas, liras y sonetos[?] obra de poco lucimiento por los pocos que en vascuence entienden estos metros?). Larramendi hizkuntzaren apologistak, ostera, baztertu
|
ez
ezik aldarrikatu ere egiten ditu, euskarak molde horietara egokitzeko gaitasuna baduela frogatu nahirik. Molde jaso eta izen oneko horietarako euskarak duen gaitasuna erakusteko asmoz, Mikoletak bazterturiko décimaeta sonetoen adibideak bildu ditu Larramendik (lirarenik ez ote zuen aurkitu?).
|
|
|
Egia da Monarkia Hispanikoaren inguruko idazleek
|
ez
ezik, XVI. mendetik aurrerako euskal apologistek ere aldarrikatu zutela Euskal Herriko lurraldeetarako urrezko aro berritua, burdin aro gisako Erdi Aro gatazkatsuaren ondoren, foru sistemari esker lorturiko bakealdia irudikatzeko (Madariaga, 2008, 23). Baina Monarkia Hispanikoaren irudikapena ez bezala, apologistek irudikaturiko urrezko aroa ez zegoen egitasmo inperialaren zerbitzura.
|
|
|
Andoaingo jesuitaren aukerak eraginkorrak gertatu ziren epe luzera, berak ezarritako lehentasunek badirudi zeharo baldintzatu zutela ondorengo euskal literaturaren garapena. Jesuiten hezkuntza sistemak, Ratio Studiorum delakoak, Larramendiren habitus a (Bourdieuren berbaz esatearren) garatu
|
ez
ezik, bere lehentasun literarioak ere bideratu zituen. Habitushorren aztarnak, iritzi poetikoei dagokienez, ezaugarri bitan behintzat dira nabarmen:
|
|
|
Baina kultur artxibo inperialaren irakurketa kontrapuntistikoari esker (Said, 1996, 100) argiago antzeman ditugu vascuenceeta euskarahitzen adiera metriko poetikoaren kutsu polemikoa eta erresistentziazkoa. Eta literatur generoen kategorietan
|
ez
ezik, periodizazioan ere izan lezake eraginik Saiden proposamenak, berak mendebaldetik kanpoko eremuetarako esandakoa Europa barruko herri txikietara eta haien hizkuntza eta kultura gutxituetara aplikagarri den heinean:
|
|
|
Garai batean
|
ez
ezik, testu berean bertan ere, atzeman daitezke izpiritu desberdinetatik jaiotako zatiak. Beren artean alderik izan baduten Etxepareren Linguae Vasconum Primitiaera, Oihenarten Oten gaztaroa neurtitzetanera eta Juan Antonio Mogelen Peru Abarkara (1881) joko da baieztapena azaltzeko.
|
|
|
euskaldunen hizkuntza, eskribuz? jarri eta argitaratu izana
|
ez
ezik, doktrina eta plazeraren alderdiak aintzakotzat hartu zituen.
|
|
|
Amaia Ezpeldoi. Bost eleberri hauen artean hemezortzi urte gertatu dira, urte horietan Queer teoriek
|
ez
ezik, euskal literaturak ere garapena bizi izan du. Urte horietan Euskal Herriko egoera politikoan hainbat kontu gertatu da eta horiek ere jasotzen joan da Itxaro Borda eleberri hauetan.
|
|
|
Detektibe xelebre (Retolaza, 2010, 126) hau, hurrengo puntuan ikusiko dugun bezala, etxegabea, nomada, arima erratua, jendetasun aldetik nahiz hizkuntza ikuspegitik umezurtz linguistikoa
|
ez
ezik, langabea ere bada. –Langabetu komikoa nintzen ni ere?
|
|
|
baztertzea, bazterreratzea, erbesteratzea, barnekoitasuna, solipsismoa, erokeria, misantropia, paranoia, eskizofrenia, ezberdintasuna eta anormaltasuna. Kontzeptu horiek guztiak Amaia Ezpeldoik bere ibilbide luzean bidaide
|
ez
ezik, bide izan ditu.
|
|
|
Aipatu irakasgaietan
|
ez
ezik, ikasleek beste lau arlotan ere izaten zituzten kalifikazioak hilero hilero: Jokaera (Conducta), Memoria, Adimena eta Ahalegina (Aplicación).
|
|
|
Alfontso Maria
|
ez
ezik, beste seme bi ere matrikulatu ziren Lekeitioko Nautika Eskolan: Conrado Maria Jesus(), 16 urterekin, ikasturtean (NEA, 11/ 1) eta Resurreccion Maria.
|
|
|
Bizenta A. Mogel(). Ezin uka bertso horiek badutela antzekotasunik Juan Jose Mogelen bertsoekin ere, baina askoz gehiago Bizentarenekin.Bestalde, logikoa da Mogel neba arrebak pentsamoldez
|
ez
ezik hizkeraz ere antzekoak izatea, eskola berekoak baitziren eta seguru asko elkarren eraginpekoak. Nolanahi ere, egilea Bizenta edo Juan Jose Mogel izatea askoz probableagoa edo sinesgarriagoa da, E. M. Azkuerenak direla eta Uriartek ohiko aldaketak egin zizkiela pentsatzea baino.
|
|
|
Uribarren bankaria zen Parisen, eta aberatsa, Lekeitio inguruko baserri askoren jabea. Baita ongi egilea ere, Nautika Eskola
|
ez
ezik, neskentzako eskola, etab. sortu baitzituen. Ikus Duo, G. 1995.
|
|
2014
|
|
|
Pragmatikari loturiko argibideak, birformulatzaile esplikatiboen kasuan, aurreko enuntziatua berrinterpretatzeko jarraibideak?
|
ez
ezik, informazio egiturarekin zerikusia duten jarraibideak ere ematen dizkigute birformulatzaileek: mintzagaiaren jarraipena eta aldaketa (Portolés, 2007).
|
|
|
Argazkiaren ikus-eremua zabaldu guran, urte berean kaleraturiko beste ikerketa biren emaitzak aipatuko ditugu segidan: izan ere, EAEko informazioa
|
ez
ezik Euskal Herri guztikoa damaigu V. Inkesta Soziolinguistikoa k (Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza, 2011b), eta Nafarroakoa Mapa Sociolingüístico de Navarra k (Euskarabidea, 2011). Bi lan horietan ageri denaren arabera, urbanizazio prozesua motelagoa da bai Ipar Euskal Herrian (Lapurdi barnealdean eta Nafarroa Beherea eta Zuberoan baino euskaldun gutxiago bizi da BAMen), bai Nafarroa Garaian (hala ere, euskaldunen bilakaera nabarmen doa goraka Iruñean:
|
|
|
Behin mapak kartografiatuta eta norbere eragin eremua zehaztuta, garrantzitsua da eremu horretan esangura ekoizle izango den gune neuralgikoa eraikitzea, hiztunen topagune
|
ez
ezik hainbat joan etorriren iturburu bihurtuko den espazioa. Egia esan, bigarren betebehar horrek lehenengoak baino pisu handiagoa izan du etorkizuneko hirian.
|
|
|
Beraz, A eredua delakoa ez litzateke hezkuntza elebiduntzat hartuko, eta eredua ere ez. Guk, dena dela, eredua
|
ez
ezik EAEko A eredua ere aintzat hartuko dugu lan honetan, kontrasteak aztertzeko, eta beste arrazoi batengatik ere bai: helburuetan EAEko A ereduak ere, legalki, bermatu behar duelakozikasleak gaztelaniazko komunikazio gaitasun maila bera lortu behar duela euskarari dagokionez ere.
|
|
|
Aberri paradigmaren oldar berantiarraren eskutik, euskarak jauzi egin zuen ohituratik modara. Bazirudien euskara kaletarra
|
ez
ezik, hiritarra ere izan zitekeela, eta areago, kutsu undergroundmodernoa zuela berez.
|
|
2015
|
|
|
Teatroaren esparruan oraindik asko daukagu ikertzeko. Baina ezin ukatu sekulako erreminta dela hizkuntza hobetzeko
|
ez
ezik, gizaki bezala ere hazteko. Antzerkia egiten duen pertsona dibertitu egiten da; sormena lantzen du; ahozko komunikazioa esperimentatzen du; gorputz adierazpenean trebatzen da; literatura, historia eta artea ikasten ditu; hasten da irakurketa estimatzen, eta irakurle eta entzule kritikoa izaten; talde lanean jarduteko aukera dauka; adimen emozionala hobetzen du?
|
|
|
Ehiztari eta nekazarien artean, artzaina da denborarik eta egokierarik handiena duena kantuan aritzeko. Etxeitaren eskutik bizitza hartzen duten artzainek, artzaintza lanbide dutenean
|
ez
ezik, nekazaritzan dihardutenean ere, artzain kantak kantatzea dute jostaketa nagusi. Hori bai, nekazari diren garaian, artzain zirenean eguneroko gozamen eragile zutena, igande arratsaldetara murrizten dute.
|
|
|
Artzain literaturaz
|
ez
ezik, abentura eleberriaz ere elikatzen da Etxeita. Nahiz eta zenbait artzainen Ameriketarako joanaldiak isildu, itzulera guztiak kontatzen ditu.
|
|
|
Itzultzean, beren etxeak eraikiko dituzte Ardibason. Bat
|
ez
ezik, bi. –Sabas ta emaztiak artu eben etxe bi alkarren onduan eregiteko burubidia; bata eurak bizi izateko, ta bestia(?) maizter bat bizi izateko.
|
|
|
historia politikoa, ekonomikoa, demografikoa, juridikoa, etab. Zorionez, badirudi gauzak aldatzen ari direla eremu honetan. Hizkuntza, komunikazio faktorea
|
ez
ezik, imajinario kolektiboak eraikitzeko osagarria, eta mundua ulertzeko modua ere bada, beraz, oinarrizko osagaia dugu gizarteen garapena ulertzeko bere dimentsio historikoan. Bere garaian bidegileak izan ziren Koldo Mitxelena, José María Jimeno Jurío, Aingeru Irigarai, José Maria Satrustegi, Ricardo Ciérvide, Julio Caro Baroja, Alfonso Irigoyen eta beste batzuk egin zituzten ikerlan klasikoei, azkenaldi honetan eremu honekiko ikerketa sentsibilitatea adierazi duten ekarpen berriak batu dira.
|
|
|
Irratien adibidea jarri dugu, baina telebistarentzat ere berdin berdin balio du. Kontu honetan
|
ez
ezik, baina, arlo orokorrago batean ere hausnarketarako parada eskaintzen du EITBk, eta hurrengo puntuan helduko diogu gai horri.
|
|
|
«Bitxia
|
ez
ezik, misteriotsua ere bada: are gehiago, hiru betekizun horietan, ezin baztertuzko hiru lege itxuraz bakun horien arteko barne loturan, euskal mitologiaren eta euskararen beraren Misterio Nagusia datzala diot» (2007:
|
|
2016
|
|
|
Esan dugu dagoeneko Pottaldizkariak jaidura berezia izan zuela kanpoko literatura Euskal Herrira ekartzeko, besteak beste itzulpenen bidez. Alderdi praktiko horretatik
|
ez
ezik, teorikoki ere itzulpengintzaren defentsa egin zuen Atxagak Potten hirugarren zenbakian, akaso zenbaki guztietako artikulu mamitsuena dugun. Itzulpena eta traizioaren praktika, n. Artikulua Pottugalete ezizenarekin sinaturik badago ere, Atxagarena dela ziurta dezakegu (Sarasola, 2015).
|
|
|
Ikerketa honen ondoriorik orokorrena da, marko teorikoan agerian geratu den kezka ahozko erretorikaren galera izanik, oraindik ere eskoletan ahozko erretorika ezagutzen dela, eta biltegi azkar bat egiteko gauza garela hilabete batzuen buruan, eta, esaera zaharrak
|
ez
ezik, berriak ere sortu direla denboraren joanean. Beraz, marko teorikoan pil pilean dagoen kezkari erantzun gisa ondorio atera daitekeeskolan bederen kezka horrek baduela segida eta ahozko erretorika biltzeko eta transmititzeko kezka dagoela.
|
|
|
Adibide bat jartzearren, esaera zaharren kasuan, deigarria izan da kopurua: berrogeita hamar. Kopurua
|
ez
ezik esanahiei eta erabilpenei ere kasu eman behar zaie, izan ere, esaera horien mezu batzuk haurren egunerokotasunetik hurbil daude, edota haurren egunerokotasunean erabiltzeko aproposak dira. Baina beste batzuk, ordea, haurren esparruan edo egunerokotasunean txertatzeko edota erabiltzeko lekuz kanpo geratzen direla baiezta daiteke, esate baterako, San Blas ito arte arnas, Jan eta lo, beti potolo...
|
|
|
Hirugarren zutabean, pertsona izen klasikoen eta pertsonaia mitologikoen eretzean, Euskaltzaindiaren arauaren zenbakia ageri da, baldin eta izen bat beren beregi erabakita badago; hori
|
ez
ezik, Euskaltzaindiaren Hiztegiaren egiten da gainerako izakien izen arruntei dagokienez, izenok hiztegi horretan araututa badaude.
|
|
|
Hori
|
ez
ezik, baldin eta izen arrunt batzuk izen berezien balioarekin azaltzen badira, Euskaltzaindiak erabakirik hartuta ez badu, eta horiek daborduko beste toki batzuetan erabilita badaude, orduan horien egin da, berbarako, Berriaren Estilo liburuaedo euskarazko Wikipedia.
|
|
|
Goian esan den legez, zerrenda honetan, Odisean dauden pertsona izen klasikoen eta pertsonaia mitologikoen izen berezi guztiak ageri dira, bai eta pertsonifikazioa dakarten izen arruntak ere, berbarako, Lurra, Egunsentia. Horiek
|
ez
ezik, leku izenak ere azaltzen dira, bai izen berezi hutsak direnak (berbarako, Kreta), bai izen arruntez eratutakoak (esaterako, Belearen Harkaitza).
|
|
|
Azpizerrenda bakoitzaren izenburuan azalduko da Euskaltzaindiaren zein arau osa daitekeen. Hori
|
ez
ezik, azpizerrenda bakoitzak 5 zutabe izango ditu: 1) Baturako forma; 2) Gaztelania; 3) Frantsesa; 4) Ingelesa, eta 5) Greziera klasiko forma.
|
|
|
Gerraren lekuko
|
ez
ezik memoria leku ere baden norbaiten errepresentazio artistikoa lantzen du Inazio Mujika Iraola idazleak? «Lauaxeta Atxilo». Kartzelako olerkien finkatu beharraz berriz?
|
|
2017
|
|
|
Badakigu egun hiztegi kategoriak edo kategoria lexikoak
|
ez
ezik, funtzio kategoriak edo kategoria funtzionalak ere irudikatzen direla dibulgazio mailako idatzietan zein ikerkuntza goreneko mailakoetan. Alegia, eduki lexikorik gabe, hitzen arteko harremanak?
|
|
|
Horrela, bada, berriz baieztatu behar dugu mugagabea delako deizioa hartu duen paradigmak[+ plurala] tasun semantikoak har ditzakeela. Zer esanik ez, plurala deizioa hartzen duenak[+ plurala] tasun semantikoa du (eta aditzean ere plurala behar du), baina agerian uzten ari gara paradigma horretako marka k
|
ez
ezik, e ereizan daitekeela, kasuan kasuko azterketa sinkroniko batean.
|
|
|
4) Kø zenbaki marka ezagunaz gain, defektuzko zenbaki marka dagoela onartu genuke, eta areago, hala egin genuke[+ mugatua] morfologia tasuna dutenetan
|
ez
ezik, [mugatua] morfologia tasuna duten batzuetan ere.
|
|
|
Postposizioen esparruan, are latzago bilakatuko zaigu lan honetan kategoria hauen guztien morfofonologia zedarriztatzeko egiten ari garen ahalegina: aurreko atalean ikusi ditugun gorabeherak
|
ez
ezik, postposizio guztiek ez dute berdin jokatzen[+ mugatua] eta[+ plurala] tasunak irudikatzeko unean. Hori hala da gainera morfologia esparru soilean bertan ere, semantika irakurketak kontuan hartu gabe.
|
|
2018
|
|
|
Dena dela, lantegi batean aritzeak jarduera horren arazoak ere erakusten ditu, haren ahalbideak
|
ez
ezik. Horrela, hasierako ustezko arazorik ezari, kezkak jarraitu zion:
|
|
|
XVI XVIII. mende arteko euskal poesia penintsularraren bilakabidea zenbateraino baldintzatu zuen monarkia hispanikoaren formazio diskurtsibo inperialaren begiradak: hizkuntzari buruzko santzio eta zentsurak
|
ez
ezik, poesiari buruzkoak ere nonahi ageri dira gaztelaniazko testuetan, etengabeko biolentzia sinbolikoa gauzatzen dutela (Bijuesca, 2010, 21). Begirada horren posizioa hain zen hegemonikoa ezen poeta euskaldunek ere begirada horri erantzunez bezala egin zituzten haien poemetarako izenen eta generoen hautuak.
|
|
|
Era berean, beste literatura teoriko batzuen ildotik6, testuak fikzio gisa irakurtzearen historikotasuna azpimarratzen du, non fikziotasuna irakurketa molde bat litzatekeen ezaugarri testual bat bainoago. Euskaldunaken kasuan, batetik, genero epikoan kokatuta, Pavelek aipatzen duen mito edo fikzioaren eremuan sartu behar dugu, eta
|
ez
ez fikzioaren eremuan. Mito edo fikzioan kokatzea, ordea, ez litzateke hain agerikoa.
|
|
|
Luis Laorgak eta Javier Saenz de Oizak irabazi zuten lehiaketa, eta berehala, azken hori Oteizarekin harremanetan jarri zen, eskultura lanak egin zitzan. Azkenean, Oteizak Ibarrolaren eta Basterretxearen lankidetza bilatu zuen pintura lanak egiteko, eta hala, lanek iraun bitartean, Arantzazuk garai hartako euskal artista berritzaileenak bildu zituen, Oteiza, Basterretxea eta Ibarrola
|
ez
ezik hantxe baitzen Txillida ere, elizako ateak egiteko enkargua bere gain hartuta.
|
|
|
Hego Euskal Herriko antzerkigileen artean Lauaxetaren fusilamendua3, Luzear4 eta Uxolaren5 kartzelatzeak eta beste askoren erbestealdiak izan ziren gerrak utzitako ondorioetako batzuk. Euskara hutsean antzerkizaletasunaren inguruan aurreko urteetan argitaratu zen Antzerti aldizkariaren amaiera ere hura izan zen6 Baina, izen propio esanguratsuen galera
|
ez
ezik, herrietako hamaika antzeztalderen desegiteak eta dramaturgiatik emakumearen desagerpena gertatu ziren.
|
|
|
edonola ere, hogeita hamar urte beranduago elizgizonaren hautua izan zen Eliza katolikoaren boterea eta printzipioak auzitan jartzen zituzten atalak ezabatzea, eta lana atal horiek gabe kaleratzea, liburua" ditaken eskuararik garbienean egina" omen zelako. Hemen nabarmentzekoa da garbitasunaren ideia horrek, adiera gramatikala
|
ez
ezik, adiera morala ere bazuela garai hartan eta, zentzu horretan, Miranderen literaturgintzarentzako oztopo handia izan zela. Lafitte izan zen, beste elizgizon batzuekin batera, erotikoa izan zitekeen oro lizun edo pornografiko gisa sailkatu eta ahal zen heinean debekatu zuena.
|
|
|
Honek agerian uzten du zentsuraren fenomenoa bere osotasunean ulertu ahal izateko, deszentralizazio geografiko eta tenporala
|
ez
ezik oinarri teorikoena ere beharrezkoa dela. Alta, Martm de la Guardiaren arabera 1978ko Espainiako Konstituzioarekin amaitu zen betiko zentsura," con ella terminaron decadas de fiscalizacion estatal y se enterraron definitivamente la censura y los secuestros arbitrarios" (Martm de la Guardia, 2008:
|
|
|
Matthew Bunnek" Reimagining repression: New Censorship Theory and after" (2015) artikuluan azaltzen duen bezala, ikuspegi berritzaile horren arabera zentsura ideologiarekin lotutako fenomeno unibertsala da, komunikazioaren ezaugarri bat; indar ezabatzailea bezain garrantzitsua du indar produktibo edo sortzailea eta debeku funtzioa
|
ez
ezik, autorizazio funtzioa ere badu. Instituzio jakin baten ezabaketa neurri errepresiboa zentsuraren alderdi formala agerikoenabesterik ez da, zabalagoa den egiturazkoarekin alderatuta.
|
|
|
Jon Miranderen literaturgintza mugatu zuten indarrak aztertzerakoan, agerikoa da berrikuste teorikoaren beharra, nazioartean garatu diren proposamenen ildotik. Frankismo garaiko euskal literatur zentsuran sakontzeko, deszentralizatze kontzeptuala
|
ez
ezik, tenporala nahiz geografikoa ere gauzatuko dira.
|
|
|
Omenaldi honekin Joan Mari Torrealdairen lanari egin nahi izan diogun aitortzarekin bukatzeko, Joan Mariren liburu ugari aipatu dira eta pentsatu dugu egokia izango litzatekeela liburu horietatik haritxo batzuk irakurtzea. Horretarako, euskal kulturgintzan ezagunak diren gonbidatuak ekarri ditugu, Joan Mari
|
ez
ezik, bere lana ere ongi ezagutzen duten gonbidatuak, hain justu. Gaur gurekin izango ditugu:
|
|
2019
|
|
|
Azalduko digu, gainera, caballus ek lehenagoko equus ordezkatu zuela, eta ordezkapen honen kronologia eta arrazoia. Hori espainolez
|
ez
ezik, inguruko erromantzeetan ere gertatu zela gehituko digu. Gure jakin mina urrutiago eraman nahi badugu, ikasiko dugu hitz horietatik hiruk jatorri indoeuropar garbia dutela:
|
|
|
Lakarrak berak liburuaren hitzaurrean Tovar Agud eta Trask en saioak aipatu eta kritikatu ditu. Zerbait izatekotan etimologikoak dira, eurenak
|
ez
ezik beste askoren etimologiak batu eta komentatu dituztelako, baina inola ere ez historikoak, hitzen historia euren eginkizun eta interesetik kanpo gelditu zelako.
|
|
|
Nahiko argi ikusten genduan euskera batua
|
ez
ezik euskalkiak eurak ere hondatu geinkezana. Horixe izango litzatekean euskeraren hondabiderik aproposenetariko bat, eta erdara batura berehalaxe joteko ibilbiderik aukerakoena.
|
|
|
46 Bidaburua izeneko bi etxe ageri dira urte hartan Beran: bata," Bidaburua de Vera" (herriari
|
ez
ezik, parrokiaren inguruko auzoari ere Vera erraten zitzaion), non bizi zen" Josef Xabier Laviano, Presv (iter) o"; bertzea," Bidaburua de Alzate", non bizi zen gerora izkribu hau idatziko zuena," Juan Esteban Garmendia, Presv (iter) o". Gaur egun ere zutik daude bi etxe horiek:
|
|
|
Iritzi itxuraz nahiko zabaldu hori desegokia
|
ez
ezik txoil arriskutsua ere iruditu bide zitzaien, ordea, bertze zenbait herritarri, zeinek pentsatu zuten ongi arrazoituriko argudioak erabili behar zituztela, erabaki haien ustez okerrik har ez zezan herriak. Horretarako prestatu zuten, hain zuzen ere, eskuartean darabilgun idazki hau, herritarren batzarrean goraki irakurtzeko ideiarekin, dudarik gabe, hartan biltzen zirenetako aunitz eskolatu gabeak izanik, ez baitziren bertzela ulertzeko gauza izanen.
|
|
|
Lan honetan, munduko hizkuntzen datuak oinarri hartuta, erakutsi da euskara Europan buru hitzean oinarritutako egitura bihurkaria duen hizkuntza bakanetakoa dela. Hau, joera tipologiko unibertsalei
|
ez
ezik, hizkuntza ukipen egoera historikoari ere zor zaiola proposatu da. Zehazkiago erran, euskarak buru bihurkaria erromantzeekilako ukipenari zor diola adierazi da, eta prozesu hau errepikapen gramatikalizazio delakoaren bidez gertatu zela.
|
|
|
1415 urte inguruko nerabeak ditugu, beraz, aztergai. Ondarroako ikastetxeetan, bertako nerabeek
|
ez
ezik Berriatuakoek ere ikasi ohi dute. Berriatuako euskararen egoera Ondarroakoaren oso antzekoa da; arnasgune izaera du Berriatuak ere.
|
|
|
Fergusonen diglosian oinarrituta, Fishmanek kontzeptuaren adiera zabaldu zuen, hizkuntza bereko aldaera bien arteko banaketa soziofuntzionalari
|
ez
ezik, bi hizkuntzen artekoari ere aplikatuz. Haren iritziz, diglosia eta elebitasuna ez dira fenomeno bera, baina aldi berean gerta daitezke.
|
|
|
Azpizerrenda bakoitzaren izenburuan azalduko da Euskaltzaindiaren zein arautako zerrendara batu daitezkeen sarrerok. Hori
|
ez
ezik, azpizerrenda bakoitzak 5 zutabe izango ditu: 1) Euskara baturako forma; 2) Gaztelania; 3) Frantsesa; 4) Ingelesa, eta 5) Greziera klasikoko forma.
|
|
|
Hor ageri diren izenek hogeita zortzi gizaldiz iraun dute, eta hainbat kasutan gure eguneroko bizitzaren ikur bihurtu dira. Hori
|
ez
ezik, Euskaltzaindiak orain arte araututako izenoi gehitzeko balio dezakete, eta horko izenak euskal irakaskuntzako hainbat mailatako ikasgaietarako lagungarri izan daitezke. Horrela amaiera eman diot Odisearekin hasi nuen lanari.
|
|
|
Arestian esan den legez, beraz, zerrenda honetan, Iliadan dauden pertsona izen klasikoen eta pertsonaia mitologikoen izen berezi guztiak ageri dira, bai eta pertsonifikazioa dakarten izen arruntak ere, esaterako, Egunsentia... Horiek
|
ez
ezik, leku izenak ere azaltzen dira.
|
|
|
Azken oharra: Bertze lekukotza bat da Eliberria (enderecera de Eliberria) 6, Anizlarrearen barrenean kokatzen zen dermio zatia, Orreagako Kolegiatak 1541ean Goizuetako herriari epe luze baterako eman ziona ‘enfiteusis’ moduan, hots, azienda edukitzeko
|
ez
ezik, zuhaitzak ere landatu ahal izateko7.
|
|
|
Begi bistakoa bada ere, aipatzekoa da arakatutako artxibo horietan bertako onomastikaren berri
|
ez
ezik, eremu zabalago batena ere ematen dela, erraterako, Ipar Euskal Herriko eta Gipuzkoako herri batzuena.
|
|
|
Oharra: Ikusten denez, Almendoz aldaera XIII. mendean
|
ez
ezik XVI. enean ere ageri da, eta Albandoz aldaeraren lekukotasunak ere badira XVI. eta XVII. mendeetan.
|
|
|
Aipamena: " Frantziako mintzajearen" a" final bateki hitz baten euskalduntzea"; hizak a berezkoa (organikoa) duen ala
|
ez
ez jakitatea: 3 inkestatu; hitzen ordena erranaldian:
|
|
|
" Batere ez dakit, baina, itxura guzien arabera, euskalkiak ahultzen, batua azkartzen". Sail honetan sailkatu dut eta
|
ez
ez dakitenekin. Elkarrizketatu batek dio:
|
|
2020
|
|
|
Aurreko lerroetan aurreratu bezala, Mitxelenari zor zaio zaindu terminoa. Hizkera formal edo jasoari legokiokeena litzateke ahoskera zaindua, hizkera horretan hiztunak arreta jartzen duelako (beti bezala) edukian
|
ez
ezik, eduki hori adierazteko forma fonetikoan (ahoskeran) ere (Oñederra eta beste 2015: 506).
|
|
|
99). Azaldu dugun bezala, hizkera maila zainduetan, edukiari
|
ez
ezik, formari (ahoskerari) ere arreta jarri ohi zaio. Maila arduragabeetan, aldiz, hiztuna mezura begira dago, ez da ahoskeraz" kezkatzen".
|
|
|
Bortxatzaileen ideologiek eta espazioek soilik egiten dituzte ezberdin. Lehenengoan, Teresaren kontrako ekimena Berdura Plazan kokatzeak herriaren erdigunean jartzea du helburu, batik bat azoka bertan egiten zenez, herritarrentzat sal-erosketetarako espazio
|
ez
ezik, sozializatzeko gunea ere bazelako, haien bizimoduen erdigunea, alegia. Lasartek (2010) azaltzen duen bezala, eleberri honetan espazioak pertsonaiari gertatutakoarekin egiten du bat:
|
|
|
235). Hori dela eta, 36ko Gerrari buruzko nobelen areagotzeari jarraipena ematen zaio 2000 urtetik aurrera, eta gerra
|
ez
ezik, euskal gatazka ere bilakatzen da fikziorako ga (ra) i errepikatu:
|
|
|
Barne gogoeta gisara jasoko ditugu haien lekukotzak, modu fragmentarioan, baten aitortzatik bestearen gogoetara jauzi eginez, oroimenak nola. Antolaketa narratibo horrek, eleberriaren erritmoa
|
ez
ezik, ahots narratiboen agerpen eta desagerpen uneak zehazten ditu, kontatzen denaren arabera. Eleberriaren gorputza osatzen duten narrazio horiek emakume ahotsez gain, gorputzetatik ere eraikiak dira, eta hori guztia iraganaren eta orainaren arteko tentsioan nola gauzatzen den ikusiko dugu jarraian.
|
|
|
Eleberri honetan generoa alderdi guztietan egiten da nabarmen, eta gizonezkoen eta emakumezkoen rolak oso zehaztuak ageri dira. Halere, ahotsa
|
ez
ezik, gorputza da hiru narratzaile hauek askoz presenteago egiten dituena, eta ez soilik haien narrazioak gorpuzten dituztelako, baizik eta gorputzaren egoera ezberdinak agerian uzten dituztelako: herrentasuna, elbarritasuna, haurdunaldia, zahartzaroko (go) gortasuna, etab.
|
|
|
Hori
|
ez
ezik, Berdura Plaza izateak beste konnotazio bat ere eransten dio gertaerari: bere izenak dioen bezala, naturarekin loturiko espazioa da, eta emakumeak naturatik, bulkadetatik, gertuago irudikatu izan dira historian zehar, gizonak kulturatik eta arrazionaltasunetik hurbilago ikusi izan diren bezala.
|
|
|
Aurreko adibidean (5) ikus daitekeenez, alemanez ere partikula bat baino gehiago erabil daitezke perpaus berean; alabaina, kantoneraz ez bezala, alemanezko partikula bi, ja eta doch, interpretazioaren aldetik oso hurbil ei daude (Repp 2013). Partikula horien funtzioa
|
ez
ezik, ekarpena ere berdina da, Reppek (2013) dioenez, eta bien arteko alde bakarra da ja partikula erabiltzeko baldintzak doch ek ere badituen arren, doch ek ja k ez dituen baldintzak dituela; bestela esanda, zati batean bakarrik dira berdinak eta ez euren osotasunean:
|
|
|
Izaera sintaktikoa
|
ez
ezik, kokapen sintaktikoa ere bereizia dute; (47) adibideetako partikulei begiratuz gero, honako guneak identifika daitezke: batetik, (47a) adibideko ote Erdiko Eremuan edo DenbS ren eremuan agertzen da, 3 atalean esan bezala; bestetik, (47b) adibideko partikula Ezker Periferian edo KonpS ren eremuan azaltzen dela proposatzen du Monfortek (2020a; 2020b).
|
|
|
Lehenengoari dagokionez argudiatu dut horrelako kasuetan partikula biek jokabide ohikoari jarraitzen diotenean ere bateragarriak direla; izan ere, gune sintaktiko desberdinak dituztenez, ez dago biak aldi berean erabiltzeko oztoporik. Bigarrenaren aldetik erakutsi dut partikula hauek ez direla bateragarriak, ote k ohiko jokabide sintaktikoa baldin badu; ekialdeko hizkeretan ote partikulak kokapen sintaktiko beregaina
|
ez
ezik, izaera sintaktiko desberdina ere eduki dezake eta horrek ahalbidetzen du ahal partikula ohikoarekin batera agertzea, gune bereiziak baitituzte.
|
|
|
Ondorioz, honek berresten du (22) adibideetako ote ohiko partikula dela, bere ezaugarri sintaktikoekin
|
ez
ezik, prosodikoekin ere bat. Are gehiago, horrelako kasuetan ditugun a eta ote partikula biak hezurdura sintaktikoko buruak dira; alabaina, ez dute gune bera okupatzen (Monforte 2020a):
|
|
|
ereduko kirola egitasmoan colaborative approach (Lamarre 2013: 13) edo" hurbilpen kolaboratibo" aren alde egin dugu eta pozik gaude lortutako emaitzekin, besteak beste prozesuak gazteengan
|
ez
ezik, ikerlariongan ere eragin nabarmena izan duelako. Ikerketa esparrua partekatu dugu eta neurri batean ikerlari gisa dugun agentzia ere bai.
|
|
|
Lamarrek, ikuspegi eta eredu teorikoak
|
ez
ezik, planteamendu metodologikoak ere eraldatzeko eskatu du. Bere hitzak bereziki adierazgarriak dira:
|