|
2006
|
|
|
Irakasgaian oinarrituta gai horri buruzko testu-liburua argitaratu du Euskal Mintegiak (Amorrortu 2003) eta, horrela, material gehienak UNReko ikasleen esku
|
ez
ezik edonoren esku ere ipini dituzte.
|
|
2007
|
|
|
2003az geroztik, helduen alfabetatze eta euskalduntzerako ikastetxeez ari garelarik, euskaltegiak
|
ez
ezik, euskaltegiak eta autoikaskuntzarako zentroak aipatu behar dira. Azken hauek, euskaltegi izan gabe, beste hizkuntza batzuk irakasteaz gain, autoikaskuntzarako sistema bitartez euskara ere irakasten duten zentroak dira.
|
|
|
Gogoratu behar Iruñerriaren gehiengoa eskualde mistoan dagoela. Egia da, zerbait dakiten hauetako zenbaitek euskaltegian
|
ez
ezik beste nonbait ere ikasi duela; dela etxean, dela eskolan. Euskara ikasteko hiru gune hauek dira garrantzitsuenak, hirurak osagarriak, eta gainera, batak eta besteek elkar indartzen eta elikatzen dute.
|
|
|
Ezeizak, ikas-materialak aztertzeko metodologia bat diseinatu zuen (2004, 2006a). Metodologia horren bidez euskara irakasteko materialak
|
ez
ezik beste hizkuntzak irakastekoak ere azter daitezke. Tresna baliotsua da hainbat eta hainbat adierazle multzo kontuan hartzen dituena ikas-materialak xehe xehe aztertzeko.
|
|
|
Jarduera hauen arrakasta desberdina izan da unearen eta lekuaren arabera. Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko
|
ez
ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren balioaz ohartu eta sustapen serioagoa garatzeari ekin diotela.
|
|
|
Jarduera hauen arrakasta desberdina izan da unearen eta lekuaren arabera. Edozelan ere, ikasle askorentzat euskara hobetzeko
|
ez
ezik, hizkuntza eta haren inguruko munduarekin identifikazio positiboa eta harreman sareak sustatzeko balio izan diete urteetan. HEAren munduan eta euskalgintzan, oro har, hasiera batean behintzat, oso serio hartu izan ez baziren ere, azken urteotan aldaketa sumatu da, eta badirudi HEAko eta euskalgintzako gainerako erakundeek zein erakunde publikoek euren
|
|
|
• Helburu pedagogikoa duten arren, ikaslearen ohiko bizimoduarekin
|
ez
ezik, lotura falta nabarmena izan da jarduera didaktikoaren antolaketarekin ere. Eskola denboraren ekintza edo jarduera osagarri modura ikusi dira sarritan, edo programa paralelo modura kasurik onenetan.
|
|
|
Helduen euskalduntze alfabetatzean lehenengo momentutik ikasleak euskara ikasteko
|
ez
ezik hizkuntzaren egoeraz jabetu eta haren aurrean jarrera bat hartzeko ere ahalegin desberdinak egin dira. Era askotan, baina jeneralean estrukturazio handirik gabe.
|
|
|
1980aren erdi aldean AEKn euskara ikastean
|
ez
ezik, klasetik hizkuntzaren berreskuratzean ere eragingo zuen ikuspegi metodologikoa landu zen. Esan daiteke HEAren barruan proposamen hau ikastea eta normalizazioa uztartzeko lehenengo saioa izan zela.
|
|
|
" Euskara irakastea ez da ingelesa irakastea" bezalako aldarriak botatzen dira inoiz gure artetik, ikaslea hizkuntzan trebatzearren
|
ez
ezik, hizkuntzari geroa ziurtatzearren ere bagabiltza lanean. Helduen euskalduntze alfabetatzea konbentzimendu eta proiektu kolektibo batetik abiatu da, eta proiektu horri erantzun behar dio.
|
|
|
Curriculumetan hizkuntza zer den ondo definitzen saiatzen garen modura, geure hizkuntza nola egotea nahi dugun ere zehazten saiatu dugula. Honek inplikazio argia dakar, hizkuntzaren pedagogia
|
ez
ezik, normalizazioaren ingurukoak ere landu beharra dagoela, eta horretarako seguruenik laguntza du HEAk.
|
|
|
Bigarren aldaketa Euskal Herriko bilakaera soziologikoari egokitzeko egin dugu: euskara eta gaztelera (hegoaldean) eta frantsesa (iparraldean)
|
ez
ezik, beste hizkuntzak ere jaso ditugu atal berezi batean. Izan ere, azken urte horietan Euskal Herriak jaso duen immigrazio berriak errealitate soziologikoa aldatu du neurri batean eta herritar berri horien etorrerak egoera soziolinguistikoan zer nolako aldaketak eragin dituen jakin nahi izan dugu.
|
|
|
Noski, immigrazio berri horren eragina ez da Euskal Herriko hizkuntzen aniztasunean bakarrik gertatu. Hizkuntza berriak entzun
|
ez
ezik gazteleraren erabilera zertxobait areagotu egin dela pentsa genezake. Izan ere alofonoek kasu gehienetan gehiengoak duen edo gehiengotua den hizkuntza ikasi eta erabili ohi dute.
|
|
|
Adinekoen erabilera uste baino gehiago jaitsi da. Helduen eta adinekoen ezagupen mailak eta erabilera proportzioak bateratzen ari direnez (ezagupen maila jaitsi egiten da urtez urte zaharrenak direlako euskaldunenak, ezagupen mailarik txikiena gaur egun 60 urte inguru dituztenen artean kokatzen delarik), erabilera proportzioak bere horretantsu mantenduko zirela uste genuen, baina adinekoen beheranzko joera mantendu
|
ez
ezik, aeragotu egin da.
|
|
|
Gasteizen, heldu haurren arteko harremanetan euskararen erabilera altuagoa da (%8, 9) beste konbinazio mota guztietan baino; Gainera, Gasteizen
|
ez
ezik, Hego Euskal Herriko beste hiriburuetan ere beste horrenbeste gertatzen da.
|
|
|
• Arestian aipatutako hiztun berrien kalitatea
|
ez
ezik, kantitatea ere dugu kezka. Irakaskuntza da Nafarroako lurralderik gehienean euskal hiztun berriak sortzeko bide nagusia eta egun bide hori Nafarroako lurralderik gehieneko sistema publikoan itxita dago hemengoen nola berriki etorritakoen seme alabendako.
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik, mundua ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori
|
ez
ezik, nik esango nuke, hizkuntzek eurek moldatzen dituztela, neurri handi baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Nire iritzian, hizkuntza bat ez da komunikabidea bakarrik, mundua ikusi eta ulertzeko sistema baten adierazle edo azaltzailea baizen. Hori
|
ez
ezik, nik esango nuke, hizkuntzek eurek moldatzen dituztela, neurri handi baten, eurek aditzera ematen dituzten kulturak ere.
|
|
|
Hizkuntzaren aldeko motibazio erlatiboaren garrantzia ere ezin da ahaztu, beraz, eta berretsia da beste adibide batzuetan: dimentsio mikrosozialeko zein makrosozialeko interbentzio zuzenik gabe, seme alabeekin
|
ez
ezik eremu informaleko beste zenbait kasutan ere euskararen erabilera (lagunekin eta, denbora tartean, kalean) igo da (ondorioen I.2 puntua).
|
|
|
Lerro batzuk gorago aipatu den lanean (Mart� nez de Luna, 2010) esaten genuen azken bi hamarkadetan lurruntzen joan direla, abertzaletasunaz kanpoko sektoreetan batez ere, urte batzuk lehentxeago pilpilean zeuden euskarekiko lilura eta miresmena. Hori
|
ez
ezik, hizkuntza horren aldeko jarrera eta atxikimendua zalantzan jartzen hasi direla aipatzen zen; izan ere, euskararen aldeko hizkuntza politikari kutsu politizatua, ideologikoa, eta erabilera partidista leporatu zaizkio. Alegia, errealitatearen hautemate eta irudikatzea gidatzen eta bideratzen dituen egitura kognitibo berria garatu da, zeinak euskara modu abstraktuan onartzen badu ere, bere aldeko neurri zehatz asko gaitzesten duen.
|
|
|
Has gaitezen azken gogoeta hauek Aizpuruak eta Ortiz de Landaluzen ondorioetako esaldi batekin: " Ezagutzak
|
ez
ezik erabilerak ere gora egin du eremu guztietan, etxean izan ezik. Baina etxean ere, seme alabekin eta neba arrebekin erabilerak gora egin du."
|
|
2008
|
|
|
Dena dela, proiektua ikasgelan bete betean ezarri eta sartu nahi bada, tresna horrek ikasgela jardunerako egokia eta merkea izan du nahitaez. Horrez gain, tresna horiek ikasgelarako
|
ez
ezik beste nonahirako eta edozertarako ere balio dute, ordenagailu arruntek eskaintzen dituzten abantaila guztiak baitituzte. Ordenagailua ikaslearen ohiko tresna bilakatzea eta ikasle horrek berorrek baliabide teknologiko guztiak trebeki eta zentzuz erabiltzea da IKTen funtzio nagusia.
|
|
|
Izan ere, jatorrizko lanen oinarri teorikoa edo ikuspuntua ez du zertan izan behar soziolinguistikaren arloari lotua; hau da, zuzenbide, soziologia, ekonomia, psikologia, historia, geografia, gizarte psikologia, antropologia soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain edo beste adar zientifikoetatik abiatutako planteamendu teorikoak euskal soziolinguistikaren eremura egokituak izan daitezke, kasu askotan. Bestela esanda, soziolinguistikatik bertatik egindako garapen berriak
|
ez
ezik, beste adar zientifiko horien ekarpenak ere bultzatzea da sari hauen xedea.
|
|
|
Iparraldekoa omen zen. Lizentziatua
|
ez
ezik, doktore ere bai. Eta irakasle, non eta Kanadan, gainera.
|
|
|
Iparraldekoa omen zen. Lizentziatua
|
ez
ezik, doktore ere bai. Eta irakasle, non eta Kanadan, gainera.
|
|
|
Baina, Erramunen artikulu horiek
|
ez
ezik, bi argazki ere baditut orain begien aurrean. Bata HABEren 7 zenbakikoa da (1982ko ekainekoa).
|
|
|
Fishman Txepetx baino aipatuago da Ipar Euskal Herrian, baina haren lanak ez dira ezagutuak. Erramun Baxok
|
ez
ezik gutxi dira Fishman irakurri dutenak. Halere, 2000n, lehen aldikoz, dokumentu publiko batean haren izena agertu zen, Hitzarmen berezian (Convention spécifique Pays Basque).
|
|
|
Euskarari Ziurtagiriaren bitartez, enpresek, saltokiek eta era guztietako entitateek euskararen normalizazio prozesu bat garatzen ari direla adierazten da. Gainera, konpromisoa
|
ez
ezik ‘zerbitzua euskaraz’ edota ‘zerbitzua eta lana euskaraz’ ematen dituztela adierazten du, kontsumitzaileak bere hizkuntza eskubidea bermatzeko ezinbestekoa dena.❚
|
|
|
Edizio digitalak finkatzen diren heinean galdera batzuk agertzen dira etorkizunari begira. Badirudi egunkari digitalek informazioa
|
ez
ezik beste zerbitzu batzuk ere eskaintzen hasi direla. Eztabaida guneak, chat, inkesta eskuragarriak, berri taldeak (newsgroup) edo salerosketa elektronikoa bezalako aukerak agertu ziren hedabideen webguneetan lehenengo momentu batean.
|
|
|
Hedabide idatzien azterketa egiterakoan, baina, euskararen ezagutza orokorra
|
ez
ezik, herritarrek euskaraz irakurtzeko duten gaitasuna ere konEuskaraz irakurtzeko gai direnen artean ere, 15 urteko gazteek egiten diote, berriz ere, toki gutxien euskarari eta gehien erdarari (%20, 3 euskarari eta %79, 7 erdarari). Eta, bestetik, gainerako belaunaldietakoen artean, %30 eta %34 bitartean kokatzen da euskarak duen tokia, eta ez dago alde esanguratsurik batzuen eta besteen ohituren artean.
|
|
|
• Euskal elebidun trebatuetan (hitz egin
|
ez
ezik, irakurri ere euskaraz hobeto egiten dutenen kasuan), euskarazko kontsumoa %32, 7ra iristen da telebistetan eta %40, 4ra egunkarietan. Logikoa den bezala, elebidun trebatuek euskarazko prentsa gehiago irakurtzen dute euskal elebidun arruntek baino.
|
|
|
" Kanpokoak"
|
ez
ezik ordea, gai hauetan interesa duen BAT aldizkariko irakurle" eleanizdunak" ere informazio eguneratua aurkituko du —ingelesez— argitalpen honetan. Asmo horrekin laburtu ditugu hemen bertako artikuluen nondik norakoak.
|
|
|
Hau da, afektuen mailan, hiztun baten banakako aukeraketa adierazten du, talde baten berezko kultura ezaugarriak bereganatzeko, bai tradizioz talde horrekiko lotura duelako, bai nahita talde horrekin identifikatzen delako. Sozializazio elmentu horretan, banakoak, norberaren jardunaren bidez, kultura markak aurkitu eta dinamizatu nahi ditu; hizkuntza agerpenetan, elementu horrek zerikusia du hizkuntza beharrarekin; beraz, kontuan hartzekoa da, komunikazio instrumentaltasunaren ikuspegitik —are ekonomiainstrumentaltasunaren ikuspegitik—
|
ez
ezik, behar soziokulturalaren ikuspegitik. Hainbat jatorritako pertsonek hori lortzeko egiten duten ahalegina koherentziaren adierazlea da" (Viaut, argitaratzeke).
|
|
|
Jakina den moduan, animalien jokabide ereduetan, sistematikoki zigor saihestezinak erabiltzen badira, horrek babesgabetasuna sortzen du, ikasitako babesgabetasuna (helplessness) esaten zaiona. Ulergarria da zigor horiei ihes egiteko jende askok eskola uztea, edo bere hizkuntza
|
ez
ezik, bere nortasuna ere ezkutatzen ikastea.
|
|
|
Pertsonek inguruneekin dituzten harremanetan (familia, harreman taldeak, identifikazioeta erreferentzia taldeak, etab.) oinarrituz eraikitzen dute nortasuna. Norbanakoa mugitzen den ingurunean, bere kolektibitatearen ezaugarri bereizleek (hizkuntza, adibidez) begirune gutxi jasotzen badute sistematikoki, edo baztertu egiten badira, norbanakoa ezaugarri horiek baztertzera behartuta sentitzen da, eta horrek egonezina eragiten dio —ezin da justifikatu—.Onartzen badugu hizkuntza, komunikazio bitartekoa
|
ez
ezik, nortasun adierazlea ere badela (Mar�, 1996; Adell 2003) eta autoestimu maila egokia lortzeko, besteak beste, gure nortasunaren berri eman eta inolako konplexurik gabe agertzeko beharra dugula, nortasun adierazpen hori etengabe baztertzen eta kontra jartzen bada, beste hizkuntza baten faboretan (eta, horrenbestez, beste nortasun baten faboretan), oso zaila da, ezinezkoa ez bada, autoest... Fenomeno hori bikain aztertu du, Kataluniako gizarteari erreparatuz, Victor Alexandrek (Alexandre 2003).
|
|
|
Jokabidearen azterketa elkarreragilea da eta jokabidea, hizkuntza bat aukeratzeko ekintza
|
ez
ezik, ekintza horren eta ekintza horrek dakartzan gertakizunen arteko lotura ere bada, aurrekariak eta ondorioak barne. Beraz, ingurunea jokabideari datxekion osagaia da, eta ezinbestean aztertu behar da jokabidea ulertu eta aurreikusteko.
|
|
|
Jokabidearen azterketa elkarreragilea da eta jokabidea, hizkuntza bat aukeratzeko ekintza
|
ez
ezik, ekintza horren eta ekintza horrek dakartzan gertakizunen arteko lotura ere bada, aurrekariak eta ondorioak barne.
|
|
2009
|
|
|
Interes komuna merkatu globala eratzea da, araurik gabea, une honetan kapitalismoak ahalik eta gehien albait arinen kapitala metatzeko behar duena. Merkatu globalak komunikabide globalak
|
ez
ezik (AHT, internet, Pasaiako" eko" portua...), kontsumitzaile globalizatua ere behar du eta, beraz, kultura globalizatu bat, bestela, bizimodu eta balore berdintsurik gabe, ezinezkoa baita kontsumo globala txertatzea. Horregatik, kultur globalizazioa," kultur aniztasuna" delakoa, neurri batean merkatu mota berriaren ondorioa da, eta neurri batean eragile globalizatzaileek bilatzen duten pertsona eredu bat.
|
|
|
Bada, bai. Beldurra
|
ez
ezik, urduritasuna eta ezinegona ere bai. Horiek izaten dira sintomarik arruntenak.
|
|
|
Arestian Txillardegiren geografia aipatu dugu. Geografian
|
ez
ezik pentsamenduan ere mugarri aski esanguratsuak jarri ditu ikusi nahi dituenarentzat. Txillardegik hizkuntza berreskurapenaren modernitatea ulertzen lagundu du.
|
|
|
Euskara etxean eta lagunartean bakarrik erabiltzen zenean, burugogor batzuek zioten baietz, euskarak etxerako
|
ez
ezik, eskolarako eta plazarako ere balio zuela. Hori erakutsi nahian idatzi zuen Bernat Etxeparek Linguae Vasconum Primitiae.
|
|
|
Eta harrezkero idatzi diren guztiak! Orain beste kaskagogor batzuk dabiltza euskarak eskolarako eta plazarako
|
ez
ezik, lanerako ere balio duela esanez. Urte eta ahalegin batzuk pasatu dira dagoeneko eta fruitu batzuk ere eman ditu egindakoak.
|
|
|
zonalde soziolinguistiko oso euskaldunean edo nahiko euskaldunean kokatzen direla. Beraz, 2009ko kasuetarako, esparru aldaketa
|
ez
ezik, zonalde soziolinguistikoen aldaketa ere proposatu da: eskoletako planak ekarriko ditugu eta eskola horiek zonalde soziolinguistiko ez hain euskaldunetan daude:
|
|
|
Horren harira, 2008ko kasuen aurkezpena Baionako Udako Ikastaroetan egin genuen 2009ko uztailean. Testuinguru aparta izan zen, kasuak zabaltzeko
|
ez
ezik, kasuen ezaugarriez eta erabileraz gogoeta egiteko. Kasuen ezaugarriez, aztertutako erakundeek beraiek hitz egin zuten, garrantzitsua baita protagonistek lehen pertsonan kontatzea zer prozesu bizi izan duten eta zer lehenetsi duten prozesu horietan zehar.
|
|
|
Bitartean, urtean bi kasu ateratzen jarraituko dugu, Euskararen Normalkuntza Kasu Aurreratuen katalogoa aberasteko
|
ez
ezik, euskararen normalkuntzan eragiteko ere. Kasuetan azpimarratutako gakoek horretan lagunduko ahal dute!
|
|
2010
|
|
|
Hala ere, hemen ez da bukatzen zenbaki honen informazio emaria, esandako saritik hartutako lanak
|
ez
ezik, iturri ezberdin batetik edaten
|
|
|
Irakaskuntza egokia izan dadin, irakasleak
|
ez
ezik irakats materialak ere beharrezkoak dira. Plan honetan oinarrizko testuen itzulpena eta unibertsitateko irakasleen sormena aurreikusten dira.
|
|
|
Publizitatearen paradigmak aldatu egin dira, eta oraingoan ere, iraultza teknologikoak sakoneko krisia, identitate krisia piztu du. Marka sortzeko ahaleginean, masa komunikabideek zeregin funtsezkoa lortu dute, baina gaur egun, teknologiak aukera ematen du marka
|
ez
ezik, produktua bera kontsumitzaile potentzial bakoitzaren begi aurrera eramateko. Erraza da eta ia debaldekoa.
|
|
|
Bere esanetan, hizkuntza ikaskuntza gehiago lotzen da soziolinguistika ikuspegiarekin, psiko hezitzaile ikuspegiarekin baino. Nolanahi ere, liburua hezkuntza arloko eragileentzat
|
ez
ezik oso baliagarria da hizkuntzalarientzat ere, hala nola soziolinguistentzat eta psikolinguistentzat ere.
|
|
|
(Vicente Mariño eta lópez rabadán, 2009: 24) gure kasura ekarrita, euskararen framingek audientziengan duten eragina ezagutzea ahalbidetuko luke ikerlerro horrek; baita, ur sakonagoetan murgilduz gero, jendeak dituen euskaragatik mobilizatzeko —alde zein kontra— jarrera aktiboen gakoak ezagutzea ere. horrek, interbentzio eraginkor batentzako bideak irekiko lizkiguke. aipatutako lau fluxu horiek
|
ez
ezik, beste informazio eta eragin jario edo fluxu batzuk ere egon badaude (irudian marra etenez jasota), hiru agenda moten artean eta elkarri eraginez: komunikabideen agenda, agenda (eta iritzi) publikoa eta agenda politikoa, hain zuzen. adibidez, komunikabideen agendak agenda publikoan eta agenda politikoan eragiten du (Cohen, 1963), eta jakina da alderantzizko eragina ere gertatzen dela intentsitate arinagoan. beste horren beste esan daiteke agenda publikoa eta agenda politikoaren artean dagoen bi norabideko eraginaz. dena den, lerro hauen xedetik kanpo gelditzen dira harreman horiek.
|
|
|
Jende andana hasi zen euskara ikasten. euskal kanta berria ere bidea egiten hasi zen eta jendaurreko erakusleiho ezin hobea eskaini zion euskarari. euskara batuak lehen urratsak eman zituen eta, aldeko zaletasunak eta kontrako jarrerak agerraraziz, euskararen corpusa hizpide —eta auzi— bihurtu zen. Corpusa
|
ez
ezik, gure hizkuntzaren statusaren gaineko kezka ere gizartean hedatu zen. gizartea zein euskaltzale gehienak —ez guztiak— erabateko ezjakintasun soziolinguistikoan murgilduta zeuden. horrexegatik, hizkuntza ezagutza eta hizkuntza erabilera ez ziren analitikoki behar bezain ongi bereizten eta euskara ikaste hutsak hizkuntza hori biziberritzeko nahikoa izango zela uste zabaldua zen. alde...
|
|
|
...bideetan eta agenda politikoa ere ez zen dinamika berri horretatik at gelditu. trantsizio politikoak autonomien estatua ekarri zuen eta azken horrek eskuduntzak, hizkuntzari zegozkienak barne. baina, moda guztiekin gertatu ohi den bezala, bolada hura ere agortu zen eta XX. mendeko 80 hamarkadetatik aurrera euskarekiko lilura lurruntzen hasi zen, abertzaletasunaz kanpoko sektoreetan batez ere. hori
|
ez
ezik, hizkuntza horren aldeko jarrera eta atxikimendua zalantzan jartzen hasi ziren. euskara ikasteko ahaleginetan murgilduta ibili ziren asko, frustrazioan erori ziren. horren arrazoietako bat —nagusia, agian— hauxe izan zitekeen: bigarren hizkuntza gisa ikasita, euskaraz lortutako gaitasunak erabilerarako premia edota aukera egokiekin bat egin ez izana. euskararen defentsan ordura arte gotorleku izan ziren giro politiko abertzaleak autonomiaren hautuak banatu zituen, baita euskalgintzari zein hizkuntza politikari dagokionez ere, biak ala biak banaketa eta liskar politikoen arrazoietako bat bihurtu baitziren. hala ere, estrategia zatitu baten bitartez bazen ere, euskara suspertzearen ardura alderdi politiko abertzaleen agendetan baino ez zen modu sinesgarrian gorde. hori baliatuta, euskararen inguruko hizkuntza politikari kutsu politizatua, ideologikoa eta erabilera partidista atxiki zizkioten indar politiko estatalistek. alegia, errealitatearen hautemate eta irudikatzea gidatzen eta bideratzen zituen egitura kognitibo berria garatu zuten nortasun espainiarduneko giro sozialek eta noranzko bereko alderdiek. edo, bestela esanda, euskararen gaineko framing berria eraiki eta hedatu zuten. ongi jabetu behar da framing berri hori sortzeak duen garrantzitaz, izan ere, Canel eta Sanders-ek (2005) azaldu duten bezala, hizkera politikoaren bitartez egiten den gertaeren edo egoeraren interpretazioa (framinga) errealitatea sortzeko hiru moduotan erabil daiteke:
|
|
|
3 eraBileraren Korapiloa nolanahi ere, erabilerak ematen digu hizkuntza baten bizi indarraren berri zuzena. euskara ez da salbuespen bat. osasuntsu ibiliko bada, hiztunak behar ditu hizkuntzak, ez salbatzaileak. hizkuntza bat erabilia izango bada, ezinbestekoa da neurri batean bederen" ezagutzea", baina ez da nahikoa; gainera, ezagutzen den hizkuntza erabiltzeko aukerak behar dira, baina hori ere ez da nahikoa; erabiltzeko aukerak edukita ere," erabili nahi" izan behar baita, eta erabiltzeko" aukera egin"(" aukera egin" diot, euskal hiztunak, gutxienez eta zorionez, elebidun baitira, ez elebakar). hizkuntzak, funtsean, komunikabideak dira. ez bakarrik, jakina. hizkuntzek komunikabide izatearen balioa besterik ez balute, ez litzateke batere gatazkatsua izango hizkuntzen kontua; baina gatazkatsua da, bistan denez. komunikabide den neurrian bakarrik iraun dezake hizkuntzak, baina komunikabide soil baino askoz gehiago da. hori bai, komunikabide izateari uzten badio bukatu dira gainerako balio guztiak. alferrik dira hizkuntzarekiko maitasun suharrenak edo identitate lotura estuenak komunikabide izateari utziz gero. garbi dago, beraz, hizkuntza bat, gurea nahiz inorena, batez ere gizarte baten mintzabidea dela. beraz, hizkuntza bat baliagarria izango da, baldin eta elkarrekin mintzatzeko eta elkarri zernahi adierazteko balio badu. ez dago hizkuntzarik berez baldarra edo motza denik; zernahitarako eta noranahiko trebe, hiztunak bihurtzen du, erabiltzaileak alegia. erabilera da hizkuntzaren sasoibide nagusia. norbanakoen komunikaziopremiak asetzeko balio duen eta erabiltzen den neurrian da tresna baliotsua hizkuntza. eta halatan bakarrik, ez bestela, biziraun dezake. euskararen erabilerari gagozkiola, azkenaldi honetako ikerketen arabera, lau gertakari dira nire ustez nabarmendu beharrekoak: batetik, hamarkada hauetan euskararen ezagutza
|
ez
ezik erabilera ere handitu egin da; bestetik, gaur egun elebidun direnek ez dute duela hamabost urte elebidun zirenek baino gehiago erabiltzen euskara; hirugarrenik, erabileraren gehikuntza ez da neurri berekoa izan adin multzo eta eremu guztietan; eta, laugarrenik, ingurune soziolinguistikoak eta etxeko lehen hizkuntzak zuzenean eragiten dute elebidunen hizkuntza hautuan, hots, euskararen erabil... hiztunaren hizkuntza gaitasun erlatiboa, hiztunaren eguneroko bizitzako harreman sareetako hizkuntza edo hizkuntzak, hiztunaren lehen hizkuntza edo hizkuntzak, hizkuntzen erabilera eremuak eta hizkuntzarekiko atxikimendua.
|
|
|
euskaldun zaharren %86k etxean nagusiki erabiltzen dute euskara; euskaldun berrien %89k, ostera, gaztelania erabiltzen du. gune soziolinguistikoaren arabera ere alde nabarmenak daude, ezagutzari lotuak, euskararen erabileran: ...etxetik euskal hiztun direnek euskara esparru guztietan, eta bereziki ez formaletan, ohikotasunez gero eta gehiago erabiltzen badute, horrela bakarrik izango baitira euskara adierazkortasunez, bizitasunez eta naturaltasunez erabiltzen duten hiztunak. orobat, guztiz erabakigarria da euskaldun berriek hizkuntzari eman diezaioketen bizi indarra, eskolan nahiz unibertsitatean edo zerbitzu publikoetan
|
ez
ezik familian eta lagunartean euskara erabiliz. giltzarria izango da, hain zuzen ere, guraso euskaldun berriek euskara (edo euskara ere) beren seme alaben etxeko hizkuntza izatea lortzea, 15 urte barru euskara era natural, bizi eta adierazkorragoan erabil dezaketen hiztunen masa kritikoa eta erkidegoa arrunt biderkatuko bailitzateke. hizkuntzen elkarbizitzarantz eta orekarantz urratzen ari garen ... beraiek bezala euskaraz bizi nahi duten herritarrek.
|
|
|
aurrekoarekin loturik, gizartearen eta herritarren borondatea. aro demokratikoan daramatzagun hiru hamarkada hauetan, euskal gizarteak eta herritarrek —erakunde, elkarte eta abarretan antolatutako eragile sozialek eta norbanakoek— behin eta berriz berretsi eta sendotu dute euskararekiko estimua eta nahia. euskal gizarteak elebitasunaren aldeko apustu garbia egin du eta euskara biziberritzeko ahalegin sozio-politikoa babestu eta eragin du. laugarrena: iparraldeko eta nafarroako herri aginteen jarrera aldatzea komenigarria
|
ez
ezik, beharrezkoa da. iparraldean azken urteetan herriaginteek ekin diote, apalki bada ere, eepren eskutik hizkuntza politika egiteari. nolanahi ere, lege babesa beharrezkoa da. nafarroan bada neurri bateko lege babesa, oso eztabaidatua eta mugatua, baina, kontuak kontu, legearaudi horrekin berarekin egin litzateke beste hizkuntza politika sustatzaileago bat, nafarren borondatea behartu gabe, bai... herri aginteek jarraitu behar dute euskararen ezagutza bermatzeko neurriak hartzen eta euskararen erabilerarako aukera errealak sendotzen eta zabaltzen. ezinbestekoak dira herri aginteen hizkuntza politika eraginkorra eta legezko babesa. baina, kontuz!
|
|
|
hizkuntzaren erabilerari eta, beraz, sasoiari begira, herritarraren hizkuntzarekiko atxikimendu librea eta hiztunaren leialtasuna dira, ororen gainetik faktore erabakigarrienak, elikatu bai, baina arautu, inola ere arautu ezin litezkeen faktoreak, hain zuzen ere. partida honetan, euskararekiko atxikimendua indartzea da hizkuntza pluraltasunaren balioan sinesten dugunoi bete betean dagokigun jokaldia. eta herritarren atxikimendua diogunean, herritar guztiena aipatu nahi dugu: elebidunena
|
ez
ezik baita gaur elebakar direnena ere, hauen erantzukizuna ere bada-eta, euskararen eta elkarbizitzaren dema. partida honetan, azken batean, hizkuntzen elkarbizitza dagoelako jokoan, hau da, elkarbizitza sozialaren zati handi bat, eta elkarbizitza horretan denok gara partaide, elebidunak bezala elebakarrak.z
|
|
|
familia euskaldun ez osoak (guraso bat bakarra euskalduna dutenak, kasu) eta familia euskaldunberrituak (kide euskaldunak azken belaunaldian baizik ez dituztenak). eremu erdaldun (du) etako gazte euskaldun gehienek aurreko familia heterogeneo tipologia bietariko bat izan dute. hori horrela, euskara nekez izan da familiakoen arteko erabilera hizkuntza nagusia, hainbatetan ohikoa izan bada ere. gainera, ingurune erdaldunetan bizi dira eta horrek eraginda, adin berekoen artean erdara izan da komunikaziorako gizarte araua. hala bada, familiak eta auzo edo gizarte ingurune hurbilak (eskola barne) batera jokatzen dute haurren hizkuntza sozializazioan. batera, baina ez indar beraz. haurtzaroaz geroztik ingurunea gailentzen zaio etxekoari, gazteak egiten dituen hautuak direla medio. euskararen erabilera soziala handia denean, ingurune euskaldunaren eragina familia bidezko transmisioaren hutsunea berdintzera iritsi daiteke eta, eskola lagun, haurren euskarazko sozializazioa ahalbidetu. inguru erdaldunetan aldiz, haurren euskararekiko bizipenak eskolari lotuta egon dira eta etxeko erabilerak ―euskarak etxeko harremanetan lekua izan duen kasuetan― ezin izan ohi du haur gaztetxoen adinkideekiko erabilera, erdaraz ezarria, euskarara erakarri. hori gertatu ezean, gazteen ezagutzaren eta erabileraren artean dagoen arroilak urratzen segituko du. ondorioa garbi dago: eremu erdalduneko hiztunendako eskola ezinbertzekoa da baina ez aski. adinkideen artean euskaraz hasteko eskolak
|
ez
ezik eskolaz kanpoko esparru zabalak ere jokatzen du eragingarri. errandakoaren haritik, bada alderdi bat egoera makroaren azalpena kuestionatzen duena. legez ezarritako hizkuntza eremuak egoteak eremu horien barneko homogeneotasun irudia sortu du, eremuen berezko koherentzia sendotu nahi duen ideologia. baina aztertu dugun errealitateak garbi erakusten du euskararen gizarte egoera ezin dela iriz...
|
|
|
...igarriak. haurren hizkuntza sozializazioa ez da familiaren esparrura mugatzen, haurraren nafarroan euskaldunak zenbakiz hazten ari dira baina euskararen erabilera oraindik urrun dago kuantitatiboki nahikoa eta kualitatiboki arlo askotarikoa izatetik. ingurune hurbil osoa hartzen du (auzoa, eskola, aisialdia...). batzuetan, inguru euskalduna lagun, etxe erdaldunetako gazteak lagunekiko harremanetan
|
ez
ezik etxean ere euskaraz egitera iritsi dira (gogoratu etxarri aranazko gaztea); edo alderantziz, etxean euskara erabiltzen ohi duten gazteei (gogoratu iruñeko batzuk edo tafallakoa) inguru erdalduneko komunikazio arauak zaildu egin die lagunekin euskara erabiltzea. edozein delarik ere gazteen jatorrizko familia (euskaldunbetea, euskaldun ez osoa edo euskaldunberritua) gazteek familia gunetik at... Fishmanek adierazi xedea gure eginez, eremu erdaldunetako gazte euskaldunek orduan bitartean izandako modus vivendi soziolinguistikoa atzean uztea eta bertze bat, demografikoki kontzentratua eta belaunez belaun jarraitua, sortzea da helburua. hala bada, ahalbidetu behar dena da" [basque] speaking young folks with additional vital opportunities for the formation of new ‘Families of procreation’ and for informal interaction outside of the confines of their ‘families of orientation’" (Fishman 1997, 93 or.). harreman eszentrikoak ezker eskuin hedatuz, gazteek gizarte harreman euskaldunak, euskararen uharte moduko bizipen atomizatua gaindituko duen sare bilbea eratzea da bidea. harreman eszentrikoen garrantzia inguruko egoera soziolinguistikoa aldatzeko duten ahalmenean datza. hori horrela, euskararen harreman sareak eratzean garrantzia duten hainbat esparrutan nafarroan dauden defizit eta gabezia estrukturalak geratzen dira agerian:
|
|
|
...datu mikro kualitatiboek egoera makro kuantitatiboa gorpuzteko balio dute. lantxo honetan, eta hagitz modu xumean, frogatu ahal izan dut nire doktore tesian sakonago garatuko dudan ikerketa teknika, glotobiografiak, euskararen egoeraren bilakaera hiztunek euskararekin eratu dituzten harremanen bidez hezur-mamitzeko. nahiko nuke artikulu honek gazte nafar euskaldunei nafarroako euskararen bilakaera
|
ez
ezik, haien hizkuntza ibilbidea eta portaerak ere hobeki ulertzen lagunduko balie. niri bederen, haien bizipenek nafarroako euskararen egoera kualitatiboki hobeki atzemateko balio izan didate.z
|
|
|
Euskara asko gustatzen zaidan hizkuntza bat da, baina azken urte hauetan asko galdu dudala nabaritu dut, bakarrik eskolan erabiltzen dudalako, eta hori aldatzea gustatuko litzaidake. euskararen egoera higatuago dagoen eskualde horietan euskaldunen dentsitatea %50etik behera dago (ultzaman [alkotz eta iraizotz] %50 inguru euskaldun eta altsasun %20). aurreko herrietako hiztunen bizipenekin antzekotasun handiak badira ere, ultzama eta altsasuko gazte horien adierazpenetan hasten dira sumatzen eremu erdalduneko gazteek maiz azalduko dituztenak: ...tenak eta horizontalki —belaunaldi berekoen artean— euskara dakitenak eta ez dakitenak dituztenak (bikotekideen artean, adibidez). eremu euskaldunean aspaldian erdaldundutako herriak ere badira oraindik beren inguruan eragin erdalduntzailea dutenak (elizondo adibidez). oro har, azken 20 urteotan euskararen egoerak hobera egin du, belaunaldi gazteak aurrekoa hobetu du eta horretan familia
|
ez
ezik, ingurunea ere (eskola bereziki) funtsezko eragingarriak izan dira. gure gazteak bezalaxe, ipar mendebaldeko 25 urtetik beherakoen gehien gehienak euskaldunak ditugu (leitzaran urumealdean, Malerrekan eta bortzirietan batik bat, ia %100) eta euskaraz egin dituzte ikasketa maila akademiko oinarrizkoak. 1 atalean aipatu bezala, kale neurketek eta inkesta soziolinguistikoek Mendialdeko gazte horien euskararen erabilera positiboki nabarmendu dute, gazte anitzek adinkideekiko harremanak euskaraz eratu baitituzte. euskal gazteen hizkuntza erabilerari eragiten dioten faktoreen gaineko ikerketa batek (Soziolinguistika klusterra et al. 2009) iradoki duenez, faktore horien arteko elkarreragina konplexua bada ere (maila indibidualean, mikrosozialean eta makrosozialean), agerikoa da haurtzaroko hizkuntza bizipenek eta ohiturek, elebidunen hizkuntza gaitasun erlatiboak eta hizkuntzaren pertzepzioek, bertzeak bertze, duten garrantzia.
|
|
|
Ama euskalduna dut baina aita ez, beraz, txikitatik bi hizkuntzak entzun izan ditut. Hala ere, jende gehienarekin, klasean
|
ez
ezik, erdara da erabili izan dudan hizkuntza gehienbat. Nire osaba izebak ere euskaraz hitz egiten dute baina hauekin gehienetan ere gaztelaniaz hitz egiten dut.
|
|
|
• 3 Indar ideia: lidergoa. optimizatutako normalizazio prozesu batean organizazioaren zuzendaritzako kide eta arduradunek prozesuarekin duten arduraz jabetu
|
ez
ezik, bere gain hartu dute eta, gainera, dagokien lidergo instituzionala erabili dute normalizazio politikak eta programak bultzatuz eta plano ezberdinetan gaiarekiko lidergo eraldatzaileak sustatuz.
|
|
|
1 Irudia: ...autoreak aztertu nahi izan dira ikergaia bera hizkuntz esku hartzearen ikuspuntutik soziolinguistikaren esparruan non kokatzen den ulertzeko. baina horrekin batera, organizazioek osatzen duten sistema konplexua aztertu eta horrek duen garrantzia azaldu nahi izan da, organizazioak osotasun eta sistema gisa ulertzeko. normalkuntzarako esku hartzeetan aldaketak planteatzerakoan hizkuntzaren alorrean
|
ez
ezik, organizazioaren sistema konplexuan eragitea planteatzen dela ulertzeko, sisteman eta sistemaren azpi-sistema ezberdinetan (pertsonak, prozesuak, egiturak, hartu emanak, kultura,...). alegia, konplexutasunean jarduteak eta konplexua den hori eraldatzeak duen zailtasuna ulertzea.
|
|
|
Jatorrizko hizkuntza izanik, bere lurraldean bizirik irauteko aukerak auzitan dituen hizkuntza da gure euskara. nahiz eta errekonozimendu ofiziala eta babes politikoa ezagutzen duen —eaeko lurraldean— ez du ziurtaturik bere jarraipena; eskoletan hizkuntza hau ikasteko aukera ugariak eskaini dira azken urteetan, hala ere, gaur egun gazte diren guztiek ez dute bere egin hizkuntza hau. eguneroko gizarte bizitzan, euskarak, espainiako hizkuntza nazionalaren nagusitasuna du aurrez aurre, eta nazioarteko beste hizkuntza indartsuekin batera bizi beharra dauka teknologia berrien aro globalizatu berrian. errealitate honek zaildu egiten du bere biziraupena. euskaraz bizi nahi dugunok, ez badugu nahi bereizita edo isolatuta, beste hizkuntza bat erabiltzen duten hiztunekin elkarbizitza bat eraiki beharra dugu. euskaraz bizi nahi dugunok, bai gaztelania nahiz beste hizkuntzak ezagutuz bizi behar dugu. beste hizkuntzekin partekatuz, gure hizkuntzaren izaera. gure euskaldun izateko nahiak, ez du inor behartu behar; bakoitzak erabaki dezala zein hizkuntzatan bizi nahi duen. baina, jarrera berdina eskatzen diegu, hizkuntza nagusiko hiztunei, geurearekiko. ...ure hizkuntzak gaurko gizarte modernoan bizi nahi badu, beste hizkuntzekin batera egingo du, beraien artean integratuz. horretarako garrantzitsua ikusten dugu, gure hizkuntza, euskara, informazio eta komunikazioetarako teknologia berrien eremuan ere hedatzea. baita ere, gure herrian presentzia duten bi hizkuntzez gain nazioarteko beste hizkuntza bat edo beste ere, ezagutu beharra dugu. elebitasuna
|
ez
ezik, eleaniztasuna lortu nahi dugu beraz, munduko kultura ezberdinekiko elkarrizketa eta elkar ulermenean lagungarri izanez.
|
|
|
— eta azkenik, laugarren egoera elebidun bat ere eman daiteke: ...k ulertzen dute euskara, eta beste batzuk gai dira euskara ere erabiltzeko. beraz, lege honen helburua, hirugarren aukera horretatik lehenengora pasatzea izango litzateke; eta honek esan nahi du, hiritar guztiak bi hizkuntzak ezagutzera iristea. hau da gaztelania guztiok ezagutzen dugunez, euskararen ezagutza da ziurtatu beharrekoa gizarteko jende guztiarengan. eta hizkuntza honen ezagutza pasiboa
|
ez
ezik, hizkuntza hau edozein arlo eta mailatan erabili ahal izateko gaitasuna lortzea da asmoa. gizarte barruti berdinean identitate ezberdinek elkarbizitzako aukera ezberdinak izan ditzakete:
|
|
|
.... bi hizkuntzak, euskara eta gaztelania, partekatzeak, biak geure egitea esan nahi du. gutako bakoitza, elebidun izatea suposatzen du honek. eta ez hori bakarrik, nazioarteko gaurko errealitatea ikusita, gaurkoa den gizarteko izan nahi badugu, nazioarteko hizkuntza indartsuenetako beste bat ere geureganatu genuke. eleaniztasuna izango genuke beraz helburu. gutxienez bertako bi hizkuntzak eta hauek
|
ez
ezik, atzerriko besteren bat ezagutzeko borondatea izan behar dugu. zalantzarik gabe, bi hizkuntzen parekidetzea lortzerakoan, elebakar direnek dute zer egin nekezena. elebidun izatera iristeak ahalegin handi bat eskatuko dio, beste hizkuntza ikastea, baina ahalegina ez da hauena bakarrik, guztiena baizik. guztiok elebidun izatea, arlo guztietan, etxean, lanean, aisian, bi hizkuntzak maila berdin... gizarte eleanitza eraikitzea da.
|
|
|
...z baitago inolako plangintzarik eta funtzionarioek erabiltzen dituzten programa informatikoek ere ez baitute galiziera modu duinean erabiltzeko aukerarik ematen. galizian, galiziera hutsez emandako epaiak %3 besterik ez dira. estatuko administrazio periferikoan eta administrazio militarrean, hutsaren hurrengoa da ia ia galizieraren erabilera; izan ere, komunikazio hizkuntza nagusia gaztelania izan
|
ez
ezik, administratzaileek ondo baino hobeto dakite administrazio horietara zuzendutako agiriak galizieraz idatzita badaude, berandu begiratzen eta izapidetzen direla, atzera botatzen ez badituzte behintzat. ppren gobernu berriak, 2008/03/1eko hautestontzietatik ateratakoak hain zuzen, martxoko 1/ 2008 dekretu bidez onartutako galiziako Funtzio publikoari buruzko 35 artikulua aldatu zuen, funtziona... para facilitar la movilidad por todo el territorio nacional (español) y evitar las barreras lingü� sticas (sic). horrela, iaztik, galizian posible da funtzionario izatea galiziera jakin gabe; horrek modu larrian gutxitzen ditu galiziera erabiltzen duten hiztunen eskubideak.
|
|
|
...dela esan daiteke. hala ere, galiziako argitaletxeek gorabehera handiak dituzte aurrera egiteko orduan, diru-laguntzekiko eta hezkuntzaren munduarekiko duten mendekotasuna dela eta. galiziako telebistaren (tVg) sorrera funtsezkoa izan zen gero eta indar handiagoz osatzen ari den galiziar ikus entzunezko sektorea dinamizatzeko; eta bertan egin diren ekoizpenak kalitate eta arrakasta handikoak izan
|
ez
ezik, hizkuntzaren duintasuna eta prestigioa ere zabaldu dute. testuinguru horretan, lanerako aukera asko eta asko sortu dira (aktoreak, gidoilariak, bikoiztaileak, etab.), eta komunikazio hizkuntza gisa galiziera erabiltzen da beti. antzerkian ere, antzerki talde profesionalek eta amateurrek galiziera erabiltzen dute ohikotasunez beren antzezlanetan.
|
|
|
Sarrera galiziera hizkuntza ibero erromaniko bat da, hainbat hizkuntza zeltaren eta latin arruntaren artean azken hori gainjartzetik jaioa, penintsulako ipar mendebaldeko koadrantean. galiziako nazionalitate historikoan, asturiaseko mendebaldean (eo eta navia ibaien artean), leongo mendebaldeko bierzon eta zamorako ipar mendebaldean galiziera erabiltzen duten hiztun guztiak batzen baditugu, gaur egun bi milioi lagunek baino gehiagok hitz egiten dute galiziera. ...a arkaizante bati, eta bost mila lagun inguruk hitz egiten dute. horrez gain, galiziako milioi erdi emigrantek baino gehiagok beren berezko hizkuntza hitz egiten jarraitzen dute sendi mailan espainiako estatuko beste herri jakin batzuetan eta amerikako zein europako abegi herrietan. iraganean bizi izan zuen erdi aroko urrezko garaiaren ostean (orduan galizian hitz egiten zen hizkuntza bakarra izan
|
ez
ezik, latin idatziaren erabilera ere partekatu baitzuen mota guztietako agirietan —literatura, zientzia, historia, administrazioa eta notariotza, eta abar—), galiziako erreinua gaztelako erreinuak (geroko espainiak) xurgatu zuenean, soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain azken horren politika asimilatzailea lekua galtzen eta gaztelania galiziera ordezkatzen hasi zen... XV XViii. mendeetan zehar gaztelaren zerbitzura bizi ziren atzerriko eliteek tokiko agintarien (noblezia, elizako goi hierarkia, justizia, etab.) eginkizunak bereganatu zituztenean, galiziera makalaldian sartu eta jende xehearen artera baztertu zen zeharo:
|
|
|
Datu hauek... hazkunderik ez dagoela demostratzen dute eta orokorrean
|
ez
ezik, Autonomi Erkidegoan ere ez dagoela hobekuntzarik estankamendua baizik.14
|
|
|
Frai luis gan bi balio eredugarri ikusi ahal izan zituen, exegetarena eta idazlearena. agustindarren inguru hau zinezko eskola izan zen nafarrarentzat, etxeko hurbiltasuna zuena eta historiak aitortu dien bikaintasun jasokoa, gizarteko kultur premia kristauei kalitate handiko modernotasunez erantzun nahi ziena. horretan, aipatutakoei beste izen agustindar bat ere gehitu behar diegu, alonso gudiel. Frai luis eta frai alonso ren sona (azken hau osunako unibertsitatean ari zen irakasten, baina betiere ordena barruko familiartekotasuna galdu gabe) ez zen izan frai pedrorentzat urruneko zerbait. orduantxe, hain zuzen, eskolastikaren onena eta ezagutza modernoak batera ari ziren ematen bi fraide agustindarrok19 baina garaiak ez ziren samurrak. erreforma protestanteari
|
ez
ezik humanismo erasmista eta bibliazaleari aurre egin nahiz, kontrarreformako hegalik gogorrenak gatazka latzak sortu zituen eliza katolikoaren barruan. inkisizioaren bidez zeregin kulturalean ere ezarri nahi izan zen jakineko ortodoxia modua bat, eta, horregatik, gizalege eskaseko eliz gobernamendua bertatik bertara ikusi eta jasatea tokatu zitzaion Malon etxaideri ere. teologo eta exegeta ausar...
|
|
|
Erreforma protestanteari
|
ez
ezik humanismo erasmista eta bibliazaleari aurre egin nahiz, Kontrarreformako hegalik gogorrenak gatazka latzak sortu zituen Eliza Katolikoaren barruan. Inkisizioaren bidez zeregin kulturalean ere ezarri nahi izan zen jakineko ortodoxia modua bat, eta, horregatik, gizalege eskaseko eliz gobernamendua bertatik bertara ikusi eta jasatea tokatu zitzaion Malon
|
|
|
biblia eman nahi die herritarrei, prosan bezala olerkian, baina ez da eroriko frai luis en zulo berean: ...bibliko itzuliak testu zabalago baten barnean emanez (iruzkin komenigarriak gehituta). internet en dagoen La Conversión en argitaraldian (1603) ikus daitezke aparteko aurkibidean bibliatik ekarritako atal eta ataltxo horiek, (bertan aipuz aipu adierazita utzi baitzituen). eskriturako atalen batzuk bereziki ederrak edo gustagarriak iruditzen zitzaizkionean, prosazko iruzkin exegetiko espiritualean
|
ez
ezik olerki modura ere eman zituen halakoak, kapituluaren azkenean, izan ere poeta ere bada Malon etxaide, Salmutegiko eta amos profetaren testu ederrenak olerki gisa ematen. Salmuak ditu bereziki maiteak olerkari lana burutzeko, eta hamaika behintzat argitara eman zituen; era berean, fr. luis sufrituaren antzera, Job-en esaldi adierazgarrienak elkarrekin bilduta eman zizkigun Malon etxaidek42.
|
|
|
aurkako kritikariek erabil ditzaketen arrazoi eta zemai aurreikusien artean aipatzen digu Malon etxaidek gai teologikoetarako gaztelania, eta ez latina, erabili izana: ...n, kontrarreforma boteretsu baina okilduak egitasmo erreformazale irekiagoen bideak itsutzeko erabili ohi zituen argudioak. hasteko, esan ohi zenez, bibliako hizkuntzak (betiere hiru aitortuak, ez beste) sakratuak ziren, ukiezinak edo oso eskutik kontrolatuz begiratzekoak (bere hartan eta bereziki itzulpenetan). agi denez, heterodoxiaren arriskua handia zen hizkuntza herritarretan, gai biblikoetan
|
ez
ezik ondoko teologian ere. egia ortodoxoari eta eskritura Santuei zor zitzaien begiramena ongi neurtuta zeuden latinez, ez hainbeste, hurrik eman ere, herrihizkuntzetan. teologiako zehaztasun zientifikoak latinezko terminologia eta tradizio linguistikoan zituen jarrita bere segurtasunak. hortaz, frai luis edo Malon en lan herritarrek, segurtasun beharreko garai haietan, zalantza eta nahasmendua e...
|
|
|
XVi. mende hartan eta euskal herrian, euskararen alde zergatik ez ote genuen izan gure Malon etxaiderik, iritziak defendatu
|
ez
ezik funtsezko idazlanak emateko, etxepareren Sautrela ko ideiek eta gogoek, zergatik ez zuen izan garapen literario kultural handiagorik?
|
|
|
azpimarratzekoa da Malon etxaideren sasoi hartan, eliz literaturgintza bera ere ez zela erabat eta bakarrik eliztarra; alderantziz, bazuela azpizoru zabalagoa, alde politiko sozialetara hedatua, testuinguru soziolinguistikoa esango genukeena, politikoa eta aldagarria. Jaso dugun testuaren azken pasarteak ongi erakutsi digu hori. euskal herriko elizak
|
ez
ezik gure gizarte zibilak ere ez zuen aintzakotzat hartu euskarak kultur garapenerako behar zuen babes instituzionalaren premia. egon ote zen halakoren kontzientziarik, ala euskal herrian eta inperio espainol osoan nahiago izan genuen ondare linguistikoak zekarren eskakizun horren aurrean ez ikusi egin, eta geure hizkuntza" odol garbitzaile" gisara erabili (jatorri garbiaren tesia indartzeko, alegia), kaparetasun unibertsalaren aterbea segurtatzean norberaren eta klasearen gizarte gorabidea irekiz joateko, tartean euskarari inolako proiektu kulturalik eman gabe?
|
|
|
XVI. mende hartan eta Euskal Herrian, euskararen alde zergatik ez ote genuen izan gure Malon Etxaiderik, iritziak defendatu
|
ez
ezik funtsezko idazlanak emateko. Etxepareren Sautrela ko ideiek eta gogoek, zergatik ez zuen izan garapen literariokultural handiagorik?
|
|
|
Euskal Herriko Elizak
|
ez
ezik gure gizarte zibilak ere ez zuen aintzakotzat hartu euskarak kultur garapenerako behar zuen babes instituzionalaren premia. Egon ote zen halakoren kontzientziarik?
|
|
2011
|
|
|
2000 hamarkadan, ugaritu egin dira ikerketa soziolinguistikoak egiten dituzten eragileak. Erakunde publikoek
|
ez
ezik, unibertsitateetako, enpresetako edo 2004an sortu zen Soziolinguistika Klusterreko kideek era askotako ikerketa soziolinguistikoak burutu dituzte, euskal soziolinguistika aplikatua berreraikiz, osatuz eta indartuz.
|
|
|
Langileen ikasketa prozesua lan prozesutik guztiz kanpo burutzen denez, langile euskaldunduak trebakuntza behar du aldez motibatzeko, aldez beldurra kentzeko, aldez ezagutza egokitua bereganatzeko. Afera hori bakarrik balitz, gaitz erdi, zeren, gainera, lantegitik kanpo
|
ez
ezik, euskal kultura eta herri erreferentzia orotatik landa ere egiten baitu ikasketa hori, abstrakzio huts batean, kultur eta erabilera testuinguru barik, baina erdal munduaz inguratuta. Eten bat dago, gainditzeko zaila, euskaltegiko fikziozko euskal munduaren eta hiztun herriaren artean, edo ez dago hiztun herririk ere.
|
|
|
Aspaldikoak dira euskaltzaindiaren ahaleginak euskararen erabilera dela eta. ...urte hartatik bertatik datozkio euskaren akademiari euskararen ikerkuntza eta jagote lanak, Iker eta Jagon sailen barruan. hasierako horri eutsi dio bere historia luzean euskaltzaindiak eta bitzuotan nabarmendu da euskalgintzaren alorrean. egun, hala ere, euskaltzaindiak Jagon sailarekin daukan konpromisoa are agerikoagoa da, argi baitago hizkuntza politika baten eragileak, administrazio publikoak
|
ez
ezik, gizartean ari diren erakundeek ere izan behar dutela eta euskararen kasuan, euskaltzaindiak duela horretarako ardura, erakunde aholku emaile ofiziala den neurrian.
|
|
|
Txostenaren oinarrian dagoena esaldi bakarrera ekarriko bagenu diglosiaren inguruko formulazio berritua planteatu beharraren ideia aldatuko genuke. Bere iritziz, termino beraren esanahi desberdinak
|
ez
ezik kontrajarriak ere hedatu dira dagoeneko. Gogora ekartzen du nazio artean ere horrelako polisemia orokortu bat badagoela, eta badirudiela buruturiko argitze saioek ere ez dutela nahi bezalako arrakasta izan.
|
|
|
Segregazioegoera (inolako integrazio mailarik gabekoa) da ghetto a. ...at, ez erabateko burugaintasuna, berekin izango duen konfigurazio soziokultural, etnolinguistiko, ekonotekniko eta politiko operatiboaren alde dago bera. hori aintzakotzat hartzen ez duen moldaera ghettoa da Mitxelenarentzat. euskal herri beregain hutsa, zeharo beste hiztun herrietatik zorrotz isolatua, ez du koldok bideragarri ikusten eta, are, kalte iturri izango dela iruditzen zaio. desiragarri
|
ez
ezik beharrezkoa ere badugu euskaldunok, bere ustez, halako integrazio maila bat, bai plano linguistikoan eta bai bestelakoetan. Abbadia Xahoren, zaldubiren, Campionen eta beste hainbaten ehun urte lehenagoko Zazpiak bat bihotz hunkigarri hari lokarri argiak erantsi dizkio errenteriarrak.
|
|
|
eta nagusikeria antiekologiko hori aintzat hartu nahi ez izateak utopiko, maximalista, diskurtso politikoen gidaritzapeko bihurtu (ko) gaitu. ez da, bada, jada hala? esaiozu, esaiozu anglofono elebakar horri beste hizkuntza funtzional bat (txinera, arabiera, gaztelania...) ikasi behar duela, nahitaez, hizkuntza ekologia zer den usaintzen hasteko. esaiozu, esaiozu hizkuntza handi hori
|
ez
ezik funtzionaltasun handirik eskainiko ez dion beste hizkuntza bat ere ikasi egin behar duela (euskara, ketxuera, norvegiera...), ikasi bai! benetan ulertu eta biziko badu hizkuntza ekologiaren sakoneko adiera. horretaz ere idatzi du Txepetxek, baina gogoeta horiek ez dirudi iristen direnik iparrameriketako jakintsuengana (Txepetx 1999:
|
|
|
...rren ataletan zalbidek bere lan saioa kokatzen du, bigarren atalean Mitxelenari buruzko aipua baliatuz gaia euskararen testuinguruan eta tradizioan kokatzen du zalbidek eta" diglosia" kontzeptua hizkuntza plangintzaren esparruarekin duen lotura azpimarratzen du, euskararen biziraupenerako zein garrantzia duen kontzeptuak azaleratuz. zalbidek diglosiaren kontzeptua maila teorikoan aztertu
|
ez
ezik, kontzeptuaren atzean ezkutatzen diren arazo praktikoak ere bere artikuluan tratatuko dituela aurreratzen digu bigarren atal honetan. Berez lanketa horiek laugarren eta bosgarren ataletan burutzen ditu.
|
|
|
1992, 2002). deskripzio hutsean aldiz ez da geratzen zalbide eta bereziki aberatsak dira autoreak egiten dituen balorazioak eta kritikak eredu bakoitzari buruz. diglosiaren ibilbidea XIX. mendeko greziako egoera deskribatzean hasten da, zalbidek azken informazio iturriak erabiltzen ditu bere deskribapena egiteko, Mauro Fernandez-en 2005eko artikulua adibidez (Fernandez 1995, 2005). ondoren jatorrizko iturrietara jotzen du Fergusonen, Fishmanen, hudsonen eta soziolinguistika" kritikoaren" ikuspuntua adierazteko. Baina deskribapena egin
|
ez
ezik, zalbidek teoria bakoitzaren testuinguru epistemologikoa eta historikoa aipatzen saiatzen da eta kasu
|
|
|
Lionel Joly – Diglosiaren purgatorioaz artikuluari buruzko iritzi bat bakoitza kritikatzen du. hori da zalbideren ekarpen handiena, deskribatu
|
ez
ezik kontzeptuaren garapenaren zergatia azaltzen du eta ikuspuntu bakoitzaren ahulguneak eta indarguneak azpimarratzen ditu. Noski, zalbideren iritzia da kasu guztietan agertzen dena, hala ere zaila egiten da zalbideri kontrakoa eramatea, normalean berea iritzi kontrastatua izaten baita eta ez badugu ere denok konpartitu behar, gogoetarako eta norberak bere iritzia osatzeko aukera ematen du. zalbidek Fergusonen ereduaren mugak, adibidez, 43 orrialdean zehazten ditu dialekto vs hizkuntza gaiari buruzko eztabaida zabalduz.
|
|
|
Belaunaldi berrien euskarazko sozializazioak lehentasun osoa du. Ildo horretatik, familia bidezko hizkuntza transmisioari
|
ez
ezik haurgaztetxoen harreman eszentrikoei ere arreta berezia eman litzaieke. harreman eszentrikoak haur gaztetxoek familia gunetik, hau da, gurasoengandik at beren adinkideekin sortzen dituzten elkarreraginak dira anai arreben, lehengusu lehengusinen, ikaskideen, lankideen, lagunen, taldekideen artekoak. haur gaztetxoen arteko harremanak garatzen diren esparruetan (eskolan, aisialdian, kultura ko... Belaunaldi bereko euskaldun gazteen artean euskara aztura bihurtzea, erabilera ohiturak euskaraz ezartzea da gakoa (kasares 2011). horietaz gain, euskarak bereak, bete betean ez bada ere neurri batean bederen, lituzkeen esparruen artean goi mailako irakaskuntza, hedabideak eta zerbitzuak ere izanen genituzke. zalbidek proposatzen duen diglosia moldearekin eta community fostering delakoarekin (nolabaiteko herrigintza litzatekeenarekin), ados.
|
|
|
egoera soziolinguistiko bat hizpide dugunean zer diglosiaz ari garen argitzea. Arazoa ez da, beraz, diglosia bere jatorriko esanahitik zabaldu izana hasierako edukia galtzeraino iritsiz; konpondu beharreko auzia da zer diglosiaz ari garen argi eta garbi esatea. gauzak horrela, zehaztasun falta horren konponbiderik egokiena zein den pentsatu dugu eta baliteke, zalbidek proposatzen duena
|
ez
ezik beste aukera batzuk ere egotea; agian, egokiagoak. hona bat: diglosia terminoaren polisemia aintzat hartzea, baina ez zehaztasunik gabe orain egiten den bezala. polisemia ontzat emanez gero, terminoaren erabilera zehatza bermatzeko aukera pare bat bururatzen zaizkit:
|
|
|
Hamar ondorio, gazi eta gozo – Mikel Zalbide tzunik gabe, kontzeptu lanketatik baino sorgin ehizetik hurbilago dagoena. eskubidea
|
ez
ezik eginbidea ere badugu horrela jokatzeko: hori zor diogu BAT aldizkariari, hasteko, eta hori exijituko digute ezinbestean, arrazoi osoz, irakurle gehienek. gatozen beraz harira. erantzuna nola antolatu?
|
|
|
a) Belaunaldi berrien euskarazko sozializazioak lehentasun osoa du. Ildo horretatik, familia bidezko hizkuntza transmisioari
|
ez
ezik haurgaztetxoen harreman eszentrikoei ere arreta berezia eman litzaieke. hortik aurrera (pasarte osoan) esaten duen gehiena ere ekarpen handi eta kontuan hartzekoa da. b) hizkuntza politikak eta plangintzak zein arlotan ez ditu baliabide eta indarrak xahutu behar, zein arlok ez digu kezkarik eman behar erdarak nagusi badira ere?
|
|
|
Teoriatik praktikarako urratsa da ekologiatik iraunkortasunerako jauzia. dirudienez, haugen hizkuntzalari norvegiar eta iparramerikarrak erabili zuen lehenbiziko aldiz hizkuntza ekologiaren kontzeptua 1972an. dena den, hizkuntza iraunkortasun ofizialaren kontzeptua 1992an sortu zen rioko goi bileran. han sortu zen, hain zuzen, garapen iraunkorraren kontzeptua, iraunkortasunaren filosofiaren oinarri dena. hasieran, ekologiari buruzko teorizazioak biodibertsitatea eta espezieen habitata hartu zituen ikergaitzat, eta gero, giza espeziea. zer baldintza behar ditu giza espezieak bizitzeko? orain arteko hazkunde neurrigabeak aurrera jarraitzen badu eta natura ekosistemak suntsitzen jarraitzen badugu, landareeta animalia espezieak
|
ez
ezik, giza espeziea ere desagertu egingo da. hitzaldi honetan, jakintzat ematen da hori gertatuko dela. horrek iraunkortasunaren filosofiara garamatza. Filosofia horren helburua da natura ekosistemen babesa eta gizakion
|
|
|
jaialdiak, erakusketak, zinema eta bestelako kultur produkzio elebi/ eleanitzak, azpitituluak bertsio orijinaletan, liburu azoka eleanitzak,... Bertako gutxituari inolako aukerarik eta lehentasunik ukatu gabe, beste hizkuntza bat, batez ere gutxitua bada, agerraraztea kultura eta hizkuntza aniztasunaren aldeko ekimena izango da, eta beraz lehentasuna izan behar duena. ekimen kulturalak
|
ez
ezik hizkuntza eskubideen alorrean ere eginkizun ugari agertzen dira eremu honetan, aniztasunaren bidetik bideragarri eta aberasgarri direnak. Ikusi adibidez, Aierdi & uranga (ed.) (2008) liburuan euskara, immigrazioa eta hizkuntza eskubideen inguruan biltzen diren gogoetak; material interesgarria da auzi honetan aurrera egiteko. europako kontseiluak eman zuen aurrera pauso garrantzitsuetarikoa erregio edo gutxiengoen hizkuntzen europako karta (1992) izan zen hizkuntza eskubideen alorrean, eta hainbat estatutan, formalki bederen, hartu diren erabakiak baikortasunez onartu behar dira. erakunde berberak, eta irakaskuntzari begira bestalde, 2001 urtean abian jarri zuen hizkuntzen Ikaskuntza, Irakaskuntza eta ebaluaziorako europako erreferentzi Markoa. haren babesean sortutako portfolio proiektua ere, besteak beste, baliabide emankorra izan daiteke eleaniztasunaren profil ezberdinak irudikatu, balioztatu eta agerian jartze aldera.
|
|
|
Marrazkidun ipuin elebidunekin hizkuntzak era integratuan nola lan egin ikus daiteke lantxo honetan. eskolako hezkuntza elebi/ eleanitzak heziketaren alderdi guztiak ukitzen ditu eta etxeko lanena ere bai. Material elebidunak eskolarako
|
ez
ezik etxerako ere aukera batzuk ematen dituela erraz ikus daiteke. esaterako, euskal d ereduko guraso erdaldun askoren kexua edo ardura hauxe izan ohi da: nola lagunduko diegu haurrei etxeko lanak egiten guk euskaraz ez badakigu?. guraso eta irakasle askok bilatu dituzte baliabideak, tokian tokiko arazoei aurre egiteko.
|
|
|
zorionez edo zoritxarrez, baietz esan behar. gizarteak nahi badu eskolaren zeregina izango da hori ere. eleaniztasuna etxe giro batzuetan bizi da, baina gehienetan bat edo bi dira erabiltzen diren hizkuntzak, beraz, berriro esanda, nahi badugu, eskolak zeregina du honetan ere. Jakina, eskolan egiten denak askoz arrakasta handiagoa izango du gizartean ere laguntza baldin badu; eleaniztasuna onartu
|
ez
ezik osatu, eta balioztatu norberaren hoberako, bizibide ardurei hobeto erantzuteko eta giza harreman armoniatsuagoak lortzeko. Alegia, barne eta kanpo balioz hornitua baldin badago arrakastatsuago izango da eleaniztasuna ere (Amorrortu et al, 2009). eskolaren eta etxearen eginbeharrak elkarren osagarri egite aldera, etxean ematen ez dena eskolak eman behar du.
|
|
|
Bada, aldiz, harmoniak
|
ez
ezik, errealitatean gatazkak duen presentzia azpimarratzen duena. Ikuspuntu horren arabera, iraunkortasunaren inguruan zaila da diskurtso negatiboa izatea, eta inork gutxik egingo luke kontra, modu kontzientean behintzat; baina ekologia abstraktutik hizkuntzaren ekologiara pasatzeak errealitate gatazkatsu batean murgiltzea suposatzen du, eta errealitate horretan hizkuntza indartsuaren planoan kokatzen diren horiek konbentzitzea zaila ikusten da:
|
|
2012
|
|
|
Txepetxek atzemandako hizkuntza egoerak mintzaira ordezkapena gertatzen ari zela pentsatzeko bide ematen zuten alderdi anitz zeuden: hizkuntza erabilera sozialean gaztelaniak ordura artio euskarak zuen lekua hartu izana (karrikan
|
ez
ezik, baita etxeetan ere), gazteen artean euskara ez erabiltzea, gaztelaniak egoera formaletako eta prestigiodunetako komunikazio funtzioak hartuak izatea eta euskaraz egiten zuten hiztunak gutxiestea ohikoa izatea... egoera soziolinguistikoaren alderdi adierazgarri horiek guztiak aski argiak izanik ere, Sánchez Carrionendako guraso elebidunek euskaraz ez egitea izanen zen, segur aski, elementur... " No se les enseña a los niños en el hogar".
|
|
|
Haurrek hizkuntza — kodea—
|
ez
ezik hizkuntza erabiltzeko arau sozialak, hizkuntzen arteko hierarkia... ere barneratzen dituzte.
|
|
|
171). Beraz, haurrek hizkuntza —kodea—
|
ez
ezik hizkuntza erabiltzeko arau sozialak, hizkuntzen arteko hierarkia eta halakoak ere barneratzen dituzte. Sozializazio elebiduna izan duten haurrek bi hizkuntzak ikastearekin batera bi kodeak nola erabili, non, norekin eta zertarako, bi kodeak noiz bereizi eta noiz nahasi ere ikasten dute (Luykx 2003:
|
|
|
Paula Kasares – Euskararen belaunez belauneko jarraipena hizkuntza sozializazioaren paradigmatik arabera. Gurasoek hautatu egiten dute seme alabei zein hizkuntza transmititu baina aita amek hautu hori, behin —haurra sortzen delarik—
|
ez
ezik, gehiagotan ere egin dezakete seme alaben umezaro eta haurtzaroan (Chrisp 2005).
|