|
2000
|
|
|
Eta
|
ez
diot Arretxeri eskatzen Ostiralak liburuan azterketa soziologiko bat egitea; baina bere pertsonaiak eta istorioen nondik norakoak desberdinak izango zirelakoan nengoen.
|
|
|
Kontaketa modua, hala ere, hitz batean esateko, antigoalekoa iruditu zait, dezimononikoa
|
ez
esatearren. Kontalariaren eta pertsonaien baitan dago, nire ustez, antigoalekotasun horren zama nagusia:
|
|
2001
|
|
|
Irakurleak ardura gehiago edukiko du egiazkotasun frogetan, bilakaera literarioaren egokitasunean baino. Horregatik izango da, Butor ek Balzac
|
ez
dioen moduan, hain garrantzizkoa narratzailearen trebetasuna: nolabait esateko, narratzaileak progresiboki pertsonaia" erreal" hauek bere mundu literariora ekarriz, nobelaren unibertsoan barneratuko ditu.
|
|
|
Nobela labur honetan, Saizarbitoriaren lerro gogoangarrienetakoak bildu direlakoan gaude eta bere biribiltasuna izan da, ezpairik gabe, jarraian datozen haunasketak eragin dizkiguna. Biribiltasuna eta, zergatik
|
ez
esan, morboa, morbo asko baitago testuan. Artea, bizitza, sexua, amodioa/ heriotza, abertzaletasuna, testuak bilbatzen dituen osagai erakargarriak ditugu.
|
|
|
Objektibizazioa, edo, hobe, poetaren urrunketa poemaren gaiarekiko baita abangoardiako artearen ezaugarrietariko bat. Honekin
|
ez
diogu poetaren ikuskera agertzen ez denik testuan, bere ideologia, bere pentsamoldea islatzen ez denik. Ez.
|
|
2002
|
|
|
Bat gatoz J. Juaristirekin (1987b: 88) eleberri hori euskal literatura osoko txartoen irakurritakoa dela esaten duenean, nola lehen edizioa zentsuratu eta bahitu zuten poliziek, hala bertan eleberri abertzalea ikusi nahi izan zuten irakurleek
|
ez
baitzioten jaramonik egin bertan narratzaileak egiten zuen ahalegin objektibistari. Irakurketa" oker" horiek (misreadings) urrundu egiten dira autore donostiarraren obraren atzean dagoen poetikatik, begien bistako gauza baita Saizarbitoriarentzat literatura ez dela inoiz izan mezu ideologikoak igortzeko biderik egokiena.
|
|
|
Horretarako, Orixek idatzitako Urte guziko Meza bezperak jarraitzen ditu narratzaileak, eta C. Reisen Diccionario de Narratologíaren jatorrizko portugesezko bertsiora jotzen du. Narratzaile gogoetatsuak
|
ez
dio bere buruari antzematen urte batzuk lehenago idatzitako istorioan; bere logelara etenik gabe datozkio bisitan zenbait idazle ospetsu, hala nola Pavese, Dostoievski, Walser edo Villon, eta inolako dudarik egin gabe eskatzen dizkie aholku literarioak.
|
|
|
Gauzak horrela, Yon Etxaidek, berriz,
|
ez
dio ohiturazko nobelaren ereduari eusten, eta nobela historikoa aukeratzen du bere kontakizunak garatzeko. [...] Hala ere, Yon Etxaide ez da guztiz libratzen Domingo Agirrek ezarritako ereduetatik eta bere idazlanetan nekazari mundua[...] eta, aurreko nobeletan bezala, kontakizunean parte hartzen duen narratzaile orojakilea ere agertzen dira.
|
|
|
Ez neuke ezetzik esango, gustagarria da ta. Baina beronek
|
ez
dino ezer, eta ez deutsat ziririk egingo".
|
|
|
Hirugarren saioa gorabehera, nire asmakizuna
|
ez
zioan aurrera. Lurretik harri koxkor bat jaso nuen eta txikitan bezala, harri zapalaren alde bat nire ahoko txistuz busti nuen.
|
|
|
Asun etxeruntzeko bidez
|
ez
zioan. Luzamenduko katramil berrietan sartuko ninduen, ziur asko.
|
|
|
Asmakizun eskaseko gizonak asmaturiko berbea. Zegaitik
|
ez
esan euskaldunok, geure zeretik sorturiko berbaren bat. Esaterako, gautxorien antzera jarrita," bakar txori" edo?
|
|
|
Ximin jator irauten duenak, ordea, buruan duen asmoa eta jakituria eta zuhurtzia
|
ez
dio besteri agertzen; beretzat gordetzen du, argia delako, pakezalea delako. Behintzat, gorde izan ditu orainarte.
|
|
|
" Eusko Idazti Aldeko" dino. Eta arpide bat...
|
ez
dino; Urkiagak baino zehatzago ta biribilago esanik," arpide agiritxua" aitatzen dau. Eta hurrengo esanmodu hauxe be, arean," Lauxeta" egunokaz... ikertza lan esturik egun ez dogun arren, laukiztarrak erabilten ete eban...
|
|
2003
|
|
|
Hiztunen usutik hurreko hizkera zerabilen, ia kazetari baten taiukoa. Gure literatura kritika ahulak jaramon handirik egin
|
ez
badio ere, aitortu behar dugu, autore honen estiloak zer ikasi handia eskaintzen diela euskal literaturgileei ere. Gizarte modernoko kontesturik diferenteenetan euskara ze modu askatu eta freskoan darabilen sinetsi ere ezin daiteke, idazkera enkorsetatu eta gazbako askoren ondoan.
|
|
|
Liburua bere diruz eta ekimenez argitaratu zuen, egile argitaratzaile legez, agian beste bide hoberik aurkitu ez zuelako, esan nahi baita, orduko erakunde edo argitaletxeek erraztasunik eskaini
|
ez
ziotelako.
|
|
|
1 Lan honek
|
ez
dino noizkoa dan, baina, beronen bibliografiak erakusten deuskunez, urteen artekoa da. Derioko Seminarioan bere ikasleei emondako gaien txostena dira hurrengo orrialdeok.
|
|
|
Ezer
|
ez
esan, zure arpegiari begi begira egon, eta itxi bihotzari bere erara abestu dagiala: ederra zarealako, guztiz garbia, Jainkoaren graziak barriren barri eginiko Andrea, aspaldian ahaztuta geunkan Paradisu gizona..."
|
|
|
Bueno, nigaz fidatzen bazara, gero niri
|
ez
esan ezer...
|
|
|
Zelan sartu zen haraino? Hango izara bustiek
|
ez
zioten, baina, erantzungo.
|
|
|
Fuuu, bukatu dogulakoan nago, baina oker banabil,
|
ez
esan, mesedez, shocka larregia izango litzake eta esan zuen Ainhizek.
|
|
|
Patxik ostikoz jo zuen Joxe, baina honek ezer
|
ez
zioenez, berak hitz egin zuen.
|
|
|
Unaxeri
|
ez
esan inoiz nik esan deutsudana, bale?
|
|
|
Zeuk be egokiena eretxiko deutsazu amaitzen dodanean. Baina entzuten dozunean, nigaz ez haserretu gero, nik dakidana baino
|
ez
dinot.
|
|
|
Ez, ezta? Ba, sartu eta
|
ez
esan ezer. Irakasleok badakigu batzuetan egoerak neurtzen eta azken hitzak Patxiri begira azpimarratu zituen.
|
|
|
Bueno, zer esan jakiten ez danean hoba da ezer
|
ez
esatea. Gaurkoz denbora agortu jaku eta ez da ona izaten denbora barik ezeri ekitea...
|
|
|
Ssss,
|
ez
esan ozenegi.
|
|
2004
|
|
|
Baina zer? Nik
|
ez
diot barrerik egiten nire amonari, eta maite maite dut neure amona delako eta maitasun eta laguntasun haundi baten premian dagoelako. Barregarri diozu lotsa galduko horrek?
|
|
|
Felix Astok
|
ez
dio ezer. Mututu egin da, ta urduri, ezinegonez, dago.
|
|
2005
|
|
|
Egia esan, badira argitalpenen artean ipuinak baino ez dituztenak, baina gutxiegi benetako ipuingileen aurrean gaudenentz esan ahal izateko. Adierazgarria Patxi Iturregiren kasua, guztietan generoarekiko leialtasuna aldarrikatu duten bakanetakoa, bakarra
|
ez
esatearren, eta, hala ere, zazpigarren urtegarrenean bigarren bilduma argitaratu duenean, Behi eroak (Elkar, 2003), ez du zerikusirik, ezta urrundik ere, 1996an argitaratu zuen Haize kontra bildumarekin. Horretan ere ezin dugu esan egile horrek traiektoriarik garatu duenik, are gehiago, berarengandik espero zitekeena ez da bete.
|
|
|
Baina zer eskatzen diogu gure haurrari, haur bat baizik ez delarik! Zenbat aldiz
|
ez
diogu garrazki eskatzen nahi ez duena egin dezan. Goizean goiz jeiki dadin eskolara joateko; telebistari begira egoteko partez, matematikak egin ditzan eta abar.
|
|
2007
|
|
|
Gaizki jarriak badaude77
|
ez
esan iñori.
|
|
|
Horrez gain, esnegintzak ez zuen erakargarritasun handirik Uruguaiko nekazarien artean. Bertako criolloen pentsamoldean, estantzietan zaldi gainean abeltalde erraldoiak gidatzen zituenari gehiago irizten zitzaion, behi otzanen aurrean burua makurtzen zuenari baino; horrexegatik esnegintzarako tanbo gehienak, guztiak
|
ez
esatearren, atzerritarren eskuetan zeuden, euskaldunenetan gehienbat. Bukatzeko, ez dugu ahaztu behar hiriaren hazkunde demografikoaren ondorioz, 1880tik aurrera hiribilduaren hedadura hirukoiztu egin zela, eta hasiera batean hiritik aldendurik zeuden tanboak eraikuntza berriez setiatuta geratu ziren.
|
|
2008
|
|
|
Halako lanen inguruko eztabaida sortu da delphy honetan, eta oro har bi iritzi nagusitu dira; iritzietako bat zera da: euskarak bizi duen egoera diglosikoa dela eta, literaturari ekarpen handirik egiten
|
ez
dion lana ere mesedegarria izan daitekeela euskal kulturarentzat, besteren artean, hizkuntza ikasteko balia daitekeelako eta irakurle berriak sortzen laguntzen duelako. Beste batzuen ustez, ordea, literaturak kalitatea izan behar du ardatz.
|
|
|
Txotxo! Hemen pasautakorik
|
ez
esan etxien, e. Astoak ostikadea emon deutsula esan zuk.
|
|
2009
|
|
|
Kasu batzuetan tabak ere erosten ziren. Mungian saltzen zituzten margoturik, eta handik ekartzen zituzten etxean hildako artxoari kentzen
|
ez
ziotenak.
|
|
|
arkume (ardi jaio berria), artxo (esnea hartzen dagoen artean ematen zaion izena), billotza, bildotsa (urtebete duenean), arkazte (urte bi dituenean) eta azkenik ardi. Amak baztertu eta jaten eman gura
|
ez
dion arkumeari gatxitzi edo esaten zaio.
|
|
|
Sikua egiteko askoz gehiago estutu behar zen, eta batzuetan, gatza kapatan ipini ondo kontserbatzeko. Hasieran egunero ematen zaio buelta sikatzen dabilen gaztari, ezpabere, arnasarik hartzen uzten
|
ez
dion geruza egiten dio barrutik datorren gatzurak. Egunean egunean pañu batekin urarekin bustitzen ziren gaztak, lehortu ez zitezen.
|
|
|
Niri neuri kendu eustazan, antxina ez dala, neukazan txanpon guztiak, eta edari epeltxu bat edan eragin eustan gero: Jaungoikoari baino
|
ez
esateko. Horregaitik, hara ba, nik gaur esan zuri, neure Jaun Ahalguztidunorreri.
|
|
2011
|
|
|
Baina euskal kazeta, irrati, telebista eta aldizkari batzuetan genero literatura dramatikoa, poesia, kritika bera, biografia, zientzi fikzioa... batzuen gaineko iruzkinik (edo aiputxorik, sikiera) ere agertzen ez den bitartean, egile eta itzultzaile saiatu batzuk sancta santorum, olinpotxo eta parnasotxo guztietatik at dauden artean, hainbat argitalpen ikusezin direla, literatur kritika hutsezko aldizkari espezializatu barik edukitzeke, alegia, egile, itzultzaile eta argitaratzaile guztiak berdintasun egoeran ez dauden arteraino, kritika negatiboez berba egitea baikorregi izatea da. Mingarri
|
ez
esatearren. Egia da, propaganda larregi dabil bazterretatik; marketingak, adiskidekeriak eta taldetxoek zabal zabalik kurritzen dituzte gure literatur bideak.
|
|
|
Batura ekartze honek
|
ez
dio, alabaina, zahar kutsurik kendu bertsio honi. Batura ekartzea ez baita grafia eta hitzen forma eguneratze soil bat.
|
|
|
Ni neu ez naz ausartzen ikusi eta" zapaldu" ditudan herrialdeak ezagutzen ditudala esaten, ez ditut ezagutzen eta, azal azaletik izan ezik. Zenbat diran Euskal Herrian, ez egun batzuetan bakarrik egon diranak, bertan bizi diranak baino, eta Euskal Herria zer dan azaletik be ez dakienak, eta
|
ez
dinot nik gura neuken Euskal Herria, bene benetako Euskal Herri anitza (askotarikoa) baino!
|
|
|
Geroago Elorrion jazoko jatan lez, ez ekien solfeorik abeslaririk gehienek, danek
|
ez
esatearren. Baina danak izan dira belarri zorrotzekoak.
|
|
|
Vidalek, berari begiratzeaz batera, bat batean igarten eta eskuratzen eustan gura nebana. Baina
|
ez
dinot horregaitik zanik gizon eta eleiztar jatorra, benetan zalako baino.
|
|
2015
|
|
|
Euskal Herriaz eta burruka harmatuaz solas egin genuen, Ruper Ordorikak bere poema baten bertsioa musikatu zuela kondatu niolarik apur bat harritu eta boztu egin zen, eta honetaz eta haretaz ihardun ginen funtzionarioak utzi zigun denboran. Handik hil batzutara, berriz, hara non El Paísen bere erreportaia ideologikoetarik batetan nik
|
ez
esan ez pentsatzen nituen topiko batzu neuk esanak legez irakurri behar ditudan. Edo ez zidan ulertu edo putaseme bat da, pentsatu nuen ernegaturik.
|
|
|
Baina poeman bertan mojak ageri zaizkigu eta han hemenka topa daitezke garaiko hezkuntza katolikoaren aztarna kritikoak. Alabaina, auziari buruzko poema argi eta osoena honakoa da. ez dudala inoiz taferna komunetako ate ostean deus izkribatu ez dudala inoiz neskarik ukitu begiekin ezik ez dudala inoiz ukabiletati negar egin
|
ez
diodala inoiz gauari musurik eman ezpainetan ez dudala inoiz arraun egin ametsak gaindi ez diodala inoiz bihotzari hatzazalik zorrozten utzi ez naizela inoiz ezertaz gozatu ez dudala inoiz ispilurik harrika apurtu ez dudala inoiz itsasoa orratz batez lehertu nahi izan ez dudala inoiz poeten bertsorik buruz ikasi ez naizela inoiz errekan biluzik bainatu ez dudala inoiz mapamundirik erre ez dudala ...
|
|
|
Baina poeman bertan mojak ageri zaizkigu eta han hemenka topa daitezke garaiko hezkuntza katolikoaren aztarna kritikoak. Alabaina, auziari buruzko poema argi eta osoena honakoa da. ez dudala inoiz taferna komunetako ate ostean deus izkribatu ez dudala inoiz neskarik ukitu begiekin ezik ez dudala inoiz ukabiletati negar egin ez diodala inoiz gauari musurik eman ezpainetan ez dudala inoiz arraun egin ametsak gaindi
|
ez
diodala inoiz bihotzari hatzazalik zorrozten utzi ez naizela inoiz ezertaz gozatu ez dudala inoiz ispilurik harrika apurtu ez dudala inoiz itsasoa orratz batez lehertu nahi izan ez dudala inoiz poeten bertsorik buruz ikasi ez naizela inoiz errekan biluzik bainatu ez dudala inoiz mapamundirik erre ez dudala inoiz lapurtutako motoarekin kopeta hautsi aitortzen dut damu naiz
|
|
|
Horretarako irakurleak baditu beste literaturak. Euskal literaturak beste zerbait eskaini behar dio irakurleari, beste literaturek eskaintzen
|
ez
diotena. " B hizkuntzaren literaturak ezin du inolaz ere A hizkuntzaren literaturaren armez baliatu.
|
|
|
Inolako esijentziarik ez duen jendea, bertsolaria bere proiekzio huts bihurtzen duena, hark honek isilean dauzkanak ahokada batean esan ditzan. Honi
|
ez
dio axolarik haren pentsakerak eta esan dezakeenak, kosteak kosta bere identifikazio bat nahi du, sasipolitikatik atera gabe, bertsolaria gaizki esaka etengabe batetan edukiko luke, honetan ere sakondu gabe, eta herri batekiko konpromisoa baino, ikuspegi politiko batekiko konpromisoa txalotuz.
|
|
|
Ez dezazuela gero pentsa politikaren gurpilean eraginik duzuenik. Ezetz ba,
|
ez
diozuela inori lorik kentzen, eta inork zuek gaizki ikusteko adinako pisurik ere ez duzuela(...) Ez pentsa inori inolako trabarik edo mesederik egiten diozuenik. Agian, honetan jabetzen zareten egunean, kruzadarik egiteari utziko diozue eta informazio irekiago bat eman ahal izango duzue.
|
|
|
Gaur gaurkoz, eta notizia hoberik ez datorkigun bitartean, euskalduna izatea desgrazia bat, deskalabro bat ez ote? Hizkuntza osatu bat ez dugu, botere politikoari berriz urrutitik ere
|
ez
diogu usainik hartu, krisi ekonomikoak burlarik handiena geuri egingo digu, besteek bai bait zekiten ezer gutxi zirela, eta guk berriz uste genuen...
|
|
|
Ez dut uste Santamariaren militantziak inolako mugaketarik suposatzen dioenik juizio bat ematerakoan, eta orain ere erakutsi dit nola arrazonagarria den neurrian joera politiko batekin koinzidetzeak,
|
ez
dioen eragozten beren askatasuna, gure denboran birjintasuna gorde ohi zen arreta ia patolojikoaz zaintzen duen sabio panda batek ez bezala, gai politiko eta konplexu bati buruz erreflexio propio bat egitea.
|
|
2017
|
|
|
Giza ezagutzaren garapen historikoan aldi ezberdinei dagozkien uneak dira" basoa" eta" kultura", lehena antzinagokoa bigarrena baino. Baina biak ere, funtsean interpretazioak dira, kategoria kognitibo berari dagozkio, haien artean banaketa esentzialik egiterik ez dagoela, giza ezagutzak, muturrera garatuta ere,
|
ez
baitio
|
|
|
Gerra Zibilean herrian izandako basakerien berri jasotzea iloba Beñatek Metxagandik bezala haurrentzat traumatikoa izan daitekeelakoan ikastolako irakasle batek bilera berezi batera deituta, adibidez, Metxak ozen eta tinko nabarmenduko du afera horretan guztian ezer traumatikorik egotekotan, hain zuzen ere, zera dela, oroimena isilarazteko iradokizuna norengandik eta gerra garaian herrian gehiena fusilatzen ibilitako Pako Katortzeren seme irakaslearengandik entzun behar izana, zapaltzaileen ondorengoek, alegia, biktimen oroimena ere ezabatu nahi izana denen hobe beharraren aitzakia merkean.185 Tamaina horretako arazo soziopolitikoei ez ezik, Metxa adi adi egongo zaie herritar xumeen arteko harremanetan sorturiko zuzengabekeriei ere: oroimen transmisio zintzoa burutzeko ahaleginean, Metxak
|
ez
dio ilobari ezkutatuko, esaterako, birraitona zena bera ere azpijoko itsusietan aritu zela auzokoen aurka bi baserrien arteko mugarri liskar zentzugabeak zirela medio.186
|
|
|
gabezia. Erabaki eroak hartu izan ditu behin baino gehiagotan bizitzan zehar, sufrimendua besterik ekarri
|
ez
diotenak azkenean. Orain, ordea, badaki zergatik jokatu duen horrela.
|
|
|
Beraz, baldintza argia zan. Dirua nondik edo zelan lortu genduan
|
ez
esatea. Geroago enterau nintzan, Augusto Uncetak, Astra enpresako nagusiak, Madrilen kirol arloaz arduratzen zanari pistola eder bat erregalau eutsala, beren beregi berarentzat egina.
|
|
2018
|
|
|
Hizketaren atarian apur bat leun aritu nahi izan bazuen ere, nahiz eta esango ziona esan beharrak min handia ematen zion, eta ongi jakin arren berari Elbari zer min emango zion esango zionak, baina hala ere nahi eta nahi
|
ez
esan beharrean aurkitzen zela esanez, azkenik, braust! bota zion kontatu behar ziona.
|
|
|
Itxuroso eta dotoreak iritzi zitzaizkion, eta inpresio hark harriturik laga zuen, sekula herrian ez alboerrietan mutil lagunik ez zuela eduki pentsaarazi ziolako. Eta pentsatzen jarraitu zuen mutil gazteei begira soro barrenean, besterik deus egin gabean, nahiz eta noizik behin gazteek alboz begiratzen zioten,
|
ez
ziotela kasurik ere egiten arean, zertan ote zen han ereintzetan, zeudela harriturik galdean.
|
|
|
Harro baino harroago zegoen, han bere sorterrian, Zgharta inguruetan, gizonen artean ospeduna zelako, bere hura handitzarra zuelako; jaikia, arteza, gogorra; beraren hitzak erabiliz, sekulako lantza miragarri magnifikoa. Gizonezkoen haragizko burutapen lizunetan, larako nagusiaren bestekoak, itxura zenez ederki kontsolatzen zituelako" enbrak", enbidia sanoa baizik
|
ez
zioten.
|
|
|
Isleñoz aparte, beste hainbat ontzi badituela handik hortik alokaturik. Ez dut jakin azkenik ere, zein den bere egitako izena, baten ere
|
ez
diodalako nire mutilari gizon hari izenetik deitzen entzun; Patroia esaten izan dio. Itxura denez, Patroia, diruz josita dagoena izan behar du; egia esanda, hura izan baita ostiralean dena ordaindu duena.
|
|
2019
|
|
|
Adibide bat jartzearren, protagonista Parisera doanean, Florari Bilbora barnetegi batera salmenta ikastaro bat egitera doala esaten dio. Honek
|
ez
dio ezertxo ere galdetzen" harrigarria iruditu zitzaidan, baina pentsatu nuen ez zitzaiola engaina nezakeenik burutik pasatu ere egingo, eta, gainera, ez zitzaiola askorik axola nora joan nintekeen" (107). Pertsona bati bere bikotekidea nora doan ere axola ez izatea bikote harremanaren egoera kaxkarraren isla da.
|
|
|
Adibidez, Paul Austerren Trilogía de Nueva York eleberrietako istorioek Estatu Batuetako edozein hiriburu edo metropolitako istorioak izan lukete, baina halere, argumentuari oso atxikia dirau fikziozko marko newyorktarrak, berez, pertsonaiaren nortasun psikologikoari paisaia" ezagun" hartan bere bizia garatzeko parada eskaintzen dio (Ruquet 2013). Ramon Saizarbitoriaren eleberrietako pertsonaiek, lekuek edota gertaeren joera auto erreferentzial horri eusten badiote ere,
|
ez
diote irakurleari unibertso literario kontinuo edo erabat koherenterik eskainiko; aitzitik, izen bera daramaten pertsonaiek nortasun edota funtzio aktantzial ezberdinak joka ditzakete unibertso narratibo horretako narrazio batean eta bestean, behin eta berriro ezbaian jarriz irakurlearen ziurtasunak, eta fikziozko mundu posiblearen joko horren bidez kordokaraziz literatura irakurlearen berme epis... Hitz batean, ez dio bere irakurle fidelari fikzioaren errealitate ilusioan erabat murgiltzen uzten, eleberri batetik bestera migratzen duten pertsonaia, leku edota gertaerekin topo eginik ere, familiartasun irudipen atsegin hori modu anbiguoan baliatzen du, paradoxak sortuz.
|
|
|
Eta horra nola idazten duen komikoki, samur, zoragarri maiz, huskeria eta zer horiez guztiez. Esajerazioa ere hor dago, eta nabari da denborak urratutako iragan hori, ezagutzearen ohitura, nekea, hitzak esateko edo
|
ez
esateko ezina, gerra saihets lezakeen keinua egiteko edo ez egitekoa, bestea amorratzeko moduan jardun behar petral hori. Gorrotoaren, indiferentziaren, suminaren, errukiaren, samurtasunaren erritu odoltsuak, edota horren guztiaren planta egiteko erritua.
|
|
|
Zakurkumeei titia kentzen dietenean, iratzargailua edo hotsa egiten duen zerbait jartzen zaie ondoan, norbaitekin daudela uste izan dezaten. Inoiz ere
|
ez
diogu uzten trapuzko hartz txikiari besarkatzen gatzaizkion haurrak izateari, eta bakardadeari beldur diogulako bizi gara egunkariaren gainetik begiratzen digun jendearekin, hutsa zarela eta zergatik hiltzen ez ote zaren pentsatzen dutela ongi dakizun arren, eta bada, bakardadea baino, tratu txarra eta umilazioa nahiago duen jenderik" (276).
|
|
|
Bertako zaharrek kontatzen dituzten Gerra Zibileko istorioek eroso sentiarazten dute protagonista, aita Gerra Zibilean zauritu baitzuten gudari zebilela eta bera harekin identifikatuz" errotua" sentitzen baita; nolabait esatearren, leku horrek eta atso agure multzo horrek bere identitatearekin bat eginda sentiarazten dute. Esango litzateke orainaldiak eta hiriko zentroak ematen
|
ez
dioten itzala eta babesa sentitzen duela Hanbren, uraren korrontean gora eginez iraganeko gertaerek eta gudarien ohoreak abaroan sentiarazten dute.
|
|
|
Bere estiloaren ezaugarrien artean Ivo Kranzfelderren (1998) arabera, margolariak ikuslearen begirada gai nagusi bihurtzeko joera azpimarratu behar da. Izan ere, koadroetako margolanetako protagonistek
|
ez
diote begirada ikusleari itzultzen eta ikuslea margolanetik kanpo geratzen da (37). Azpimarragarria da, ezkortasun postmodernoa eta ekonomia arazoek eragindako Depresio Larria islatzen lehenengoa izan zela.
|
|
|
" Etxeko tenperaturarik atseginena aurkitzen nuen han, baina ez nintzen horregatik bakarrik eseri, noski. Hango erditzalean, berak bezperan erantzitako jantzien artean, izara arteko goxotasunean nengoela iruditzen zitzaidan, eta esan beharra dut, egia
|
ez
esatekotan ez baitu gauzak kontatzen hastea merezi, usaindu egiten nituela jantzi intimoenak ere, eta ez niela jada haren usainik hartzen" (149).
|
|
|
Hoztasun emozional bera erakusten du pertsonaiak emaztearen pertsonalitatea ahuldu eta kordokarazteko manipulazio estrategietan aski modu kalkulatuan diharduela. Haren pairamena sumatu arren,
|
ez
dio xantaia eta manipulazioari utziko, horrek ziurtatzen duelako bere nagusitasuna: lehentasuna izango duela haren interesen gainetik eta erabakietan ere Senarraren beharrak hartuko dituela lehentasuntzat.
|
|
|
Teorian jakitun handia da jaki goxoenez eta errezeten gorabeherez, baina egunerokoan emazteak egiten
|
ez
badio, berak ez du entsalada bat ere prestatzen, aurretik osagai denak emazteak ez badizkio garbituta eta lehortuta prestatzen hark amaitu ditzan:
|
|
|
Uste dugu, gure gizartean ere, maiz ezikusiarena egiten dugula, besterik gabe, hain ohikoa denez. Gauza bera gertatzen zaigu beste hainbat katastrofe, gerra eta atentatu terrorista lazgarrienekin, ikus entzuleok" ohitu" egiten gara eta
|
ez
diogu arretarik eskaintzen, bigarren plano batean geratzen da, ekidin ezintzat emateraino. Honengatik guztiagatik, liburu honen azterketa berezi bat eginez, generoaren ikuspuntutik har dezakeen irakurketa ernagarria azpimarratu dugu eta gai honen inguruan euskal literaturan nola hitz egin den agerian jarri, egin daitezkeen gisa honetako beste hainbat lanen bidean urraspide bat emateko.
|
|
2021
|
|
|
hala nola, Ilustrazioa eta garaiko hiruko garrantzitsua osatzen duten Larramendi, Munibe eta Joanes Etxeberri; Mogel edota Lauaxeta. Modu berean, zenbait mugimendu literariokultural ezaugarritzeko indukzioz artelanetatik partitzen dela dio, literatur testuetan agertzen direnen bidez batzuetan, eta beste hainbatetan, aldiz, kanpo erreferentzien bidez. Hala eta guztiz ere, proposamenak
|
ez
dio BIR1 ek mahai gainean jarritako kezkari erabat erantzuten, baina bidea zabaltzen laguntzen du.
|
|
|
Eta, horrek eragina du ikasleek hartzen duten arduran eta jarreran, bai bere burua ebaluatzerakoan, bai kideak baloratzerakoan. Ikasleek euren ebaluazio prozesuan egiten duten ekarpenak eragin erreal eta esanguratsu bat izan ezean, batzuetan, horiek
|
ez
diote seriotasunik eta baliagarritasunik ikusten, eta modu batean zein bestean baldintzatutako balorazioak egiten dituzte, besteak beste, segurtasun falta, lotsa edota axolagabekeriaren ondorioz. Ikasleak parte hartzeko prest agertzen dira, baina deseraikitzen zaila izan daitekeen egiteko modu batzuk sortzen joan dira.
|
|
|
" Praktikatzen baduzu zerbait,
|
ez
diozu erabateko gustua hartuko erabat gaitu arte, eta bitartean sufritu egingo duzu. Literaturan eta irakurketan gauza bera:
|
|
|
Ondorioz, ikaskuntza sakonagora egingo luke ikasleak, hots, 45 Izendapenaren inguruan biliteracy, multiliteracy edo pluriliteracy terminoen egokitasunaz eta zehaztasunaz eztabaida sortu izan da, bilingualism, multilingualism eta plurilingualism terminoen inguruan egon denari jarraiki. Guk
|
ez
diogu horri helduko lan honetan, baina gaian sakontzeko García, Bartlett eta Kleifgen (2008) edo Meyer eta besteak (2015) lanetara jo daiteke. Azken honetan nahiz Meyer-en eta Coyleren (2017) lanean, orobat, Content and Language Integrated Learning (CLIL) markoa osatzeko beharraz ere ari dira. batetik, jakintza arloari dagozkion prozedura, gaitasun eta estrategien automatizaziora, eta, bestetik, edukiaren ezagutza kontzeptualaren jabekuntzara iritsiko litzatekeelako.
|
|
|
Garapen txikia ikusten diote, beraz, literaturaren irakaskuntzari, eta iraganeko didaktikaren inertzien pisua kendu ezinik dabilela antzematen du lehenbizikoak: " Gure ikastetxeetan,
|
ez
diot borondaterik ez dagoela, baina badago literatura lantzeko era ez oso motibagarria, urteetan pilatu egin dena, eta formula egokirik ez dugu aurkitu" (IEE1). Eta, norabide berean hitz egiten du BIR1 ek, baina beharbada ikuspuntu baikorrago batetik:
|
|
|
Maite ditugun edo guretzat erreferentziazkoak diren idazle horiek nolabait kopiatzen. Guk gaur
|
ez
diogu inori ezer kopiatuko, baina testuekin jolasean ibiliko gara taldean. Besteen testuak manipulatuko ditugu.
|
|
|
Baina, ikasleak saioen nahiz haien ikas prozesuen protagonista egiteko ahalegin horretan, ikasleen arloarekiko ikuspegia izaten da oztopo inportanteetako bat. Arestian esandakoaren haritik, ikasleek askotan
|
ez
diote literaturari eta arloan lantzen denari baliagarritasunik ikusten eta hor irakaslearen planteamendua eta erantzuna literaturarekiko ikuspegi positiboagoa aldamiatzean datzala uste du:
|
|
|
Maiteminduta dagoenarentzat, barruan kokatu zaion gose berri hori ase ezin duenarentzat idatzi nahi nuke, minik eragingo
|
ez
dioten izarrarteak eskaintzeko, sar nazala jakako poltsikoan
|
|
|
Azkenik eta horretan datza, agian, kritikaren alderdirik sakonena aipatutako egoeraren ondorioz, bertako idazleek egiten duten literaturarako hizkuntza hautua gogor salatzen du MIR1 ek: izan ere, Euskal Herriko zenbait autorek gaztelaniaz idazteko aukera egiten dutela, besteak beste, euskarari
|
ez
baitiote horretarako berezko baliorik eta, beraz, balio literariorik eskaintzen. Modu berean, Euskal Herriari dagozkion gaien inguruan kasu honetan, izaera sozial, politiko edota historikokoak zenbait lan jakin argitaratzea eta sustatzea hautu politikoa ere badela aditzera ematen zaigu.
|
|
|
Hortaz, egoera horrek
|
ez
dio literaturari soilik eragiten, eta IE7 k berak azaltzen duen moduan, kultur adierazpen desberdinetan egiten diren ekoizpen eta kontsumo ohiturei ez ezik, euskaraz ekoizten den edozeri eragiten dio; esate baterako, ikerkuntzari. Bere esanetan, doktorego tesi eta inpaktuzko artikulu gutxi ekoizten dira euskaraz, geroz eta gutxiago gainera.
|
|
|
" Batzuetan ez da modako gai bat ikasleen artean; hau da, batzuetan
|
ez
diote erabilgarritasunik ikusten, eta galdera zera da: " Eta hau zertarako?".
|
|
|
Hau da, nerabea euskaraz eroso eta gustuz irakurtzeko gaitasun linguistikoliterariorik ez badu, kostata eskainiko dio bere aisialditik tarterik horretarako, eta, halaber, nekez txertatuko du literatur praktika bere zaletasunen esketan (NE1, LIR2, EIAE3). Hala ere, NE1 en ustetan, irakurzaletasunera iristea aurretik gaitasun horien lorpena izan gabe oso zaila den heinean, gaitza da ere xede berera heltzea literatur praktikak nerabeari plazerez eta gustuz bizitzeko literatur esperientzia eskaintzen
|
ez
badio.
|
|
|
Bi norabidetako tresna, hortaz. Mercerren (op.) arabera, pertsonek elkarrekin lan egiten dutenean,
|
ez
diote elkarri eragiten soilik, elkarrekin pentsatzen dute interthink erabiltzen du autoreak, eta, horretarako, interakzionismo diskurtsiboa behar dela dio. Elkarrekin, baina kideak sortutako ezagutzaren gainean, edo hori kontuan hartuz, aldamiatzen dela ezagutza azaltzen dute Kennedy-k eta Kennedy-k (in Lower, 2021) eta, horretarako, irakasleak eta ikasleek norbanakoaren zein taldeko esanahiaren sorkuntza erraztu behar dute (Palincsar, 1998 in Lower, 2021).
|
|
|
Bestela, uretan sartzen zuten behin eta berriz, edo oilarrarekin batera uzten zuten esparru txiki batean. Oiloa bakarrik badago, lokaldiak adorea kentzen dio, gosea galtzen du eta okerrera egiten du beraren egoerak, baina oilarra hurbil duela, hark
|
ez
dio bakerik ematen, jatera behartzen du... eta bizpahiru egunean uzten dio loka egoteari.
|
|
|
Nire ikerketetan lehentasunik eman izan
|
ez
diodan arren, izugarri gustatzen zait gizakiaren heriotzaren inguruko gaiak hartzen duen eremu zabala. Kasu zehatz honetan, hildakoen kultua adierazteko moduei dagokiena:
|
|
2023
|
|
|
Era horretan, molde berriak sortzen dira, erritu pertsonalaren eta ezagutza orokorraren arteko erdibidean. Bai eta, zergatik
|
ez
esan, apainduratik hurbil ere. Gaur egun hala gertatzen da, adibidez, gorostiaren eta mihuraren kasuan, Gabonetan.
|