|
2000
|
|
|
Alegia, egoera informalari herrikoan lasai egin, eta irakaskuntzan, lehen urteetan behintzat, bizkaieraz. Hortik aurrera askoz errazagoa ei da
|
euskara
baturako zubi lana, idatziz eta ahoz. Baina oraindik luze joko duen eta jorratzeko asko daukan gaia da.
|
|
2001
|
|
|
Behinola Mikel Zaratek asmatu zuen dakigunetik ez dakigunera hura goiburu daukagunok, mendebaldeko euskalkitik
|
euskara
baturako bidegintzan, nekez uler dezakegu askoren gogoa, mendebaldeko euskara besterik gabe arautzeko, orain artekoa kareletik botata.
|
|
2003
|
|
|
Izan ere, euskal mitologiako kontakizunak eta munduan zehar agertzen diren beste kontakizun batzuk oso antzekoak dira. Baina horrez gain badut beste asmo txiki bat, eta da euskalkien ekarria erakartzea
|
euskara
batura. Eta hirugarren maila bat ere zaindu nahi nuke sailean:
|
|
|
Aditzetan, iraganeko adizkiak eta mendekoak an/ ala atzizkiaz eraikitzen ditu, gorago esan bezala, eta ez gaurko batuan nagusitu den ekialdeko en/ ela atzizkiaz. Aditz jokoan badarabiltza, era berean, gero
|
euskara
batura igaro ez diren adizkiak. Hala:
|
|
2005
|
|
|
Bi zatitan argitaratu zuen, 1976an eta 1985ean, Zarauzko Itxaropena argitaletxean. Edizio haiek aspaldi agortu ziren, ordea, eta gainera gipuzkeraz zeuden, Patxi Ezkiagak liburu honetarako hautatu dituen pasarteak ez bezala, testua
|
euskara
batura moldatzea izan baita, bereziki, azken honen lana.
|
|
|
Labayru Ikastegia, aurretiaz zetorren Derioko Euskal Ikastaroan oinarri hartuta, 1977an sortu zen Eliza Katolikoaren irizpideei jarraituz lekuan lekuko euskal kulturari hauspoa emateko asmoz. Lekuan lekuko kultura adierazgarriak, hizkuntza barne, sustatu nahi horrek euskalkia landu behar izana ekarri du, hizkuntzari dagokionez helburua
|
euskara
baturako zubilana egitea izan arren. Labayruk bere gain hartu du bizkaieraz alfabetatzeko eginbeharra.
|
|
|
gazteaketaetxezokotik ateratzen hastendirenhaurrak euskarabatuan mintzatzendirela.Koxka, denaden, orainartekotradiziozko hizkeradialektal horretatiksaihestendirenhiztunak zeinmailatakoitsasoetara murgiltzenari diren jakiteandatza. Bestelaesan, ezdaegiaeuskalkitik edota gureherriko hizkeratik
|
euskara
batura zuzenean eta zeharbiderikgabeiragaten garela. Batekbaino gehiagok hori dioten arren, hemen ezdahori gertatzen ari, ez duguustegertatukodeniketabestelekuanitzetan ereezdahorrelakorikgertatu.Ezdihardugu hemenLizarran, Gasteizen, lruñeanedoBianansortzen ari diratekeen batuarenantzeko hizkerez.BaionakoberriDavantekematendigu:
|
|
2006
|
|
|
Gure ustez etorkizunean dezente hedatuko den hizkera. Asko dira erdaratik zuzenean
|
euskara
batura iritsi diren hiztunak, edo gaur egun soilik batu horren jabe diren euskaldunak. Euskara batuaren ahozko erabilera inoiz sozialki masibo samarra bihurtzen baldin bada, ezinbestean gertatuko da ahozko jardunean arauak erlaxatzea eta malgutzea.
|
|
2008
|
|
|
Noiz hartu mailegua, noiz sortu hitz berria. Zein mailegu dira onartzekoak eta zein baztertzekoak,
|
euskara
baturako. Hauek dira Hiztegi Batuan gidari izan ditugun irizpideak, bigarren itzulian ere begien aurrean ditugunak.
|
|
|
Era berean, eremu erdaldunetako eta etorki ezberdinetako ikasleak dauzkaten hiri nagusietako eskoletako irakaskuntza, maila jasoko hitzaldiak, irrati telebistetako emanaldiak, film itzuliak, irakaskuntza (bereziki maila gorenetan eta ingurua erdal duna den tokietan: Enkarterriak, Errioxa, Erribera, hiri nagusiak...), kamera eta mikrofono aurreko adierazpenak, informazio argibide orokorrak (geltoki aireportue tan, erostetxe handietan etab.) euskara ahalik eta batuenean egitea komeni da, horre la hizkuntz eredua finkatzera laguntzeaz gainera, irakurtzeko ohiturarik ez duten herritarrek, batez ere adin batetik gorakoek, begiak ezean, belarriak bederen
|
euskara
batura molda ditzaten.
|
|
|
Era berean, Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako hitz zerrenda argitaratu du, hizte giak berriztatzeko eta eguneratzeko material ederra eskainiz.
|
|
|
Lehenik eta behin, euskal tradizio idatziaren bilduma egin da eta, hori landuz, Orotariko> > Hiztegia> argitaratu ahal izan da (argitalpena erabat amaiturik ez dagoen arren). Bilduma horri esker, ondare lexikal historikoaren datuak eskuratu ditu Euskaltzaindiak eta
|
euskara
baturako erabakiak hartzeko irizpide fidagarriak eta sendoak ezarri ahal izan ditu. Bestetik, euskara batuaren sorreratik beretik euskara batua bultzatu nahi izan duten hiztegiak argitaratu dira.
|
|
|
Eskolako hizkuntza bertako hizkerara egokituz zona euskaldunetan, eta pixkanaka
|
euskara
batura hurbiltzeko mekanismoak ezarriz.
|
|
|
Bi ideia azpimarratzen dira hor, gizarte inguru euskalkidunei dagokienez: hurbilekotik hasi (euskalkitik) eta urrutikora(
|
euskara
batura) iritsi behar dela, eta bidea ezarian egin behar dela, jauzi handirik egin gabe.
|
|
|
–Euskalkietan idazten denean H letra ez da erabili behar: hori
|
euskara
baturako da?. Edo:
|
|
|
Adierazpen honen xedea da
|
euskara
baturako eta euskalkietarako esparru eta joko arau zehatzagoak ezartzea edo berrezartzea; horien bitartez euskaldun guztiok eroso eta eraz ari gaitezen egunero euskara erabiltzen dugunean. Horretarako, oinarrizko lau abiaburu hauek proposatzen dira:
|
|
2009
|
|
|
Eta horrelakoak oso gutxi ditugu. Bestalde, orain arteko garapenak
|
euskara
baturako baino ez dira egin, oro har, eta ahozko euskararen errealitatea ez da gure ondoko hizkuntzena bezalakoa (Europako hizkuntza nagusiena, esaterako). Batuaren eta euskalkien arteko distantzia oso handia izan daiteke, eta ezagutza sistemak ez badira euskalkietara egokitzen, litekeena da gizartearen atal mugatu batek baino ez erabiltzea halako sistemak.
|
|
|
Geroztik, 2006 urtetik, euskalkiek euskara batuari egin diezaioketen ekarria aztertzen ari da lantaldea,. Euskalkietatik
|
euskara
batura: nola osatu Hiztegi Batua?
|
|
|
Euskalkien lantaldea gaur egun. Euskalkietatik
|
euskara
batura: nola osatu Hiztegi Batua?
|
|
|
izeneko Adierazpena eman zuen 2004an. Adierazpen horren xedea da
|
euskara
baturako eta euskalkirako esparru eta joko arau zehatzagoak ezartzea edo berrezartzea; horien bitartez euskaldun guztiak eroso eta erraz ari daitezen egunero euskara erabiltzen dutenean.
|
|
|
–Euskalkietatik
|
euskara
batura: nola osatu Hiztegi Batua?
|
|
|
Matxinada horrek bizitzaren arlo guztiak eten zituen; beraz, ezin dugu esan zer gertatuko zatekeen proposamen harekin, arrakasta izango zukeen edo ez. Izan ere,
|
euskara
baturako ez ziren hitz berri haiek hartu: ahozko zenbakikuntza hartu zen abiapuntutzat.
|
|
|
Zenbaki ordinalei dagokienez, ortografia alde batera utzita, sistema bera erabili zuten egile guztiek: bat zenbakiaren ordinalak lenen, lenengo, lengo... eta hortik aurrera ga, en atzizkia zenbakiari atxikia; eta
|
euskara
baturako ere sistema horixe hartu da.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Arantzazuko Biltzarra egin berria, euskara batuari buruzko eztabaida bizi bizi zegoela, bide propioa abiatu zuten Derion, gaur egun ere indarrean duten goiburuarekin: dakigunetik ez dakigunera; hau da,
|
euskara
baturako bidea bizkaieratik barrena eginez. Ikastaroa antolatzen hastearekin batera ohartu zen euskarazko biblioteka baten beharra zutela han, eta halaxe ekin Euskal Biblioteka antolatzeari, Andres Mañarikua historiagileak Derioko Seminarioko biblioteka nagusian zituen euskal liburuekin abiatuta.
|
|
2010
|
|
|
Baina bere berea izango zuen idazkera finkatu zuen. Dena dela, aldian aldiko joera nagusietara moldatzen jakin zuen, 60ko hamarkadan sortu zen
|
euskara
batura izan ezik. Bizkaieran eta idazkera forma zaharrean, h gabekoan, irmo iraun zuen.
|
|
|
Hain zuzen ere, Oskorriren lehen diskoa Gabriel Arestiren oroimenez titulatu zen eta bertan agertzen ziren abesti guztiak idazle bilbotarraren poemekin zeuden eginda. CBSn agertu zen Oskorriren bigarren albuma Bernat Etxepareri zegoen eskainia, eta bertan agertzen ziren poemak urte batzuk lehenago Gabriel Arestik berak pasatu zituen
|
euskara
batura.
|
|
2011
|
|
|
Programan «etxera joan behar dut» esan behar dela esaten zen, nahiz eta adibidez Bizkaian arruntena «etxera joan behar naiz» izan. Are gehiago, Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako «behar dut» hobesten badu ere, erabilera biak onartzen ditu 113 gomendioan. Argi utz dezagun euskara batua ez dela euskara zuzen bakarra, askok pentsatzen duten bezala.
|
|
|
Halandaze, azkenean, obra osoaren bilketa hurrengo baterako edo lagata, momentuz Arnaut Abadiaren zoo ilogikoa berrargitaratzeari ekin diot: Arnaut Abadiaren berrogeita bost zutabe laborarien munduko animaliei buruzkoak, tartean plazaratuak, eta
|
euskara
batura ekarri ditudanak. Jatorrizkoak, berrogeita bost zutabeak batera orduan argitara eman ziren bezalaxe, http://hemeroketa.com/abadia.htm helbidean aurkituko dituzu, Susako lagunei esker.
|
|
2012
|
|
|
" Batasunaren bidea" titulua eman zion Txillardegik 1958ko Euskaltzaleen Biltzarrean eman zuen hitzaldiari —Euskararen Egunean datatua, abenduak 3— Eragile eta egile nagusi bihurtu zen geroztik euskara batuaren aldeko ahaleginean. Ez da harritzekoa, handik sei urtera,
|
euskara
baturako hainbat erabaki hartzeko euskal idazle eta irakasleen artean Baionan egindako bilerako mahaiburu izatea bera; bertan ziren Jakin Taldekoak ere, eta, berehala, hango agiria aldizkarian argitaratzearekin batera, erabaki hau hartu eta zabaldu zuten: arau haiek denak bete eta betearaziko zituela Jakinek; aurrena izan zen horretan, eta aitzindari bihurtu zen, euskal prentsa eta editorialen alorrean euskara batua bultzatzen.
|
|
2013
|
|
|
J.A.: Euskaltzaindiko Mikel Gorritxategik egin du
|
euskara
batura pasatzeko lana. Artxiboetan ikusi du guk batutako izenak zelan dauden, eta batuko formak zehaztu ditu.
|
|
|
Horrek, jakina, aparteko aberastasuna gehitu zion. Azken argitalpen horrek, Euskaltzaindiak onartutako arauen arabera aurkeztu genuenez, oraindik eguneratuta jarraitzen du,
|
euskara
baturako onartutako sarrerak egokiro identifikatzeko kurtsibaz eskaini genituen eta.
|
|
|
Dagoeneko paperean argitaratutakoak baino 8.000 sarreratik gora ditu. Alde bietan (euskara gaztelania/ gaztelania euskara) Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako onartutako hitzak letra etzanez edo kurtsibaz aurkezten dira, kontsulta egitera hurbiltzen denak argibide hori izan dezan.
|
|
|
Une honetan merkatuan ditugun hiztegiak Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako onartutako zerrendaren arabera zuzentzen ari gara. Dagoeneko zuzenduta ditugu, gehienak, edota zuzenketa bidean jarriak.
|
|
|
2) Norberaren euskalkitik beste euskalkietara edo
|
euskara
batura jauzi egiteko bidea ematen duelako.
|
|
|
" Bostak Bat" Taldeko kideok hiztegi guztietan ahalegindu izan gara Euskaltzaindiak argitaratzen zituen zerrendetako bideetatik ibiltzen. Hori dela eta, ipini izan ditugu letra etzanez Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako onartutako terminoak.
|
|
|
Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako emandako arau guztiak zehatz beteta burutu izan dira.
|
|
2014
|
|
|
Jakina, Bilboko euska ra bazenik ere ez hekien, aranisten euskara eta manexen eskuara> ez hituen gogoko, eta gutun harremanetan jarri hintzen iparral deko neska batekin, Baigorrikoa zela uste diat. Hasieran, oso euskara txukuna huen eta antzerkietan agertzen duk, batik bat Mugaldeko> herrian> eginikako> tobera> delakoan, halaber
|
euskara
batura zeraman bidetik Maldan> behera> idatzi huen gizarte eta literatura baten aldaketa handia iragartzen zuena.
|
|
|
itxuraz behinik behin11, izaki bakoitzaren azken ontogenesian laburbiltzen den bezala, umekia haurdunaldian zehar antzinako asaba zaharren oinarrizko formetatik iraganez, Gabriel Arestik ere lehen pausoak ezinbestean euskalkietan eman zituen, gi puzkeraz, bizkaieraz, ondoren lapurtera moderno zein klasikoez, eta horrela pixkanaka Pirinio aldeko nafar
|
euskara
batura heldu arte12.
|
|
|
Bertzaldetik, hiztunen «jokaera» oso garrantzitsua da aldaketa gertatzeko, eta horrela ikusten dugu Azpeitiko gizon horren jokaeran, non euskara batuaren«ospea» zuzentasunean oinarritzen den. Hiztunak berak kontatzen baitu nahitaaldatzen duela
|
euskara
batura. Kontuan hartu behar da hiztuna «bidialektala» izandaitekeela.
|
|
|
eta testuinguru historikoari. Bideoari hobeto jarraitzeko, Ekigunean dituzu
|
euskara
batura
|
|
|
Gero, entzun ezazue Mikel Laboaren ahotsean Bereterretxen khantoria. Kantuari hobeto jarraitzeko,
|
euskara
batura egokitutako testuak dituzue Ekigunean lagungarri.
|
|
|
Aldi berean, garai hartan nagusi zen euskara eredu estua baztertuz, kultur hizkera moderno irekia erabili eta lantzeko hautua egin zuen aldizkariak (‘Euskaltzaindiari’, 1959), eta, euskalkiak gaindituz, euskara batuaren bidea aukeratu zuen zuzendaritzak. Jakin izan zen aldizkarietan aurrena, 1964an, euskal idazleek
|
euskara
baturako Baionan harturiko erabakiak berehala bere egiten eta bertako idazleei betearazten.
|
|
2015
|
|
|
Hasteko, aukeratu egin behar izan dut: gaurko
|
euskara
batura ekarri, dagoenetan utzi edo erdibideko zerbait egin. Azkenean, zegoenetan uztea erabaki genuen, eta erratak zuzentzera mugatu naiz ia bakarrik.
|
|
|
Gauzak horrela esatea da zuzena ez dena: artzai euskara jatorra da, nahiz eta artzain izan
|
euskara
baturako aukeratu dena. Bereiz ditzagun, beraz, zer den euskara eta zer hizkera batua.
|
|
|
Horixe da, hain zuzen, saio honen muina eta mamia:
|
euskara
batura iristeko ibili den bide luzea azaltzea, euskara batuaren egitura eta haren inguruko gorabeherak aurkeztea, eta hemendik aurrera ibili beharreko bideaz gogoeta egitea.
|
|
|
633). Dagoeneko esan denez, arlo honetan ez da sekula zalantza eta eztabaida larririk izan, baina
|
euskara
baturako aukeratu zen bidea nahi dut nabarmendu. Nabarmendu eta goraipatu, guztiz egokia iruditzen zaidalako.
|
|
|
–(...) ikus daiteke nolakoa izan den eboluzioa, hots, euskararekiko ardura garbizaletik euskara moderno bat sortzeko ahaleginetara, eta honekin batean
|
euskara
batura.
|
|
|
Euskaltzaindiaren zerrendan datozen sarrera eta azpisarrerak, herritarrek
|
euskara
baturako onartuak erraz bereiz ditzaten, kurtsibaz eskaintzen dira bai euskaragaztelania aldean sarrera gisa datozenean bai gaztelania euskara aldean datozenean.
|
|
|
Hainbeste urtetan zehar? 1931ean hasi eta, etenak eten, gaur arte)? hainbeste idazlek erabilitako euskara eskuratu nahi izan du,
|
euskara
baturako datu base erraldoian sartzeko. Guztira 289 zenbakitan argitaratutako multzo handia dugu.
|
|
|
Urteak urteak etorri, Berrizko idazleak batua hautatu du bere laugarren nobela paperean plasmatzeko. Hau da, momentu honetan bizkaierak dituen lumetarik distiranteenetariko batek
|
euskara
batura jo du. Ez dut uste desertzio bat izan denik, baizik eta Xabier Amuriza euskalkiaz goragoko erregistro baten beharrean aurkitu dela mugitu ahal izateko nahi duen altueran.
|
|
|
Elena Zabaleta Baztan Ikastolako lehendakariak lehen agurra egin ondoan, Paskual Rekalde euskaltzain urgazle nafartarrak du mamitsuki hitzegin Manano Izetaz, Euskaltzaindiak eta Baztango Udalak gaur berrargitaratzen duten" Dirua galgarri" eleberri polizialaren harirat, hau izanki Mariano Izetak 1962an plazaratu zuen lehen liburua (Auspoa argitaletxean), duela 53 urte beraz. Paskual Rekalde izan da liburu horren paratzailea, gaur egungo
|
euskara
batura egokiturik. Alabainan, Baztango euskaran zuen Marianok obra hori idatzi, nafar lapurtera ere sartuz, han hemenka frantsesezko hitz batzuk ere ageri (eleberriko historia Parisen kokatzen da).
|
|
|
1962an zen lehen aldian argitaratua izan, Auspoa etxean, Aingeru Irigarai euskaltzainak eginik aitzin-solasa. Oraikoan, Baztango Udala, Andres Urrutia euskaltzainburua eta Jon Abril beratarra ditugu aitzin-solasen egileak, liburuaren gaurkotzailea aldiz Paskual Rekalde euskaltzain urgazle nafartarra, Marianoren Baztango jatorrizko euskaratik
|
euskara
batura egokiturik.
|
|
2016
|
|
|
Egunen batean denok ezagutu behar dugu, baina ezin dugu umeak lau urte dituenetik hasi hori irakasten. Herri euskaldunetan hoberena izango litzateke bertako euskalkitik abiatzea, eta, askotan, eskolak moztu egiten du aukera hori.Gazteen artean
|
euskara
baturako joera bat ari da nagusitzen. Askotan, euskara batuaren izenean, oso euskara arraroa egiten da. Nik duda egiten dut euskara ote den ere.
|
|
|
Antonio Zavalak argitaratu zuen Auspoa bilduman aurreko bietan, 1964 eta 1994an, bigarrenean egokipen ortografiko txiki batzuk eginda. Auspoa taldekook prestatu dugu hirugarren argitalpen hau,
|
euskara
batura egokituz, betiere ahalik eta gehien errespetatuz jatorrizko testua. Eleberri honekin estreinatu dugu Hauspoa bilduma berria, Zavalak Auspoan utzitako ondarea (guztira, 276 obra) eguneratzeko asmotan.
|
|
|
Odiseako pertsona izen klasikoen, pertsonaia mitologikoen, leku izenen eta gainerako izakien zerrenda osoa.? Berean, lehenengo zutabean,
|
euskara
baturako proposatzen den forma azalduko da; bigarrenean, aita Santi Onaindiak 1985 urteko itzulpenean erabilitako ordaina edo ordainak ageriko dira; hirugarren zutabean, euskara baturako forma proposatzeko oinarri legez hartutako Euskaltzaindiaren arauaren zenbakia, halakoa dagoenean, eta, laugarren zutabean greziera klasikoko grafia.
|
|
|
Odiseako pertsona izen klasikoen, pertsonaia mitologikoen, leku izenen eta gainerako izakien zerrenda osoa.? Berean, lehenengo zutabean, euskara baturako proposatzen den forma azalduko da; bigarrenean, aita Santi Onaindiak 1985 urteko itzulpenean erabilitako ordaina edo ordainak ageriko dira; hirugarren zutabean,
|
euskara
baturako forma proposatzeko oinarri legez hartutako Euskaltzaindiaren arauaren zenbakia, halakoa dagoenean, eta, laugarren zutabean greziera klasikoko grafia.
|
|
|
Egunen batean denok ezagutu behar dugu, baina ezin dugu umeak lau urte dituenetik hasi hori irakasten. Herri euskaldunetan hoberena izango litzateke bertako euskalkitik abiatzea, eta, askotan, eskolak moztu egiten du aukera hori.Gazteen artean
|
euskara
baturako joera bat ari da nagusitzen. Askotan, euskara batuaren izenean, oso euskara arraroa egiten da. Nik duda egiten dut euskara ote den ere.
|
|
2017
|
|
|
Bizkaiko eremu zabalean erabili da. Azkenaldian,
|
euskara
baturako hartu denetik, Euskal Herri osoan egin da ezagun. Deba ibarrean Gipuzkoako agor baliatu da.
|
|
|
1994 urtean argitaratu zen Elizen arteko Bibliak (EAB) iraultza moduko gertakizun garrantzi handikoa ekarri zuen euskaldunon artera. Izan ere, jatorrizko hizkuntzetatik
|
euskara
batura egin den Biblia osoaren lehenengo itzulpen modernoa da. Bibli Elkarte Batuak elkartearen eta Euskal Herriko Elizbarrutietako biblista eta euskal itzultzaile talde baten artean, elkarlanean egin eta prestatu da.
|
|
2018
|
|
|
Sohutan (Pettarra) eta Alozen (Basaburua). Zubereraz irakasten dute, alta, ikasbidea
|
euskara
baturarantz ireki dute azken hogei urteetan. Euskalkiaren kontzientzia transmititzen diete haur eta gazteei, baina gaineratiko euskalkietara bide egiteko euskara batua baitezpadakoa dela ohartarazten diete ikasleei.
|
|
|
" Euskalkia ez duten gazte askok gaztelaniara jotzen dute, ez dutelako nahi ‘eskolako hizkuntzarekin’ saretu beraien harremanak. Lagun artean, ‘guaia’ izateko, ez dute
|
euskara
batura jo nahi. Euskalkiaren jabe ez diren gazteek ez dute baliabiderik modu jatorrean euskaraz hitz egiteko, eta, sarri, erdara hautatzen dute".
|
|
|
Frantsesez idatzi bazuen ere, euskaraz pentsatua dela dio Xabier Zabaltzak (Tutera, Nafarroa, 1966). Hark itzuli du
|
euskara
batura, Jakes Sarrailletekin, azken horrek zubererara ekarria baitzuen aurretik. Iruñean aurkeztu dute liburua:
|
|
|
Iruñean aurkeztu dute liburua: «Grinaz idatzitako liburu bat da, grinaz itzulia».Zubererarekin ez zen aski, eta
|
euskara
batura ekarri behar zen. Liburu atsegin bat egitea zen gure asmoa, eta Euskal Herri osoan konprenitzen ahal den euskaran ematea. Uste dut hori lortu dugula.
|
|
|
Kepa Altonaga (2018 eka. 22 12:51) Elena Ferranteren tetralogia irakurtzea oso ilustratiboa suertatu zait beste perspektiba batetik ere. Ferranteren kontakizunean, prefosta, italiera batuan idatzita dago eta
|
euskara
batura itzulita, presentzia nabarmena dauka Napoliko dialektoak, baina beti ere estekatuta aurkituko duzu zerekin eta subordinazio sozial, subordinazio ekonomiko eta subordinazio kulturalarekin.
|
|
|
«Eredu horri jarraituta, euskarak ez luke maileguak gaztelaniatik edo frantsesetik hartu beharrik, kultura klasikotik zuzenean baizik.» Halaxe idatzi omen zuen Joanesek bere Biblia, garai hartako erlijio ideia berriak zabaltzeko. Hori guztia irmoki defendatzen zuen Federikok,
|
euskara
baturako bide bezala. Horrekin lotuta, Federikok azaltzen zigun, euskarak etorkizuna izateko, euskal eliteak erabiltzea zela garrantzitsuena; hori zela onena gure hizkuntza herritarren artean hedatzeko.
|
|
|
Ardi galduan (1918) jasotzen du
|
euskara
baturako egokien dakusan eredua: gipuzkera osotua; hau da, oinarri, gipuzkera, eta gainerako euskalkiak osagarri.
|
|
|
" Azpimarratu nahi dut Txillardegiri zor diogula, azken batean, egungo euskara batuaren miraria: Txillardegiren eraginik gabe ez zen Baionako Biltzarra sortuko eta biltzar horrek ez zuen
|
euskara
baturako proposamenik egingo. Eta oinarri hori gabe, Euskaltzaindiak ez zuen, Koldo Mitxelenaren zuzendaritza erabakigarriaren pean, Euskara Batua taxutuko" (18 or.). Eta aurrerago:
|
|
|
Horretaz jabetu naiz joan den udan, Igela argitaletxeak plazaratu Elena Ferranteren tetralogia irakurtzean. Ferranteren kontakizunean prefosta, italiera batuan idatzita dago eta
|
euskara
batura itzulitapresentzia nabarmena dauka Napoliko dialektoak, baina beti ere estekatuta aurkituko duzu zerekin eta subordinazio sozial, ekonomiko eta kulturalarekin.
|
|
|
Harik eta hamaika urte beranduago, Gabriel Aresti editore izanik eta
|
euskara
batura moldatuta, honek 1969an zentsurara aurkezten duen Miranderen eleberria, borondatezko kontsulta gisa originala eta galeradak Administrazioaren eskuetan utziz. Eta harrigarriki, ondorengoa izan zen 19 irakurle zentsorearen ebazpena Haur besoetakoa nobelari dagokionez:
|
|
2019
|
|
|
" Horixe izango litzateke lehenengo pausua. Hain zuzen ere, alfabetatu ondoren,
|
euskara
baturako oinarririk behinenak jarririk daude". Handia da alfabetatzearen eragina Mikelentzat.
|
|
|
Saiakera hau" Ekarpen bat exonomastikari, Homeroren Odisea oinarri hartuta" 1 artikuluaren helburua betetzera dator. Orduan, Homeroren Odisean ageri ziren izen bereziak euskara batuan emateko proposamena egin banuen, oraingo honetan greziar aedo edo rapsodaren beste olerki nagusian, Iliadan, ageri zirenen
|
euskara
baturako forma proposatu nahi izan dut. Geroenean, azken helburua Homeroren obra handiok euskaratzerakoan tresna baliagarria izatea da.
|
|
|
1 Iliadako pertsona izen klasikoen, pertsonaia mitologikoen, leku izenen eta gainerako izakien zerrenda osoa.Bertan, lehenengo zutabean,
|
euskara
baturako proposatzen den forma azalduko da; bigarrenean, Gaizka Barandiaranek 1956 urteko itzulpenean erabilitako ordaina edo ordainak ageriko dira; hirugarren zutabean, aita Santi Onaindiak emaniko euskal ordainak emango dira, izaki horiek Odisean eta Iliadan dauden kasuetan (zutabe horri dagokionez, esan behar da 198 izaki ageri direla bai Iliadan, bai Odisean); laugarrenean, euskara baturako f...
|
|
|
...o zutabean, euskara baturako proposatzen den forma azalduko da; bigarrenean, Gaizka Barandiaranek 1956 urteko itzulpenean erabilitako ordaina edo ordainak ageriko dira; hirugarren zutabean, aita Santi Onaindiak emaniko euskal ordainak emango dira, izaki horiek Odisean eta Iliadan dauden kasuetan (zutabe horri dagokionez, esan behar da 198 izaki ageri direla bai Iliadan, bai Odisean); laugarrenean,
|
euskara
baturako forma proposatzeko, oinarritzat hartutako Euskaltzaindiaren arauaren zenbakia ageriko da, halakoa dagoenean behinik behin; eta, bosgarren zutabean greziera klasikoko grafia azalduko da.
|
|
|
Betiere, greziera klasikoko izen berezi bat euskaraz berariaz araututa ez dagoenean, orduan" 76*" ageri da,
|
euskara
baturako proposatu dugun forma Euskaltzaindiaren arau horren irizpideak erabilita egin dugula adierazteko.
|
|
2020
|
|
|
Nahiz batzuek ez duten entzun gura,
|
euskara
baturako lehen urratsak Baionan egin ziren, Enbata k Euskal Idazkaritzari prestatzen zion areto horretan. 1963 ikasturtean, zortzi lagun astero bildu ginen Txillardegiren inguruan.
|
|
|
Horretarako, Gipuzkoatik bost bat orri betetzeko prest ni, saioetan grabatzen nuenetik, eta Bizkaian beste hainbeste egiteko prest izango zela Pedro Mari Goikoetxea. Aipatu nien zuzendaritza aita Onaindiak hartuko zukeela,
|
euskara
batura joko genukeela ere bai. Eta artikuluak bakoitzak nahi zuen euskaran egin zituela.
|
|
2021
|
|
|
Ondoren emandako ikastaroak ildo beretik zein ardatz bakarren batean sakonduta egin ziren; bestalde, 1977ko irailean Bibliaren itzulpenari buruzko ikastaro berezi bat eman zuten Arantzazun, Eliza Ebanjelikoak
|
euskara
batura ekarri gura zuela eta Bibliaren itzulpena (Mendiguren Bereziartu, 1984: 21).
|
|
|
Aspaldiko ohitura izan da izengoiti elkartuaz baliatzea, Erdi Aroko nafar dokumentuak lekuko. Peru Abarka modukoak dira garai horretako Garindo Aketza (grafia
|
euskara
batura egokitu dugu), Eneko Behia, Garzia Erlea, Tota Zerria, Semen Zapata, Juan Orti Sudurra... Beste hauek, berriz, Mikel Eleder elkartuaren egiturakoak dira:
|
|
|
20.2.1.1d Harrezkero ez du Euskaltzaindiak hasierako arau orokorra aldatua, baina onomastika eta exonomastika alorretako arauen harira, Madrilgo Erkidegoa (32 araua) eta Afganistango Islamiar Errepublika edo Bahraingo Erresuma (38 araua) formak eman zituen
|
euskara
baturako; eta ez Madrileko, Afganistaneko edo Bahraineko. Euskaraz ere Usurbilgo Udala eta Irungo Udala dira izen ofizialak.
|
|
|
Ez dut egunkaria irakurtzen, igandeetan izan ezik; Inor ez da konturatu, zu izan ezik. Tradizioan izan gabeko adibide batzuk badira, baina izan ezik ugariagoa da, eta
|
euskara
baturako hori aukeratu da. Salbuespena adierazten dutenetan askotan perpaus nagusia ezezkoa izan ohi da, edo nolabaiteko kuantifikazioa adierazten duen elementuren bat aurkitzen dugu (inor, pluralak, dena...).
|
|
|
Laguntzera etorri balitz, biziki eskertu niokeen. Euskaltzaindiak (42 araua) euskara batuan erabiltzeko onartu du [tuko+ izan/* edun+ ke] adizki analitikoa (ohartuko zinatekeen), baina [tu+ izan/* edun+ ke] adizkia (eskertu niokeen) ez da
|
euskara
baturako onartu arauetan sartzen. Bigarren aukera edo moldea, berriz, ondore perpausetan [aditzoina+* edin/* ezan] adizkia erabiltzea da, aldi iraganeko laguntzailea duena eta ke atzizkiduna:
|
|
|
Bestalde, erdialdeko euskalkietan bereziki, alegiazko aldiaren orde, iraganekoa erabili da batzuetan aspektu burutua duten baldintzazko perpausetan: Horrenbeste arrautza jan izan banuan, oraindik gehiago ere korrituko nuan (Txirrita), baina ez da inolaz eredu nagusia, eta ez dugu bide hau gomendatzen
|
euskara
baturako.
|
|
|
Bestalde, [tuko+ izan/* edun] moldea duten hauen artean ere, adizki sintetikoekin aipatu ditugun bi egoerak azaltzen zaizkigu. Batetik, euskalki batzuetan ke morfema erabiltzen dute baldintzazko perpauseko adizkian (Josunek adituko balizuke, guztiz haserretuko litzateke), baina, lehen esan bezala, joera hau ez da gomendatzekoa
|
euskara
baturako. Bestetik, aldi komunztadura hausteko aukera bada hemen ere, eta zenbaitetan, ohiko bideak baztertuz, idazleek ondore perpausean oraineko adizkia erabil dezakete (Zerbait gertatuko balitzaizu, hemen izango gaituzu gu laguntzeko), aurreko kasuan bezala, ondore perpausean esaten denari indarra emateko.
|
|
|
Eta baldintzazko perpausean, ke morfema daraman adibiderik ere aurki daiteke inoiz: Eskatuko diet guztiei, beren eskuetan erortzen balitzake, parte eman zezaten polizietara; baina berriro ere,
|
euskara
baturako ez dugu gomendatzen.
|
|
|
Profetak ura ardo bihurtu zuen; Ipuineko printzea igel bihurtu zen. Hori da izen soilekin
|
euskara
baturako gomendatzen den moldea. Baina izen horrek adjektibo, izenlagun, perpaus erlatibo edo halako osagarriren bat daramanean artikulua ere onartzen da, eta batzuetan nahitaezkoa da:
|
|
|
Haur hura gazte lerden (a) bilakatu zen; Emakumerik ederrena bihurtu zen; Gazte saiatu hura gizon jakintsu (a) bihurtu zen urteen joanarekin; Lehen eskuzabal eta irribarretsu zena, zikoitz eta goibel bihurtu zen; Borroka bi anaien artekoa bihurtu zen; Ornament ederrenetarik bat bihurtu zen. Jakina, predikatu gisa doan izena inesiboan daramaten adibideak(* ametsa topiko batean bihurtu zen;* gizona munstro batean bihurtu da) baztertu beharrekoak dira
|
euskara
baturako (ikus honetaz Euskaltzaindiaren 40 araua). Zenbaitetan egin eta sartu aditzak ere hauen hurbileko izan daitezke:
|
|
|
28.4.1b Eta da zeregin honetarako erabili ohi dugun juntagailu nagusia. Forma hori da nagusia tradizioan, euskalki guztietan;
|
euskara
baturako ere eta hautatu zen. Iparraldean eta da forma bakarra XVIII. mendearen erdi aldera arte; orduan hasi ziren autore bakan batzuk ta erabiltzen, baina eta askoz ugariagoa da; ta bereziki aditz partizipioaren ondoren erabili izan da, juntatutako bi perpausen artean denborazko erlazioa adierazteko.
|
|
|
Azken urteetan asko hedatzen ari zaizkigu lehenengo juntagaian mugatzailea bakarrik daramaten adibideak. Horrelakoetan, lehen juntagaian determinatzaile mugatua daramatenak —pluralean nahiz singularrean—, ez dira onargarriak
|
euskara
baturako(* Gurasoak eta ikastolen arteko bilerak;* Irakaslea eta ikaslearen arteko harremana).
|
|
|
jaik vs jaiki, jarraik vs jarraiki, irek vs ireki, atxik vs atxiki. Bizkitartean,
|
euskara
baturako, i berezkoa duten aditzetan bukaera atxikitzea gomendatzen du Euskaltzaindiak (ikus 28 araua): jaiki (ez* jaik), jarraiki (ez* jarraik), atxiki (ez* atxik).
|
|
|
tu baga, tu ba; tu bage, tu be; tu gaberik, tu bagarik; tu gabetan, tu gabetanik, tu bagetan, tu bagetanik... Edonola ere, aldaerak aldaera,
|
euskara
baturako onartuak dauden bakarrak gabe, gabetanik, gaberik eta barik formak dira. Azken forma hau, barik, mendebaldeko tradiziokoa da, eta bi adiera desberdin izan ditzake:
|
|
|
Auspoako lau liburu berrargitaratu dituzue dagoeneko
|
euskara
batura aldatuta. Zer asmorekin?
|
|
|
Xabier Amurizak (Etxano, 1941)
|
euskara
batura ekarri du ezagutzen den euskarazko lehenengo liburu idatzia: Bernart Etxepareren' Linguae Vasconum Primitiae'.
|
|
2022
|
|
|
Jalgi erran nahi zuela ulertu nuen arte! Hiz tegi txiki bat egin behar izan nuen, zubereratik
|
euskara
baturakoa, Zeruko Argia irakurriz osatu nuena. Horren ondotik, idazten ere hasi nintzen, Zeruko Argia n berean.
|
|
|
Ba, ezer gutxi, zoritxarrez: zazpi liburu direla eta bat besterik, lehena (Swann enetik), ez daukagula
|
euskara
batura itzulita; bikainki, hori bai, Joxe Austin Arrieta Ugartetxeak egindako lan mardulari esker. Behin baino gehiagotan esan diot berari ea noiz animatzen den bigarren liburuarekin...
|
|
|
—Badakit Jean Baptiste Orpustanek hiruzpalau jada euskaratu dituela, baina ez daude euskara batuan jarriak, bere zonaldeko hizkeran baizik. Norbaitek egin luke liburu horiek
|
euskara
batura pasatzeko saioa, hainbesteko lan eskerga ahalik eta gehien zabaldu dadin sikiera denon ulermenerako— Aurten dira ehun urte Marcel Proust jaio zela, eta idazten ari naizen liburu baterako, eta ezin gusturago, berrirakurri ditut Denbora galduaren bila obraren zazpi tomoak, baina zoritxarrez soilik lehena irakurri izan dut euskaraz, beste seiak gozatzeko salto egin behar izan dut gaztele... Edozein idazlek, egoera normal batean, arazorik gabe irakurtzen ditu maisulan horiek bere hizkuntza propioan, eta ikusten denez, euskal literaturaren kasuan oraindik ere ezinezkoa zaigu ariketa hori egitea, beste hizkuntzetako literaturazaleentzat hain arrunta dena, bestalde.
|