|
2008
|
|
|
Noiz hartu mailegua, noiz sortu hitz berria. Zein mailegu dira onartzekoak eta zein baztertzekoak,
|
euskara
baturako. Hauek dira Hiztegi Batuan gidari izan ditugun irizpideak, bigarren itzulian ere begien aurrean ditugunak.
|
|
|
Era berean, eremu erdaldunetako eta etorki ezberdinetako ikasleak dauzkaten hiri nagusietako eskoletako irakaskuntza, maila jasoko hitzaldiak, irrati telebistetako emanaldiak, film itzuliak, irakaskuntza (bereziki maila gorenetan eta ingurua erdal duna den tokietan: Enkarterriak, Errioxa, Erribera, hiri nagusiak...), kamera eta mikrofono aurreko adierazpenak, informazio argibide orokorrak (geltoki aireportue tan, erostetxe handietan etab.) euskara ahalik eta batuenean egitea komeni da, horre la hizkuntz eredua finkatzera laguntzeaz gainera, irakurtzeko ohiturarik ez duten herritarrek, batez ere adin batetik gorakoek, begiak ezean, belarriak bederen
|
euskara
batura molda ditzaten.
|
|
|
Era berean, Euskaltzaindiak
|
euskara
baturako hitz zerrenda argitaratu du, hizte giak berriztatzeko eta eguneratzeko material ederra eskainiz.
|
|
|
Lehenik eta behin, euskal tradizio idatziaren bilduma egin da eta, hori landuz, Orotariko> > Hiztegia> argitaratu ahal izan da (argitalpena erabat amaiturik ez dagoen arren). Bilduma horri esker, ondare lexikal historikoaren datuak eskuratu ditu Euskaltzaindiak eta
|
euskara
baturako erabakiak hartzeko irizpide fidagarriak eta sendoak ezarri ahal izan ditu. Bestetik, euskara batuaren sorreratik beretik euskara batua bultzatu nahi izan duten hiztegiak argitaratu dira.
|
|
|
Eskolako hizkuntza bertako hizkerara egokituz zona euskaldunetan, eta pixkanaka
|
euskara
batura hurbiltzeko mekanismoak ezarriz.
|
|
|
Bi ideia azpimarratzen dira hor, gizarte inguru euskalkidunei dagokienez: hurbilekotik hasi (euskalkitik) eta urrutikora(
|
euskara
batura) iritsi behar dela, eta bidea ezarian egin behar dela, jauzi handirik egin gabe.
|
|
|
–Euskalkietan idazten denean H letra ez da erabili behar: hori
|
euskara
baturako da?. Edo:
|
|
|
Adierazpen honen xedea da
|
euskara
baturako eta euskalkietarako esparru eta joko arau zehatzagoak ezartzea edo berrezartzea; horien bitartez euskaldun guztiok eroso eta eraz ari gaitezen egunero euskara erabiltzen dugunean. Horretarako, oinarrizko lau abiaburu hauek proposatzen dira:
|
|
2009
|
|
|
Geroztik, 2006 urtetik, euskalkiek euskara batuari egin diezaioketen ekarria aztertzen ari da lantaldea,. Euskalkietatik
|
euskara
batura: nola osatu Hiztegi Batua?
|
|
|
Euskalkien lantaldea gaur egun. Euskalkietatik
|
euskara
batura: nola osatu Hiztegi Batua?
|
|
|
izeneko Adierazpena eman zuen 2004an. Adierazpen horren xedea da
|
euskara
baturako eta euskalkirako esparru eta joko arau zehatzagoak ezartzea edo berrezartzea; horien bitartez euskaldun guztiak eroso eta erraz ari daitezen egunero euskara erabiltzen dutenean.
|
|
|
–Euskalkietatik
|
euskara
batura: nola osatu Hiztegi Batua?
|
|
2014
|
|
|
Jakina, Bilboko euska ra bazenik ere ez hekien, aranisten euskara eta manexen eskuara> ez hituen gogoko, eta gutun harremanetan jarri hintzen iparral deko neska batekin, Baigorrikoa zela uste diat. Hasieran, oso euskara txukuna huen eta antzerkietan agertzen duk, batik bat Mugaldeko> herrian> eginikako> tobera> delakoan, halaber
|
euskara
batura zeraman bidetik Maldan> behera> idatzi huen gizarte eta literatura baten aldaketa handia iragartzen zuena.
|
|
|
itxuraz behinik behin11, izaki bakoitzaren azken ontogenesian laburbiltzen den bezala, umekia haurdunaldian zehar antzinako asaba zaharren oinarrizko formetatik iraganez, Gabriel Arestik ere lehen pausoak ezinbestean euskalkietan eman zituen, gi puzkeraz, bizkaieraz, ondoren lapurtera moderno zein klasikoez, eta horrela pixkanaka Pirinio aldeko nafar
|
euskara
batura heldu arte12.
|
|
2021
|
|
|
Aspaldiko ohitura izan da izengoiti elkartuaz baliatzea, Erdi Aroko nafar dokumentuak lekuko. Peru Abarka modukoak dira garai horretako Garindo Aketza (grafia
|
euskara
batura egokitu dugu), Eneko Behia, Garzia Erlea, Tota Zerria, Semen Zapata, Juan Orti Sudurra... Beste hauek, berriz, Mikel Eleder elkartuaren egiturakoak dira:
|
|
|
20.2.1.1d Harrezkero ez du Euskaltzaindiak hasierako arau orokorra aldatua, baina onomastika eta exonomastika alorretako arauen harira, Madrilgo Erkidegoa (32 araua) eta Afganistango Islamiar Errepublika edo Bahraingo Erresuma (38 araua) formak eman zituen
|
euskara
baturako; eta ez Madrileko, Afganistaneko edo Bahraineko. Euskaraz ere Usurbilgo Udala eta Irungo Udala dira izen ofizialak.
|
|
|
Ez dut egunkaria irakurtzen, igandeetan izan ezik; Inor ez da konturatu, zu izan ezik. Tradizioan izan gabeko adibide batzuk badira, baina izan ezik ugariagoa da, eta
|
euskara
baturako hori aukeratu da. Salbuespena adierazten dutenetan askotan perpaus nagusia ezezkoa izan ohi da, edo nolabaiteko kuantifikazioa adierazten duen elementuren bat aurkitzen dugu (inor, pluralak, dena...).
|
|
|
Laguntzera etorri balitz, biziki eskertu niokeen. Euskaltzaindiak (42 araua) euskara batuan erabiltzeko onartu du [tuko+ izan/* edun+ ke] adizki analitikoa (ohartuko zinatekeen), baina [tu+ izan/* edun+ ke] adizkia (eskertu niokeen) ez da
|
euskara
baturako onartu arauetan sartzen. Bigarren aukera edo moldea, berriz, ondore perpausetan [aditzoina+* edin/* ezan] adizkia erabiltzea da, aldi iraganeko laguntzailea duena eta ke atzizkiduna:
|
|
|
Bestalde, erdialdeko euskalkietan bereziki, alegiazko aldiaren orde, iraganekoa erabili da batzuetan aspektu burutua duten baldintzazko perpausetan: Horrenbeste arrautza jan izan banuan, oraindik gehiago ere korrituko nuan (Txirrita), baina ez da inolaz eredu nagusia, eta ez dugu bide hau gomendatzen
|
euskara
baturako.
|
|
|
Bestalde, [tuko+ izan/* edun] moldea duten hauen artean ere, adizki sintetikoekin aipatu ditugun bi egoerak azaltzen zaizkigu. Batetik, euskalki batzuetan ke morfema erabiltzen dute baldintzazko perpauseko adizkian (Josunek adituko balizuke, guztiz haserretuko litzateke), baina, lehen esan bezala, joera hau ez da gomendatzekoa
|
euskara
baturako. Bestetik, aldi komunztadura hausteko aukera bada hemen ere, eta zenbaitetan, ohiko bideak baztertuz, idazleek ondore perpausean oraineko adizkia erabil dezakete (Zerbait gertatuko balitzaizu, hemen izango gaituzu gu laguntzeko), aurreko kasuan bezala, ondore perpausean esaten denari indarra emateko.
|
|
|
Eta baldintzazko perpausean, ke morfema daraman adibiderik ere aurki daiteke inoiz: Eskatuko diet guztiei, beren eskuetan erortzen balitzake, parte eman zezaten polizietara; baina berriro ere,
|
euskara
baturako ez dugu gomendatzen.
|
|
|
Profetak ura ardo bihurtu zuen; Ipuineko printzea igel bihurtu zen. Hori da izen soilekin
|
euskara
baturako gomendatzen den moldea. Baina izen horrek adjektibo, izenlagun, perpaus erlatibo edo halako osagarriren bat daramanean artikulua ere onartzen da, eta batzuetan nahitaezkoa da:
|
|
|
Haur hura gazte lerden (a) bilakatu zen; Emakumerik ederrena bihurtu zen; Gazte saiatu hura gizon jakintsu (a) bihurtu zen urteen joanarekin; Lehen eskuzabal eta irribarretsu zena, zikoitz eta goibel bihurtu zen; Borroka bi anaien artekoa bihurtu zen; Ornament ederrenetarik bat bihurtu zen. Jakina, predikatu gisa doan izena inesiboan daramaten adibideak(* ametsa topiko batean bihurtu zen;* gizona munstro batean bihurtu da) baztertu beharrekoak dira
|
euskara
baturako (ikus honetaz Euskaltzaindiaren 40 araua). Zenbaitetan egin eta sartu aditzak ere hauen hurbileko izan daitezke:
|
|
|
28.4.1b Eta da zeregin honetarako erabili ohi dugun juntagailu nagusia. Forma hori da nagusia tradizioan, euskalki guztietan;
|
euskara
baturako ere eta hautatu zen. Iparraldean eta da forma bakarra XVIII. mendearen erdi aldera arte; orduan hasi ziren autore bakan batzuk ta erabiltzen, baina eta askoz ugariagoa da; ta bereziki aditz partizipioaren ondoren erabili izan da, juntatutako bi perpausen artean denborazko erlazioa adierazteko.
|
|
|
Azken urteetan asko hedatzen ari zaizkigu lehenengo juntagaian mugatzailea bakarrik daramaten adibideak. Horrelakoetan, lehen juntagaian determinatzaile mugatua daramatenak —pluralean nahiz singularrean—, ez dira onargarriak
|
euskara
baturako(* Gurasoak eta ikastolen arteko bilerak;* Irakaslea eta ikaslearen arteko harremana).
|
|
|
jaik vs jaiki, jarraik vs jarraiki, irek vs ireki, atxik vs atxiki. Bizkitartean,
|
euskara
baturako, i berezkoa duten aditzetan bukaera atxikitzea gomendatzen du Euskaltzaindiak (ikus 28 araua): jaiki (ez* jaik), jarraiki (ez* jarraik), atxiki (ez* atxik).
|
|
|
tu baga, tu ba; tu bage, tu be; tu gaberik, tu bagarik; tu gabetan, tu gabetanik, tu bagetan, tu bagetanik... Edonola ere, aldaerak aldaera,
|
euskara
baturako onartuak dauden bakarrak gabe, gabetanik, gaberik eta barik formak dira. Azken forma hau, barik, mendebaldeko tradiziokoa da, eta bi adiera desberdin izan ditzake:
|