|
2001
|
|
|
Bada, jakin min hori guztia asetzen saiatu da Marikita Tambourin baigorriarra, horretarako hiru iturriz baliatu delarik: Jean Baptiste Orpustanek Iparraldeko
|
etxe
izenez egin zuen tesiaz, Philippe Oyhamburuk argitaratutako" Euskal Deituren Hiztegia" deitutakoaren hiru tomoz, eta egileak berak egindako" Etxea eta bere izena Baigorrin, Erdi Arotik orain arte" izenburua duen ikerketaz.
|
|
|
Maite genituen desagertzear zeuden mundu horiek, genituen diot, hor kanpotarrekin batera multzo berean urturik genbiltzalako, artzainak, itzainak, espartingileak, ehuleak, txokolate prixa moldatzaileak, nago idokitzaileak, arto jorratzaileak, sagardogileak, ardo mingarra zoanetarik mahaietara ekarleak,
|
etxe
izenak, atari ahantzi zizelkatuak, deiturak, toponimia anemikoak, dantzak eta kantu tradizionalak. Behialako kanpotarrekin nostalgia uholde berdinaz partekatzen genituen eta norberaren folklorea deitzen ahal genukeen fenomenoaren zerrendako gauzak ziren guztiak.
|
|
2004
|
|
|
Hil bide hartan hildakoaren ohe jantzia erretzen zen, eta batzuetan ohea ere bai. Elizan, zolan,
|
etxe
izenak jartzen zituen harrietan, familia bakoitzaren lekuaren adierazgarri. Etxea ordezkatzen zuena andrea zenez, losa horretara iristean, kiribildutako kandela parte bat askatzen zuen, pizten eta harriaren gainean pausatzen.
|
|
2007
|
|
|
Toki izen asko dira euskal lurraldean erromatar garaitik datozenak eta latinaren arrasto argiak gorde dituztenak: herri, auzo eta
|
etxe
izenak, batez ere.
|
|
2008
|
|
|
Askok uste izan dute, ena> atzizki hori, oikonimo edo
|
etxe
izenak izen datzeko Ekialdekoak izendatzeko erabili direla batez ere edo, gehienik ere, Gipuzkoako Ekialdean. Ez da horrela Euskal Herriaren mendebaldean, hots, Debarroan eta Bizkaian ere aski hedatua da eta aspalditik.
|
|
|
Berauetan egingo balitz ikerketa sakon bat, lehengo eta gaur egungo lekukoak bilduta, ena> oikonimo ugari aurkituko genituzke. Nola deitu bestela itsastarren
|
etxe
izenak, marinel nahiz arrantzale, Bermeon, Lekeition eta Ondarroan. Euskaldunon. Arbola Santua?
|
|
|
leak), Juakinena, Mesapedroena, Gobelena, Malzapatariena, Pitarrena, Santikoena, Prudenzioena, Garaiena, Askane, Perulopetxena, Mante > keruena, Antsoena, Jardingana Belloena, Galarna, Mantxeena, Mukurena, Benturillena, Amorotoena, Andrabiena, Otxoena, Abadesanena, Bus > tiantxuena, Domingoena, Pertixoena, Simonena, Teresena, Bartoloena, Pikena, Mariena, Martintoena, Floresena, Manuelena Etxebarri, > Gabrielena, Ramosena, Sarrantxena, Perizena, Perizena Txikerra, > Santielexaldena, Ramosena Freskatxu, > Entelladorena, Adamena, Jakobena, Soldadoena, Arteagena(= la de Arteaga, transkribatzen du), Arzubiena, Tatoena, Maloena, Torrena, Sertutxena, Askorriena, Santiena, Lindoena, Lopetxena, Sarriena, Dendariena, Martinikoena, Markotena eta Kasuena. Harrigarria dirudi XVIII. mende bukaeran herri handia izango ez zen Getxon gertatzen zen, ena> atzizkidun hainbeste
|
etxe
izen egotea. Ikerketa sakonagoa merezi du kasu honek.
|
|
|
a) Nafarroako euskal oikonimiaz ari gara, hots, euskal jatorria duten
|
etxe
izenez, Arotzarrarena> [ez* Casa> del> herrero> viejo], edo euskal forma hartu dutenez, Morenorena> [ez* Casa> del> moreno].
|
|
|
b) Ez gara Erkidego guztiaz ari, aipatutako
|
etxe
izenak ageri diren ere muaz baizik. Orain arte egindako ikerketen arabera, eremu horren muga irudikatzen ahal duen lerroak, Ekialdetik Mendabalderantz, honako ibilbide hau markatuko luke:
|
|
|
Nafarroako oikonimoen sorburuak aztertzean
|
etxe
izen franko ageri zaizkigu izengoitietan oinarrituak, seinale gure gizartean izengoitiak erabiltzeko joera aspaldikoa dela. Izan ere, agiri zaharretan ohitura hori erabat zabaldua zegoela ikusten ahal da.
|
|
|
Lan honetan ageri diren
|
etxe
izenen osagaiak aztertzean, honako hiru atal hauek azaldu nahi ditugu: 1) oikonimoak osatzen dituzten elementuen deskribapena; 2) hipokoristikoak sortzen dituzten atzizkiak; 3) etxea> adie razten duten amaierako atzizkiak.
|
|
|
Zenbait oikonimotan ageri dira eta ematen du izengoitiak sortzeko edo indartzeko baliabide gisa ere erabiltzen zirela. Honako hauek kausitu ditugu lan honetako
|
etxe
izenetan:
|
|
|
2.1 atalean azaldu dugun bezala, ehuneko ehunetan ez bada ere, ia ia oikonimo guztiek daramate etxea> adierazten duen atzizkia. Lan honetan azal dutako
|
etxe
izenetan honako atzizki hauek dira ageri direnak:
|
|
|
–(t) egi (a), >, degi (a) > sudurkarien ondotik. Aitzinekoek baino anitzez maiztasun gutxiago du oikonimian, izena, deitura, lanbidea eta izen goitia adierazten duten
|
etxe
izenetan aurkitzen da batik bat: Kusindegia.
|
|
|
–eta.> Lekua adierazten du,, aga> atzizkiak bezala. Honek ere oso pre sentzia urria du
|
etxe
izenetan: Neskatueta, > Ontzarreta...
|
|
|
Bizargorri, > Juanbiribil, > Juanzar, > Marro, > Martingalant, > Paulomotz.> Horrelakoek, batzuetan, a> hartzen dute amaieran: Isatsandia, > Luxea, > Ttipittoa..., segur aski, asimilazioagatik edo amaiera hori daramaten
|
etxe
izenen eraginez. Dena dela, eskribauen joaera ere izan liteke oikonimoak batzuetan azken atzizkirik gabe transkribatzea.
|
|
|
Atal bakoitzeko deskribapen azalpenean segitutako irizpidea honako hau da: lehenik, etxeek erreferentziatzat hartzen dituzten izenak euskara batuan edota grafia egokituan eta letra etzanean, ondotik parentesi artean, izen hauen aldaerak, forma hipokoristikoak gehienetan?, eta azkenik grafia egokituan eta letra etzanean
|
etxe
izenak, eta hauetako bakoitzaren atzean, parentesi artean, dagokion herri izena.
|
|
|
Delgado. Gaztelaniazko hitzean oinarritu eta euskal forma hartu duen
|
etxe
izena: Delgadorena> (Amaiur).
|
|
|
Gaztelaniazko, hermoso? hitzean oinarrituta euskal forma hartu duen
|
etxe
izena dugu: Ermosonea> (Doneztebe, Lesaka).
|
|
|
–Crespo? gaztelaniazko hitzean oinarritu eta euskal forma hartu duen
|
etxe
izena dugu Kresporena> (Galar). Ikus Izur> sarrera atal honetan.
|
|
|
Mako, > maku. Antza denez, gorpuzkerari aplikatua dugu honako bi
|
etxe
izen hauetan: Makoaga> (Lesaka), Makutsoa> (Zubieta).
|
|
|
Sotil> (Xotil/ Txotil): Sotil> da
|
etxe
izenetan erregularki erabili den forma: Sotil> (Irañeta), Sotilarena> (Irurita, Urritzola Galain), Sotilgorenekoa> (Subitza), Sotillena> (Iraizotz, Ituren).
|
|
|
Gaztelaniazko, zurdo? hitzean oinarrituta eta euskal forma hartu duen
|
etxe
izena dugu, xurdo> forma afektiboaz baliatuz: Xurdorena> (Irure).
|
|
|
– Zut.> Izenondo hau bi
|
etxe
izenetan aurkitu dugu, bietan ponte izen baten osagai gisa eta aldaera hipokoristikoa hartuz; xut> batean: Peruxu > torena> (Lesaka) eta, ematen duenez, txut> bertzean:
|
|
|
Atenta.> Ematen duenez, gaztelaniazko, atenta? hitzean oinarrituta euskal forma hartu duen
|
etxe
izena dugu: Atentarena> (Etxauri).
|
|
|
Antza denez, gaztelaniazko, disimulado? hitzean oinarrituta euskal forma hartu duen
|
etxe
izena dugu: Disimuladorena> (Badostain).
|
|
|
– Harro.> Erranahi hori erakusten du, gure ustez,
|
etxe
izen hauetan: Arro> (Leitza), Arroarena> (Madotz), eta beharbada bertze bi hauetan:
|
|
|
Bizar> hitzarekin lotua egon liteke Bizarronea> (Ituren), baina ez da batere segurua. Azkenik, bizarge> (bizarrik gabekoa) izan liteke Bizargorena>(* Bizargerena, Larraintzar, Lizaso)
|
etxe
izenaren sorbu rua.
|
|
|
Urte haietan Negurin (eta inguruetan) eraikitako txalet eta jauregi anitzi ere euskal izena ipini zitzaien, eta baieztatzerik izan ez badut ere, asko Azkuek proposatu zituela pentsa daiteke. Hor daude Luis Aznarren BakeEder (artean eraikia), Emilio Ibarraren Aitzgoien (1909), Fernando María Ibarraren Arriluze (1910), José Luis Oriol-en San Joseren et, sea (1914, Azkueren, s ortografiarekin), Pedro Barbier-en EguzkiAlde (1918), etab.126 Era guztietako ideologietako aberatsen artean topatzen dira euskal
|
etxe
izenak.
|
|
|
Adituari asko eta mota ugaritako galderak egin zizkioten: toponimoen,
|
etxe
izenen eta abizenen inguruan, Arakilgo euskalkiaren gainean, baita Iruña Veleiaz ere. Mikelek guztien jakin mina ase ondoren, ahora zerbait eramateko unea iritsi zen.
|
|
2009
|
|
|
Konturako, Garaitakoa dela esango du Garaibeko aldea etxean bizi denak; gero Ergoiengoa dela esango du eta akabuan Jatabekoa. Norbere etxea,
|
etxe
izen bereko auzunea, auzoa edo alderdia, eta akabuan herria, horixe da Jatabeko biztanleek nongoak diren azaltzeko darabiltzaten modua: Ataunebekoa, edo San Andresinbekoa, Ataunek, Goieta eta Jatabe, haor beste adibide bat.
|
|
|
Jatabeko
|
etxe
izen zaharrek ezaugarri batzuk dituzte: ez da antroponimorik ez eta ogibidearekin lotutako aipamenik agertzen, eta ez daramate ahoz ne bihurtzen den ena amaierarik.
|
|
|
Antzinako
|
etxe
izen batzuen kasuan, bertsio ezberdinak ageri dira. Adibiderako, Mungierrota edo Mungigorta etxea.
|
|
|
Berak azaldu bezala, izen ttipiak oso garrantzitsuak dira, euskaldunok erabili ditugun eta oraino erabiltzen ditugun izendatze bideen berri ematen digutelako. Honetaz landa, izen ttipiek egungo deitura eta
|
etxe
izen asko ongi ulertzeko aukera ematen digute. Egileak argitzen duenez, izen ttipi edo hipokoristikoa familian, lagun artean, konfiantza giroan erabiltzen diren izenen aldaerak dira, Antton (i), Axun, Txixilio, Aña, Dollores, Josetxo eta abarren modukoak.
|
|
2010
|
|
|
Eta gero Txukalde izengoitia ere, aterpean bizi izatetik zabaldua, beharbada. Hurrena, 1745eko erroldan, eta
|
etxe
izenen segida berberean," Echechiquia" izenez ageri baita:
|
|
|
[451] Ez ote du gerozko Artzegi
|
etxe
izenarekin deus ikusirik izanen?
|
|
|
diez y ocho pesos a Martin de Arraioaga maestro bastero. Arraiago
|
etxe
izena eta deitura ere ezaguna da oraindik Areson.
|
|
|
Biek elkarren ondoan, eta Goizuetako herriaren defentsa egiturari begira, biek aurren aurreneko etxe, Gipuzkoa aldetik Nafarroarako herri sarreran. Behialako Infanteari laguntzen zion Eskuderoak utzi ote zizkigun bi
|
etxe
izenak. Auskalo...
|
|
|
Oso gutxitan bada ere, badirudi ena bukaera duten deitura batzuek ez dutela
|
etxe
izenik adierazten, patronimikoak edo matronimikoak direlako. Hauxe litzateke, adibidez, bi izen deitura zahar hauen kasua:
|
|
|
• Amikuzen (NB), adibidez, ongi dokumentaturik dago nola pasatu ziren
|
etxe
izen batzuk Latinera edo erromantzeetara. Kasu batzuetan jatorrizko izena errekuperatu egin zen urteekin:
|
|
|
Deituran herri edo
|
etxe
izena bakarrik erabiltzen zenean, patronimikorik gabe, oso arrunta izan zen Euskarazko bukaera (ko, go) erabiltzea dokumentuetan, erdarazko de beharrean: Garce Arraiçaco, Enecones Yrunieco, Garcia Oivarco, Eneco Murciaco, Orti Mendigorrico.
|
|
2011
|
|
|
Etimologia azalpena: Zabala deituran oinarritutako Xabala izengoitia, genitiboaren hondarkia,
|
etxe
izen arruntaren itxe aldaera eta artikulua dira osagaiak. Cf. Nafarroa Behereko Zaro herri izenean edo hortik ateratako Orbaizetako Zaro deituran oinarriturik sortu zen Xaro oikonimoa (I. Camino, in Buces, 2011:
|
|
|
Etimologia azalpena: Ez da seguru segurua, baina irudi du zahagi izen arrunta, genitiboaren hondarkia,
|
etxe
izenaren itxe aldaera eta artikulua direla osagaiak. Hola izatera, Zahagi hori izengoitia zela pentsatu behar genuke, nahiz bustirik ez egon, hots, nahiz x rekin ez azaldu.
|
|
|
Etimologia azalpena: Apez izen arrunta, genitiboaren hondarki laburtua (aren> an),
|
etxe
izen arruntaren itxe aldaera eta artikulua dira osagaiak.
|
|
|
Hemen hargina ‘harria lantzen duena’, eta oikonimoen ikurtzat hartu den enea ditugu. Bigarren hau, honen moduko
|
etxe
izen berrietan, bereiz idazten dute jabeek zenbait aldiz.
|
|
|
Etimologia azalpena: Osagaiak Arrandari
|
etxe
izena eta azpikoa postposizioa ditugu; helburua Arrandari hau beste Arrandari batzuetarik bereiztea da (ikus Salaberri, 2006: 881).
|
|
|
Egungo aldaera laburtua haplologiaren fruitu da. Ezkurran ere 1678ko Baztanena
|
etxe
izena Baztanea bihurtua zen XIX. mendearen bigarren erdirako eta egun ere Baztanea da (Etxeberria & Sukuntza, 2009: 37).
|
|
|
Etimologia azalpena: Oinarrian Bikarionea
|
etxe
izenaren forma laburtua eta borda izen arrunta daudeke, baina Bikarioaren etxea oikonimoaren oinarrian dagoena ere izan genezake; ikus, hau dela eta, 1821eko testigantza.
|
|
|
Pedroarena deitura oikonimikoa; honetaz ikus Mitxelena 1955 eta 1959). Alabaina, analogiak ere eragin ziezaiokeen, hots, arena bukera duten beste
|
etxe
izenek.
|
|
|
Etimologia azalpena: Gardena da; osagaiak Olano deitura, genitiboaren hondarkia eta
|
etxe
izena dira.
|
|
|
Etimologia azalpena: Otsolo
|
etxe
izena eta borda izen arrunta dira osagaiak. Lehenaz ikus aurreko sarrera.
|
|
|
Etimologia azalpena: Osagaiak labe eta
|
etxe
izen arruntak eta artikulua dira. Oroitu beharra da Goizuetan itxe erraten dela.
|
|
|
Oinarria Laurentz, Lorentz izenaren Laurentx, Lorentx hipokoristikoa da; bukaeran genitiboaren hondarkia eta artikulua daude. XIX. mendetik aitzina espainoleko Lorenzo tik hartutako Lorentzo forma euskaratuaren Lorentxo hipokoristikoa nagusitu dela dirudi; cf. Orbaizetako Laurentz eta Lorentxo, Lorentxoina
|
etxe
izenak (I. Camino, in Buces, 2011: 345 eta 352).
|
|
|
Aurreko sarreran ikusitako Loidi eta nea bukaera oikonimoetan ohikoa dira osagaiak. Loidi, kasu honetan, deitura izan daiteke, edo Loidi
|
etxe
izenean oinarritutako goitizena.
|
|
|
Goizuetako oikonimoak izaeraren arabera sailka daitezke, hots, ez forman oinarrituz,
|
etxe
izena sortzearen arrazoiaren arabera baizik. Honi jarraikiz honako multzo hauek egin daitezke, gutxienez.
|
|
|
Azken aldi honetako
|
etxe
izenak dira gehienak:
|
|
|
Oro har, esan daiteke historian zehar halako joera nagusi batzuk edo antzeman daitezkeela. Izenen formari dagokionez, badirudi hasiera batean, askotan behintzat, (r) ena genitiboa hartzen zela
|
etxe
izena osatzeko, bereziki XVII. mendean (Aiarena, Ansorena, Exkurrena, Obetxorena, Tomasena, Txoanikerena...). Beranduago, batez ere XVIII. mendetik aitzina, (e) nea formara igaro zen (Aiarena —> Aienea, Andrekataliñarena —> Andrekataliñenea, Exkurrarena —> Exkurrenea, Juandearanorena —> Juandearanonea, Mertxerena —> Mertxerenea, Pedrozubirena —> Pedrozubinea, Txoanikerena —> Txoanikenea...).
|
|
|
Beste alde batetik,
|
etxe
izenen jatorriari dagokionez, hasiera batean, oro har, pertsona izenak, deiturak, izen ttipiak edo ofizioak hartzen ziren oinarritako, eta (r) ena edo (e) nea atzizkia eransten. Gaur egun horrelakoak bakanak dira, eta etxe izen gehienek lekuari egiten diote erreferentzia (cf.
|
|
|
Beste alde batetik, etxe izenen jatorriari dagokionez, hasiera batean, oro har, pertsona izenak, deiturak, izen ttipiak edo ofizioak hartzen ziren oinarritako, eta (r) ena edo (e) nea atzizkia eransten. Gaur egun horrelakoak bakanak dira, eta
|
etxe
izen gehienek lekuari egiten diote erreferentzia (cf. Aldapatxo, Beheko landa, Bidealde, Bidegain, Errekaundi, Eguzki leku, Galtzadaburu, Idoieta, Lekueder, Uralde, Zelaieder.) edo bestela norberaren nahiari edo desirari (cf.
|
|
|
6.3.1. Herriko eta baserriko
|
etxe
izenen kidetasuna
|
|
|
6.3.2. Kideko
|
etxe
izenak bereizteko moduak
|
|
|
Hasiera batean
|
etxe
izenak zuen atzizkia (gehienetan (r) ena edo (e) nea atzizkiak) denboran zehar galdu egin da. Ezabaketa edo galtze hau dela eta, hiru joera ikus daitezke:
|
|
|
6.6. Bizirik dirauten
|
etxe
izenen bukaerako a artikulua galdu egin da gehienetan
|
|
|
Ahozko usarioan —besterik da idatzizkoa— gaur egun bizirik dirauten nea bukaera duten
|
etxe
izenetan azkeneko a artikulua galdu egin da Goizuetan. Hori ikus daiteke ondoko adibideetan:
|
|
|
Bizirik iraun ez duten
|
etxe
izenak, ordea, hau da, arrazoi batengatik edo bestearengatik bai etxea desagertu delako, edo bai izena herrian txertatu ez delako, edo bai etxeak izena aldatu eta gaur egun beste izen batekin ezagun delakoahozko tradiziorik izan ez duten edo gaur egun ahoz erabiltzen ez diren etxe izenak, ordea, bukaerako a artikuluarekin ematen dira. Honelakoak ditugu, esaterako:
|
|
|
Bizirik iraun ez duten etxe izenak, ordea, hau da, arrazoi batengatik edo bestearengatik bai etxea desagertu delako, edo bai izena herrian txertatu ez delako, edo bai etxeak izena aldatu eta gaur egun beste izen batekin ezagun delakoahozko tradiziorik izan ez duten edo gaur egun ahoz erabiltzen ez diren
|
etxe
izenak, ordea, bukaerako a artikuluarekin ematen dira. Honelakoak ditugu, esaterako:
|
|
|
6.7.3. Aldaketa nabarmena izan duten
|
etxe
izenak
|
|
|
Denboran zehar desitxuratze handia izan duten
|
etxe
izenak aparte aipatzea merezi duela iruditu zaigu, gaur egungo ahozko aldaeretatik jatorrizko izena urruti xamar edo oso urruti gelditu delako.
|
|
|
Etimologia azalpena: Ez da oikonimo argi horietakoa; irudi du, datengatik, ez dela Eratsunena
|
etxe
izenarekin lotu behar, baina ez dakigu segur. Beste lopide bat Erauso> Eraso eta Erauskin-en modukoekikoa da, baina kontua ez dago batere garbi.
|
|
|
Etimologia azalpena: Bistako osagaiak
|
etxe
izena, berri izenondoa eta artikulua dira.
|
|
|
Etimologia azalpena: Osagai argiak
|
etxe
izena eta gorri adjektiboa dira. Izan ere, etxearen aitzinaldea adreilu gorriz egina da.
|
|
|
Etimologia azalpena: Osagai argiak goiko izenlaguna,
|
etxe
izena eta artikulua dira. Goikoetxea arrunt hedaturik dago Euskal Herrian eta eskuarki Kaleko, Karrikako goiko alderdian kokaturik egoten den etxea izendatzen du.
|
|
|
Etimologia azalpena: Azken boladako
|
etxe
izena da hau, lekuaren argitasunari erreferentzia egiten diona. Goizargi (edo Goiz argi) Ainhoa, Aiziritze, Etxalar, Ezkurra, Igantzi eta Iturenen ere bada, gutxieneko kontuan.
|
|
|
Osagaiak hiri eta sarri dira; lehenak toponimian ez ohi du batuan egun duen adiera bera izaten, hots, ez ohi da ‘ziutatea’, ‘hiribildua, populaziogunea’ baizik. Populaziogune hau, gainera, arrunt txikia izan zitekeen,
|
etxe
izenetan (kasu honetan etxeak herrian, lehengo" hirian" zuen kokagunea adieraz zezakeen, hots, herriaren goiko, erdiko edo beheko aldean zegoen, Irigoiena n, Iriartea n edo Iribarrena n) ez ezik baserri izenetan ere azaltzen baita (cf. Arizkungo Iriberria
|
|
|
Etimologia azalpena: Itzala
|
etxe
izena eta ttiki izenondoa dira osagaiak.
|
|
|
Jakue ohiko izena zen, garai batean, euskaldunen artean, eta ohikoa da, haren ondorioz, euskal oikonimian ere. Honen aldaera den Xakue, esaterako, Orbaizetako Xakuena
|
etxe
izenean dugu eta I. Caminok dioenez (in Buces, 2011: 427) Garraldan, Ariben, Garaioan eta Abaurrepean ere bada.
|
|
|
Etimologia azalpena: Jimenez deitura patronimikoa, genitiboaren hondarkia,
|
etxe
izen arrunta eta artikulua dira osagaiak.
|
|
|
Etimologia azalpena: Jurdana emakume izena da; Aranon Jurdan (a) ren hipokoristikoa den Xurdangi n oinarritutako Txurdangi
|
etxe
izena dago (ikus Salaberri, 2009: 139).
|
|
|
Hemen aurkezten dugun lana Goizueta eta Arano nafar herrietako oikonimia biltzeko ikerketaren emaitzaren zati bat da. Ikerketa lanak bi urte luzexka inguru iraun du, eta helburu nagusia bi herriotako
|
etxe
izenak aztertzea izan da. Alde batetik, eginkizunetako bat gaur egun zein eta zenbat etxe (eta baserri) dauden agertzea izan da, eta horrekin batera non dauden zehaztea.
|
|
|
Beste aldetik, lanaren beste eginkizunetako bat izan da
|
etxe
izenaren azalpen etimologikoa ematea, ahal izan den heinean, alegia, izenak nondik heldu diren eta zein esanahi duten azaltzea. Ez da lantegi erraza, oso labaingarria baita zenbaitetan; horretarako nahi eta nahiezkoa da dokumentazio zaharrera jotzea.
|
|
|
Buruenik, lan honen azken aldean, historian zehar
|
etxe
izenek izan dituzten aldaketak agertu nahi izan ditugu, datuak ditugun lehenbiziko dokumentatuetatik hasi eta orain arte urtez urteka zutabeetan sailkatuta.
|
|
|
Ondoko orrialdeetan ikus daitekeen moduan, fitxa moduko bat prestatu genuen ikerketa proiektua aurrera ateratzeko. Bertan dokumentazioko lekukotasun eta testigantzak biltzen dira lehenik,
|
etxe
izena bizirik dagoenean egungo ebakera ondoren, etxekoen izengoiti oikonimikoa (hau da, etxe izenean oinarritua) hirugarrenik, kokalekua laugarrenik, etimologia azalpena ondoren eta, azkenik, beharrezko iruditu zaigunean, oharrei eskainirikako atalñoa. Jakina, kasu guztietan ezin izan ditugu, oraingoz, puntu guztiak guk nahi genukeen bezala bete, edo dokumentazioko lekuko gutxi ditugulako —edo bat ere ez dugulako—, edo etxea non den edo oikonimoa nola ebakitzen den jakiterik izan ez dugulako, kanpotik ikusirik hau bitxi irudi badakioke ere norbaiti.
|
|
|
Ondoko orrialdeetan ikus daitekeen moduan, fitxa moduko bat prestatu genuen ikerketa proiektua aurrera ateratzeko. Bertan dokumentazioko lekukotasun eta testigantzak biltzen dira lehenik, etxe izena bizirik dagoenean egungo ebakera ondoren, etxekoen izengoiti oikonimikoa (hau da,
|
etxe
izenean oinarritua) hirugarrenik, kokalekua laugarrenik, etimologia azalpena ondoren eta, azkenik, beharrezko iruditu zaigunean, oharrei eskainirikako atalñoa. Jakina, kasu guztietan ezin izan ditugu, oraingoz, puntu guztiak guk nahi genukeen bezala bete, edo dokumentazioko lekuko gutxi ditugulako —edo bat ere ez dugulako—, edo etxea non den edo oikonimoa nola ebakitzen den jakiterik izan ez dugulako, kanpotik ikusirik hau bitxi irudi badakioke ere norbaiti.
|
|
|
Etimologia azalpena: Osagai argiak azpiko izenlaguna,
|
etxe
izen arrunta eta artikulua dira. Gorago dagoen beste etxe batetik bereizteko ibili da hemen azpiko hori, bistan da.
|
|
|
Etimologia azalpena: Osagaiak beko (beheko) izenlaguna,
|
etxe
izen arrunta eta artikulua dira.
|
|
|
Etimologia azalpena: Berroeta oikonimoa, leku genitiboaren hondarkia,
|
etxe
izen arrunta, berri adjektiboa eta artikulua dira osagaiak.
|
|
|
Etimologia azalpena: Ez dakigu zer den Alanbahori, baina Euskal Herriko
|
etxe
izenetan Paris, Bartzelona, Sebilla, Granada eta kanpoko beste leku izen batzuk azaltzen direla jakinik, baliteke oinarrian Granadako Alhambra izatea. Ustezko* Alhambraberea (Alanbraberea) moduko batetik, dardarkari disimilazioz, hots, brasilabako r eroririk, Alanbaberea aterako zen.
|
|
|
Oharra: Berez ez da
|
etxe
izena, pertsona deitura baizik, bolada batez Petxi baserrian bizi izan zenarena.
|
|
|
Etimologia azalpena: Azken aldiko
|
etxe
izena, erabat gardena.
|
|
|
Oikonimo aldaketak ere, beste anitz herritan bezala ikus erraterako Luzaideko
|
etxe
izenen goiti beheitiak (Salaberri, 2006: 890) edo Etxalarren burutu direnak (Apezetxea & Salaberri, 2009), ugariak eta etengabeak izan dira Goizuetan.
|
|
|
6.8.3. Ez da jatorrizko
|
etxe
izena erabiltzen, X en etxea edo berriagoko bat baizik
|
|
|
Azken aldiko
|
etxe
izenekin ere antzetsuko zerbait gertatzen da: etxeak izena badu, baina jendeak gehiago ezagutzen du bertan bizi (izan) diren nagusi edo jabeen izen edota abizenarengatik:
|
|
|
6.6. Bizirik dirauten
|
etxe
izenen bukaerako a artikulua galdu egin da gehienetan 203
|
|
2012
|
|
|
Barandiaran Ataunera itzuli zenean, Lapurdiko etxeen antzeko bat eraiki zuen bizitokitzat eta Sara izena eman zion, Lapurdiko herri horretan emandako urteen oroitzapen gisa. Barandiaranek hilarriak ongi aztertuta zituen eta jakin bazekien garai batean, ehorzketak etxeetatik eliza ondoko hilerrietara eraman zituztenean, euskal etxearen eta hilobiaren artean betidanik egon den lotura estua adierazteko, hilarrietan, familiaren
|
etxe
izena ezartzen zutela. Horregatik agindu zuen horrelako testua jartzea bere hilobian.
|
|
|
direlako. XVI. mendeko
|
etxe
izen batzuk bildu dira, eta XVIII. eta XIX. mendeetako baserri zerrendak eskaintzen dira, informazio osagarriarekin: baserriari buruzko datuak (desagertua dagoen, adibidez), izenaren historia, gaur egungo kokapena eta baita argazki ugari ere.
|
|
|
Bilduma horren xedea euskal toponimia ezagutaraztea da. Izan ere, Euskaltzaindiaren Onomastika lanak euskal izenen ikerketa du helburu, bai antroponimoena (ponte izenak, deiturak...) bai toponimoena (toponimia nagusia, txikia, exonimia, kale izendegiak,
|
etxe
izenak...). Izen horiek bildu, sailkatu, ikertu eta arautu ondotik, beharrezkotzat jotzen du Euskaltzaindiak izenen forma zuzenak plazaratzea, euskararen erabileran eta normalizazioan eragina izan dezaten.
|
|
2013
|
|
|
Silogismoaren sokari jarraituz eta abar... Arrotz sentitzen zen Versus
|
etxe
izenik gabeko hartan. Segituan jarri zuen martxan burua.
|
|
|
Beste aukera da, A.I. inizialen bigarren hizkia
|
etxe
izenari lotua izatea, baina kasu honetan, anitzez zailagoa eta luzeagoa litzateke identifikatzea. Zer gerta ere, Serbia aldean hildako zuberotarren berririk bazen begiratu dugu Eskualduna astekarian.
|
|
2014
|
|
|
Bildumaren xedea euskal toponimia ezagutaraztea da. Euskaltzaindiaren Onomastika lanak euskal izenen ikerketa du helburu, bai antroponimoena (ponte izenak, deiturak...) bai toponimoena (toponimia nagusia, txikia, exonimia, kale izendegiak,
|
etxe
izenak...). Izen horiek bildu, sailkatu, ikertu eta arautu ondotik, beharrezkotzat jotzen du Euskaltzaindiak izenen forma zuzenak plazaratzea, euskararen erabileran eta normalizazioan eragina izan dezaten.
|
|
|
Zahar bati erraten diogularik nongoak garen, erraten badiogu oihan bat ezagutzen dugula, test bera jasaten dugu beti:
|
etxe
izenak, pasaia eta ateka zerrenda bukaezina ateratzen ditu eta ageri da GPSa horrekin badakigunez non gabiltzan.
|