|
2013
|
|
|
Baina, paradoxak, ezkondu eta berehala Antoniok pozik bereganatu zuen bere aitaginarrebaren joera nafarzalea, betiere botere joko dinastikoen klabean ulertuta. Joanak, aldiz, erabakimen osoz protestantismoa besarkatu zuen, publikoki eta baldintzarik gabe, amak bere sasoian (Margarita protestanteen babesle nabarmena izan zen, baina inoiz ez zuen azken urratsik
|
eman
) edo senarrak gero ez bezala. Roelkerrek ez du erabat baztertzen Joanaren hautu horretan egon zitekeen interes politikoa, baina garbi dago, funtsean, konbertsio baten aurrean gaudela.
|
|
|
Gaur, Pello Esnalek bere Hitz ordena. Erabilera estrategikoaekarpen bikainaz hitz egin digularik, eta abagune honetan hitz batzuk esatea proposatu zaidalarik, sakonera akademikoak alde batera utzi eta mende erdi batez neure idazle eta itzultzaile ibilbideari gaingiroki bada ere begiratu bat
|
eman
eta horretaz zuei hitz egitea erabaki dut.
|
|
|
Mitxelena harrituko litzateke. Geuri ere pozñoa eragingo liguke, eta adore
|
eman
–aldian behin harritzeak> >.
|
|
|
Batzuetan eskaintza ugariegiak eta beste batzuetan gabezia nabariak, garbizalekeria. Berriki hor
|
eman
digu Xabier Amurizakbere lana gaiak bizirik eta erantzun beharrean jarraitzen duela gogora ekarriz. Egia da, beharra detektatzea errazagoa gertatzen dela kasu bakoitzean erantzun egokia ematea baino, baina lehen urrats hori gabe nekez egingo da bigarrena.
|
|
|
Bilbon eta Algortan
|
eman
nituen urte haietan euskara irakasten taldeetan eta ikastoletan, AnaitasunaIkern idazten etataldearen egitasmoa lantzen ari izan nintzen, Saiokaikasliburuak sortu zituen taldean euskararen arduradun gisa eta zenbait irakurgai itzultzen Iñaki Beobideren argitaletxerako, jarduera hark isunen bat edo beste ordaindu behar izatea ekarri ziolarik. Garai hartakoak dira Euskal historian zehar eta Euskera 3, 4 eta5 ikastoletan euskara ikasteko testuak, zentsuraren artazikadak jasandakoak.
|
|
|
1977an argitaratu zen Joan Mari Torrealdayren Euskal Idazleak Gaur (Oñati), erakusleiho bikaina gerra osteko urteetan euskarak emandakoaz jabetzeko. Urtemuga horretatik 1995 arteko ekoizpenaren berri, aldiz, Euskal Kultura Gaurizeneko bigarren liburu batean
|
eman
zuen Torrealdai berak ia hogei urte geroago, zer esanik ez, oraindik uzta joriagoa ageri dela orrialde haietan.
|
|
|
Parez pare, eta garai bertsuan, EITB eskola sortu zen Iñaki Beobideren gidaritzapean eta bertan euskarazko itzulpenaren eta esatari eta aktoreen euskarazko prestakuntzaren ardura ere izan nuen; horrek aukera aparta
|
eman
zidan batzen ari zen euskararen eta ahozkotasunaren arteko loturez ohartzeko, eta eremu horretan zeuden egitekoez jabetzeko. Halaber, Hezkuntzako EIMAn lankide izateak ere modu berezian ireki zizkidan begiak euskararen kalitateari zegokionez eta ildo hartan eman beharreko urratsen kontzientzia hartzeko ere.
|
|
|
Villasanteren lehen ekarpen garrantzitsu batzuk, Euskaltzaindiaren lehen Euskal Gramatika, Lehen Urratsakliburukiak UZEIren hiztegiak eta Orotariko Euskal Hiztegiaren lehen liburukiak
|
eman
zizkigun garai horrek, eta euskal argitaletxe ugarik nabarmen aberastu zuten euskarazko liburuen eskaintza.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia
|
eman
behar zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Azkenik, hiztegigintza UZEI Euskalterm, OEHetaren EGLUildotik urrats sendoak
|
eman
dira hamarkada honetan eta hurrengoan burutzeko.
|
|
|
Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen eraginez. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko
|
eman
beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak. Testu antolatzaileak.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> >
|
eman
ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia ... Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Euskaltzaindia; Euskal gramatika lehen urratsak (EGLU) Euskararen gramatika deskriptiboa da, hizkuntzaren datuak bildu nahi dituena. Tarteka Euskaltzaindiak
|
eman
dituen arauen berri ere ematen da, zeharka, baina, berez, ez da gramatika arauemailea, baizik deskriptiboa: hizkuntzaren datuak erakutsian uzten ditu, tradizioan oinarritutako lekukoetan, eta egungo euskalkien ezagutzan oinarriturik.
|
|
|
Liburuak argitaratzeko, eta Euskaltzaindiaren biltzarrak eta bertso txapelketak antolatzeko laguntza
|
eman
zuen. Eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere egin zituen; karlista tradizionalista euskaltzalea izan genuen.
|
|
|
Borrokatzen duen euskara, aldiz, euskara jasoa da, kultua, kultur tresna gisa erabili nahi dena. Izan ere, frankismoak euskarari
|
eman
dion egitekoa oso bazterrekoa da, folklorikoa, familia barnekoa, hilzorian dagoen gizataldeek bakarrik erabiltzekoa. Euskara ez da hirian, pulpituan edo eskolan ibiltzeko hizkuntza, beraiek esan ohi zutenez.
|
|
|
–Zorionak ere
|
eman
bear dizkitzut irabazi duzun sariagatik, ots, Iparragirre' ren omenez egin eralguntzan irabazitakoa. Nere uste kaxkarrean, zuk bear zenukean, bete betean, aurreneko saria.
|
|
|
–Garagarrilleko lenbiziko igandea izan zala, uste det. Bilbo' n Arriaga antzokian egundoko euskal jaia eratu ziguten. Arrue legegizonak (karlista bera, alabearrez) euskeraz
|
eman
zigun jardun bizigarri bat. Aren esanetatik bat, auxe:
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri
|
eman
bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik eman nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
–Ba al dakizu Arrue' k egin didan azkenengoa? Irrati lanen leiaketa sortu zuten, eta neri eman bear, ba, aurrenengo saria, ta or ibilli dira erabakirik
|
eman
nai ezik. Azkenean, desierto?
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen
|
eman
zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971...
|
|
|
...besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina
|
eman
zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik 1971era, familia ordezkari izan zen Espainiako Gorte Organikoetan.
|
|
|
eta halaber bertso txapelketak? 60ko hamarkadan? antolatzeko laguntza
|
eman
zuen. Eganeraberritzeko ere bai 1954an, eta gastronomiaz idatzi zuen euskaraz eta zenbait literatur kritika ere egin zituen euskaraz; beraz, karlista tradizionalista euskaltzale gutxietariko bat izan genuen dudarik gabe.
|
|
|
Era berean, Francoren erregimenaren atxikitzaile gisa,
|
eman
zioten Meritu Zibilaren Ordenaren dominaren merezidun gisara, azpijokoan aritu zen Nemesio Etxaniz edo On Manuel Lekuona bezalako jeltzaleen aurka, haien merituak ezkutatzen eta haien jarduera publiko euskaltzalea oztopatzen. Alde batera, erregimenak erregio hizkuntzatzat jotako euskarari ezartzen zizkion muga hertsi zorrotzak zabaldu nahian bezala, baina bestalde muga hertsi horiek ezin eramanak eta ezin gordeak zitzaizkien euskaltzale finei mugak ezarriaz edo oroitaraziaz, erregimenaren aldeko ezkutuko lan zikinean.
|
|
|
121). Orain arte literaturak
|
eman
duen emakume zaharraren arketipoa oso gogorra da. Horra hor laburki esanda.
|
|
|
Literatura alorrean, Joseba Gabilondo ikerlariak ere ondo aztertu du amatasunaz nola idatzi den, eta diosku abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu dituela emakumeak, amatasun nazionalistaren eredua onartzen ez badute bederen. . Erbeste horretan emakumezkoen literaturak benetako bakardadearen kronika malenkoniatsu eta magnoa
|
eman
digu, beste ezein literatura maskulinistak ez bezala? (Gabilondo, 2006:
|
|
|
Jainkoaren aginduak ez ezik, gutxienez, ogasunaren aginduren bat ere urratzen du Araibarrek, baina Erkiagak, arau bat baino gehiago urratzen duen pertsonaia nagusiari bizitza
|
eman
arren, arau urraketa bakarra nabarmentzea hautatu du: Jainkoaren 6 eta 9 aginduena.
|
|
|
biak pertsonaia hiritarrak eta nahiak dituztenak izateaz harantz, batere ez, erantsiko nuke. Txillardegik hautsi egin zuen aurreko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena
|
eman
. Jarraipena eman, ordea, aldaeraren bat gehituz:
|
|
|
Txillardegik hautsi egin zuen aurreko eleberrigintzak adierazitako mundu ikuskerarekin, Erkiagak, ostera, jarraipena eman. Jarraipena
|
eman
, ordea, aldaeraren bat gehituz: aurreko eleberrigintzaren tradizioan ez zegoen hiria bizilekutzat zuen pertsonaia nagusirik.
|
|
|
Ez da inondik inora ikuspegi berria, oso zaharra baino. Oso zaharra, XX. mendearen bigarren erdiari hasiera
|
eman
ostean ere, eleberrigintzan behintzat, oraindik indarrean dirauen arren. Hala da, baina, gaizki ulerturik sor ez dezan, aurrera baino lehen, azalpen txiki bat:
|
|
|
–Eman? isotopiaren gain eraikitzen du emakumea (mundura ekarri, bularra
|
eman
, hazi, egunero lagundu, plazera eman...). –Eman?
|
|
|
–Eman? isotopiaren gain eraikitzen du emakumea (mundura ekarri, bularra eman, hazi, egunero lagundu, plazera
|
eman
...). –Eman?
|
|
|
Loli zanak
|
eman
dizu lezio odoltsua. Zuk duzu orain eretia joko garbiz jarduteko.
|
|
|
Loli Menak Araibarren bizitza hobetzearren eskaintzen zuela bere bizitza adierazi zion aitorleari hil aurretxoan. Orain, Loli Menaren eskaintzak
|
eman
du fruitua: onbideratu da Manu Araibar.
|
|
|
Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak
|
eman
zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez. Hitz batean, osagai filosofiko, ohiturazko eta abarrek eratzen dituzten digresioak alde batera utzi balitu, jazoerak astiroago, xeheago kontatzeko aukera zukeen.
|
|
|
Jakin badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari
|
eman
nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan eragin nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
azaltzen direla batik bat. Ildo horri jarraiki, ikerlan honetan, birformulazioaren eta birformulatzaileen erabilera aztertu ditugu, azken hamarkadan euskaraz
|
eman
diren lege testu eta zuzenbideko testu akademiko esangarrienei erreparatuz, betiere, birformulatzaile esplikatiboek diskurtso juridikoan duten erabilera inguramendu zabalagoan ezaugarritzeko.
|
|
|
Lan honetan geure egiten dugu Martín Zorraquino k eta Portolés ek (1999: 4057)
|
eman
zuten definizioa:
|
|
|
23). Batez ere aposaturik (koma artean) edo tarteki gisa (gidoien edo parentesien artean)
|
eman
ohi da atal birformulatzailea. Eta sarri askotan halako paralelismo funtzional bat (eta are sintaktikoa ere) egon ohi da birformulakizunaren eta birformulazioaren artean (lapidatu dute/ hots, harrika hil):
|
|
|
Corpusari dagokionez, eskerrak
|
eman
behar dizkiogu lehenik Ametzagaiña I+G+ b taldeko Josu Landari, corpusa arakatzeko tresna ezin hobea, eta gure beharretara egokitua, sortu eta ikertaldearen eskura jarri duelako; orobat eskertu behar diogu UPV/EHUko Euskara Institutuaren zuzendari Pello Salabururi (http://www.ei.ehu.es), Institutuaren corpusak gure zerbitzura jarri dituelako (ZIO, Pentsamenduaren Klasikoak, Ereduzko Prosa Dinamikoa eta Goenkale).
|
|
|
Adibide zenbakitu guztietan letra etzanaren bidez markatu dugu birformulakizuna; letra lodiz
|
eman
dugu atal birformulatzailea; eta letra lodiz eta azpimarratuta, birformulatzailea.
|
|
|
Nolanahi ere, informazioaren ikuspegitik diskurtsoan beti nagusitzen da, hots, nabarmenduta geratzen da? atal birformulatzailea, baita bi enuntziatuak alderantzizko hurrenkeran
|
eman
daitezkeenean ere (baliokidetza semantikoan oinarritzen diren birformulazio esplikatiboetan, esaterako),
|
|
|
Labayru Ikastegian ibili nintzen eskolak ematen, eta gero Mikel Zarate Literatur Mintegian sartu nintzen, literaturarako zaletasuna neukala eta. Han enkargu bat
|
eman
zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko. Nik ez idazlea ez nobela nor ez zer ziren ez nekien ezer.
|
|
|
Ehun urte zenbaki biribila da eta horrek
|
eman
digu Eusebio Erkiaga gogora ekartzeko aitzakia. Nik beste andre historiko bat ezagutu nuen, Sorne Unzueta Utarsus.
|
|
|
Zer da ta baina! Hurrengoan 101 eta hurrengoan 102 bete zituen eta halako gorarik
|
eman
ez bere urtebetetzeari. Eta esaten zigun:
|
|
|
Omenaldiaren ostean, urtebete inguru, hil arteko guztia
|
eman
zuen Erkiagak lana prestatzen buru belarri. Berak zehatz gordeta zeuzkan testuak batu, atondu, berrikusi, ordenan jarri eta edizioaren nondik norakoak zehazten joan zitzaion denbora hori.
|
|
|
–Horrez gainera, hizkuntzarekin olgetaria da, berba jokoak egin, soinuen antzekotasunaz zentzumenak gozatu, adierazkortasunari bidea
|
eman
, horrek guztiak bere lekua dauka gure idazlearen olerkietan. Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta dauka eta behin ere ez dio uko egiten.
|
|
|
Hiztun edo idazle batek zer edo zer aditzera
|
eman
gura duenean, honela formula genezake egoera: –Urlia ahalegindu da zer jakin bat Berendiarengana igorrita, eraginen bat lortzen, hartzaileak, Berendiak, ahalegin hori errekonozitzearen bidez?.
|
|
|
–Negarrari
|
eman
nahi zion denborak?.
|
|
|
Edo, bestelakorik barik, asko da Aitagurea otoitza harroin hartzea, hastapeneko berbak eurak nahikoa argiak dira?. Esate baterako, Leizarragak berak bi bertsio
|
eman
zituen (Bata, Biblian eta bestea, Katexismean). Arana Martijak (2006: 169) bizkaierazko bertsioekin eratutako sortari begiratzea baino ez dago arin arinka konturatzeko itzultzaileek erabilitako aukeraren oparoaz, abiaburua oso testu finkatu eta sakratua (alegia, ukigaitz samarra) izan arren, eta hori aldaera guztiak euskalki berekoak izan arren.
|
|
|
Geure egunerosko ogia
|
eman
drazaguzu egun.
|
|
|
Urteak joan dira Begoñako Elizan azken agurra
|
eman
genionetik. Haren gomuta, alabaina, bizi bizirik dago gure artean, jardunaldi hauek egoki frogatuko dutenez.Mila esker, eta has gaitezen lanean!
|
|
|
(Risterucci Roudnicky, 2008). Azterketa horrek hainbat informazio
|
eman
dezake testuaren eta irakurlearen beraren eboluzioaz, bai eta literatur sistema jakin bateko itzulpengintzaren egoeraz ere. Halaber, ikergai dira ondokoak:
|
|
|
Itzulpen honetako bizpahiru gutun Juan Garziak egindako itzulpenean oinarrituak dira. Eskerrak
|
eman
nahi dizkiet baita ere Joxean Muñoz, Antton Olano, Juan Mari Arzallus, Jose Luis Agote eta batez ere Josu Zabaletari itzulpen hau irakurtzeagatik eta egin dizkidaten oharrengatik. Orobat Ibaizabal argitaletxeko Joxe Antonio Sarasolari.
|
|
|
152 hitzaurreetatik 63 atalka banatuta daude. Bitxikeria gisa aipa daiteke, esaterako, 1993an Patxi Apalategik Madame Bovaryren (bildumako 31 zk.) hitzaurrea hiztegi gisa
|
eman
izana.
|
|
|
Itzulpenaz atal osoa: japonierazko izenak nola
|
eman
diren, jatorrizko hizkuntzaren ezaugarriak, Miranderen Haur besoetakoairakurtzea lagungarri, itzulpenaren zailtasun handiena kultur testuingurua jasotzea, japonieratik zuzenean egin dela baina laguntzazko testuak erabili direla, zein izan diren aipatzen da, transliterazioa.
|
|
|
Hitzaurregileak ez ditu liburuaren gakoak irakurri baino lehen
|
eman
gura.
|
|
|
Abadiak XIX. mendean Etiopia Abisiniara egiten dituen bidaiak ezin dira inperialismo frantses eta britainiarraren testuingururik gabe ulertu. Eta beraz, handik itzulita eta Niloren iturriak topatu ez zituela onartzearen ondorio postkolonialak kontuan hartu gabe, ezin da ulertu hark euskal literatura modernoari
|
eman
zion hasiera Lore Jokoetan. Horiek prozesu kolonialak dira.
|
|
|
euskara gramatikaren artearen arauetara makurtzen den hizkuntza elegantea dela eta ez barbaroa (Mitxelena, 1960, 119), eta horrekin batera, arte poetikoaren arauetara ere makur daitekeen hizkuntza ere badela eta beraz inguruko hizkuntzek besteko errespetua merezi duena. Larramendiren asmoa agerikoa zen lehendik ere, Luis I.a erregearen hiletetarako euskarahori idaztean aditzera
|
eman
zuenez: –para que se viese que la Lengua santa del Vascuenze sabe avenirse con las Leyes métricas del Parnaso?
|
|
|
Larramendik Mikoletaren lana ezagutu izanaren beste aztarna bat Lardizavalen 1724ko edizioak
|
eman
lezake. Bertan Larramendik, mi vascuence poético?
|
|
|
Testu guztiak izenik gabeko narratzaile batek aurkezten baditu ere, susmoa dago Larramendi bera izan zitekeela narrazio horren asmatzailea (Goikoetxea, 1967). Latin, gaztelania, frantses eta italierazko poemen berri
|
eman
ondoren, akademia literario moduko batean(, aquella especie de Academia?) lehiatzen diren lau ikasleren poemak zelan sortu ziren azalduko du narratzaileak. Luzea den arren, zilegi bekit sarrera osoa hemen aipatzea:
|
|
|
Soilik poema goitik behera zeharkatzen duen jarrera hiperbolikoak, lizentzia poetikoak alegia?
|
eman
du bide une batez Euskal Herria betiereko burdin arotik kanpo irudikatzeko. Hortaz, Larramendi bera ere ez da guztiz gai izan formazio poetiko inperialaren eraginpetik bere burua askatzeko.
|
|
|
Lan horren bitartez, aurreiritzi errotuak gezurtatuaz batera, sermoigile eta idazleentzako lanabes nahitaezkoak sortu zituen. Euskal Herri penintsularreko literaturen historiari dagokionez, ez da gehiegikeria esatea Larramendirekin epistemeberri bati hasiera
|
eman
zitzaiola, ustezko burdin arotik ateratzen hasteko aldia.
|
|
|
Tubalen mitoa nagusi izan bada ere, Eneasen istorioa ez zaio guztiz arrotza euskal kulturari, apologisten artekoari behintzat. Julen Arriolabengoak aztertu duenez,. Cachopínek Euskal Herriko leinu eta pertsonaia askori
|
eman
zien jatorri troyarra, Diogenis erreginaren eta bere semeen bitartez belaunaldiz belaunaldi jasoa, hala nola, erromatarren aurka borrokatu ziren kapitainei (Julio eta Anquises), Bizkaiko jaunei, Gebarari, Lezcanori, Altamirako Aznarri eta Hedoni, eta abarri? (2006, 136).
|
|
|
(Larramendi, 1969, 73). Gorputz biluziaren irudikapenari Larramendik erantzun bikoitza
|
eman
dio: lehenengo eta behin kritika poetikoaren bitartez, egoera epikoaren seriotasunak(, gravedad?) eta pertsonaien mailak eskatzen duen decoruma hautsi delakoan; eta bigarrenik comparatio anplifikatzaileren bitartez, Eneidako pasarte horrek aukera ezin hobea eskaintzen duenez gero olagizon euskaldunen nagusitasuna erakusteko antzinate klasikoak burdingintzaz sorturiko irudikapenen parean, eta bide batez moralaren alorrean ere.
|
|
|
mendea bezalako zenbaki kontzeptu bat erabiltzeak ez du inolako balio kritikorik. Izan ere, literaturgintzan
|
eman
daitezkeen aldaketek ez daukate mende aldaketekin batera etorri beharrik. Berez, mendeka edo hamarkadaka edo urteka... literaturaren historia bat egituratzeak periodizatzeari uko egitea dakar, nahiz eta abantailarik izan dezakeen literaturaz kanpoko irizpide bat hautatzeak.
|
|
|
Horregatik, hain justu, ganorazko gogoetarik eskatzen du, eztabaidaezinak baitira hizkuntza, literatura eta botere politikoaren arteko loturak. Jadanik adierazi denez, euskal literatura botere politikoak ofizialtasunik
|
eman
gabeko hizkuntza batean mamitutako literatura da. Besterik ere erants daiteke:
|
|
|
Gerra karlista horiek beroriek ez ote zuten zerikusirik izan XVIII. mendearen bigarren erdiaz gero iragartzen doan izpiritu erromantikoarekin? Eta zergatik jarriko litzateke mugarria 1876an, eta ez, adibidez, Antoine d. Abbadiek Lore Jokoei sorrera
|
eman
zienean?
|
|
|
Berritasuna irizpide legez hautatzen bada, Neoklasizismoak kutsu erromantikodun lehen idazlanak agerrera egin arteko iraupena du. Aldi honen bilakaeraren berri
|
eman
ostean, garaikide izan d (it) uen beste arau sistema batetik (edo batzuetatik) moldatutako idazlanentzako tartea irekiko litzateke. Jardunbide horri eutsiz, ikuskera desberdinak euskarri dituzten idazlanak aldi berean bizi direla, elkarrekin bizi direla agerraraziko da:
|
|
|
emazte zuen Joanaren heriotzak, hain justu. Maitasunezkoetatik deboziozkoetara igarotzeko darabilen poema horretan dioenez, aurretik euskaraz ia ezezagunak ziren musak luzaroan zerbitzatu eta ezagutzera
|
eman
ditu. Horra hor, zorretan zirela uste izateko eta beraiengana laguntza eske zuzentzeko arrazoia, emazte Joana gaitzak jo zuenean.
|
|
|
Badira bertso solte horiek sailkaturik
|
eman
dituzten edizioak, hala nola, L, oeuvre poètique de Pierre Topet Etchahunen bildumak, poésies autobiographiques?,, poésies satiriques, eta, poésies de circonstance?
|
|
|
Jean Martin Hiribarrenek() 1853an
|
eman
zuen argitara 5428 bertso lerroz osatutako Eskaldunac: Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha eta hari darraicona.
|
|
|
bidaien kronikari bizkorra. Iñigo Aranbarrik eta Koldo Izagirrek aurkitu eta aldarrikaturiko idazle bati sarbidea
|
eman
zitzaion antologia orokor horretan, urtebete lehenago argitaraturiko Batxiren Hau mundu arrano hauartikulu bilduma argitaratu berria zutelarik iturri gisa (1997).
|
|
|
Horren ondorioz, euskarazko testuen gainean ezarritako zentsurak eragindako geldotasuna gainditzen hasi zen eta euskal literaturaren hazkunde tasak gorantz egin zuen: hogeita bost liburu
|
eman
ziren argitara 1963an, hogeita hamahiru 1965ean, berrogeita hamarreko galgara iritsi zen 1969an, eta 1975ean hirurogei. Hortaz, zenbait aldizkari eta argitaletxe zabaltzeko baimenak heldu ziren:
|
|
|
Juan San Martinen antologiari arretaz erreparatzea komeni da, zeren, garai jakin eta labur bateko produkzioaren antologiek ohi duten moduan, San Martinen Uhin berriak hogeita bost poeta bildu zituen, 1930az geroztik sortuak eta 1963 eta 1969 artean plazaratuak. Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika berri bat
|
eman
nahi zuen ezagutzera antologia horrek. Liburu batean eta sorta berean bildurik, testuok joera berri baten lekuko bilakatzen ziren eta joera berri horren existentzia materializatu egin zuten.
|
|
|
Gudaosteko euskal poesiaren antologietan egin den testu eta egile hautaketak gudaosteko poesiagintza kultua bermatu du, eta tematikoki nahiz linguistikoki modernotzat jotzen denari
|
eman
dio lehentasuna. Horren lekuko dira, bai San Martin (Uhin berria, 1969), bai Ibon Sarasola (Gerraondoko euskal poesiaren antologia() (1973).
|
|
|
Horrenbestez, Aldekoaren hitzaurreak dioena bat dator gerora euskal literaturaren historian gudaurreko olerkarien kalitatearen aitormenarekin, baina argiro esan duen moduan, Ibon Sarasola edo Jon Kortazarren ildo beretik, lehentasuna
|
eman
nahi dio euskal poesian modernitate europarraren sarreraren iragarle den poesiari, horri aitortzen baitio zinetako interesa.
|
|
|
Euskal gizartearentzat esanguratsu izango ziren beste zenbait elizgizonekin batean, Aingeru Sukia edo Jose Maria Arizmendiarrieta bezala, euskal literaturaren une esanguratsuan hasi zen idazten Onaindia, eta Euskal Pizkundearen garaiko, olerkariek? bere lanik ederrenak ezagutzera
|
eman
zituzten sasoian plazaratu zituen bere poemak: Euskal Esnalea, Karmen' go Argia, Pyrenaica, Ekin, Yakintza, Egunaeta Euzkadialdizkarietan eman ziren ezagutzera.
|
|
|
bere lanik ederrenak ezagutzera eman zituzten sasoian plazaratu zituen bere poemak: Euskal Esnalea, Karmen' go Argia, Pyrenaica, Ekin, Yakintza, Egunaeta Euzkadialdizkarietan
|
eman
ziren ezagutzera. Gerra hasi zenean, berriz, gudarien apaiz kapilau izan zen Euskal Herriko kanpainan barrena.
|
|
|
Beraz, pertsona ezaguna zen euskal poesiaren esparruan. Antologia burutu eta gero ere, euskal poesia garaikidearen sustapenerako argitaratu zuen Olertialdizkaria (1959), bereziki aipagarria hartu zuen hedaduragatik eta eskaini zuen plataforma zabalagatik; izan ere, bere bi aldietan, 1959 eta 1995 artean, batez beste, 1.950 olerki eta bertso lan inguru eta 350en bat olerkariren lanak
|
eman
zituen ezagutzera. Gehiegikeriarik gabe esan daiteke Onaindiak olerki mugimendu bat sortu zuela Olertialdizkariaren bidez, gazte asko olerkigintzara bultzatuz.
|
|
|
Euskal literaturaren prestigio falta, tradizio bat eratzeko produkzio jarraitua osatu ezina eta babesle edo mezenasgorik eza aipatu zituen, hurrenez hurren. Horiexen hutsunea bete nahi izan zuen Antologia handiak, euskal tradizio literario osoak
|
eman
zezakeena bilduz: hala ahozkoa nola idatzia, hala herrikoia nola kultua.
|
|
|
Zorionez, berrogei urte joan dira Atxagak lehen urratsak
|
eman
zituenetik eta gurean urtero 2.000 liburu argitaratzen dira, horietatik 300 inguru literatura arlokoak. Atxagak modu adierazgarrian esan zuen moduan,, el imposible, el hircocervo, esta siendo vencido, o al menos toreado?
|
|
|
Genero poetikoaren kanonari dagokionez, Onaindiaren antologiaren zabaltasunak zenbait poetaren Parnasoa osatu eta kontsakratzeko bidea ireki zuen, baina beste askori aipamen hutsa besterik ez zien
|
eman
. Nola da hori posible, egile ezezagunen testuez gain, 300 idazleren testuak bildu zituela jakinik?
|
|
|
Onaindiaren antologiaren egitura aztertuz geroz, jakina da, egileak azpitituluan adierazi moduan, antolamendu kronologikoari
|
eman
ziola lehentasuna. Halere, ahozko testuak datatzeko zailtasuna zela eta, lehen mailan kokatu zituen guztiak errenkan urterik zehaztu gabe,. Erri olerkiak?
|
|
|
Juaristi, K. Linazasoro), belaunaldi galdua? deitu zutena; urrats bat harantzago joanez, I. Zaldua kritikoak" porrotaren belaunaldia" eta" belaunaldi ikusezina" izena
|
eman
zion, edota" tropela" ere bai (Zaldua, 2005a). Era batera edo bestera, literatura produkzio multzo baten zailtasunak deskribatzen dituzte izen horiek.
|
|
|
Izan ere, bestalde, euskararen estandar literarioaren bilaketa etengabearen oinazeaz korobilkatuadago euskal poesiaren ibilbidea.Bertsolaritzaren hizkera eta eredu estilistikoetatik abiaturik, XIX. mendearen erdialdean gero eta hizkera landuago eta forma literario elaboratuagoen gailurrerantz egin zuen, Errepublikako belaunaldiak gaina
|
eman
ziolarik. Gudaosteko ordu ilunetan eredu bertsozaleak eta olerkarienak elkarren ondoan bizirik iraun zuten, hirurogeiko hamarkadara arte.
|
|
|
Gogoetaren eremua molde argi batez finkatzeko gisa, periodizazioaren inguruko bizpahiru ohar egin daitezke. Jean Rohoufrantses literaturaren historiografian adituak
|
eman
oinarrien gainean bermatuz, hiru ideia nagusi azaltzen ahal dira:
|
|
|
1901 Ez du bere banaketa argitzen, baina kapituluan zehar, uler daiteke politikak edo, hobeki erranez, aldaketa ideologikoak egiten duela muga. Sarasolak erakustera ematen du bigarren karlistadarekin bukatu zen garai luze eta nahasiak garai berri bati
|
eman
ziola sortzea. Europako erresuma gehienetan egin zen bezala XIX. mendekobigarren partean, Euskal Herrian (Hegoaldean) ere industrializazioak garrantzi handiko aldaketak eragin zituen.
|
|
|
–Lehen eta orain? kantuan atxikimendu handi horren lekukotasuna
|
eman
zuen.
|
|
|
Esan daiteke, beraz, hegemonikoki gizonezkoena den munduan emakumeak irudikatzeko ahaleginik ez dela egin euskal detektibeen eleberrigintzan. Pertsonaia femenino lesbiana gutxi azaldu da euskal narraziogintzan, eta Amaia Ezpeldoi da detektibe lesbiana bakarra euskal literaturak
|
eman
duena detektibeen historian.
|
|
|
Laugarrenik, kritika soziala eleberri beltzaren ezaugarri izanik, modu gogorrean eta gordinean
|
eman
ohi da, baina Itxaro Bordak, nobelagile lesbianen antzera, emakume detektibe lesbianen bidez arau heterosexualak urratzea du helburu, eta ezarritako norma edota jarrera heteronormatiboa iraultzeko, parodia, umorea erabiltzen du. Parodia hori queer pertsonaia batekin egiten du.
|
|
|
Eskerrak zor dizkiegu artxiboetan ikertzeko
|
eman
diguten informazioa eta laguntasunagatik Maite Garamendi Lekeitioko Udal Artxiboko, Josune Olabarria Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekako, eta Iñaki Goiogana Sabino Arana Euskal Abertzaletasunaren Agiritegiko langile teknikariei. Baita Euskaltzaindiari ere, Eranskinetako agiri batzuk argitaratzen uzteagatik.
|
|
|
Euskaltzaleak erakundearen eta Lekeitioko Udalaren arteko harreman onak Errepublikarekin hasi ziren: Aitzolek Lekeitioko Udalari diru-laguntza eskatu zion Euskaltzaleak en kultura kanpainarako, euskal eskoletan materiala sortzeko (1931), eta Udalak dirua
|
eman
: 1931, 1933 eta 1934an 50 pezeta; 1932an, 75 pezeta.
|
|
|
Alkateari gutunak egin zizkioten Aitzolek, Eusebio Erkiagak (Batzordearen izenean), Xanti Meabeketa beste batzuek. Jai Batzordeak, E. Erkiaga zuela idazkari, gonbidapenak egin zizkien Zita enperatrizari, ezker eta eskuineko politikariei, ahaldun eta pertsona ospetsuei, batez ere kulturako jendeari, baita prentsari ere.Gorazarrerako diru-laguntza
|
eman
zuten pertsona eta erakunde batzuek: Austriako Familia Inperialak 100 pezeta, Espainiako Akademiak 100, Iruñeko apezpiku Olaetxeak 50, Sotak 50, Fermin Irigaraik 25, Altubek 25, F. Belaustegigoitiak 25, Santanderko apezpikuak 25, Erramun Ertze abade lekeitiarrak 15, J. Larreak 10, gainerakoek gutxiago.
|
|
|
Hitzaldiak
|
eman
zituzten: bat Lauaxetak. Eusebio Maria olerkari?
|
|
|
Erkiagaren arabera, Karmeleren etorkizuna ere antzeztu zuten (Euzkadi, VII). Bertsolariek
|
eman
zioten amaiera VII. Eusko Olerti Egunari.
|
|
|
Komunikabideek omenaldiaren berri
|
eman
zuten oparo, xehetasun ugarirekin: Union Radio Donostia, Euzkadi (VI, 26, 27, 28; VII, VII), El Día (VI; VI).
|
|
|
J. Kortazarrek aztertu du E. M. Azkueren Bermeo eta Mundakako irakasaldia. Haren arabera, Mundakako Nautika Eskolak 1854 arte iraun zuen, eta ondoren, eskola partikularrak
|
eman
behar izan zituen (Kortazar, J. 2013).
|
|
|
Helburutzat hizkuntzaren kalitatea harturik, euskararen corpusa jagoteko eginkizuna
|
eman
zitzaion Jagon saileko Corpus batzordeari, 1999an sortu zenean.
|
|
|
Horregatik, Corpus batzordeak egoki ikusi zuen liburuaren edukiaren inguruan gaurko jardunaldi hau antolatzea. Izena
|
eman
eta hona hurbildu zaretenen kopurua ikusita, bistakoa da gaiak interesa sortu duela.
|
|
2014
|
|
|
Lan honetan Martín-ek eta Portolés ek aspaldi (1999)
|
eman
zuten harako definizio hura hartuko dugu abiapuntutzat. Definizio hartan DMen bi ezaugarri bereizgarriak geratzen dira azpimarratuta (Martí, 2011):
|