|
2002
|
|
|
Beste bi eremu basatik zientzialariak harritu zituzten beren aberastasun biologiko handiagatik. Lehenik eta behin, Miombo Mopane eskualdea, Afrikako hegoaldeko zenbait herrialdetako basoak eta belardiak estaltzen dituena, eta ugaztun, narrasti eta hegazti gehien
|
dituen
munduko bigarren eskualdea. Eta, gero, Mexikoko iparraldeko eta Estatu Batuetako hego mendebaldeko basamortuek osatzen dute, oso aberatsak baitira landareetan eta, batez ere, kaktus espezieetan.
|
|
2003
|
|
|
Ezaugarri horiek
|
dituen
munduko hirugarren ontzia da
|
|
|
“Montagnierren arabera, ikerketarako eta prebentzio kanpainetarako garatutako munduaren konpromiso ekonomiko handiagoa behar da”. Montagnierrek bere hitzaldian azaldu zuenez, gaur egungo zibilizazioaren bizi baldintzek, kutsadura indize handiak jasaten
|
dituen
mundu superpopulatu batek, birus berriak sortzen laguntzen dute, hala nola Asiako pneumonia epidemia deslotu duena. Gaur egungo ingurumen baldintzek “baita hirietako gerrikoetan higienerik ezak ere” gizakien immunitate sistema ahultzen laguntzen dute, eta sistema hori arduratzen da gaixotasunetatik babesteko defentsak sortzeaz.
|
|
|
Liburua aurkezteko mahai inguruan azaldu zenez, zahartzea, arazo bat baino gehiago, mundu mailako fenomenoa da, Espainiarentzat garrantzi berezia duena. Gaur egun, gure herrialdea da biztanle zaharturik gehien
|
dituen
munduko zazpigarren herrialdea. Are gehiago, Liburu Berdearen aurreikuspenen arabera, 2050ean, demografiaren bilakaera aldatzen ez bada, Espainia izango da munduko herrialderik zaharrena.
|
|
2004
|
|
|
Geroz eta balentria gutxiago
|
dituen
mundu honetan, albiste muin sekula izan ez ditugun arren, heroi diren zaindari familiak ezagutu ditut hemen.
|
|
|
Neska txinatar gehien hartzen
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da Espainia
|
|
|
Orain arte, ezinezkoa zen erabat birziklatzea, haren osagaiak eta sortzen duen kutsadura inpaktua zirela eta. Tetrabrickak birziklatzen
|
dituen
munduko lehen instalazioa eraikitzea da asmoa kokapenik gabe, eta 2005eko udaberrian hastea aurreikusten da. Plastikoen berreskurapena eta energiaren baterako sorkuntza ere aintzat hartzen dituen ekimen berritzailea Valoración Integral de Envases S.L. sozietateak sustatzen du, zehazki, hiru bazkidek, Cases familia valentziarrak patentearen jabea, Energroup ek eta kudeaketa sozietate batek.
|
|
2006
|
|
|
Txina substantzia poluitzaileak isurtzen
|
dituen
munduko lehen herrialdea izan zen 2005ean, atmosferara 25,49 milioi tona sufre dioxido isurtzean, 2000n baino %27 gehiago. Horietatik 21,6 milioi tona industria produkzioan sortu ziren, eta 3,89 milioi, etxe arloan.
|
|
2007
|
|
|
Espainiak biosferako bi erreserba berri lortu ditu, eta naturgune babestu horietako gehien
|
dituen
munduko bigarrena da.
|
|
|
Hala, Biosferaren Erreserben Munduko Sareak 598 erreserba ditu 117 herrialdetan banatuta. Bi kide berriei esker, Espainiak 42 erreserba ditu orain, eta sistema horri lotutako arlo gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da. Artikulu honetan Biosferaren Erreserba berriak zerrendatzen dira eta Espainiako erreserba berriak deskribatzen dira.
|
|
|
Biosferaren erreserba berriak La Gomera eta Las Ubiñas La Mesa erreserba espainiarrez gain, hauek dira biosferaren erreserba berriak: Sheka (Etiopia), Dordoña arroa (Frantzia), La Selle (Haití), Achanakmar Amarkantak (India), Wakatobi (Indonesia), Korgalzhyn (Txina), Tehukrainea (India) Biosferako erreserba gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da Espainia (42) UNESCOk lehendik zeuden lau biosfera erreserba handitzea eta izendapen eta zonifikazio berriak ere onartu ditu, horietako bi espainiarrak (Doñana eta Sierra Nevada). Fray Jorgeren (Txile) Biosfera Erreserbaren azalera bikoiztu egin da; Iroise Itsasoko Biosfera Erreserbaren (Frantzia) azalera, berriz, 99.149 hektarearaino handitu da, eta orain “Uharteetako Biosfera erreserba eta Iroise Itsasoa” du izena.
|
|
|
Fray Jorgeren (Txile) Biosfera Erreserbaren azalera bikoiztu egin da; Iroise Itsasoko Biosfera Erreserbaren (Frantzia) azalera, berriz, 99.149 hektarearaino handitu da, eta orain “Uharteetako Biosfera erreserba eta Iroise Itsasoa” du izena. Horrelakoak dira Espainiako biosfera erreserba berriak Inkorporazio berriekin, Espainia biosfera erreserba gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da, Estatu Batuek bakarrik gainditu dutena (47). Atzetik dituzte Mexiko eta Errusia (41 erreserba, hurrenez hurren).
|
|
2008
|
|
|
Horrek osasun nahasteen %32 eragiten du, errazago kontrolatuko baita eta sendagai faltsifikatuen ugaltzea murriztuko baitu. Horixe uste du Carlos Torme gs1eko Merkatuen Garapeneko zuzendariak, negozioetarako estandarrak garatzen eta ezartzen
|
dituen
mundu mailako erakundea baita. Mekanismo informatikoen bidez, artikuluek osasun katean egiten duten ibilbidea kontrola daiteke, eta horiei buruzko informazio azkarra lor daiteke.
|
|
|
Perun bertan, elikagaien prezio altuek Gobernua bultzatu dute gari inportazio garestiak murriztera eta herritarrak paper irinarekin ogia kontsumitzera animatzera. Txinan, patatak ekoizten
|
dituen
munduko lehen enpresa da (72 milioi tona 2007an), eta nekazaritzako adituek proposatu dute produktu hori herrialdeko nekazaritza lur gehienetako elikagai laborantza nagusi bihurtzea. Hala ere, Aita Santuaren Nazioarteko Zentroak (LHIK) eta Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) ohartarazi dute patata ekoizpenaren onurak zabaltzeko, beharrezkoa dela ereite materialaren kalitatea hobetzea, baliabide naturalen erabilera iraunkorragoa egingo duten nekazaritza sistemak izatea, eta izurriteak klima aldaketara egokitzeko ahalmen handiagoa izatea, Iraultza jasangarria Konferentziaren lau egunetan, aita santuaren eta garapenerako ikerketaren munduko agintari nagusietatik 90ek baino gehiagok hiru ekonomiak, bereziki, garapen bidean dagoen munduan tuberkulu hori sustatzeko dituzten erronkak aztertuko dituzte.
|
|
|
Gainera, kalifikazio hobeak lortzen dituzte hezkuntza akademiko hutsa jasotzen dutenek baino. Gizarte aldakorra Garai batean eskolek irakatsi dutena ez da nahikoa orainak planteatzen dituen beharretarako eta gaitasun berriak eskatzen
|
dituen
mundu interdependente batean bizitzeko, Erresuma Batuko eta Irlandako Waldorf Steiner eskoletako lehendakari eta Haurrentzako Aliantza sare globalaren zuzendari eta sortzaileetako batek, Christopher Claudelek, esan zuen. Claudi ek nabarmendu zuen ikasgeletan Darwinen eboluzioaren historia eta teoriak irakasten direla, baina ez gizartea beti aldatzen ari dela eta gizakiak modu positiboan egin behar diola aurre etengabeko aldaketa horri.
|
|
2009
|
|
|
Zenbait arrazoi nagusik eusten diote pixkanakako gorakada horri: munduko energia kontsumo gero eta handiagoa, petrolioaren eta gas naturalaren merkatu ezegonkor eta garestia, erreserba propioak dituzten herrialdeentzat eskaintzen duen segurtasuna, energia nuklearra baztertzea eta energia ortodoxia energetikoak 200 urtean aurreikusten
|
dituen
mundu mailako erreserbak. Baina jende guztiak ez du uste oraindik bi mende ikatzik geratzen denik.
|
|
|
Ildo horretatik, Dubai mundu osoko arkitektoen meka bihurtu da, proiektu ugari eta harrigarriak baititu. “Dorre Dinamikoak” izan nahi du energia eolikoari esker bere instalazioak modu independentean biratzen
|
dituen
munduko lehen eraikina; “Lighthouse dorreak” asmoa du 4.000 panel fotovoltaiko eta 225 kilowatteko hiru turbina eoliko handi erabiltzeko; edo “Energiaren Dorreak”, munduko ekodorrerik altuena izan nahi baitu, energia eoliko eta eguzki sistema indartsuarekin. Era berean, Bahraingo Erresuman, “World Trade Center” dorreak eraikitzen ari dira, non haize energia ere elementu nagusia izango baita.
|
|
|
Zenbait hezkuntza programak azalduko diete herritarrei nola murriztu energia kontsumoa edo nola erabili kontagailu adimendunak. Londres ez da co2 emisioak murriztu nahi
|
dituen
munduko metropoli bakarra. Karbono gutxiko hiri bihurtzeko lasterketak ondo kokatutako hainbat lehiakide ditu.
|
|
|
Espainia jatorri gisa izan duten “phising” gertaerak (dirua lapurtzeko informazioa lortzeko web gune faltsuak) dagoeneko 140 dira, eta 440 URL helbide dituzte. Estatu Batuen, Txinaren, Brasilen eta Errusiaren atzetik, “phising” teknika erabiltzen duten posta elektronikoa, zaborra eta iruzur informatikoak igortzen
|
dituen
munduko bosgarren herrialdea da. Espainia Interneteko delinkuentziaren lehen postuetan kokatzen den arren, “.es” motako 600.000 domeinuen edo Espainiako zerbitzarien %0, 06 bakarrik daude eraso zibernetiko horietan sartuta.
|
|
2010
|
|
|
Elikagaien ekoizpena bikoiztu egin litzateke datozen 20 urteetan, 2050ean 9.000 milioi biztanle izango
|
dituen
munduko populazioaren beharrak asetzeko.
|
|
|
Manos Unidas erakundeak zifra horiek Elikaduraren Nazioarteko Egunean gogorarazi ditu, eta salatu du, “lakra” hori murriztu beharrean, goseak kaltetutako pertsonen kopurua handitu egin dela azken bost urteetan, orduan 850 milioi gosete baitzeuden, gaur egun baino 75 milioi gutxiago. FAOk (Nekazaritzarako eta elikadurarako Nazio Batuen Erakundea) adierazi du elikagaien ekoizpena bikoiztu egin dela datozen 20 urteetan, 2050ean 9.000 milioi biztanle izango
|
dituen
munduko populazioaren beharrak asetzeko. Horretarako, ekoizleek beren laborantzarako lurren etekin hobeak lortu dituzte, Genevako FAOren Bulegoko zuzendari Sandra Avilések zehaztu duenez.
|
|
|
Gregorio Marañón ospitaleak transplanterako organo bioartifizialak fabrikatzen
|
dituen
munduko lehen laborategia inauguratu du
|
|
|
Ekonomia Azterlanen Institutuak (IEE) zabaldu duen Munduko Foro Ekonomikoaren azterketa baten arabera, Espainia munduko lehen 15 herrialdeen artean dago garraio eta komunikazio azpiegiturei dagokienez. Hong Kong, Alemania eta Arabiar Emirerriak buru
|
dituen
munduko ranking bateko 14 postuan dago gure herrialdea. Gainera, Estatu Batuen aurretik dago, sailkapeneko 15 postuan.
|
|
|
City bertikala: Dubaik, Arabiar Emirerri Batuetan, planetako arkitektura proposamen ikusgarrienetako batzuk biltzen ditu, hala nola uharte artifizialak edo etxe orratz erraldoiak, hala nola Burj Dubai, 800 metro eta 160 solairu
|
dituen
munduko altuena. Arkitekto batzuek hiri bertikalak asmatu dituzte, eta, egia bihurtuz gero, barregarri utziko lukete azken hori.
|
|
2011
|
|
|
Ekialdeko kostatik 125 kilometrora, epizentroa 10 kilometroko sakoneran dago. Astinaldia Tokiotik 380 kilometro ipar ekialdera abiatu den arren, hirian sentitu da 30 milioi biztanle
|
dituen
munduko hiri kontzentrazio handiena, eta eraikin batzuk ere behera egin dute. Nazioarteko agentziek jakinarazi dute hiriburuko etxe orratzak ikaratu egin direla segundo amaigabe batzuetan, eta jendea, izua hartuta, kalera irten dela.
|
|
|
Ziurtagiri horrek bermatzen du baso produktu horien jatorri jasangarria. WWF Españaren arabera, produktu jasangarri horiek erabiltzen
|
dituen
munduko lehen zementu enpresa da. Oficemen ek ordezkatzen dituen enpresek borondatezko hitzarmenak sinatu dituzte Ingurumen Ministerioarekin Teknika Erabilgarri Onenak (TEO) aplikatzeko edo Dioxina eta Furanoen Jaulkipenen Inbentario Nazionala egiteko.
|
|
|
Laugarren hiruhilekorako kontratazio aukera negatiboak
|
dituen
munduko lau herrialdeetako bat da Espainia
|
|
|
Web erako sarbidea nahi dugu? Internet mugikorrerako sarbidea badugu, ireki egingo gara aukera izugarriak
|
dituen
mundu batean, baina prezio merkea ordaintzen dugu, bai mugikorragatik, bai tarifengatik. Lur horietan erdi beltz gutxi daude:
|
|
|
Txostenean adierazitako desberdintasunek, eta, zehatzago esanda, neskatoak bigarren mailako ikasketetatik kanpo uzteak, herrialde askotan, “izugarrizko eragina dute nazioarteko komunitateak adostutako garapen helburuak lortzeko aukeran, hasi amen eta haurren osasunetik eta GIBaren eta ingurumen segurtasunaren prebentziotik” ohartarazi zuen. Hala ere, Saharaz hegoaldeko Afrika da bigarren hezkuntzako eskolatzeari dagokionez aurrerapen gehien egin
|
dituen
munduko eskualdea. 2009 aldian, hezkuntza maila horretako lehen zikloan matrikula tasa gordinak %28tik %43ra igo ziren, eta bigarren zikloan %20tik %27ra.
|
|
|
Lurren degradazioak eta gero eta ur eskasia gero eta handiagoak arriskuan jartzen ditu mundu osoan elikagaiak ekoizteko zenbait sistema giltzarri, eta horrek “erronka handia dakarkio 2050erako 9.000 milioi pertsona izango
|
dituen
munduko populazioa elikatzeari”. Ohartarazpena Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) egindako “Lurraren eta uraren munduko baliabideen egoera elikadurarako eta nekazaritzarako” txostenak egin du.
|
|
2012
|
|
|
Espainia da smartphone gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea
|
|
|
Smartphone gehien
|
dituen
munduko bigarren herrialdea da Espainia, Googlek Bartzelonako Mobile World Congress ekitaldian adierazi duenez. Aztertutako herrialdeak, Espainiaz gain, Estatu Batuak, Erresuma Batua, Frantzia, Alemania eta Japonia izan ziren.
|
|
|
Aldi berean, parte hartzaileek astean hiru aldiz jasoko dute beste tratamendu ez farmakologiko bat, estimulazio programa bat, oroimena eta beste gaitasun kognitibo batzuk entrenatuko dituena, nola eboluzionatzen duten ikusteko, eta, arlo horietan hobekuntza gertatzen bada, DOWN Españak azaltzen du. egcg aren funtsezko alderdietako bat da jarduera antioxidatzailea eta albo ondoriorik ez izatea. “Ikerketa ugari egin dira te berdearen eragin positiboei buruz, baina ikerketa zientifiko horren balioa da onura horiek Trisomia 21 duten pertsonengan ebaluatzen
|
dituen
munduko lehena izango dela”, nabarmendu du DOWN Españak.
|
|
2013
|
|
|
NOAA Aebetako Ozeanoen eta Atmosferaren Administrazio Nazionalak (NOAA) adierazi zuen duela gutxi karbono dioxidoaren (CO2) kontzentrazioak milioiko 400 parteen muga sinbolikoa gainditu duela lehen aldiz (ppmv). NOAAk geltokia du Mauna Loan (Hawaii) CO2-tik datuak hartzen
|
dituen
munduko zaharrena (1958tik). Gure planetako eremu batzuetan, eskualde mailan, aldaketa atzeraezinak daude, aditu baten arabera «Datua gizakiak kliman duen eragin ukaezinaren sinboloa da.
|
|
|
Mendi malkartsuak, formazio tektonikoak eta bolkanikoak, haitzuloak edo aztarna fosilak bezalako elementu bakarrak dituen aberastasuna kultura, ingurumen eta turismo erakargarritasun handia da. Artikulu hau geopparke nazionalei buruzkoa da, hau da, ehun eta berrienak biltzen
|
dituen
Munduko Sarea.
|
|
|
Geoparke bakoitzak Sareari eska diezaioke «Global Geoparke» marka, mundu mailan balio horien erreferentziazko leku gisa bereizten duen kalitate zigilua. Ehun geoparke nazional
|
dituen
Munduko Sarea Munduko Geopparkeen Sarean ehun geopparke daude guztira. Hasieran, Europan eta Txinan kontzentratzen ziren, eta, azken urteotan, ekimena mundu osora hedatu da, kontinente guztietan benetako sare globala lortu arte.
|
|
|
Tokian tokiko erreserben ustiaketak eta atmosferan karbono dioxidoa (CO2) metatzeak «mailegatzeko» aukera ematen dute. Mathis Wackernagelek, GFEn arduradunak, adierazi du baliabide asko
|
dituen
mundu batean beste herrialde batzuek baino gehiago erabiltzen dutela, beste herrialde batzuek saldu egiten dutelako. Baina gaur egun beste mundu batean sartzen gara, gero eta baliabide gutxiago dagoelako.
|
|
2014
|
|
|
Hori dela eta, gai horietan lan egiten da. Foro hori da, hain zuzen ere, arriskua kudeatzeko jardunbide egokienak garatzen eta sustatzen
|
dituen
munduko enpresa nagusietako arriskuen kudeatzaileen taldea (Mapfre, Allianz, Lloyd’s edo Zurich). 2012an argitaratutako txostena nabarmentzen da, disruptore endokrinoak arrisku emergente gisa hartzen baititu.
|
|
2015
|
|
|
Irudia: Munduko Bankua Indonesia da arriskuan dauden ugaztun espezie gehien
|
dituen
munduko herrialdea: 184 guztira, besteak beste, elefante asiarra, Borneoko orangutana edo Javako errinozeroa.
|
|
|
Bartzelona 17 postutik 11.era igo da, apustu ausart eta iraunkor batek emaitzak ematen dituela frogatzean. Duela zortzi urte eskas, bizikleta lekukotza zen, eta, gaur egun, hainbat neurri instituzional hartu dira, hala nola zirkulazioa arintzea (30 kilometro baino gehiago
|
dituen
munduko hirietako bat da) edo «munduko bizikleta onenetako bat». Kataluniako hiriburua populazio handientzako eredua da, eta «argi urteak» eramaten ditu Mediterraneoko beste hiri batzuetara, hala nola Erromara.
|
|
|
mendi malkartsuak, egitura tektonikoak eta bolkanikoak, haitzuloak edo aztarna fosilak. Gaur egun ehun bat biltzen
|
dituen
mundu mailako sare batean antolatzen dira. Espainiak zortzi geoparke ditu, Iberiar penintsula osoan banatuak.
|
|
2017
|
|
|
Pankreako edo gibeleko arazoak dituzten pertsonentzat erabiltzen dira pankrea gutxiegitasuna, behazun xixkuko ebakuntza egin berri duten pertsonentzat ere. Hala ere, horrek ez du esan nahi digestio txarrak
|
dituen
mundu orok entzima hartu behar duenik; ezta gutxiago ere. Elikadura entzimen beste adibide bat entzima parea da, elikagaiei kolorea aldatzeko gai dena.
|
|
2018
|
|
|
Eta Espainian, kafea gustatzen da. Kafe kapsulen kontsumitzaile gehien
|
dituen
munduko hirugarren herrialdea da, AEBen atzetik. eta Italia. Dagoeneko milioi eta erdi lagun egunean bizpahiru kafe monodosi hartzen dituzten herrialdean. Orduan, zer egin behar da haiekin?
|
|
|
Jostailu teknologikoak: argazki kamerak eta robotak Bat argazki kamera digitala adin horretako adingabeek dagoeneko estimatzen duten orainaldia da, eta, konturatu gabe, «inguratzen
|
dituen
munduari buruz duten ikuspegia erakusten die». Kamera oso sinpleak daude, indartuak eta erorketekiko erresistenteak, haur batek heltzeko oso erosoak.
|
|
2020
|
|
|
Irudia: skeeze Welfair beste urrats bat da ziurtagiri horietan, eta ongizatea ebaluatzeko saiakuntza zientifikoekin egiaztatutako protokolo zientifikoak aplikatzen
|
dituen
munduko erreferentzia bakarra da. “Erabiltzeko, ostatu hartzeko edo elikatzeko baldintzak ebaluatzetik, adibidez, animalian oinarritzera igaro gara:
|
|
2021
|
|
|
Alkoholaren kontsumoa saihestea erronka bat da, gure kulturaren parte baita. Espainia taberna gehien
|
dituen
munduko herrialdeetako bat da, eta alkohola poltsiko guztientzat da egokia. Izan ere, abusuzko substantzia kontsumituena da.
|
|
2022
|
|
|
Espainiako ‘data lake’ sanitarioa Testuinguru horretan, Espainiako Gobernuak, Errekuperazio, Eraldaketa eta Erresilientzia Planaren bidez, 100 milioi euro bideratuko ditu herrialde oso bateko osasun datuak biltzen
|
dituen
munduko lehen data sortzeko. Proiektu horretarako, adituek historia kliniko elektronikoa aipatzen dute.
|
|
|
Espainia Europako Berreskuratze Funtsetan oinarritzen da herrialde osoko osasun datuak biltzen
|
dituen
munduko lehen data sortzeko
|
|
|
“Espainia da pertsona batek transplantea lortzeko aukera gehien
|
dituen
munduko herrialdea”
|
|
|
Zer esan nahi du gure herrialdea dohaintzan eta transplanteetan munduko lider izango den organo bat behar duen pertsona batek? Gure sistemaren lorpen nagusia da Espainia izatea transplantea lortzeko aukera gehien
|
dituen
munduko herrialdea, inolako diskriminazio positiborik eta negatiborik gabe. Hemen mundu guztia berdin artatzen da.
|