|
2015
|
|
|
Landucciren hiztegian agertzen da, ergunedi lehiakide duela. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998) alderdi askotan jaso zuen paniquesilla hitza, Araban barrena.
|
|
|
urday oquelea. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuren (1998) esanetan, Lagrango agiri zahar batean ere jasota dago okela hitza.
|
|
|
Landucciren hiztegian agertzen da. Ohikoa da Arabako toponimian eta, Gerardo Lopez
|
de
Gereñuren (1998) esanetan, Agurainen, egurra labean erretzeko lekuari, deitzeko erabili ohi zen.
|
|
|
Lazarragaren izkribuetan agertzen da. Lopez
|
de
Gereñuk (1998) afalostes, hogueras, jaso zuen Arabako agiri zaharretan.
|
|
|
Lazarragaren izkribuetan lehen adierarekin erabili zen, sei itxurapean. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998), berriz, cenzaina/ cenzay, haurtzaina, jaso zituen XX. mendean, Araban barrena.
|
|
|
triscac. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998), era berean, triscar hitza jaso zuen esanahi horrekin Kontrastan, XX. mendean.
|
|
|
Lazarragaren izkribuetan txu itxurapean agertzen da. Lopez
|
de
Gereñuk (1998) Elortzan eta Kontrastan jaso zuen XX. mendean eta Ruiz de Larramendik (1994) Agurainen.
|
|
|
desafiaytaco chartela. Lopez
|
de
Gereñuk (1998) Zuian jaso zuen XX. mendean eta gaur egun ere bizirik dago Zigoitian.
|
|
|
ere. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998) erakutsi zuenez, urdazaitxipi deitzen zitzaion Ataurin urdeak egunez zaintzen zituenari eta Lagranen, berriz, urdiak deitzen omen zen hiru bider, herriko urdeak bildu eta bazkatzera eramateko.
|
|
|
Landucciren hiztegian agertzen da, zispi aldaera lehiakide duela. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998) zispi jaso zuen Kontrastan, Araian eta Kintanan. Ez da, beraz, errata bat, Orotariko Euskal Hiztegian (s.v. zipi) esaten den bezala.
|
|
|
53) esanetan, baltz dago Ameskoabarren eta Lana eskualde nafarretako toponimian, baina Ameskoan eta Arabako Kontrasta herrian baltz eta beltz lehian daude. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998: 315), esate baterako, Burubals eta Juanbelz jaso zituen Kontrastako bizilagunen ezizenen artean.
|
|
|
Landucci, Lazarraga, Betolatza, Albeniz eta Gamizen izkribuetan. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk ere (1998) bildurra jaso zuen Lagranen, XX. mendean.
|
|
|
Gaur egun Euskal Herriko mendebalean eta erdialdean erabiltzen da burruka aldaera. Landucciren hiztegian burreka itxurapean agertzen da, baina Lopez
|
de
Gereñuk (1998) burruka jaso zuen Araian, XX. mendean. Halaxe esaten da gaur egun Arabako zenbait alderditan.
|
|
|
Landucciren hiztegian agertzen da. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1998), dena dela, bizkarrazur, espinazo del cerdo, jaso zuen Zuian, XX. mendean.
|
|
|
laguntzaileak txinurria jarri zuen. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk (1989) txindurri aldaera jaso zuen Arabakoekialdean; Asparrena, Harana eta Iruraitz Gauna al dean. Lopez de Gereñuren beraren esanetan (1998:
|
|
|
Gerardo Lopez de Gereñuk (1989) txindurri aldaera jaso zuen Arabakoekialdean; Asparrena, Harana eta Iruraitz Gauna al dean. Lopez
|
de
Gereñuren beraren esanetan (1998: 306), chindurris da Arrieta (Iruraitz Gauna), Gordoa (Asparrena) eta Urabain (Asparrena) herrietako bizilagunen ezizena.
|
|
|
Landucciren hiztegian agertzen da. Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk ere (1998) tankera bereko aldaerak jaso zituen XX. mendean Araban barrena: saganina, sananina, saguandilla, sanguandilla, sangundilla, sarandilla, zangundilla.
|
|
|
Gerardo Lopez
|
de
Gereñuk XX. mendearen bigarren erdialdean jaso zituenak hartu ditut oinarri. Hainbat urtetan osatutako zerrendak Voces alavesas liburuan bildu ziren 1998an.
|
|
|
abaro. Especie de gusano que se aloja en la piel del ganado vacuno produciéndole pus e hinchazón (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Zigoitian ere ezaguna da.
|
|
|
abarras. Las ramas más finas y delgadas del árbol (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
Arándano. Pequeño arbusto de madera durísima que produce bayas negras, dulces, comestibles, de muy reducido tamaño (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan, Ruiz de Eginok Opakuan, Llosak Lagranen, Legardak Barrundian). Zigoitian ere ezaguna da.
|
|
|
Aldaerak: amabia (Lopez
|
de
Gereñuk Basaben, Fernandez de Pinedok Valdegobian), obi (Lopez de Gereñuk Aldan). Eusk. ahabi.
|
|
|
Aldaerak: amabia (Lopez de Gereñuk Basaben, Fernandez de Pinedok Valdegobian), obi (Lopez
|
de
Gereñuk Aldan). Eusk. ahabi.
|
|
|
Planta que se da espontánea en los hayedos donde forma grandes grupos. Su fruto es parecido al del abi, pero no es comestible, pues llega a producir vómitos y dolor de cabeza (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Ikus abillurri.
|
|
|
abillurri. Espino albar, majuelo (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
Arabako leku askotan erabiltzen da. Lopez
|
de
Gereñuk jasotako beste aldaera batzuk: abilurri (Alda), alligurris (Kintana), anguilluri (Lagran), anguilurri (Laminoria).
|
|
|
abre. Caballería (Lopez
|
de
Gereñuk Lagranen). Eusk. abere(?).
|
|
|
achararse. Avergonzarse, turbarse (Lopez
|
de
Gereñuk Lagranen). Zigoitian eta Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
achera. Voz de mando a los bueyes cuando se desea que vayan hacia atrás (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan eta Ruiz de Larramendik Agurainen). Zigoitian eta Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
achun (es). Ortiga (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
achunar. Picar las ortigas (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
achur. Rastrillo empleado en las labores agrícolas (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Okarizen ere ezaguna da.
|
|
|
acizari. Cesta pequeña en la que se lleva la simiente para la siembra (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Eusk. hazizare.
|
|
|
acullu. Palo de madera con punta de hierro como aguijón (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Baranbion ere ezaguna da.
|
|
|
adaqui. Abarra, rama delgada (Lopez
|
de
Gereñuk Muruan). Gaur egun ere ezaguna da Zigoitian.
|
|
|
aguin. Tejo (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
aida. Voz empleada para animar al ganado vacuno (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
alchirria. Estiércol que se recogía en los montes (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
aldamen. Adral o tablero en el carro de labranza (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
alecipar. Viento norte (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Eusk. haize(?)+ ipar.
|
|
|
alepo. Llevar en brazos, levantada, alguna cosa, pegante al cuello (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Gaur egun ere bizirik dago Zuian.
|
|
|
almora. Morcuero, montón de piedras (Lopez
|
de
Gereñuk Laminorian). Eusk. armora.
|
|
|
alz. Aliso (Lopez
|
de
Gereñuk Araian, Legardak Barrundian). Eusk. haltz.
|
|
|
amaiquetaco. Bocadillo o almuerzo que suele tomarse a media mañana o poco antes del mediodía (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
amarreco. Tanto del mus (Lopez
|
de
Gereñu). Araba osoan erabiltzen da.
|
|
|
amarrequear. Contar, llevar la cuenta de los amarrecos (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
amarretaco. Almuerzo, bocadillo a media mañana (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
Aldaerak: almez (Korres), amech (Axpurun eta Narbaxan), emetz (Lopez
|
de
Gereñuk Barrundian). Eusk. ametz.
|
|
|
anchogorri. Ave de garganta roja (Lopez
|
de
Gereñuk Agurainen). Bigarren osagaia eusk. gorri.
|
|
|
aprovechategui. Individuo vividor, aprovechado (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
arán. Fruto del endrino (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
arbel. Cayuela, piedra caliza dispuesta en lastras (Lopez
|
de
Gereñuk Maeztun, Ruiz de Larramendik Agurainen, Legardak Barrundian). Okarizen ere ezaguna da.
|
|
|
arbi. Nabo pequeño (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Eusk. arbi.
|
|
|
ardaco. Cuña de hierro con un gancho donde se engancha la cadena para el arrastre (Lopez
|
de
Gereñuk eta Ruiz de Larramendik Agurainen). Eusk. narda, nardai, nardaka.
|
|
|
1 Vigor, dinamismo. 2 Preocupación (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
area. Instrumento de labranza con tres púas de hierro que se emplea para desterronar (Lopez
|
de
Gereñuk Lagranen). Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
arnasca. Bebedero de piedra (Lopez
|
de
Gereñuk Agurainen eta Entzia mendi inguruetan). Aldaera:
|
|
|
Aldaera: rasca (Lopez
|
de
Gereñuk Zaraten). Eusk. harraska.
|
|
|
arteche. Cerca de piedra, sin tejado, para pernoctar las ovejas o para proceder a su ordeño (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Eusk. artetxe.
|
|
|
1 Arce. 2 Persona fuerte, recia, de buena salud (Lopez
|
de
Gereñu). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
Aldaerak: escarro (Kontrasta), azcarrio (Lopez
|
de
Gereñuk Mendozan. Zuian, Zigoitian eta Lunan ere horixe erabiltzen da), ezcarrio (Lopez de Gereñuk Sobronen).
|
|
|
escarro (Kontrasta), azcarrio (Lopez de Gereñuk Mendozan. Zuian, Zigoitian eta Lunan ere horixe erabiltzen da), ezcarrio (Lopez
|
de
Gereñuk Sobronen). Eusk. azkarra.
|
|
|
ascatalasca. 1 Plato de madera para amasar el talo (Lopez
|
de
Gereñuk Murgian). 2 Pesebre (Lopez de Gereñuk Zuian).
|
|
|
1 Plato de madera para amasar el talo (Lopez de Gereñuk Murgian). 2 Pesebre (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Eusk. aska+ talo+ aska(?).
|
|
|
Aldaera: estilarra (Lopez
|
de
Gereñuk Araian, Ruiz de Eginok Opakuan, Legardak Barrundian). Eusk. astailarra.
|
|
|
astoa. Se dice alguna vez del burro (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Agurainen eta Zigoitian ere ezaguna da.
|
|
|
aurrerá. Adelante (Lopez
|
de
Gereñuk Lagranen, Ruiz de Larramendik Agurainen). Arabako leku askotan da ezaguna.
|
|
|
aurzaia. Niñera (Lopez
|
de
Gereñuk Durruman). Lopez de Gereñuk jasotako beste aldaera batzuk:
|
|
|
Niñera (Lopez de Gereñuk Durruman). Lopez
|
de
Gereñuk jasotako beste aldaera batzuk: orzaya (Villabuena, Korres), orzayo (Apinaiz), urzaya (Kontrasta, Araia).
|
|
|
auzolan. Antiguamente vereda, trabajos vecinales (Lopez
|
de
Gereñuk Agurainen). Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
azpizuri. Cabra de color blanco y negro, o blanco y rojo (Lopez
|
de
Gereñuk Murgian). Aldaera:
|
|
|
Aldaera: izpizuri (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Baranbion ere ezaguna da.
|
|
|
babazorros. Apodo de los vecinos de Gasteiz (Lopez
|
de
Gereñu). Araba osoan erabiltzen da.
|
|
|
bargasta. 1 Cerda mayor que no ha parido (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). 2 Cerda que ha criado (Lopez de Gereñuk Lezaman).
|
|
|
1 Cerda mayor que no ha parido (Lopez de Gereñuk Zuian). 2 Cerda que ha criado (Lopez
|
de
Gereñuk Lezaman). Baranbion lehen esanahiarekin erabiltzen da.
|
|
|
barruti. Los pastos de las ovejas en los terrenos que han quedado sin sembrar (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Zigoitian eta Baranbion ere ezaguna da.
|
|
|
Empleado en frases como? ¡ qué begui tienes!? y otras parecidas (Lopez
|
de
Gereñuk Araian, Ruiz de Larramendik Agurainen). Oreitian, Zigoitian eta Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
beguichindor. Orzuelo (Lopez
|
de
Gereñuk Lezaman). Zigoitian ere ezaguna da.
|
|
|
Aldaera: bichindor (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Eusk. begitxindor, betxindor.
|
|
|
beguiluz. Se dice algunas veces de quien no puede contener su curiosidad (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Aldaera:
|
|
|
Aldaera: biguiluz (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan, Ruiz de Larramendik Agurainen). Eusk. begiluze.
|
|
|
belaiqui. Tabla vertical con largo mango de madera que sirve para recoger el grano en las eras o para retirar la tierra de la carbonera después de cocida (Lopez
|
de
Gereñu, Ruiz de Larramendi). Arabako leku askotan erabiltzen da.
|
|
|
belurdin. Seta comestible, de color sonrosado en su cabeza, que aparece al final del verano (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan, Llosak Lagranen). Zigoitian ere ezaguna da.
|
|
|
berdinga. 1 La rama del haya (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). 2 Ramas delgadas para igualar en las carboneras los huecos entre la leña más gruesa (Lopez de Gereñuk Urturin).
|
|
|
1 La rama del haya (Lopez de Gereñuk Zuian). 2 Ramas delgadas para igualar en las carboneras los huecos entre la leña más gruesa (Lopez
|
de
Gereñuk Urturin). Baranbion ere ezaguna da.
|
|
|
beste aldera. Suele decirse para indicar a uno que dé la vuelta (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Eusk. beste aldera.
|
|
|
2 Conjunto de troncos que se vuelven a colocar en la cabeza de la carbonera cuando se ve que los primeros que se pusieron ya se han reducido a carbón. 3 Por rapidez al andar (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
bica. En un juego de alfileres se dice bica cuando al tirar un alfiler queda sobre la raya del agujero o círculo donde se quería meter, mitad dentro y mitad fuera (Lopez
|
de
Gereñuk Araian). Zigoitian ere ezaguna da.
|
|
|
bicarros. Gemelos, cada uno de los nacidos de un parto (Lopez
|
de
Gereñuk Zekuianon eta Kintanan, Ruiz de Larramendik Agurainen). Kontrastan ere ezaguna da.
|
|
|
bichilora. Maya o bellorita (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Eusk. bitxilore.
|
|
|
biguilucear. Fisgonear (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Eusk. begiluze.
|
|
|
bildurra. Cobardía, miedo (Lopez
|
de
Gereñuk Lagranen). Baranbion ere ezaguna da.
|
|
|
1 Sembrar dos años seguidos la misma semilla. 2 Cuando se hace una segunda siembra por haberse perdido la primera (Lopez
|
de
Gereñuk Agurainen). Eusk. birgari.
|
|
|
1 Chorizo de sábado, confeccionado con las menudencias del cerdo: asadura, riñón, etc. 2 Persona que bizca los ojos (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
birrocha. Moza vieja (Lopez
|
de
Gereñu). Araba gehienean erabiltzen da.
|
|
|
birzay. Salvado, cáscara del grano que queda en la harina después de molido (Lopez
|
de
Gereñuk Amurrion). Eusk. birzahi.
|
|
|
biscarrazur. Espinazo del cerdo (Lopez
|
de
Gereñuk Zuian). Lunan ere ezaguna da.
|
|
|
bitarteco. Lindero, surco que separa dos fincas de distinto dueño (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Eusk. bitarteko.
|
|
|
biur. Tronco de árbol cuyas vetas en lugar de ser rectas se presentan retorcidas, lo que es un gran obstáculo para abrirlo y trocearlo con las cuñas (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Eusk. bihur.
|
|
|
biura. Muérdago (Lopez
|
de
Gereñuk Kontrastan). Aldaera:
|