|
2009
|
|
|
Eta niretzat Jokin Muñozenak baldintza horiek betetzen ditu, eta beste batzuk gehiago. Agian batzuentzat interesgarritasuna gaitik bertatik
|
dator
, hau da, «gure gerraren» gainean idatzitako nobela bat izatetik. Agian ez:
|
|
|
«Agur Aitona! Esteban Arretxe, Bermeotik
|
dator
gure agurra, kresal usaina eta kanta, Esteban aitona! Bakardadean hil zinan Ameriketan, baina Arretxe, tarrak Euskal Herrian bizi dira oraindik jo ta ke lanean eguneroko maitasunean.
|
|
|
Julia duela lau urte eta erdi jaio zen eta Ritak laster beteko ditu bi. Julia hiztun porrokatua da eta Rita ildo beretik
|
dator
.
|
|
|
Homi Bhabhak esango lukeen bezala, bitarteko espazio batean existitzen da Dominique, eta bitarteko espazio horrek ez du mugarik ametitzen. Hain zuzen, bitartekotasun hori iraultzera
|
dator
errealitatea modu eskematikoan (singularrean) antzematen duen «begi gaiztoa»; a bihurtu dugun horren aurrean paratzeak ikusarazten digu berdintasunaren barruan dagoen ezberdintasuna (Bhabha 83). BESTE
|
|
|
Mendi guztiak, beraz, ez dira berdin. Zertara
|
dator
, orduan, kokalekuaren zehazgabetasuna. Hasteko, esan dezagun zehazgabetasun hori gakoa izan daitekeela Sweet Promised Landek aurkezten digun «gatazka» ulertzeko orduan.
|
|
|
Nahikoa dut! egin dit garrasi, Zertara
|
dator
orain halakorik esatea. Kontrola galdu du, bai.
|
|
2010
|
|
|
Izenburuak ez du bere alde jokatzen, ez dakar aieru onik batere, ez horixe. Zertara
|
dator
, bestalde, lehen «iraultzaile» zen hari orain «terrorista» deitzea? «Orduan, terroristak, irribarre burlati batekin?.» Ez du deus ulertzen.
|
|
|
Xavier Rodríguez Baixeiras poeta galiziarraren eskutik
|
dator
galdera. Bestela esanda, harekin izandako hizketaldi bat du abiapuntu.
|
|
|
lehen harremana txokea da; gero, ez. Elkar ukitzea, begiratzea, laztantzea
|
dator
.
|
|
|
ez
|
dator
Neverlandetik, Balkanetatik baizik.
|
|
2011
|
|
|
Aurreko urtean, 1961ean, The River Between bukatua nuen, nobela bat idazteko nire lehen saioa, eta Afrikako Ekialdeko Literatura Sailak antolatutako idazketa lehiaketara aurkeztua nuen. Peter Abrahamsen urratsak jarraitzen ari nintzen, bere nobela eta autobiografia produkzioa (Path Of Thunder, Tell Freedom), eta atzetik etorritako Chinua Acheberena (Gainbehera
|
dator
dena, 1959). Baita frantses kolonietako homologoenak ere, Sédar Senghorren eta David Diop en belaunaldia, 1947 Anthologie de la nouvelle poésie nègre et malgache de langue française ren edizio paristarrean agertzen zirenak.
|
|
|
Hark gidatzen gintuen eta kezka bakarra genuen, alegia zein ote zen modurik onena mailegatutako hizkuntzek gure Afrikako esperientziaren zama garraiatzeko, adibidez, Afrikako atsotitz eta Afrikako hizkera eta folkloreko beste ezaugarri batzuekin «elikatuz». Horretarako, Chinua Achebe (Gainbehera
|
dator
dena; Arrow of God), Amos Tutuola (Mozkor bat sasirik sasi; My life in the Bush of Ghosts) eta Gabriel Okara hiru hautabideren eredutzat hartu ziren. Gabriel Okarak adierazten du ongien, Transition en berrinprimatutako artikuluan, noraino joateko prest geunden atzerritar hizkuntzak aberasteko gure misioan, Senghorren «odol beltza» injektatuz haien giltzadura herdoilduetan:
|
|
|
Eta halabeharra, sarri, gurpil gainean
|
dator
. Gu konturatu gabe ere.
|
|
|
Izan ere, nola ez, gurpil gainean
|
dator
hemen ere halabeharra...
|
|
|
Klaxon hotsak gero eta tematiagoak dira, segundo luzez luzatzen den intziriren bat barne, eta nik oihu egiteko gogoari eusten diot, emaztea ez kezkatzeko, ezta ama ere, arreba konpon dadila; zenbat jende
|
dator
hainbeste klaxon haserretu pilatzeko, bide estu honetan, ezin dute denek familiakoak izan. Ama nire autoko kristalari joka ari da, kotxea geldirik dago bide erdian, esango nuke, nik hartarako agindurik eman gabe, eta geratu gara elkarri begira, ama eta ni, ezer galdetzera ausartuko ez bagina bezala, ez du malkorik, ez zotinik; behin atea zabaldu eta parez pare gaudenean amak keinu egin dit eskuaz, «etorri, atera hortik», gorde ditut galtzetan kolektiboa aztoratuko luketen gorputz adarrak eta irten naizenean emaztea ikusi dut, niri begiratu ondoren are bortiztu diren zotinen erdian, keinu sakonez, malko eta muki xurgadurarik gabe, aurpegia kulunkatu eta laztantzen dion arrebaren besoetan; amaren hotsa entzun dut nire atzeko kotxetik azaldu den osabari esanez, «pixa egin du galtzetan».
|
|
|
Ez genbiltzan ez atzera ez aurrera, hiria zen igarotzen zena. Handik
|
dator
beste poema baten hazia. Agurrak?, Portoko ikuskariak iradokitako bidetik moldatu nuena denboragarrenean:
|
|
|
Eta zer
|
dator
orain,
|
|
|
Goiza
|
dator
edo iluntzen ari du?
|
|
|
Lehorrean ere bai? Nondik
|
dator
argi hori?
|
|
|
Beste batzuk irriz, karkailaka. Irria, dio Bergsonek, Le rire liburuan, rupture logique batetik
|
dator
. Baina gisa batez, ber ibila gidaririk gabe zihoan, normalki.
|
|
|
Yeats idazlearen poema batetik hartua dagoela liburuari zentzu osoa ematen dion izenburua: «Bira eta biraka zabalduz doan zirkuluan/ gainbehera
|
dator
dena/ erdiguneak ezin dio eutsi/ anarkia hutsa askatu da mundu gainera».
|
|
|
Chinua Achebe: Gainbehera
|
dator
dena
|
|
|
Chinua Acheberen Gainbehera
|
dator
dena liburu honek hiru atal berezi ditu. Lehen atalean, Okonkworen klanekoen bizimodua ematen zaigu ezagutzera, eta euren ohiturak, errituak eta sinesmenak, justizia egiteko modua, gurtzen dituzten jainkoak, eraikia duten ordena sozial eta morala?
|
|
|
Afrikako literaturgintzan bidea zabaldu zuen eleberria da Gainbehera
|
dator
dena hau. Achebek zuzenean ingelesez idatzi zuen, eta kaleratu 1958an, eta, ondoren, gehien irakurritakoa bilakatu da.
|
|
2012
|
|
|
Ziurtatu nahi du bizitzaren zikloa aurrera doala, ustekaberik gabe. Egunaren itzalaren atzetik gaua
|
dator
, eta artizarrak gauaren akabera dakar. Ez dago etenik, ezin da etenik egon.
|
|
|
Baina guk ez dugu horrelakorik sentituko. Hasierako harriduraren segidan ez
|
dator
tristezia, atsekabe edo tragedia sentimendurik. Ez dugu beldurrik sentitzen, eta berehala desagertuko zaizkigu begietatik odol tantak.
|
|
|
Hara? luzea izan da; zuetako batek baino gehiagok pentsatuko zuen honezkero, zertara
|
dator
hau guztia, politikako bizitza pusketaz hitz egin behar badu. Politikara nolatan iritsi nintzen argitzera bi aldetatik:
|
|
|
Emaztearen ikuspuntutik Luis Buñuel gizon matxista ere izan zen, berekoia, misoginoa, oso puritanoa eta oso jeloskorra. Jeanneren zaletasunik handiena musika izan zen; Buñuelek, ordea, ez zion lantzen utzi, eskolak hartzea debekatu eta pianoa saldu egin zion (hortik
|
dator
liburuaren izenburua). Alde hauetaz ez zigun Buñuelek aipamenik egin bere memoria liburuan.
|
|
|
literatura, bidaiak eta emakumeak. Hiruretatik nahikoa eta gehiegi
|
dator
seiehun eta piko orrialde bete hauetan. Harrigarria, benetan, liburu hau.
|
|
2013
|
|
|
Etxepareren bigarren bazterketa alde sozialetik
|
dator
, zeren eta Etxepare laikoa baita, gehien bat elizgizonez osotutako euskararen orduko unibertso kulturalean. Gertaera horrek, jakina, badu garrantzirik, herrietako apaizak baitziren euskal liburuen zabalkunderako sarea, irakurle potentzialak izateaz gainera.
|
|
|
Baina handiagoaizan arren, balea kondenatuta dago; une horretatik aurrera, alde guztietatik hurbilduzaizkio ezpalartak koska egitera, balea ahultze aldera. Marinelen txanda
|
dator
orain. Bitxalupa hurbildu zaizkio baleari eta arpoiak jaurtiz, hil egin dute.
|
|
|
nola eta nondik
|
dator
gizona, nora dihoa, zer gera?
|
|
|
Idaztea bakardade lana da, ardura eta denbora asko eskatzen duen zeregina. Gero
|
dator
beste prozesu bat, suposatzen delako zerbait idatzi ondoren, publikatu eta liburu hori zabaldu egin behar dela, edota autore hori pertsonaia publikoa dela. Virginia Woolfek badu liburu bat Gela bat norberarenadeitzen dena, zer behar den idazlea izateko, etatitulua erantzuna da, gela propio bat.
|
|
|
Hain ondo kontatuta dago, pentsatzekoa baita bera han egon zela, bertan. Eta deskripzioa bat
|
dator
, guztiz, beste Iribarrenek beste idazki batean egin zuen beste deskripzio batekin. Bai, guretako, txikiak ginenean, tokia beldurgarria zen.
|
|
2015
|
|
|
Carnica izena ez
|
dator
, itxurak pentsaraz dezakeen bezala, latinezko caro/ carnis hitzetik, Esloveniako eskualde baten izenetik baizik (italieraz Carniola, eslovenieraz Kranjska, alemanez Krain). Antzina Austriar inperioko probintzia bat izan zen, baina 1918an lurralde hori Italiak eta Jugoslaviak beren artean banatu zuten.
|
|
|
«Alemanak» atalaren gainean frantsesezko ohar bat
|
dator
, esku bizkorrez lasterka idatzitako ohar bat, itxurakdirenez. Testu horren transkripzioak zalantza bat bainogehiago sortu dizkigunez gero, Deustuko frantses irakasle den Violeta Garziagana jo dugu, eta bai prestukihonek lagundu ere.
|
|
|
Panelak Iguzkiari so, zuzen. Oraino 30 minutu baina Lurretik baizik 10 minutuz lan egiteko agindua
|
dator
. Aldrinek lur barnean pastanagre bat moldatu behar du, eta ezin, harria gogorregi baita.
|
|
|
Ilargia gorputz ezberdin bat da: ez
|
dator
iguzki sistemaren materia primitibotik. Bestalde, ekintza sismikoa arras ahula dauka Ilargiak.
|
|
|
Hitz honek ere etimologia adierazgarri bat dauka. In venire latinetik
|
dator
: «venir sur qqch (qqn), trouver, rencontrer», dio Gaffiot hiztegiak.
|
|
2016
|
|
|
Baina adin ezberdineko jendea interesatzen duena pastorala da. Pastoral handi handietan, Antso Handian eta, publikoaren erdia, pentsu dut, Nafarroa Beheretik eta Lapurditik
|
dator
. Lau mila jenderen artean, Zuberoako publikoa bi milakoa duzu.
|
|
|
Sebastian bera izan zen zauritua eta anaiarenak ziren balak eta «Neronek tirako nizkin» hitzak. Data ere ez
|
dator
bat eleberriak dioenarekin. Hemen, maiatzaren hogeita bata ez baina, maiatzaren hogeita laua baitator.
|
|
2017
|
|
|
Baina ez, gaur egun ziur ezetz. Musika tradizionala kondenatuta dago, han eta hemen; demokraziarekin batera Amerika
|
dator
beti, han eta hemen, eta musika «globala» garaiezina da.
|
|
|
Medikuek, irakasleek, poliziek? ez dute bizitzeko adina irabazten eta hortik
|
dator
ustelkeria. Dena ordaindu behar da:
|
|
|
Ahotsak azeleratu egin dira. Hortik
|
dator
Txirritari buruzko legenda famatua: que tenía voz de pito.
|
|
|
Gogoratzen naiz orain dela urte batzuk, uda batean, etengabe heltzen zirela paterak Algecirasera. Nondik
|
dator
jende hori?
|
|
|
Lau urtez lanean aritu zara kotizatu gabe. Gero Zapateroren erregularizazioa
|
dator
eta orduan lortzen duzu bizileku baimena.
|
|
|
Egunkari moduan idatzia da, 2010eko ekainean hasi eta 2014ko ekainean amaitzen da, eta idazle kazetariak bere kautan darabiltzan kezkabideen zenbait argudioren garapena da. Kultur aipamenez josia
|
dator
egunkaria, baina modu parodikoan emanik, haiek deseraikitzeko asmoz. Kontalariaren iruzkinek susmarazten digute modu ironikoan mintzo zaigula:
|
|
2018
|
|
|
Oleaga leihatilatik begira dago. Urrunean itsasoa lainotsu dago eta eguraldia goibel
|
dator
. Abagune egokia iritsirik, galdezka ari zaio berriro Azkueri:
|
|
|
artean bere lehenengo euskarazko sortze lanak Euzko Deya aldizkari bilbotarrean argitaratu baino lehen, «Ropavejero» eta «Naste borraste» izeneko kaieretan hainbat saiakera eginak zituen. Hortik
|
dator
, bada, hona dakargun gutun honen garrantzia, argi nabarmentzen baita bertan Egañatarren artean euskarak zeukan komunikazio familiar nahiz formaletarako funtzionalitatea. Aitona Frantziskok poesia egina zuen euskaraz eta liburutegia nahiz artxibategia zituen Zarauzko etxean.
|