|
2015
|
|
|
Baina zertarako sinplifikatu, zertarako aldatu? Eredu horrek fruitu onak eman dituela uste duenak pentsatuko du
|
bide
horretatik jarraitu behar dela. Eta zilegi da, gehiengoaren babesa daukan bitartean.
|
|
2016
|
|
|
Euskal kultura izan zuten aztergai urte hasierako proiektu batean, eta
|
bide
horrek eraman zituen bertsolaritzara. Basabeazpi guneko pedagogia arduradun Iñaki Gonzalezen arabera, ikastola izatetik, “DNAn” daramaten kontu bat da euskal kultura eta bertsolaritza landu izana.
|
|
|
Emozio horren bitartez, gai gara gordetzeko informazio hori guztia. Beste alde batetik, adimen anitzek erakutsi digute garun guztiek ez dutela berdin funtzionatzen, eta bakoitza oso
|
bide
ezberdinetatik iristen dela ondorio beretara”, azaldu zuen Gonzalezek. Arizmendi ikastolan Konfiantzaren pedagogia garatu dute, eta, jakintza askotatik jasota garatu duten pedagogia horren baitan, “proiektuak ez dira ohiko proiektu:
|
|
2017
|
|
|
Arriskua hartu baitzuen biderik zailena hautatzean. Txalorik errazenak (eta ziurrenik oparoenak) biktima paperak emango zizkion, baina
|
bide
errazari uko egin eta zailetik ere oso ondo atera zen. Eskertzen dira horrelako erabakiak…
|
|
|
zu,
|
bide
txarretik;
|
|
2018
|
|
|
Inertziak apaingarri folkloriko izatera zeraman bertsolaritza, era berean inertziak gaur egungo euskal literatura genero epistolar bihurtzera daraman bezala. Baina endekatzea gero eta gordinagoa zenean, bertsolaritzak
|
bide
arraro bat topatu zuen, kulturgintzan bogan ez dagoen xenda bat, eta ondo funtzionatu dio. Katuek zazpi badauzkate, bertsolaritzak gutxienez bi bizitza badauzkala erakutsi du.
|
|
|
Kontua da pelotoia zenbat taldetan zatikatu daitekeen. Egon daiteke talde bultzatzaile bat, egon daitezke beste azpitalde batzuk
|
bide
propioak hartzen dituztenak. Beti galduko da jendea tropeletik.
|
|
|
...k horren berri emateko erabiltzen baititu, zortzigarrenetik hamalaugarrenera, “Dice que le pusieron dinamita en su casa…”, itzuli zuten perituek; gero, harengatik akusatu zituztela, eta udal epaileak Iruñera bidali zuela kasua, eta han hobeki sentitu zirela, jendeak ez zuelako beldurrik egia errateko (Bertizaranan ez bezala erran nahiko zuen), eta ederki urrikitu zitzaiola Babazeri
|
bide
hura hasi izana, galtzaile gertatu zelako.
|
|
|
bukatzeko
|
bide
onena.
|
|
|
Baina gitarrako irakasle oso ona izan nuen eta Musikenen probatzea proposatu zidan. Bertan hartu ninduten eta
|
bide
horri jarraitu nion. Karrera egin ondoren, masterra egiteko, musika tradizionala hautatu eta Alemaniara joan nintzen.
|
|
|
Gai pertsonalagoetara joateak eman du bidea ikuspegi zabalagoko bertso sortak entzuteko. Formulatutako gai guztien eta kartzelako gai irekietatik hartutako
|
bide
guztien azterketa eginez gero, ageri da gaur egungo gai eta arazoen errepaso zabala eta xehea egin dela: parekidetasuna, tratu txarrak, besta giroa, besta eta sexua, bikote hasiberriak, bukatutako maitasuna, bikote banatuak, familia birkonposatuak, adulterioa, bikote harreman askeak, etxebizitzen prezioa, gazteen egoera prekarioa, haurren zaintza, kontziliazioaren arazoak, familia bizitza eta engaiamendu politikoa, lan egoerak, esplotazioa, zahartzaroa baserri munduan, osasuna, baztertutako jendea… Alabaina, etxeko arazoek maiz daukate lotura gizarteko eta lan munduko arazoekin; eta hori ederki islatu da Txapelketako bertsoetan.
|
|
|
Horixe zihoen gaiak, eta horixe zioten nire sentsazioek. Eta nire burua
|
bide
arraroak arakatzen harrapatu nuen: pentsatu nuen kartzelakoa nire goizeko sentsazioei botatzea, baina festa kolektibo hartan nire sentipen pertsonalez aritzea egoista eta pobrea iruditu zitzaidan.
|
|
|
Hori bai, doinuen neurriari dagokionez, 8/ 8 silaba eta nota dituen lerrokoak ditugu gehienak. 1980 inguruan hasi ziren bertsolariak beraiek sortutako doinu berriak plazaratzen txapelketan eta, geroztik, gutxi asko, beti jarraitu du
|
bide
horrek ere. Aspalditxoko ohitura dugu, baita ere, puntu gutxiko doinua sei, zazpi edo gehiagoko puntuetara luzatzekoa, eta oraingoan ere izan dugu bertsozale denok gogoan izango dugun kasu nabarmen bat behintzat:
|
|
2019
|
|
|
Badirudi, horrenbestez, hika egiteko urratsa egiten duen “hika hiztun berriak” ere ez duela alfonbra gorririk aurkituko oinpean. Ikergai interesgarria litzateke trantsizio hori aztertzea, eta agian aukera emango liguke hausnartzeko bai hiztun berriaren
|
bide
malkartsuari buruz, bai euskaldun zaharrek bide horretan jokatzen duten rolari buruz.
|
|
|
Badirudi, horrenbestez, hika egiteko urratsa egiten duen “hika hiztun berriak” ere ez duela alfonbra gorririk aurkituko oinpean. Ikergai interesgarria litzateke trantsizio hori aztertzea, eta agian aukera emango liguke hausnartzeko bai hiztun berriaren bide malkartsuari buruz, bai euskaldun zaharrek
|
bide
horretan jokatzen duten rolari buruz.
|
|
2020
|
|
|
Ebroko Lurraldeak inprobisaziorako egokia den beste musika genero baten hegoaldeko mugak ere badira. Gaur egun, bere jatorrizko testuinguruan desagertuta dago, orain administrazio frantsesaren pean dauden lurralde katalanetaraino hedatzen zen eta, gizarte tradizionalean, emakumeen adierazpen
|
bide
bakarrenetakoa zen. Les majorales del Roser ek festa amaieretan abesten zituzten pandero kantuak ziren, kofradiarentzat dirua biltzeko.
|
|
|
Bertso munduak garai hortako bizipenetatik bertso eskolen ideia atera zuen. Horrek transmisiorako
|
bide
moderno bat eskaini zion eta, irudikapen aldetik, framinga deitzen zaiona, aldaketa handiak ekarri zituen: bertsolaria ez da jaiotzen, egin baizik, eta honenbestez baserritarra bezain kaletarra, euskaldun zaharra bezain, gizonezkoa bezain emakumezkoa… izan daiteke, garai berrietara egokitzeko funtsezkoa izan dena.
|
|
|
Lizarralde eta biak bertso mundutik gatoz eta bertsoa da lehenesten dugun osagaietako bat. Bost sorta abesten ditugu, gure hausnarketak, emozioak eta intimitateak partekatzeko
|
bide
naturala bertsoa delako. Esate baterako, gutako bakoitzak emakumeekiko harremanetan bizitakoak zein ikasitakoak kontatzen ditugu:
|
|
|
Bertsoaren bat bateko izaera modu oso egokian islatzeko gai diren ariketak izanik umoreari lekua egiten dioten horiek, ahalegina egin litzateke, aurrera begira, iraupenez luze xamarrak diren halako saioen aringarri diren ariketa horiei protagonismo gehixeago emateko. Pasa berri den Gipuzkoako Txapelketa honetan ere
|
bide
horretan sakontzeko aukera ez da gehiegi baliatu. Txapelketez kanpoko bestelako saioetan umorea den bitartean protagonista nagusia, edo nagusietako bat behintzat bai, badirudi tartean epaileak eta puntuaketak sartzen direnean txipa aldatu eta beste parametro batzuk sartu behar direla derrigor jokoan.
|
|
|
Txapelketez kanpoko bestelako saioetan umorea den bitartean protagonista nagusia, edo nagusietako bat behintzat bai, badirudi tartean epaileak eta puntuaketak sartzen direnean txipa aldatu eta beste parametro batzuk sartu behar direla derrigor jokoan. Bertsolarien benetako maila edo une horretan euren gaitasunari ateratzeko gai diren distira neurtzeko
|
bide
bakarra “askotan agertzen duzu zure iritzia publikoki, zure jarduna dela eta, zure kontrako pintadak agertu dira” edo “adingabeen zentro bateko arduraduna zara, langileak behar dituzue, baina inork ez du zuenean lan egin nahi” gaien estilokoak planteatzea balitz bezala. Gai horien modukoei ikuspegi kritiko, humano eta sakon batetik erantzuna emateko moduak asko esaten du, noski, bertsolari baten gaitasun tekniko eta intelektualaz, baina baita arinkeria arruntean erori gabe bertsokideak aurretik botatakoari modu burutsuan eta txinpartak ateraz erantzuteak ere.
|
|
2021
|
|
|
Uste dut gure belaunaldia gauza asko egiten ari dela, eta ari garela. Guri kritika egiten zaigunean, aurreko belaunaldiaren bideak ez ditugula segitu eta abar, agian
|
bide
horiek ez zihoazen beraiek uste zuten lekura ere. Gai oso handiez ari gara, baina jai eredua aldatu da, Donostian denda txiki guztiak ixten ari dira, erdigunea turismorako etxebizitzak bideratzen ari dira, jendea kanpoko auzoetan edo herrietara doa Añorgakoak ere, Villabonara, Usurbilera, Lasartera… Aldaketa horiek guztiak ari dira gertatzen, eta guk bitartean jarraitzen dugu eztabaidan ea 80ko hamarkada hobeto zen egungoa baino.
|
|
|
Tarte horretan, beharrezko dokumentaziorik ez zuelako kartzela bat edo beste zapaldu edota izurriteren batek kutsatuta hilabeteak Nimeseko ospitalean egitea ere tokatu zitzaion. Itzuli zenean bere lurrak berreskuratu nahi izan zituen, baina berriro ere
|
bide
aldrebesetik nonbait, dokumentu publikoak faltsutzeagatik epaiketa berria eta bi urteko espetxeratze() berria izan baitzituen. Espetxetik irten zenean familia guztiak bizkarra eman zion eta eskale gisa bizi izan zen, herriz herri abestuz, tartean epaiketa gehiago pairatuz, hiltzera bere jaiotetxera itzuli ahal izan zuen arte.
|
|
|
Urtebete lehenagoko apologiaz lehen pausoa eman ondoren, testu honekin bertsolariari ikur nazional gisa
|
bide
oparo bat irekiko zaio.
|
|
|
Euskal kulturgintzak emango du subalternitatearekin hausteko pausoa lehenengo, eta euskara prentsan agertzen hasiko da geroz eta ugariago. Eta pauso horren eskutik, bertsolariak ere
|
bide
bera hartuko du, sinadurak nahiz elkarrizketak ugarituz.
|
|
|
P.E.– Komeni da Zavalari buruzko klixeak eta estereotipoak haustea. Jesuita eta karlista izango zen; baina, lehenik eta behin, pieza bateko gizona izan zen, bere
|
bide
propioa urratu eta ibiltzen asmatu zuena, klixe eta eskema guztien gainetik eta azpitik.
|
|
|
P.E.– Lanak erakutsi zion
|
bide
hori ere. Esaterako, Auspoa bildumako laugarren liburuak oso hitzaurre polita du.
|
|
|
Bertsolaritzaren egituratzaile nagusia 1983an sortutako Bertsozale Elkartea izan da. “Antolatzeko
|
bide
berezi bat” zuen helburu Elkarteak, “ekonomikoki autoerregulatzen den jardun artistiko gisa funtzionatzea” [3]. Mende erdiko ibilbidean helburu eta tresna berriak sortzen joan dira, eta nire azterketa honen helburuei jarraiki, azpimarragarria da bertsolaritzaren profesionalizazioa egikaritzeko 2003an sortutako Lanku Kultur enpresa, “herri mugimenduaren antolaketa errespetatuz, bertsolaritza indartzea helburu” zuena.
|
|
|
Horregatik gertatzen zaie askori euskalkia baztertzea, gehiengoak ulertu dezakeen batua erabiltzeko gisan. Egia da, azken urteetan, bertsolaritzak hartu duen
|
bide
formalari jarraiki, txapelketetako epai irizpideek ere euskararen erabilpena asko baldintzatu dutela. Zer puntutaraino antzeman daiteke bertsolari baten euskara erabilpena?
|
|
2022
|
|
|
Ez daki erantzun behar dion… Bakarrik doa autoan eta Zergatik ez, erantzun dio azkenean behar baino ozenago. Esan nahi dio zergatik ez den joango, zergatik ez duen
|
bide
hori egingo, hori eta nahi dituen bide guztiak. Ez daki bere buru barruan galderak egin dizkion horrek erantzuna ulertu ote duen, baina berdin dio, bakarrik doa autoan, gogoa zuen bide hau egiteko eta egiten ari da.
|
|
|
Baina bertso saio bihurtuko denez, zabalkuntza masiboa espero daiteke, eta, kasu horretan, eta nahiz eta zuzeneko emanaldietan, gure arte gorenean normala den bezala, istorioak aldaketak jasango dituen, ez zaigu iruditzen komenigarria xehetasunetan arakatzen ibiltzea, sorpresa efektua kontserbatze aldera. Estreinaldian Maialen Lujanbio, Amets Arzallus, Ramon Saizarbitoria eta Belen Gopegi arituko dira Superpotentzia emozionala kantatzen, eta ziur gaude,
|
bide
horretatik, istorioak bere ahalmen osoa iritsiko duela azkenean, eta emanaldi honetan egiten ari gatzaizkion kritika oro har positiboa berretsiko eta are gaindituko duela. Hala espero dugu, behintzat.
|
|
|
Nik pertsonalki emanaldi honen prozesuan zehar alaba bezala ere asko bizi izan dut. Amarekiko hausnarketa prozesua ere sakona izan da, eta jende bati
|
bide
hori ere irekitzen zaio. Amatasuna alabatik ere egin dugulako.
|
|
|
SAG: Niri lagundu dit nire buruarengan sinesten, bide bat egin duzu, gustura zaude egin duzun
|
bide
horrekin, baina ez dakizu kanpora begira baloratua ote den, jendeari iristen ote zaion… Eta zoritxarrez, kanpo erantzunak ere laguntzen dizu horretan. Hori da alde ona.
|
|
|
|
bide
naturala.
|
|
2023
|
|
|
Nik uste diat
|
bide
onetik goazela, antolaketa on bat eginda dagoela, oinarri ona daukagula; gazteak elkarrekin mugitzen dituk, ondo zabiltzak, ekimena ditek…
|
|
|
Gehiengoa ez da Belateko portuan gelditzen, pasa baizik. Bertatik igarotzen da Iruñea eta Irun lotzen dituen
|
bide
gatazkatsua: bere egoera kaskarra medio hamaika bizitza ebaki ditu, eta, ondorioz, inguruko herritarrak makina bat protesta egindakoak dira.
|
|
|
Bere mendi eta larreak gatazka ugariren jokaleku ere izan dira: ...(ez gipuzkoarrek kanoi batzuk lapurtu baino lehen, jakina denez, Gipuzkoako armarrian presente egon baitziren kanoi horiek lau mende luzez, 1979an Batzar Nagusiek ezabatzea erabaki arte), Frantziako Iraultzaren ondoren errepublika berriaren eta Espainiako Erresumaren arteko kalapiten testigu izan zen duela bi mende pasa, 1876an Karlos VII.a erregegai karlista bertatik igaro zen erbestera zihoala(
|
bide
beretik joan ziren foruak) …
|
|
|
Nire papertxoekin Mixel Lekuonak bi koaderno moldatu zituen. Lanak ikusita, ohartu nintzen ez zihoala
|
bide
onetik eta itxura gabeko koadernoak zirela. Oso alderantziz ari ginen ordu arte eta erabaki nuen lana nire gain hartzea.
|
|
|
Mambrinik, bestalde, orokorrago hartzen du, eta nekazaritzaren bidez lurra lantzeaz hitz egiten du (2 bertsoa). Hala ere, C. Parigi ez da maila horretan geratzen, eta azkar aukeratzen du
|
bide
pertsonalago bat; beraz, elkarrizketa erregistroz aldatzen da, eztabaida sortzen da –bi inprobisatzaileen nagusitasun zuzena–, eta trufazko tonua hartzen du, aurkariaren ahulezia fisiko batzuk zuzenean adierazteko. R.
|
|
|
Mintzamenaren arte horren funtzio sozialak,, bere dinamismotik eratorritako eraikuntzen kontua besterik ez dira. Bistan da, komunikazio
|
bide
modernoek harreman sozialak eraldatzen dituzten testuinguru honetan, mintzamenaren espazioa, batez ere kantatua, hertsia izateko arriskuan dagoela; baina apustua egiten dugu, hala ere, beste egoera aitortu batzuen alde eginez (Euskal Herria eta Balear Uharteak), hizkuntza ikasteko funtzioari esker, chjam’è rispondi k oraino bide luzea izanen duela aurrean.
|
|
|
Epaileen lanaren inguruko polemikak Lore Jokoekin hasi ziren eta gaurdaino jarraitzen dute. Argi dago sorkuntza lehiaketa formulara makurrarazteak deserosotasun ugari eragiten dituela, baina bertso munduak gogotsu eutsi dio
|
bide
horri. Izan ere, bertsolaritzaren garapenerako funtsezko formula bat izan da txapelketa, eta gaur ere hori da zale gehien erakartzen duen saio mota, bertso mundua aktibatzeko pizgarri indartsuena eta bere mezuak, prestigioa nahiz indarra gizarteratzeko bitarteko garrantzitsuena.
|
|
|
Ukaezina izan da lehen aurkezpenetik azkenengora taula gaineko jarreran izan genuen aldaketa, proposamenean sinesten dugula nabarmenduz. Gerora, bertsoak jarraitzen dituen
|
bide
definituak beste perspektiba batetik ikusi ahal izan ditugu, eta horrek plazan darabilgun jarreran ere eragin du.
|
|
|
Bertsolaritzarentzat osasungarria izan daiteke hori. Aldian aldian, hedabideak ari dira eskura dituzten baliabideekin
|
bide
horiek urratzen. Ez dut uste aurreko Txapelketetan baino oihartzun handiago bat eman zaionik aurten, edo bestela, hobeto antolatu naiz ni horretatik isolatzeko.
|
|
|
Bertso bazkaria zen, eta saioaren bigarren zatian oso urduri sentitzen hasi nintzen; benetan urduri. Saioa amaitu zenean Andoainen utzi ninduen Oihanak, eta etxera
|
bide
hori oso gogorra izan zen. Uste dut bihotza ez dudala sekula sentitu hain azkar taupaka.
|
|
|
Kuban ez da horrela, han kontzeptu edo ideia abstraktuagoei kantatzen zaie normalean. Eta gustatu zait hemengoa, bertsolariei bestelako baliabide batzuk eta argudiatzeko
|
bide
ezberdin batzuk eskaintzen dizkiela iruditu zait.
|