|
2000
|
|
|
Halako ugari ageri dira J.A. Artzeren lehen aroan, onustea eta zurrunkeria kolpatzeko probokazioak diren lizun zikin eginiko poemekin batera, egituraz oso sotilak diren zenbait testu laburretan isuritako lirikotasunarekin kontraste handia egiten dutenak. Horixe zekarren Artzek
|
bere
lehen liburuan, baina ez gintuen horrengatik hainbeste harrotu euskaldunok —literaturzaleok zein euskaltzaleok— Isturitzetik Tolosan barru hark. Estreinakoz, liburua objektu artistiko bezala ageri zitzaigun, alor anitzeko lanketa batean.
|
|
|
Lizardiren eragina luzea eta sakona izan zen, huraxe baitzen erreferentzia nagusi eta baliagarri bakarra gerraondoan hemen, barne exilioan, idazten hasi ziren poetentzat. Lekuona gazteak ere, gazteago zenean, Lizardiren eraginpean idatzi zituen
|
bere
lehen poemak. Sozial errealismoaren eragina ukan zuen gero, existentzialismoak kutsatu zigun ondoren... baina ez ziren, haatik, noraezean eginiko ibiliak.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak aitortua du langintza lotsagarri bat balitz moduan idatzi zituela
|
bere
lehen poemak, ezkutuan, inori deus esan edo erakutsi gabe," poesia egitea" emeei —edo ez aski arrei— dagokien ahultasuna balitz bezala. Baina, zorionez, gizonen artean gizonezkoago azaldu behar zuen emakume gazte hark oso bestelako jarreraz idazten zituen poemak, defentsa artifizialik gabe, bere sena libre eta laxo isuriz.
|
|
2001
|
|
|
Bi hizkuntzaz mintzatzen da: cree,
|
bere
lehen hizkuntza, eta ingeleW Xabier Erize Euskal Filologian doktorea da. Pilar Marin abokatua da. sa, bere bigarren hizkuntza.
|
|
|
Aurki izango dira 50 urte Antonio Zavala gazte hark Pello Saikolari
|
bere
lehen bertsopapera erosi ziola. Zavalak berak ezin pentsa zezakeen orduan, 1953an, ze r nolako langintzan sartzen zen.
|
|
2004
|
|
|
Gauzak horrela, muga haiek saihesteko aitzakiarekin eta ikusita halaber Euskal Herriko produkzio etxeak ere ez zirela behar bezala kapitalizatzen, Estatuko gobernuak bezala Eusko Jaurlaritzak ere bere politika aldatzea erabaki zuen, diru laguntzen eredutik elkarte publiko berri baten bidezko koprodukzioinbe rtsioetara igaroz. Horretarako Euskalmedia elkartea sortu zuen 1990.ean, zeina 1991.ean hasiko den
|
bere
lehen lanak egiten, nahiz eta urte horretan, halaber, aurreko urteetako ereduaren araberako diru laguntzak ere emango diren. Gertaera honek Euskal Herriko sektorean ordurako piztuta zegoen haserrea areagotuzuen, izan ere askok ez baitzuten begi onez ikusi administrazioaren sarrera zuzena produkzioaren arloan, batez ere ikusita hura produkzio etxe beraren eskutik (Igeldo) egiten zuela beti.
|
|
2005
|
|
|
Ez da harritzekoa, beraz, Amaia Lasak ‘aeiou berri bat’ asmatu nahi izana,
|
bere
lehen poema liburuan dioen bezala. Ezerk ez zion balio, artean egindakotik.
|
|
|
Kundera ez zen horregatik gobernuaren opositore bat bihurtu. Idazten hasi zen eta
|
bere
lehen liburuek (1953, 1955, 1957 eta 1962) komunista gazte baten lana izaten segitzen dute, inolako zalantzarik gabe. Horregatik ez da arraroa ikustea 1956an, hots, tanke sobietikoak Budapesten sartu ziren urte berean, Kundera berriz ere Alderdian onartu zutela.
|
|
|
Milan Kundera bete betean dago mugimendu horretan sartuta. Areago, 1967an argitaratzen du
|
bere
lehen nobela, Txan txetan (frantsesez La plaisanterie eta gaztelaniaz La broma bezala argitaratu direnak). Nobela politiko tipikoa, askorentzat 68ko Pragako udaberriaren erakusgarri osoena.
|
|
2006
|
|
|
Amets uhinak (Elkar). Urte berean
|
bere
lehen saria jaso zuen: Lizardi Saria.
|
|
|
" Gizakien lana jakintza dugu, ezagutuz aldatzea". Kate horretan eman ditu
|
bere
lehen berrogeita hamar urteak Jakin aldizkariak, gogoeta, hausnarketa, ikerketa eta kulturgintza xede dituen aldizkari honek.
|
|
|
Talde lana izan da
|
bere
lehen mende erdia bete duen Jakin. Bertan bildu da, gidari, talde trinkoa eta langilea, zabal jokatzen jakin izan duena, eta irekitasun horretan lankidego zabala biltzea lortu dute.
|
|
2007
|
|
|
Arlo politiko militarrean, ordea, beste era batera ikus zitezkeen gauzak. 1949an Sobiet Batasunak
|
bere
lehen bonba atomikoa leherrarazi zuenetik, benetako lehia piztu zen bi superpotentzia militarren artean arma nuklear berriak eta indartsuagoak asmatu, prestatu, frogatu eta jaurtikitzeko moduan ipintzeko. 1952ko urrian, Erresuma Batuak ere bere lehen bonba atomikoa leherrarazi zuen.
|
|
|
1949an Sobiet Batasunak bere lehen bonba atomikoa leherrarazi zuenetik, benetako lehia piztu zen bi superpotentzia militarren artean arma nuklear berriak eta indartsuagoak asmatu, prestatu, frogatu eta jaurtikitzeko moduan ipintzeko. 1952ko urrian, Erresuma Batuak ere
|
bere
lehen bonba atomikoa leherrarazi zuen. Handik hiru astera, Estatu Batuek historiako lehen hidrogeno bonba frogatu zuten Itsas Barean.
|
|
|
1954an uretaratu zuten Estatu Batuek Nautilus urpeko nuklearra. Hurrengo urtean hedatu zituen Sobiet Batasunak
|
bere
lehen bonbaketari estrategikoak, eta bi urte beranduago jaurtiki zuen bere lehen misil interkontinentala. Ondorengo hamarkadaren hastapenetan, Kubako misilen krisiarekin iritsiko zen crescendo a gorenera, baina 60ko maiatzean sobietarrek Gary Powers-en U espioitza hegazkina bota zutenerako goi mailetaraino joanda zegoen tentsioa.
|
|
|
1954an uretaratu zuten Estatu Batuek Nautilus urpeko nuklearra. Hurrengo urtean hedatu zituen Sobiet Batasunak bere lehen bonbaketari estrategikoak, eta bi urte beranduago jaurtiki zuen
|
bere
lehen misil interkontinentala. Ondorengo hamarkadaren hastapenetan, Kubako misilen krisiarekin iritsiko zen crescendo a gorenera, baina 60ko maiatzean sobietarrek Gary Powers-en U espioitza hegazkina bota zutenerako goi mailetaraino joanda zegoen tentsioa.
|
|
|
50eko hamarkadako beste gertakizun esanguratsua Arrasaten izan zen. Izan ere, Jose Maria Arizmendiarrietak herri horretan sortu zuen eskola politeknikoa
|
bere
lehen fruituak ematen hasi zen, 1956an eskola horretan hezitako bost kidek Ulgor kooperatiba sortu baitzuten, gerora Fagor izena hartuko zuena. Beraz, Arrasateko esperientzia lehen urratsak egiten hasi zen.
|
|
|
Kultura Sailean Euskadi Sariaren antolaketetan behin baino gehiagotan akatsak izan direla badakite, eta gauza asko gertatu direla Euskadi Sarien historian, bai 1997ra arteko
|
bere
lehen ereduan, bai azken urteotakoan ere. Horregatik, agian, Literatur Sarien inguruan hausnarketa berriak egiten ari direla badakigu... baina, horretan ere, administrazioak ezin dio sektoreari aldez aurretik prestatuta dituen egokitzapenen berri eman soilik bertan dauden kezkak eta proposamenak aintzakotzat hartu gabe; bestela, orain arte bezala, lortu nahi den zilegitasuna nekez erdietsiko da.
|
|
2008
|
|
|
Hautapen hori du ZIOk
|
bere
lehen eginkizuna, baina ez da noski hor amaitzen lana. Halako idazlanen tradizioa urria izanik gure artean, dibulgazio mota horretarako prosa egoki bat eraiki beharra dago, mamiak bezala hitzezko azalak ere erakar dezan irakurlea.
|
|
|
Oso adierazgarria da Freudek azaldu zuen jarrera. Mediku eta neurologoa izanik, garunaren ikerketa anatomiko eta fisiologikoak izan ziren
|
bere
lehen interesak. Bizitzaren gorabeherak, kontsulta pribatua jarri zuen Vienan eta han ikusten zituen paziente gehienek ondoeza" animikoak" zituzten, neurosiak, garuneko patologia objektibo batekin lotura zuzenik gabeak.
|
|
2011
|
|
|
Liburu mota hau kopuru aldetik garrantzizkoa da, baina ez horregatik bakarrik:
|
bere
lehen posizioa finkatzera dator, baita ere, tirada handiena eta berrargitalpen gehien duen liburua ere bera dela.
|
|
|
Baztarrikaren aburuz, lurralde ereduak nahiz eredu pertsonalak" hizkuntza ordezkapenen logika"" elikatzen" dute, eta ez dute balio hizkuntza aniztasuna bermatzeko (60 or.). Lurralde ereduari dagokionez, egia da estatuaren lurraldea hizkuntza eremuka antolatzean datzala, barruti bakoitzeko hizkuntza ofizial bakarra ezarriz (156 or.). Hortik, ordea, ez da eratortzen ahal lurralde ereduak herritar elebakarrak sortzen dituela, eredu hori indarrean dagoen herrialdeetako biztanleen hizkuntza ezagutzei buruzko datuek frogatu dutenez. Errate baterako, Suitzako biztanleen hizkuntza ezagutzen inguruan 2008an plazaraturiko inkestaren emaitzen arabera, 18 urtetik goitiko populazioak,
|
bere
lehen hizkuntzaz gain, batez bertze bi hizkuntza gehiago dakizki (2,2 alemaneko zein italierako kantoietan, eta 1,7 frantsesekoan). Ikerketaren zuzendariak nabarmendu bezala," nur Luxemburg mit 3.0 und Holland mit 2.2 Fremdsprachen liegen noch vor der Schweiz".
|
|
|
Horretaz gain, izen propio nabarmenak izan dira Montehermoson azken hiru urteetan. Susan Hillerrek bertan egin du penintsulako
|
bere
lehen erakusketa indibiduala; jarraian Tate Modernekoa ireki du. Dora Gardak, aurtengo Veneziako Bienaleko artistak, bitan izan du lana zentroan ikusgai, eta hitzaldia ematera ere etorri da.
|
|
2012
|
|
|
Txillardegik euskararen aldeko
|
bere
lehen agiri estrategiko taktiko programatiko hura agertu zuen Biltzarre berean aurkeztu zuten Arantzazuko gazteek Jakin aldizkari berria. Hasierako zalantzak zalantza eta eztabaidak eztabaida, oso laster gurutzatu ziren alde bietako kezkak eta asmoak, eta neurri handiz bateratu ere bai, norabide bertsuan elkartuta, zenbaki honetan bertan argitaratu dugun" Txillardegi eta Jakin Taldea" azterketak erakusten digunez.
|
|
|
modernotzea, beraz, euskara gaietan eta hizkeran, horretarako egokitzearekin batera. Bide horixe urratu nahi izan omen zuen
|
bere
lehen nobela haietan: " kaleko" mintzaera eta mintzagaia, ez" baserrikoak".
|
|
|
Aldizkariaren 20 zenbakian argitaratu zuen Txillardegik
|
bere
lehen lankidetza" librea" (1965)," Levy Straussek Unamuno-rengana" tituluarekin. Ordurako 10 urte zituen Jakinek.
|
|
|
Gujaratera bere etxeko hizkuntza da eta uko egingo dio bere umeak eskolara bidaltzeari, besteak beste onartezina zaiolako ama hizkuntzan ez irakastea. Noski, ez dago ingelesaren aurka eta bere umeek ingelesez ere ikasiko dute (besteak beste beti izan zituen lagun ingeles ugariekiko kontaktuaren bidez), baina argi du gujaratera dela
|
bere
lehen hizkuntza eta guztiz erradikala da horretan. Eta hori gertatzen da testuinguru batean non denek aholkatzen zioten umeei goi heziketa bat ematea, alegia, ingelesez.
|
|
2013
|
|
|
Oraingoz, gazte horietako batek emango du laster batean pausoa bakarkako liburu bat plazaratzeko: Danele Sarriugartek (Elgoibar, 1989) 2014 hasieran kaleratuko du
|
bere
lehen nobela: Erraiak, Igartza sariduna eta, nire ustetan, zeresana emango duena.
|
|
|
23 urte zituen orduan poeta bilbotarrak. Euskal literaturaren mundura agertu berria zen Euzko Gogoako
|
bere
lehen olerkiekin: 1954an edo (ik.
|
|
|
Norbaitek idatzia duenez, bestalde, Arestik berak ere Gandiagaren esperientzia mingots bertsua izan zuen
|
bere
lehen obra poetikoaren ondoren:
|
|
2014
|
|
|
Laboral Kutxan lanean ari zen bitartean filmatu zuen Companysi buruzko film luzea, baina hurrengo pelikula gehienek bestelako ogibideetan harrapatu zuten. 1980an Carlos Garaikoetxeak deitu zuen
|
bere
lehen gobernuan komunikazio, harreman publiko eta protokolo arloan aholkulari lanetan aritzeko. Ajuria Eneko jauregitik Iurretara egin zuen jauzi gero Euskal Telebistako lehen zuzendaria izateko 1982tik 1984ra, berak nahi ez zuen arren lehendakariak ardura hori hartzeko eskatu ziolako.
|
|
|
Azkenik, eta garai berriei eta etorkizunari begiratuta, 2006an berrogeita hamar urte betetzean,
|
bere
lehen urratsa egin zuen Jakinek Internet mundura jauzi egiteko. Eta orain, 2014 honetan, gure aldizkaria inprimategian argitaratzen hasi zenetik 50 urte beteko diren honetan, urrats askoz sendoagoa egin nahi izan du, Jakin.eus Interneteko atari mamitsua eta aldizkari digitala eskainiz, paperezkoaren tradizioari uko egin gabe.
|
|
|
Gaur egun deigarria egin ahal zaigu berdintasunaren aldeko abesti batek, gizarte anitz eta oso bati bideratzen zitzaiona,
|
bere
lehen esaldian gizonezkoak soilik aipatzea, gizontasunaren kontzeptuarekin lotuz, gainera. Eta emakumeak, zenbat bide ibili behar ditu?
|
|
2015
|
|
|
Ezagun denez,
|
bere
lehen eleberri hartan ere," haut haut" esanez (Kierkegaard-en aut aut ezagunari latinez, hau ala besteah bat gehituz eta hitz joko polita sortuz), hautatzera bultzatzen zuen euskaldun jendea, bere aberriaren alde azalkeriak alde batera utzi eta benetan posizionatzera.
|
|
|
" lexit d’aquest terme va lligat a una indefinicio tal que l’ha convertit en practicament inservible per a lus especialitzat" (Emili Boix eta Fr. Xavier Vila, Sociolingmstica de la llengua catalana, Ariel, Bartzelona, 1998, 90 or.). Bestalde, ez da egia lurraldetasunaren printzipioan oinarritutako hizkuntza araudiek, Suitzan eta Belgikan, oro har, indarrean daudenek, hiztun elebakarrak sorrarazten dituztenik. Suitzaren kasuan, 2008an plazaratutako inkestaren emaitzen arabera, 18 urtetik gorako populazioak,
|
bere
lehen hizkuntzaz gain, bi hizkuntza gehiago dakizki, batez beste (2,2 alemanezko zein italierazko kantoietan, eta 1,7 frantsesezkoan) (Iwar Werlen, ‘Schlussbericht. Sprachkompetenz der erwachsenen Bevolkerung in der Schweiz’, ‘Sprachvielfalt und Sprachkompetenz in der Schweiz, Nationales Forschungsprogramm 56’ egitasmoaren baitan garatutako ikerketaren amaierako txoste33 Torrealdaik nabarmendu duenez," [g] errak kolpaturiko belaunaldian, badira diglosian babesten direnak, euskarari funtzio jakin batzuk aitortu eta hortxe gozo bizitzea proposatzen dutenak, edo horrekin konformatzen direnak.
|
|
2017
|
|
|
Haatik, soluzioa argi izan zuten batzuek hasieratik. Orduan Frantziako presidentea zen François Hollandek, esaterako, auziaren gakoa non zegoen argi azaldu zuen
|
bere
lehen agerpen publikoan: gertatutakoaren aurrean" notre meilleure arme c’est l’unite, l’unite national" adierazi zuenean.
|
|
2018
|
|
|
Bizi eta baita eragin ere. 20 urterekin hasi zen Zeruko Argia aldizkarian idazten, eta hiru urtera
|
bere
lehen poema liburua plazaratu zuen, hiru poemarioetan lehena. Irakasle eta literatura ikasketak egin zituen, eta, 70eko hamarkada bukatu aurretik, hainbat urte eman zituen Nikaragua sandinistan irakaskuntzan lanean.
|
|
|
Gazteluma sariaren irabazle Maialen Hegi Lukuren Girgileri Anderea (Elkar, 2018) eta Igartzaren irabazle Ekaitz Goienetxearen Zaldi mamarroa (Elkar, 2018). Horiez gain, Ugaitz Agirrek ere
|
bere
lehen eleberria argitaratu du, ahulguneak ahulgune asmo handikoa eta ausarta den Tximeletak bizkarrean (Susa, 2018). Maite Darcelesek ere lehen nobela du Bihotza daramagun mundua (Alberdania, 2018), etorkizun hurbilean kokatutako zientzia fikziozko kontakizun distopikoa, gurean gutxi ikusten direnetakoa.
|
|
|
Aranbarrik ere,
|
bere
lehen ipuin bilduma: Munduko tokirik ederrena (Susa, 2018).
|
|
2019
|
|
|
32 urte zituen Begoñak26 Critica del pensamiento amoroso (2011) libururako elkarrizketatu nuenean.27 Formakuntzaz kazetari, aldizkako lanak konbinatzen zituen une hartan. Txikitan, aitak amari egiten zizkion erasoen lekuko izan zen eta
|
bere
lehen harremanetan ere tratu txar psikologikoak jasan zituen. Hori gainditu eta aurrerago, emakumeekin, gizonekin eta pertsona transexual eta transgeneroekin izaten zituen harremanak, eta oso kritikoa zen ‘bisexualitate’ nozioarekin, bitartasuna mantentzeko balio baitu, bere ustez.
|
|
|
Aldizkaria
|
bere
lehen zenbakitik zegoen eraikinen barrualdeez eta puntako diseinuko elementuez josita, eta diseinuak zuen rola are nabarmenagoa egin zen bosgarren zenbakian, konkista arrakastatsu bat lortzeko gida argitaratu zenean. Apartamentu moderno bateko oinplanoan adierazitako ekintzen sekuentzia batean oinarritzen zen gida, bertako banaketak eta altzariek berez sedukzio dantza koreografiatuko balute bezala.
|
|
2020
|
|
|
Gaztedanik idazle izateko nahia izan arren, unibertsitate ikasketak bukatu ostean erabaki zuen Kirmen Uribek
|
bere
lehen liburua argitaratzea. Modu berezian, gainera:
|
|
|
Ezin ahaztu Arantzazun izan zuela Azurmendik
|
bere
lehen edukazio bitala. Gandiagari dedikatutako liburuaren lehen paragrafoan dio:
|
|
2021
|
|
|
Hala gertatu zaie Espainiako eremu politikoa beren jarduerarako esparrutzat jotzen duten gazte batzuei. Ildo horretatik, arestian aipatu dugun gazte taldeaz gain, beste gazte multzo txikiago batek M mugimenduaren harreman sarean garatu du
|
bere
lehen aktibismoa. Horrela, aldez aurretik etxean edo inguru komunitarioan partaidetzarako pizgarririk izan ez duten edo aukerarik hauteman ez duten batzuentzat M mugarria izan da beren hastapen politikoan.
|
|
2022
|
|
|
Gero, amak; eta hurrengo belaunaldikook ere bai. Gure amaren kasuan, Baionan
|
bere
lehen umea galdu izanak ez zion batere lagunduko, seguruenik. Landetatik Getariara itzuli eta pixka batera eman zion lehen krisia, hala ere.
|