|
2005
|
|
|
besteetara egitenden jauzianoiztsu gertatzen den.Hein batezeuskararen berreskuratzearekinlotubehardaprozesuarenhasiera, bainanagusiki«literatura euskara» izenarekin jaiozeneuskarabatuarensorrera jotzendainflexio puntu nagusitzat.1968abainoleheneuskaraetxeanikasizutenek etaidatziz landuezzutenek, horiek,, herrieuskaraegitendute,
|
batzuek
hobeki, besteek makurrago, erdararatuago, mugatuago. 1968.arenondoren ikasiedo idatzizlandudutenek, horiek zakukonplexuagoa eratzen dute, etaportzentaianetaprestijioan berebiziko garrantziadute.
|
|
|
Berendialektoa dagokion jatorrizkoeremuan aktiboki egitenduten hiztun
|
batzuek
, berena ezden beste batezagutzen edoulertzen duten unetik beretikhastenahaldirahizkuntza aldaketaren hazitzatetahizkerenarteko berdintzearenabiaburutzatjodaitezkeenmailazmailakobilakabideak; azken batean, berenaezdendialekto bateko partaide pasiboakdira.Ezduteerabilikoberenherrianauzoanikasitakoaldaeranabarmenetamarkaturik, beren hizkerakoerrepertorioanezdagoen fonemarik, bainagaiakedo testuingur...
|
|
|
Edonola, Elorduik (1995) azpimarratu duenez, ikertzaile zenbaitek ohartarazi gaituzte zail samarra gertatzen dela askotan aipaturiko hiru mota horietako aldaketak bereiztea. Edozein aldaketa ez dugu a priori ahulgarritzat hartu behar; izan ere, aldaketa
|
batzuek
funtzio jakin bat dukete euskara garai berrietara egokitzeko saioetan eta ahulgarriak baino indargarriak dirateke orduan. Ezaugarri soziolin
|
|
|
kasutan erreferentziazko adjektiboak, edota erreferentziazkoen morfologia hera duten tasunezko adjektiboak34 ezinbestean mailegatu behar ditugu35 eta arrazoi hori erabiltzen dute hainbat hiztunek erreferentziazko erdal adjektiboak erruz mailegatzeko; heste hiztun
|
batzuek
aldiz, itsuki erabiltzen dute Euskaltzaindiaren gomendioa, adjektiboa mailegatzea egokiagoa denean ere horren euskal ordain bat bilatu nahirik. Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena.
|
|
|
Desberdintasun hauek azentueraren arauetan dagoen desberdintasuna adierazten dute. Batetik, hiztun gehienen joera azentua oinean txertatzea bada ere, badirudi
|
batzuek
azentua txertatzen dutela, izenki mugagabeen arauen arabera, aditz laguntzaileagaz batu baino lehen, eta besteek, ostera, lehenengo eta behin partizipio eta laguntzailea batuta, azentua txertatzen dutela. Lehen taldekoen arauak honela eman ditzakegu:
|
|
|
Ondorioetan aipagarrienetariko bat dugu hitz markaturik ez egotea (hala ere, hitz luzeetan badirudi atzizki
|
batzuek
azentua erakarri egiten dutela: igogáilua, izugárria, e.a.; hau hurrengo baterako azterketa izan daiteke), behin arau bat edukiz gero berori beti aplikatzen da salbuespen barik.
|
|
|
jatorri gardenean (gain+ adlatiboa, aldi lberri+ instrumentala, ordu+ ine siboa,...). Horrela, lokailu izenpean jaso diren kide
|
batzuek
, jatorrizkotzat jo daitekeen perpaus mailako funtzioa (19a) eta lokailu gisan aurkitu zaien testu mailako funtzioa (19b) dituzte aukeran.
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste
|
batzuek
, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik egon arreo, gaur egun bederen nekez erabil daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen duen aditz batekin (jo, hartu, eduki...), behin hori ez baita tzat hartu ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|
|
|
#Batzuk hil egin dira: beste
|
batzuek
aldiz, bizirik diraute Ez du lotura bikoitzik: izan ere, 6 H atomo dauka Apurtu egin da:
|
|
|
9 oh.l3b Cf. orain Adam Zawiszewski ren lana, usu uste baino emaitza murritzagoekin.14 Azkuek sarreraren akabuan Parece que estas voces son derivadas de abago, abaga o algu na palabra por el estilo, perdida o tal vez ignorada. Il semble que ces mots sont dérivés de abago, abaga ou de quelque mot semblable, perdu ou peut etre inconnu zioen, baina ez bide zitzaion Mitxelenari 1964an eztabaidarako gai iruditu.15 Mitxelenarentzat eta OEH k oinarritzat darabilen Azkuerentzat ikusi dugunez soilik B da; beranduago, mende honetan esaterako, G-ko idazleren
|
batzuek
erabiltzeak ez bide du jatorria aldatzen.344ZEMAI ABAGADAUNEres guipuzcoanos esaten zaigu, DFrec delakoan hiru abagadune eta lau aba gune direla gehituaZ16 eta bigarrenean Intervalo de tiempo itzultzen delarik, Euskalzale ko bi kasu eta Agirreren beste hirurekin. Sarreraren akabuan eta hau ere berria da lehengo Mitxelenaren hitzei dagokienez Etim.
|
|
|
Euskararekiko ikuspegi kontrajarri hauek badukete ondoriorik xurien eta gorrien kazeta elebidunetan. Zeren eta hasieran
|
batzuek
eta besteek euskara berdintsu erabiltzen bazuten ere (erran nahi baita guti, hautesle eta herrietako kontseiluetako frankok frantsesik ere ez zekitelarik bizkitartean), erlijioaren eusle izate horrek euskara erabiltzera ez ezik apaintzera zeramatzan apaizak. Hortaz, hiru apaiz idazle finkoren euskara on eta kalitatezkoari esker kazetan gure hizkuntza goiti joan zen, Eskualdun Onaren garaian() lehen aldiz nagusituz frantsesari; eta kazeta gorrietan, aldiz, beheiti.
|
|
2019
|
|
|
" eztugu comprenitzen batere euskera zerratu ori". Behaztopa arri handiena neologismoak eta graphia hertsi ori; gure lagun
|
batzuek
ezdute au ikusi nai, naiz iguzkia bezain argi den. Orai erran dezakegu emen euskaldunek erdara bakarrik irakurtzen dutela salbu bakar, agitz bakar batzuk (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
I. M. Mancisidor (SI), G. Mújica zena edota S. Michelena (OFM). M. Aranzabe" Araxes" elizgizon tradizionalistak, halaber, J. Artecheren artikuluaren alde egin zuen, lehenago beste filologo
|
batzuek
(R. M. Azkue, J. Urquijo, J. M. Mocoroa, S. Altube, A. Tovar) purismo neologistaren aurka esandakoekin bat zetorrelakoan.
|
|
|
RAEko M. Machadoz eta M. Asínez gain, I. Zuloaga pintoreak, J. Allende Salazar arte historialariak eta beste errege akademiko
|
batzuek
ere IdeE ren zina egin zuten. Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta egon ziren.
|
|
|
Negu gorrian P. Gaudin adiskideak autoz eraman behar izan zuen Salamancaraino. L. Eijo apezpikuak eta beste
|
batzuek
idazle antiklerikala oso hotz hartu omen zuten IdeE ren ekitaldian, garaiko testuinguruan beldurgarria zena. Horregatik, 1940ko ekainean, Mundu Gerraren ondorioz, Espainia frankistara itzuli arren, RAEko batzarretan parte hartzeari uko egin zion (Caro Baroja 1972b:
|
|
|
Caro Baroja’k dionez, Donostia’n" Sociedad Vascongada de los Amigos del Pais" zuzentzen edo darabiltenek eta Bilbao’n" Euskaltzaindia" edo" Academia de la Lengua Vasca" eraentzen dutenak ez dute ez euskaldunik ez euskerarik maite; beren nausitza eta politika baiño. Orregaitik ez da arritzeko, oraingo euskaltzaindiko [sic] diren
|
batzuek
euskeraz ez jakitea, ez eta" Sociedad V. de los A. del Pais" darabillenak ere (Ciriquiain Gaiztarro’k, alegia) (Barandiaran 2009: 761).
|
|
|
Ikusi dugunez, euskaltzain
|
batzuek
(N. Oleagak?) Akademiatik kanporatu egin nahi zituzten batzarretara agertzen ez ziren kideak.
|
|
|
zuk ondotxo ezagutzen dezun Krutwig jaun ori burutik ondo dagona dala al derizkiotzu? aren lan
|
batzuek
irakurri ditut Gernika aldizkarian eta benetan ez dut sekulan irakurri ain sasi euskera egoskaitzik... Ori ez da ez lapurtar ez ezer, ijito izkera baizik.
|
|
|
Euskaltzein berriak ez dabiltz fede txarrez. Norbaitek Kr [utwig] J. esate baterako asmo okerren
|
batzuek
agertu ba’ditu on da erantzutea. Orixe’k egin dio —nik ere bai—; baiñan ortika [n] aurrera asarretzeak ez du balio.
|
|
|
J. Carok ere latinaren eragina nabarmendu zuen 1940ko hamarkadako lanetan. Nafarroako ikerlariaren ikuspegi orekatua, aldiz, muturrera eraman zuten gaitasun gutxiagoko beste ikertzaile
|
batzuek
, hala nola M.ª Luisa Guazak, Bilboko Udalak argita610 ABA EUS: N. Oleagaren gutuna I. M. Echaideri,.
|
|
|
Euskalzain izan naiko duan... orran dago dana. Beraz besteren
|
batzuek
bultzatu bearko diote ortara. Eta oietako zenbaiti guk esan bearko, mesede ori egin daigute (Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
Euskaltzaindi’n aiek utzi diguten utsunea, ordea bete bearra zegon eta orregatik al izan dugun eran beste euskaltzain berri
|
batzuek
izendatu ditugu. Jaun auen izen eta xehetasunak dagokion toki berezian arkituko dituzute, baita ere.
|
|
|
(nuestros montes y bosques): zuaizti berriak antolatu, ta lengoak zaintzeko zuzenbide
|
batzuek
. Tolosa:
|
|
2021
|
|
|
Hain zaharra izanik bertsolaritzari buruzko kazetaritza testu gutxi topatu da han, baina nolabaiteko ziurtasun bat eman digu osatu ahal izan dugun testu zaharrenen bildumaren inguruan: izan zitekeen testuren
|
batzuek
Vinsonen biltzaile senari ihes egin izana, baina bai Vinsoni eta bai Micheli ihes egin izanak konplikatua dirudi.
|
|
|
Iparragirre aipatzen duten testuetan, bada, bere bizitzak izan dezake protagonismoa, edo foralismoak, edo legitimismoak, edo abertzaletasunak, edo bere figuraren garapen gisa garai ezberdinetan
|
batzuek
eta besteek burututako lanak. Bertsolaritzari ez zaio toki handirik gordetzen, baina horrek ez du esan nahi bertsolaritza aipatzen ez denik.
|
|
|
85 Gerora egin izan diren analisietan, zenbaiten ustez kantariagoa da bertsolaria baino (Amuriza, 1981); beste
|
batzuek
bertsolariaren eta kantariaren tarteko hibridotzat daukate (J.M. Lekuona, 1982 eta 1987), eta badago bertsolari txar gisa definitzen duenik ere: " No hay duda alguna de que Iparraguirre era bersolari.
|
|
|
1931ko irailaren 20an argitaratu zuen lehena, eta honela aurkezten zuen ideia bertan: " Asteroko Bertsolariya izeneko au, atera da zeren ikasi naya edo gogoa dagoen bertsuetarako, eta denbora berian ez dalakoz xamur lengo bertso zar eder ayek billatzen nolanai[...] Geyenian gertatzen dana, zere lagun edo adiskideari eman irakurtzeko, gero arrek ez digula atzera biar bezala eman, au da, berriz zu gana eskutaratzeko ondatu edo orri
|
batzuek
kenduak (eta au da okerrena) agiyan geyago libururik zugan iritxi ez". Honela jarraitzen du:
|
|
|
Haren kosmologiaren eta arrazoiketa esoterikoen hariari jarraitzea ez da erraza suertatzen, baina igarle sena behintzat ezin zaio ukatu Xahori. Euskara hutsezko lehen aldizkaria kaleratu zuen, Uskal Herriko Gazeta (1848), gisa horretako bigarrenak, Azkueren Euskalzalek(), argia ikusi baino mende erdi bat lehenago, eta ordurako euskara batuaren, hizkuntzaren ofizialtasunaren nahiz euskarazko irakaskuntzaren beharraz ere gogoetatua zen, aurretik aitzindari bakarti
|
batzuek
baino urratu ez zituzten bideak seinalatuz. Era berean, 54 Haren lehen liburuak, zuberotarrez idatzia, Azti begia zeraman izenburutzat:
|
|
|
Alargunarengana jo zuten ondoren: " Euskalzale
|
batzuek
asmoa izan zuten d’Abbadieren alargunarengandik dirua lortzeko, senarraren ametsa errealitate bihurtzeko. Alargunak Azkueri gonbidapena egin zion gaztelura joateko eta d’Abbadieren liburutegia nahi zuen beste erabiltzeko" (Hernandez, 1998:
|
|
|
Iñork esatenbadizute ezertarako balio ez duten zarkeriak ekartzea dala guk naideguna, erantzuiozute Euskalerria jarri nai degula bide berrian [azpim. nerea] eta jarraitu azi aurrera beti; gure gauza zarretatik
|
batzuek
betiko utzi nai ditugula, antolatu oraingo bearrak betetzeko beste batzuek (R.I.E.V., 1907, 1 zk., 544 or., ‘Euskeraren alde’, Gregorio Mujika; Zalbide, 1988: 397)
|
|
|
Iñork esatenbadizute ezertarako balio ez duten zarkeriak ekartzea dala guk naideguna, erantzuiozute Euskalerria jarri nai degula bide berrian [azpim. nerea] eta jarraitu azi aurrera beti; gure gauza zarretatik batzuek betiko utzi nai ditugula, antolatu oraingo bearrak betetzeko beste
|
batzuek
(R.I.E.V., 1907, 1 zk., 544 or., ‘Euskeraren alde’, Gregorio Mujika; Zalbide, 1988: 397)
|
|
|
180). Gainerako eragileek ere (Gipuzkoako Foru Aldundiak, Donostiako" Consistorio de los Juegos Florales" ek eta beste udal
|
batzuek
) eurenak antolatzen jarraituko dute, eta 1914an, esaterako, 1897ko marka hautsiko da, urte berean sei Lore Joko antolatuz: Andoain, Bilbo, Donostia, Hondarribia, Iholdi eta Necochea (Argentinan, Otañoren bizilekua izandakoa).
|
|
|
Bertso berri
|
batzuek
/ Nai ditut paratu,/ Pulamentuz esanaz/ Gaur zer dan pasatu. / Bizkai guztia emen/ Guk degu ondatu/ Ezta Ixio Mari/ Ain gaizki portatu.
|
|
|
Euskal abeslarien artean arrakasta zuen aldizkariak Ruper Ordorika, Benito Lertxundi, Anje Duhalde, Ramuntxo Karrere, Pantxoa Irigarai, Peio Ospital, Amaia Zubiria, Gorka Knörr, Mixel Aire, Erramun Martikorena, Natxo de Felipe eta Niko Etxart harpideak baitziren. Eta bestelako" ilustre"
|
batzuek
ere hartzen zuten aldizkaria etxean: Jose Ramon Soroiz, Xabier Mendiguren, Iñaki Perurena, Felix Iñurrategi, Kike Amonarriz, Imanol Murua...
|
|
|
Gorabehera haien kondar
|
batzuek
jarraitu dute oso gerora ere, baina, umorez hartzeko jarrera da nagusitu dena: "[...] Egiteko, aurrena jaio egin behar izaten dela esan izan dugu orain arte, txiste merke modura, gai hori saihestu nahirik edo.
|
|
|
89). Harrera ona izan zuen, ordea, formatu berriak, eta atal
|
batzuek
, Uria eta Casabalen lehiaketak, esaterako, oihartzun polita lortu zuten (Id.: 84).
|
|
|
"[...] denbora igaro ahala, mugimenduak instituzionalizazio maila jakinetara iristen dira euren bilakabidean. Horrela, gaur egun mugimendu gisa ezagutzen diren entitate
|
batzuek
enpresa egiturak dauzkate euren eraketan, eta eredu burokratikoak baliatzen dituzte antolaketan eta kudeaketan (2007b: 79).
|
|
|
[...] buruan genuen institutu baten itxura antzeko zerbait izan lukeela, eta Unibertsitateak barruan egon behar zuela. Zaila zen, baina
|
batzuek
esan genuen: goazen.
|
|
|
Jaialdian txandaka txandaka binaka
|
batzuek
eta banaka besteek irten genuen bertsoak kantatzera, eta Xalbador gure ondoan egon zan. Hala, une batean hoztu zala eta atera zan kanpora.
|
|
|
Egoera berriak kezka berriak eragin zituen, ordea, bertsozale arduratuenen artean. Azkar puztu zena azkar hustu zitekeela uste zuten
|
batzuek
: " Batzuek uste dute[...] euskal abeslari edo kantautoreekin gertatu zen antzeko zerbait gertatzeko arriskua dagoela, hau da, ‘boom’ baten ondoren goitik behera etorri zela, puztu zen globoa puztu bezala hustu egin zela" (Id.:
|
|
|
Hiru egunetako mintzaldiak, eskierki, bi sailetan bana ditzakegu: a)
|
batzuek
beren bilketa lanen azalpena egin zuten[...] b) besteek hizkuntzaren etorkizunari buruz hainbat gogoeta eskaini zuten[...] Hemen, gurerako interesgarrienak bigarren hauen hitzaldiak dira, baina azpimarratu behar da, orduan aurkeztu zela harrezkero halako segida izan duen Zabalaren bertso bilketaren asmoa ere. Hau ere, esan liteke, asmo mugarria izan zen.
|
|
|
Horrela baimenak errezago iritxi genezazke. Gañera, karlista euskalzale
|
batzuek
gurekin artzea, mesede genuke. Aldundiko Lendakaria, Caballero, ta Arrue´tar Antonio, lege-gizona, ortarako egokiak izango ditugula, uste det.’ (Sudupe, 2012:
|
|
|
Egan en zuzendari izan zen Koldo Mitxelena eta Aingeru Irigarairekin batera. Euskal literatura ongi baino hobeto ezagutzen zuen, eta bereak dirudite txosten
|
batzuek
(Torrealdai, 2000: 50)
|
|
|
An bertsotarako giroa palta, eta girorik gabe ez da bertsotan egiten. Lenbizi amaiketako ederra egin, eta gero, norbere gustoko lagun
|
batzuek
jiran dituanean, orduan bertsotarako gogoa etortzen da[...] ordea, Hernandorena etzen errez etsitzekoa. Gero museoaren gañera atera giñan, eta Paris guzia ikusten zan, andik begiratuta; eta an aurrean zer ikusten genduan kantatzeko esan zigun Ernandorenak.
|
|
|
Gerra aurreko eragile nagusienak hilak, preso edo erbesteraturik eta inolako egiturarik gabe, Teodoro bezalako langile bakarlariek eutsi zioten euskalgintzari. Iparraldean errefuxiaturik ziren bere belaunaldiko abertzale
|
batzuek
erresistentzia politikoaren hautua egin zuten bezala, Teodoro bertsolaritzarekin geratu zen[...]. Lehenik, bihotzean zeramalako herri kultura hori; eta bigarrenik, euskal aberria goratzeko bitarteko ezin eraginkorra zela zinez uste zuelako.
|
|
|
" Gaur egungo gizarte ereduan zalantzan jarri dira duela 30 urteko mugimenduen aktibismoari lotutako oinarrizko kontzeptuak, militantziarena esaterako. Euskalgintzak, orduko beste mugimendu
|
batzuek
bezala, oinarrizko parte hartzaile asko galdu ditu" (id.: 272).
|
|
|
Beste abiapuntu batzuk ere izan zituzten beste bertso eskola
|
batzuek
. Santutxukoa, esaterako, helduen euskalduntze eta alfabetatze mundutik sortua zen, edo Mallabikoa bertako gazte mugimenduak antolatu zuen 1975ean, Abel Muniategiren ikastaro labur bati jarraipena emanaz (Amuriza, 2016:
|
|
|
Egun ez du inork zalantzan jartzen bitartekotza horren garrantzia. Informazioaren gizartearen aroan bizi garela diote
|
batzuek
, hirugarren iraultza industrialaren lehengaia informazioa eta kultura direla besteek. Hiru zentzutan gauzatzen den hedabideen bitartekotza aurkituko dugu ideia horien guztien oinarrian.
|
|
|
Beste kultur adierazpide
|
batzuek
lortu ez duten masa kultura dimentsio hori bertsolaritzak zergatik lortu ote duen ez da askorik sakondu. Zuzeneko sorkuntza izatea, ikus entzunezko elementuak biltzen dituena, aldiro berria, taldean gauzatzen denez sozializazio gune bezala funtzionatzen duena... aipa daitezke arrasto gisa.
|
|
|
Bertsolariek kantuan sortzen duten bat bateko lilura horrek pizten du bertsolaritzaren metxa. Baina beste diziplina artistiko
|
batzuek
ere badauzkate sortzaile bikainak eta, hala ere, ez daukate halako oihartzunik. Beraz, ekoizpen artistikoaz gain, nabarmena da testuinguruak ere laguntzen duela, eta testuinguru hori proiektu soziokulturalak ekoitzi du, ez da berez etorri.
|
|
|
Honela, aipatu berri den bezala, Torrealdaik bertso liburuek zentsura frankista bestelako lan
|
batzuek
baino errazago gainditzen dutela esaten duenean, Auspoaren kasu konkretua jartzen du adibidetzat (2000: 116). 284
|
|
|
Gutxirekin distira apur bat lortzea erraza den ingurune honetan, norberari ematea dagokiona ematea ere bada zerbait. Batzuetan, hortik harago, estra bat jartzen dute
|
batzuek
, gehiegitasun bat. Horiek, opariak dira.
|
|
|
Apalategik berak dioenez, modu bakarra da zenbait testu ezagutarazteko eta zabaltzeko (eta ideia hori gakoa da fikzioan agertzen duen egoeretako batekin). Beste euskal autore garaikide
|
batzuek
bezalaxe, Apalategik ere ez du gogoko bere burua autoitzultzea, eta autoitzulpenaren funtzio ideologikoari erreparatzen dio:
|
|
|
Badirudi, beraz, euskal literatura esportatzeko joera handitzen ari dela, eta euskal literaturaren itzulpenean espezializatzen ari diren itzultzaileak(
|
batzuek
zuzenean itzultzen dute euskaratik) agertzen ari direla, Etxepare Euskal Institutuak emandako datuen arabera.
|
|
|
87). modu nabarmenagoan aurretik aztertu ditugun historiografien aldean, eta, gainera, erkatu ere egiten duelako beste literatur mugimendu batzuetako itzulpenaren funtzioarekin. Aldekoak, beste hainbat historiografok bezala, literatur joera eta eraginekin lotzen ditu euskarara egindako itzulpenak, eta, halaber, beste historiografo
|
batzuek
bezala, genero batzuen testu fundazionaltzat jotzen ditu.73 Ez hori bakarrik, ordea: genero batzuetako alor eta estilo aberastasunerako iturritzat ere jotzen ditu (adibidez, 1980ko hamarkadako haureta gazte literaturaz diharduenean). 74 Halaber, esan dugunez, literatur joeren eta joera aldaketen ildotik aipatzen ditu euskarara egindako itzulpenak, baina ez modu orokorrean soilik, ezen berariaz dio autore jakin baten asmo poetikoen eta haren literatur eraginen ispilu dela autore jakin batek itzulitakoa, beste behin ere itzulpenen funtzio kulturala agerraraziz.
|
|
|
Beste historiagile
|
batzuek
eta Urkizuk berak bezala, Olaziregik ere hainbat generoren testu fundazionaltzat jotzen ditu hainbat itzulpen, eta literatur aldiekin lotzen ditu.43 Euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenen berri ere ematen du modu sistematikoan, eta iruzkin positiboa egiten die beti, autorearen lana eta legitimazioa goresteko. Horrez gain, euskal sistemaz kanpoko kritikak euren sistemetara iritsitako euskal obra itzuliez nabarmendutakoa ere badakar Olaziregik bere saiora.
|
|
|
Pasarte horren nondik norakoak aztertzeko, gogora dezagun lehendabizi eleberriaren trama lapurtutako eskuizkribu baten inguruan egituratzen dela, eta, antza denez, pertsonaietako
|
batzuek
zalantza egiten dute lapurtutako liburu hori faltsua ote den (Alonso, 1995: 133). 46 Hain zuzen ere, liburua faltsua dela aipatu ostean eta faltsifikazioen izaerari eta prozedurari (papera, filigranak, letra tipoak, hizkuntza arkaikoa itxuratzea...) buruzko gogoeta baten ostean (Alonso, 1995:
|
|
|
Txatal honetan itzulpenarekin lotutako hainbat interpretazio egin daitezke. Batetik, lan mahaiaren deskripzioa aztertuta, esan daiteke itzulpen jarduna zeremonia bat dela; bestetik, protagonistak berak itzulpen prozesua" hitz
|
batzuek
bestelako hitzetan eraldatzeko" prozesu gisa definitzen du; azkenik, bada beste ideia interesgarri bat ere: testua kopiatzeari dagokiona.
|
|
|
237): Euskadi Saria, Jokin Zaitegi Itzulpen Laburren Sariketa, Orixe Saria, Bizkaiko Aldundiaren saria, Eusko Jaurlaritzaren bekak eta Literatur ondare unibertsala euskaratzeko proiektua zerrendatu eta azaldu zituen (Garmendia, 1989). 22 Horiek guztiak modu sistematiko samarrean antolatutako sariketak izan ziren(
|
batzuek
gaur egunera arte iraun izana da horren adibide).
|
|
|
Izan ere, askotariko erakundeak daude eremuetan:
|
batzuek
kapitala gordetzen dute; gisa horretakoak dira, adibidez, museoak edo hezkuntza sistema. Hezkuntza sistemak, gainera, birsorkuntza funtzioa ere badu, bertan erabakitzen baita zer gorde, zer transmititu eta zer ikasi.
|
|
|
Hezkuntza sistemak, gainera, birsorkuntza funtzioa ere badu, bertan erabakitzen baita zer gorde, zer transmititu eta zer ikasi. Beste erakunde
|
batzuek
, ekoizpenaz gain, eragileen birsorkuntza bermatzen dute, jarduera, adierazpen, sormen, pertzepzio edo jarrera zehatzei lotuta. Eragileen arteko harremanak eta eragileen eta euren obren arteko harremanak ere erakundeen bitartekaritzaren araberakoak izaten dira (Bourdieu, 1984:
|
|
|
123). Hierarkia bat dago eragileen artean, eragile jakin
|
batzuek
autoritatea izaten dute, botere sinbolikoa izaten dute. Hala, badira legitimazioa markatzen duten eragile eta erakundeak (akademiak, museoak, sozietateak, hezkuntza sistema), eta onespen sinbolikoa haien mende egoten da, nolabait.
|
|
|
Euskal literatura itzuliari beste eremu
|
batzuek
eragiten diote, eta, hortaz, ez da erabat beregaina. Beraz, hauxe da gure lanaren abiapuntua:
|
|
|
idazlanak, itzulpenak, apokrifoak eta abar, horreta rako ziren. Ez dadila hori sakrifizio moduan ulertu, zeren
|
batzuek
dikotomia moduan planteatzen dituzte zeregin sozialak eta dibertsioa. Nik, ostera, oso ondo pasatu nuen, esate baterako, Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak prestatzen:
|
|
|
133). Beste literatura zentralago
|
batzuek
izan ohi ez duten beharrizana da hori. Manterolak egindako tesiaren fruitu da ELI katalogoa (http://www.ehu.es/ehg/ eli/), 87 abiapuntu ona euskaraz sortutako eta beste hizkuntza batzuetara itzulitako literatur lanen bilakabidea aztertzeko.
|
|
|
Ez hori bakarrik: idazle
|
batzuek
eredutzat darabiltzate itzulpenak, euren idazketa prozesuetan lagungarri.
|
|
|
berea zenbait garaitarako euskal literatur historia bat baino euskal testuen historia da, eta hargatik hartu ditu kontuan historiografian txertatutako testu guztiak (itzulpenak barne); hori dela bide, itzulitako testuei buruzko azalpenetan, ez da testuen literaturtasuna auzian jartzen. Beste autore
|
batzuek
, aldiz, itzulpenen literaturtasuna edo balio literarioa auzitan jartzen dute, kasurako Sarasolak, Haritshelharrek eta Mujikak (azken horrek bietarik egiten du; alegia, zenbait testuri balio literarioa esleitzen die, eta bestetan ez, baina irizpideak azaldu gabe); edonola ere, denek ere denek txertatzen dituzte itzulpenak euren historiografietan. Villasantek, adibidez, zalantza agertzen du txertatu behar ote lituzkeen, baina zalantza diskurtsiboa da, baliatzen dituen hitzetatik ondoriozta daitekeena, nolabait; ez du gaiari buruzko berariazko gogoeta metodologikorik egiten.
|
|
|
Argi genuen itzulpen zerrendez eta katalogoez harago, itzulpengintzaren eraginen eta horiei buruzko gogoeten bilketa eta bilakaeraren interpretazioa egin nahi genuela eta, hala, itzulpena erdigunean paraturik, itzulpena ardatz duten itzulpen ikasketen diziplinatik abiatu beharrari funtsezko iritzi genion. Ezinbestekoa zitzaigun, halaber, kontuan hartzea euskal itzulpengintzaren historia erabat lotuta dagoela euskal letren historiarekin eta euskararen historiarekin eta estatusarekin, eta horrek bete betean eragiten diola esku artean darabilgun gizarte egiturari; izan ere, elkarri eragiten diote egitura
|
batzuek
eta besteek. Hortaz, itzulpenaren eta gizarteko bestelako arlo batzuekiko korrelazioa aintzatesteko moduko ildo teoriko metodologikoa behar genuen, ezinbestez.
|
|
|
Hala, itzulpen ikasketek ikuspegi aniztasunaren aberastasunetik elikatzen jarraitzen dute, eta kultur biratik haratago, ikuspegi soziologikoaren arabera itzulpena baldintzatzen duten faktoreen inguruan eztabaidatzeko grinatik bira soziologikoa egin dutela esan izan dute Wolfek (2011: 2) eta beste aditu
|
batzuek
. Grutmanen hitzetan:
|
|
|
Hain zuzen ere, esaldi horrexekin hasten du Grutmanek" Le virage social dans les études sur la traduction, une rupture sur le fond de continuité" izeneko artikulua (2009), eta izenburuak berak aurreratzen du edukia: itzulpen ikasketek aurretik bizi izandako paradigma aldaketei beste bat gehitu zaie, bira soziologikoa, aurretik beste jakintza arlo
|
batzuek
utzitako sedimentuen gainean eraikitakoa, kultur birak lurra prest prest utzi ostean metatutakoa (2009: 136).
|
|
|
Hala, eremu jakin batean balio jakin bat duen kapitalak ez du balio bera beste eremu batean (Vizcarra, 2002). Esan bezala, kapitalen balioa eta hierarkia eremurik eremu aldatzen da, eta, arestian azaldu dugunez, kapital jakin
|
batzuek
eremua zehazten dute, eremu barneko borroka gai bihurtzen dira edo eremuko partaide izateko baldintza dira. Eremuaren barnean, eragileek kapital jakinen inbertsioak egiten dituzte dagokien habitusaren arabera (Mauger, 2004:
|
|
|
erregimen politikoa, merkatua, prentsa eta lanaren banaketaren eboluziotik jaiotako gizarte mikrokosmosak, hots, batez ere jarduera intelektualen eremuak. Hala, albo eremuekiko mendekotasunaz gain, beste eremu batzuekiko autonomiaren edo beste eremu
|
batzuek
hautemateko moduaren arabera ere deskribatzekoa da euskal literatura itzuliaren (barne) eremua.
|
|
|
Artean euskal literatura itzuliaren historiak aurrera jarraitzen du: itzulpen proiektu
|
batzuek
aurrera egiten dute; beste batzuk bukatutzat ematen dira; erakundeek literatura unibertsala euskarara ekartzeko zein euskal literatura nazioartekotzeko politikak eta proiektuak sustatzen jarraitzen dute; idazleek itzulpenaz gogoeta egiten eta idazten jarraitzen dute; itzultzaile berriak ageri dira fikzioan... Bada, etorkizunerako ikergairik ez dugu falta:
|