|
2003
|
|
|
Ez dugu lehen karlistadako bertsoen artean, aipu historiko gehiagorik aurkitu. Herri mailako bertsoetan ez da behintzat iraganaren inolako kontzientziarik agertzen (bai ordea euskalduntasun eta erlijiotasun kontzientzia,
|
baina
ez historikoa). Beraz nolabaiteko ikasketadun bertsolariek egindako historia aiputxo pare bat baino ez ditugu aurkitu.
|
|
|
Euskaldunentzat herrikoia zen forma narratibo batean (hitz neurtuz) idatzi nahirik, historiografiaren moldeetatik irten zen Hiribarren. Ikusi dugunez, Iztuetak ere kontzesio herrikoiak egin zituen bere liburuan bertsoak sartzean, eta idatzi ere egin zuen kantua historiko bat,
|
baina
ez zitzaion bururatu Gipuzkoaren kondaira osoa bertsotan idaztea. Nolanahi ere, kasu bietan, eta baita karlistadako bertso historikoetan ere, irakurlego herritarrak ezarritako baldintzapenak agerian geratzen dira, soluzio gisa bertso erako forma narratiboak hartzeko joera eraginez.94
|
|
|
Izan ere, Garibai Filipe II. Gaztelako erregeren kronista ofiziala zen, eta haren erreinu eta printzerri penintsular guztien historia idatzi zuen. Compendio Historial obran, euskaldunak eta beren historia Monarkia haren baitan kokatzen ziren, modu berezi eta pribilegiatuan, bai,
|
baina
ez era zentral batean. Ez zen euskaldunek euskaldunei zuzenduriko narratiba, Iberiar Penintsulako gainerako herriekin konpartitu nahi zuten narratiba baino.
|
|
|
piperrautsa (asko, 11 egunetatik 10etan erabiltzen zen), ziapea, azafrana, saltsa eta resalca(? 18). Arrautzak, Erdi Aroko dietan arruntak ziren (gehienbat beste gauza batzuk prestatzeko),
|
baina
ez dira aipatzen, bidaian hiru egunetan egon baitziren, beraz, ez ziren hain ohikoak eta legatzaren prezio antzeko izango zuten (nahiko garestiak). Gazta, batean ageri da soilik (baina kontuan hartzekoa da abuztua zela).
|
|
|
Sarreran aipatu dugun bezala, datuen eskasia nabaria da. Hala ere, XVIII.ean liburuen zabalpena ematen da Ilustrazioaren inguruan, eta horiekin batera sukaldaritzako liburuek tokia izango dute,
|
baina
ez da ahaztu behar hau gizartearen goi mailetan izango zela, batez ere; herri arruntak ez zuen dirurik izango liburu bat erosteko (irakurtzen zekienean ere). Informazioa sakabanatua dago, esan bezala; horren inguruan Gorrotxategik diosku, moja konbentuetara zihoanean informazio bila, talde txiki baten eginkizunak, eta, beraz, jakituria sekretua zirela (pertsona gutxi hauek galtzean, haiekin desagertuz beren ezagutzak); gauza bera gertatzen da benediktinoen likoreekin?
|
|
|
Gremio nahiko itxia ziren eta konpetentziarik ez izaten saiatu ziren, eurek soilik produzituz gozoak;
|
baina
ez zuten lortu, beste zenbait herritar partikularrek ere produzitzen eta saltzen zituztenez jaleak eta abarrak. Ondorioz, istiluak izan zituzten, konfiteroek ekintza ekonomikoa kontrolatu nahi zutelako; baina, udaletxea bitarteko, partikularrek praktikan zeukaten eskubidea mantendu ahal izan zuten.
|
|
|
Merkatalgoa gehienbat kanpotarren esku zegoen (barne merkatuak ezin zirenez ase bertako produkzioaz, Amerikakoa barne zela). Koroa saiatu zen kanpotarren arteko gerretaz baliatzen abantailak lortzeko,
|
baina
ez zuen askorik lortu. Bilbo zen salbuespena, gaztelar artile eta euskal burdina esportatzen zituenez, eta Gaztelarako manufakturak inportatzen zirelako bertatik.
|
|
|
Hala ere, 1779tik porrota iritsi zen cerco arancelarioa dela eta. Erregea saiatu zen merkatal konpainia monopolistak bultzatzen (adibidez, Gipuzkoako Caracasko Kakao Konpainia),
|
baina
ez zen ondo atera, eta pribatuen eskuetan erori zen.
|
|
|
Honekin guztionekin, hipotesiak bideratzea da sarritan bide bakarra, ez denez deskribapen zehatzik benetako egoera eta aktibitateez (ez dituzte azaltzen iturri gehienek). Terminologia ezezaguna ere bada, sarri dauden aipamen eskasetan tresna baten izena agertzen baita,
|
baina
ez da esaten zertarako zen.
|
|
|
Ingalaterran lehenengo eta gero Frantziara iritsi zen fenomenoa?; landare hauek (alfalfa, hirusta?) lurrari laguntzen zioten, errekuperatzeko behar zuen nitrogenoa eransten baitzioten; animalientzako elikagaia ere baziren, lanindarra eta ongarri ahalmena handituz. ...ra, lur gehiago lantzen hasi ziren (drenaiak Herbeheretan, lugorrien gutxitzeak), golde berriak agertu ziren (Jethro Tull Ingalaterran, Brabante goldea Herbeheretan); intelektualek nekazaritzari buruzko interesa garatu zuten (frisiokratak, ekonomi elkarteetako partaideak); nekazari munduan artisautzaren sarrera eta garapena gertatu zen lagungarri gisa (hirietako gremioetatik ihesi3); eta, azkenik,
|
baina
ez horregatik garrantzi gutxiago zuen fenomenoa, emigrazioa zen: Ameriketara nahiz hirietara.
|
|
|
5Esan izan da ere, europarra zela garai hartan munduan ondoen elikatua zegoena eta, hori dela eta, indartsuena zena,
|
baina
ez dakigu azken baieztapen hau zenbateraino den fidagarria (Bennassar eta beste, 1991).
|
|
2004
|
|
|
Bilduma honek zuri beltzeko 164000 argazki eta koloretako 1600 jaso zituen. Koloretakoek Bigarren Mundu Gerrako mobilizazioa, hegazkinen eraiketa, militarren entrenamenduak eta trenbideak erakusten zituzten batez ere;
|
baina
ez ziren zuri beltzean zeudenak bezain ezagunak eta ugariak.3
|
|
|
RA-rekin Pennsylvania eta Virginia Mendebaldean aritu zen eta FSArekin Hegoaldean. Stryker ek bere lana gustuko zuen,
|
baina
ez zuen onartzen Evans-en eskema zehatz gabe lan egiteko nahia eta bere produktibitate baxua.
|
|
|
Epekako salmentaren sistemaren hedapenak erosteko ahalmena manten zezaken denbora batez,
|
baina
ez betirako.
|
|
|
–Foru legea? eskemak Hegoaldeko historia laburtzeko balio dezake
|
baina
ez Euskal Herri osokoa. Egokiagoa litzateke. Politika:
|
|
|
ere deitu litzaioke gerra horri17 Hortaz egokiagoa izan liteke Zavalak proposatzen duen. Napoleonen Gerra Euskal Herrian? gisako zerbait erabiltzea(
|
baina
ez. Napoleonen aurkako gerra?, zeren Iparraldeko euskaldunentzat haren aldekoa ere izan zitekeen).
|
|
|
ikasgaia baino: Goihenetxek proposatzen duen ereduak euskal historia ikuspegi propioz lantzeko aukera handiagoak ematen ditu, espainiar historiografiarekiko morrontza gainditzen laguntzen du,
|
baina
ez da bere baitan ixten. Alta, egungo hezkuntza planen baitan ez dut erraza ikusten halako ikasgai bat txertatzea (ez EAEn eta are gutxiago gainerako euskal lurraldeetan).
|
|
|
Batetik hezkuntzak ikasleen ideologia moldatzeko duen gaitasuna gainbaloratu egiten da. Zeren, hezkuntzak halako helburu adoktrinatzaileak izan dituenean ere (adibidez eta oso nabarmen Francoren Espainian) arrakasta aski mugatua izan du (bestela egun ez legoke espainiar estatuan euskal, katalan edo galiziar nazionalistarik, baizik herritar oro espainolista, katoliko eta inperialista litzateke, akaso hein batez halaxe dena,
|
baina
ez ziurrenik ikasitako historiagatik soilik). Irudipena dut historiak transmiti ditzakeen balio nazionalekin larritzen diren gehienak behinola ikasle on xamarrak izandako eta lanbide liberaletan segitzen duten pertsonak direla(. Sagunto y Numancia, Isabel y Fernando?
|
|
|
Are hezkuntza sail eta ministerioen dekretuetan aipatzen diren jarrera ia bakarrak halako balio generikoei dagozkie. Balegoke balio orokor horietaz zer esanik,
|
baina
ez naiz auzi horretan sartuko. Izan ere, polemika handiena eragiten dutenak ez dira balio horiek izaten baizik herrialde konkretuen historiari lotuta ustez transmititzen diren balio nazional (ist) ek.
|
|
|
Hortaz ezin uka euskal historia (eta berdin euskal geografia, literatura, ekonomia, zuzenbidea...) ikasteak atxikimendu bat eragin dezakeela historia horrek aztertzen dituen euskararekiko, euskaldun biztanleriarekiko eta Euskal Herriarekiko. Atxikimendu hori bultzatzea akaso euskal nazionalismoa sustatzearekin berdinduko dute batzuk,
|
baina
ez da hori nire ustea: Euskal Herria edo euskara estimatzeak ez du behartzen berau naziotzat hartzera edo independentzia nahi izatera, ezta, demagun, euskara lehenesteko politika gura izatera.
|
|
|
Hortaz euskal historiak hiru elementu horiek hartu ditu aintzat. Elkarri lotuta daude hirurak,
|
baina
ez dira hertsiki elkartrukagarriak. Izan ere, posible da hiru horietako bakarra hartzea kontuan besteak ahaztuz.
|
|
|
1936ko otsaileko hauteskundeetan, espainiar estatuan Herri Fronteak irabazi zuen, eta askatasun gehiago zegoenez, berriro ireki zen. Haurrek berriro bertan ikasten jarraitu zuten,
|
baina
ez luzerako. Gerra hasi zenean erreketeek ikastolako materiala hartu eta Miserikordiako eskolara eraman zuten guztia.
|
|
|
izendatu zituen udaletxeak. Profugoen kopurua portzentaiei begira %19, 6koa zen, kopuru nahiko handia,
|
baina
ez elkarrizketatukoek erran zuten bezain handia. Gutxi gora behera, beraz, deitutako bortz gaztetatik batek ihes egiten zuen Baztanen.
|
|
|
lotsa barik kritikatu zuen alemaniarren jarrera Lehen zein Bigarren Mundu Gerran, 1914ko gatazkak bere lankideen babesa jaso zuela jakin arren. Era berean, ez zuen sionismoa gaizki ikusten,
|
baina
ez zen fanatiko itsu bat ere. Haber, berriz, pertsona iluna izan zen.
|
|
|
Alabaina, Bigarren Mundu Gerra amaitu arte itxaron zuten Palestina bitan banatzeko, eta lurralde hain desiratua sortzeko. Stern ek aipatu egiten du lurralde arabiarrek ez zutela ondo hartu banaketaren kontua, lehen kolonoak iritsi zirenean erasoak gertatu zirela,
|
baina
ez du gaian gehiegi sakontzen. Aitzitik, harro sentitzen da juduek unibertsitate propioa jasotzea lortu zutelako, zeinetan irakasgaiak hebraieraz ematen hasiko ziren.
|
|
2005
|
|
|
(ETA) jaio zen. Unibertsitateko ikasleek eta langileek bultzatutako antifrankismoa abangoardia zabaleko mugimendua izan zen,
|
baina
ez zuen lortu masa mugimendu bat izatea, momentu puntualetan izan ezik.
|
|
|
Morfema anitzdun guztien azterketari esker, Roman del Cerro Serreta d' Alcoi-n aurkitutako berunezko xaflaren testua itzultzeko gai da. Horretarako lehenik eta behin transkribaketa zehatza egiten du,
|
baina
ez nora nahikoa, microscospio de cuerpos opacos delakoa erabiltzen baitu transkribaketa (bere nahira) moldatu eta egokitzeko. Ondoren ematen diren pausuak horrela laburbiltzen ditu:
|
|
|
Pareko maila batean A. Doering izeneko beste idazle amerikarra dago, zeinak Iberos y euskaros y la misión civilizadora de la Iberia en tiempos prehistóricos, Academia de Ciencias, Córdoba, Argentina, obra idatzi baitzuen. Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela,
|
baina
ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta beraien hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales?
|
|
|
18). Honelako adibide gehiago dago,
|
baina
ez dira jasoko ez luzatzearren. Bukatzeko erreflexio moduan aipatu Iberia talasokratiko bat defendatu nahi duela Espainia modernoaren iragan gloriotsua agertzeko.
|
|
|
25 Cejador ek euskoiberismoaren gaiari buruz dituen bi lan nagusiak hauek dira: 1926ko. Iberica, I. Alfabeto e inscripciones ibéricas?, Bulletí de l' Associació Catalana d' Antropologia, Etnologia y Preshistoria, Bartzelona, IV, 130; eta 1928ko Iberica, II. El Alfabeto ibérico y las inscripciones neolíticas; el Alfabeto e inscripciones ibéricas en la época del reno pirenaico; el Alfabeto ibérico en Creta; la pictografía en Creta y sus inscripciones; el Alfabeto y el idiona de la Grecia prehelénica, y el Alfabeto ibérico en la Italia prehistórica, Madril. Saiatu gara
|
baina
ez da egon modurik lanok kontsultatzeko.
|
|
|
Intelektualki, nik bereizten dut arrazoi batengatik: zu eta ni momentu honetan intelektual batzuk gara, esan nahi dut, guk egiten dugu gogoeta Euskal Herriko arazoei buruz
|
baina
ez daukagu errespontsabilitate konkretu bat. Orduan, bereizi behar da oso ondo hau:
|
|
|
Erabaki batzuen gainean egiten da erreflexio bat. Eta alde horretatik sistemarekin dago, ez dago sistematik kanpo; sistematik kanpo dago
|
baina
ez dago zeruan edo ilargian, dago borrokaren barruan. Interesatua dago eta konprometitua dago.
|
|
|
Baina hori erdia bakarrik da ze, Josebaitor da, eta hau da kuriosoa, baita ere, bera ez dena. Alegia, izan nahi ez duena, izan nahiko lukeena
|
baina
ez dena (gogorik ez daukalako, baina izan zintezke), baina zuk izan nahi ez duzunak edo izan nahiko zenukeen baina izango ez zarenak zu egiten zaitu baita, adibidez zu zara, ez du izan nahi kritika bat etsenplu bat bakarrik, zu zara zentroafrikara leprosoak zaintzen joan ez den bat, beste bat joan egin da.
|
|
|
zer sortu: bere memoria, alegia, Euskal Herrian badago memoria historikoa, memoria historikoa den neurrian, eta gu markatu gaituzten neurrian, eta gu haiekin identifikatzen garen neurrian,
|
baina
ez da gauza bat lotu behar gaituena, lotzen bagaitu esklabo bihurtzen gara. Agian Arana Goiriren errorea hor dago, esaten zuenean:
|
|
|
Orduan, liburua konferentzia moduan dago; gero Jakin aldizkarian publikatu zen, lagun bati gustatu eta liburu bezala atera zen,
|
baina
ez dago pentsatuta liburu bat izateko. Gero beste hitzaldi bat Nietzche/ Junger da, hau berau Iruñean eman nuen beste hitzaldi bat da.
|
|
|
Elkarrizketaren azken galderan, luze eta mardul jarduten da Azurmendi intelektualak eta beren rol sozialaren gainean. Ekintzarako prestatuak ez daudela baizik eta gogoetarako; gogoetatsu
|
baina
ez irakasle, hori dio Azurmendik. Hala eta guztiz ere intelektualak, borrokan?
|
|
|
Hala eta guztiz ere intelektualak, borrokan? daudela deritzo Azurmendik
|
baina
ez Ugaldek. Azken honek, hodeietan?
|
|
|
Erlijio kontuak alde batera utziz, gizateriari dagozkien auzi filosofikoak ere tratatu ziren aldizkarian. Anselmo Salvá k, zibilizaziori buruzko bere oharretan, desarroilismoa kritikatzen zuen,
|
baina
ez tradizionalismotik, baizik egia bilatzen zuen ikuspegi ilustratu batetik, zeinak ezin zuen gogo onez jasan politikaren, elizaren eta jendartearen utzikeria. Antonio Rodriguez-en bi saiakeratan, optimismo handiagoarekin, gizakien patua zen aztergai.
|
|
|
Uztailetik aurrera, haren lekua Revista de las Provincias Euskaras ek hartu zuen. El Ateneo-ren azken zenbakian, ohartxo labur baten bidez jakinarazi zen aldaketa, baina zergatiak azaldu gabe16 Gasteizko Ateneoaren 1878ko memoriak, zertxobait gehiago zehazten zituen kausak
|
baina
ez askorik:
|
|
2006
|
|
|
Itxura denez, erromatarrek beraien ohituren arabera bizitzen utzi zieten lurralde hauetako biztanleei, beraien bizimodu ez hiritarra bidelapurretarekin lotzen jarraitu zutelarik. Seguruenik, bidelapurreta hori benetan eman zen,
|
baina
ez zen Inperioko beste leku batzuetan baino nabarmenagoa.
|
|
|
gerra zibilak, tirania? K.a 86 urtean ordena eta bakea ezartzen saiatu ziren
|
baina
ez zuten lortu. Ondorioz, K.a. 74 urtean Cirene, probintzia erromatar erregularra bihurtu zen.
|
|
|
Egia da gerrek eta inmigrazioek latina eta erromatarren ohiturak eta erakundeak lurralde honetan sartzea ahalbidetu zutela. Beranduago, erromatarren eta bertakoen ondorio logikoa izan zen9,
|
baina
ez zen beti gertatu, ez zen leku guztietan gertatu eta ez zen inposaketa prozesurik egon, salbuespenak salbuespen.
|
|
|
Garrantzitsua da, testuinguru honetan, gertakari bat ondo azpimarratzea: bellum cantabricum bat egon zen, baita bellum asturicum bat ere,
|
baina
ez zen bellum vasconicumik egon. Ez da baskoien kontrako gerrarik edo baskoien lurraldean gertatutako gerrarik ezagutzen.
|
|
|
Azkenik, Eginhardok nolabait, Waskoniaren existentzia ezeztatzen du. Seguruenik, frankoek Waskoniako lurraldea ezagutzen zuten,
|
baina
ez populazioa bizi zen gotorlekuak. Badirudi, Eginhardoren Waskoniak frankoentzat ezagunak diren espazio populatuak ez dituela.
|
|
|
Hiriko gizon hauentzat nekazariak burlarako balio zuten. Noizean behin,
|
baina
ez askotan, hirietako gizonak nekazarien beharraz eta garrantziaz hitz egiten zuten, landa mundua diru iturri garrantzitsua zelako.
|
|
|
Rhin ibaiaren eskuinaldean egoera desberdina izan zen. Erromatarrek hartutako zona hau aberatsa eta emankorra zen,
|
baina
ez zeuzkan biztanle askorik. Erromatar eta germaniarren arteko gerren gunea izan zen.
|
|
|
Hauetako batzuk, limes etik hurbil zeudenak, soldadu aktiboei eman zitzaizkien. Vila ohikoenak etxe handi eta eroso,
|
baina
ez luxuzko, bat izaten zuen. Jabeak jende dirudunak izaten ziren baina ez lur teniente aberats okituak.
|
|
|
Vila ohikoenak etxe handi eta eroso, baina ez luxuzko, bat izaten zuen. Jabeak jende dirudunak izaten ziren
|
baina
ez lur teniente aberats okituak. Etxe edo baserri hauek abeltzaintza eta gariaren ustiaketa lantzen zuten.
|
|
2007
|
|
|
Irudia ferrozianuro ferriko eta ferrizianuro ferrosoaren nahasketa da, hau da, Prusia urdina eta Turnbull urdina. Irudiaren egonkortasuna ona da
|
baina
ez platinotipoa bezainbeste. Argitan irudia arin desagertzen da baina iluntasunean berriro berreskuratzen du itxura.
|
|
|
Belzte zuzeneko beste paper batzuek albumina papera ordezkatu zuten,
|
baina
ez ziren errebelatzen ziren bromuro paperak izan, 1880 hamarkadan merkaturatutakoak. Egia da bromuro paperak famatuak egin zirela, bai zuten errebelatzeko gaitasun arinarengatik baita eguzki kameren bidez handitzeak egiteko beharrezkoak zirelako ere.
|
|
|
Kolodioia piroxilina (zelulosa nitratoa), alkohol eta eter nahasketa batean disolbaturik sortutako substantzia biskosoa zen. 1861 urtean hasi ziren probak egiten paper gainean
|
baina
ez zen ondo itsasten paperean, azkenean baina, baritaren asmakizunarekin, arazoa gainditu zuten eta kolodioi paperekin egindako esperimentuek berebiziko garrantzia izan zuten barita geruzaren garapen teknologikoan. 1867an eskuz emandako kolodioizko geruza zuten belzte zuzeneko paperak saltzen zituzten, baina 1880 hamarkadaren amaierara arte ez zuten fama irabazi.
|
|
2008
|
|
|
«mugimenduko parte hartzaile aktiboei», eta «mugimenduko parte hartzaile orokorrei». Lehenei legozkieke, gehienbat, sinesmen kontra moderno horiek,
|
baina
ez, halabeharrez, mugimenduan parte hartzen zuen gehiengoari, hau da, bigarrenei, ezta parte hartzaile aktibo guztiei ere. Herrialdez herrialde egoera desberdina da, gainera.
|
|
|
Agirreren ustez, Mendebaldearen eta Ekialdearen arteko erlazioak berritzea lortu zen garai hartan,
|
baina
ez zen bake mugimenduaren lorpena izan. Ez du, ordea, ikuspegi horrekin bat egiten Ruiz Jimenez ek14 SESBren desegiteak berebiziko garrantzia izan zuela aitortzen du, baina mugimendu bakezaleek ere eragina izan zutela dio.
|
|
|
Aztertutako guztiagatik, esan genezake mugimendu bakezalea gizarte mugimendu tradizionala dela, historian zehar bakezaletasunak agerpen ezberdinak izan dituela eta 1980ko hamarkadan, egoerak bultzatuta, jantzi berriz agertu zuela bere burua; mugimendu berrien baliabide eta metodoak hartu zituen,
|
baina
ez zen gizarte mugimendu berri bat. Ez zuen, adibidez, gizarte berri batean parte hartzearen esperientzia eskaintzen, eta hori da GMBen ezaugarri nabarmenetako bat.
|
|
|
Ez zuen, adibidez, gizarte berri batean parte hartzearen esperientzia eskaintzen, eta hori da GMBen ezaugarri nabarmenetako bat. 1980ko hamarkadan loratu zen, beraz,
|
baina
ez zen mugimendu homogeneoa izan. Hiru mugimendu bereiz ditzakegu, bakoitza bere berezitasunekin:
|
|
|
Oso jende ezberdina biltzen zela adierazteko balio digute adierazpenok,
|
baina
ez horretarako soilik, hitz horien hariari tiraka, mugimenduko partaideei buruzko beste ezaugarri bat jaulki baitezakegu. Askotarikoa izan arren, eta askotariko jendea bildu arren, egia da, edo hala azaltzen digute hainbat adituk, mugimenduko kideak erdi mailako gizartekoak zirela gehienbat, Klandermans ek New Left deitzen dituenak, hain zuzen ere.
|
|
|
Mugimendu hauen eragina aztertzeari eskainiko diogu hirugarren atala, jakinik helburu zehatzetan (euromisilak deituak jar zitezen eragoztea) huts egin zutela, eta 90eko hamarkadan krisi egoeran sartu zirela, eta, noski, ez dutela lortu beste hainbat eta hainbat gerra geldiaraztea. Mugimenduaren kolpearen ondoren izan den oihartzuna aztertuko dugu, beraz,
|
baina
ez helburu zehatzei soilik erreparatuz. baizik eta ikuspegi zabalagoa emanez. Zentzu horretan, mugimendu bakezaleek bi blokeen arteko distantzia txikitzen eta haien artean zen harresia arrailtzen egin zuten lana izango dugu aipagai.
|
|
|
Baina mugimendu bakezaleetan aditu den Nigel Youngek dioenez, bakearen ideia ere gizateria bezain zaharra da. Bakearen ideia eta bakezaletasuna antzinatik egon izan dira beraz,
|
baina
ez mugimendu bakezaleak. Elkarte bakezaleak azken bi mendeotako kontua dira.
|
|
|
Bakezale askok uste izan dute bakea izateko beharrezkoa dela egoera batzuetan indarkeria erabiltzea, defentsarako, adibidez. Beraz, ikusmolde hau duten batzuek onartzen dute defentsa armatua egitea eraso baten aurrean,
|
baina
ez eraso dituzten beste herrialde batzuei laguntzea.
|
|
|
Salbuespena armadako kideak izan ziren. Sobietar Batasunetik sakabanatuta zeuden kideak Errusiara bueltatu ziren,
|
baina
ez zegoen lanik ez etxerik haientzat, eta muturreko kasuetan komun publikoetan instalatu zituzten. Baina ez ziren etxe gabe zeuden bakarrak, jende asko hirien kanpoaldean kanpin dendetan bizi baitzen.
|
|
2009
|
|
|
Hauxe ikus dezakegu Jose de Autor faltzestarraren heriotzan, 1660ko hamarkadan. Autor Peruko nafar korrejidore baten (Udal Administraziokoa,
|
baina
ez dakigu izena) zerbitzura zegoen eta korrejidore hori hil ondoren beraren oinordeko fideikomiso bihurtu zen, y esto fue público entre los hespañoles conocidos del dicho Joseph de Autor?. Geroxeago, ordea, irakur daiteke:
|
|
|
Azkenik, Francisco de Sarasa funtzionarioak Mexico hiritik indigenen matxinada horietako baten berri ematen digu 1692an,, en que quemaron los yndios de los barrios de esta ciudad el palazio del rey, las casas del cauildo y tiendas o caxones de la plaza de que hizieron un considerable saqueo?,
|
baina
ez du gertaeraren inolako baloraziorik ematen.
|
|
|
izena hartzen dute. Pedro de Fuentes, Nafarroan jaioa
|
baina
ez dakigu non, Zacatecas hirian 1583an hil zen. Hil baino lehen zaindu zuen medikuak baskongadotzat jo zuen bere deklarazioan(, hera viscayno?) eta Mateo Zurbano hildakoaren lagun euskaldunak berdin.
|
|
|
Arestian esan den bezala, Euskal Herriko prentsa aztertzen dihardugun garaietan, emigrantearen irudiak eraldaketa prozesu bat jasaten du,
|
baina
ez hainbeste kronologikoki, baizik eta zirkunstantzien arabera, hots, geografikoki. Izan ere, pertsona hauek ez dute Amerikan Europan bezalako irudi berdina izango.
|
|
|
Datu base horretan 34 egunkaritatik ateratako 931 berri ipini ziren. Datu base hau izan da ikerketa honen iturri garrantzitsuena(
|
baina
ez bakarra). Datu base hau ez da soilik «Amerika Euskal Herriko prentsan» proiektutik atera, honen zati txiki bat beste iturri batzuetatik ere egin da, batez ere bibliografian aurkituriko erreferentzia hemerografikoetatik.
|
|
|
Horretaz gain, ikerlanak egunkarietan azaldutakoa deskribatzen du,
|
baina
ez ditu prentsaren jokabideak sakontzen, ez ditu arrazoiak ematen prentsaren kritikak zergatik izan ziren azaltzeko, ideologia abertzaleko egunkarien kasuan, bereizketa bat egiten duen arren?. Are gehiago, askotan badirudi egiatzat hartzen dituela egunkarietan esandakoak, hona hemen adibide bat:
|
|
2011
|
|
|
Errepublikak suposatuko duen polarizazio politiko, sozial eta ekonomiko honetan grebak areagotuz joango dira. Hauen kopurua 8tik 2ra murriztuko da 1932tik 1933ra bitartean,
|
baina
ez da hala gertatuko bertan parte hartzen duten grebalarien kopuruarekin. 1934 urtean gatazkakortasuna bere punturik gorenera iritsiko da eta hori Urriko greba kontuan hartu gabe.
|
|
|
Bien bitartean gobernua ez du bat batean harrapatu mugimenduak, armen deposituen topaketak eman baitira, eta horrexegatik, urriaren 4rako tropak akuartelaturik egongo dira23 Euskal Herriaren kasuan antzerakoak izango dira gatazka honetako aktoreak, bere berezitasuna ustezko parte hartze nazionalista bati dagokiolarik, nahiz eta Kataluniaren kasuan bezala mugimenduak kutsu nazionalista edota minimoki autonomista bat hartu ez. UGTren planari jarraiki euskal langileriak greban esanguratsuki hartuko du parte, batez ere Gipuzkoan, Bizkaian baino gehiago, eta Araban edota Nafarroan saiakera partzial batzuk emango dira
|
baina
ez da orokortuko2
|
|
|
Izatez, behin Tolosako gertakariak aztertu ostean eta ondorio batzuk zirriborratzean Fusira edota de la Granjara itzultzea benetan interesgarria izan da, elementu asko ez bat. Ziurrenik hauek proposaturiko azalpenak buruan izanez gero beste begi batzuekin begiratuko ziren irakurtzen ziren prozesuak eta aurretiaz eginiko eskema horretan Tolosa nola txertatu bilatuko zen,
|
baina
ez da zama hori gainean izan. Ikerketa atzetik aurrera egin bada ere, lanaren egituraketa aurretik atzerakoa izan da ulergarritasunaren bidean eta Tolosaren gertakarien azalpen soiletik hastea irla bat bezala gera ez dadin.
|
|
|
Baieztapen honen untsa zera da, langileen erakunde ezberdinek beraien artean istiluak izan bazituzten, prentsak interes berezia izango zuela albiste hori zabaltzeko, grebalarien batasuna apurtuz,
|
baina
ez da halakorik gertatzen. Heriotzen kasuan gertatzen denaren logika bera da:
|
|
|
Horrexegatik, pentsa genezake Tolosako grebaren makaltzea batez ere errepresioaren azkartasunagatik eman zela, eta hau Tolosaren kokapen geografikoagatik (ekonomia alorrean zuen garrantziaz gainera). Neurri burutsua izan zen, ondorioz, grebalariek hartu zutena hiriaren sarbideak istean eta lineako autoen eta turismo automobilen garraioa debekatzean,
|
baina
ez zen aski izan.
|
|
|
Telefono Zentrala hartu zuten langileek, bertakoak lana uztera behartuz,
|
baina
ez zuten inongo kalte materialik eragin. Gero Iparraldeko Estaziora joan ziren, Konpainiako langileei ere lana uztera behartuz. Ikus daitekeenez grebalarien estrategia, lana eteteaz gain, hiriaren komunikabide guztiak kontrolatzea zen, eta ez zihoazen bide txarretik, komunikazio horien kontrola gakoa bilakatu baitzitekeen grebaren iraupenarentzat eta izatez horrela izan zen. Beranduegi iritsi ziren Telefono Zentralera, egun bateko atzerapenez zehatzagoak izateko, lehen egunetik berataz jabetu izan baziren, emaitza bestelakoa izan baitzitekeen.
|
|
|
Prentsan zabalduko zen Tolosako hildako bakarra berau izan zen eta ez zen heriotz honen inguruko informazio gehiegirik eman. Udal plenoetan, urriaren 17koan eta urriaren 24koan, bere amari dirulaguntza bat emateaz hitz egin zen,
|
baina
ez zen zehaztasun gehiago eman114. La Constancia, k ematen digu heriotz honek halako prentsa ez izanaren azalpena: sindikalista zen115 Ez prentsagatik ez Udalak ekoitzitako dokumentuengatik ezin jakin dezakegu zein filiaziotakoa zen gaztea.
|
|
2012
|
|
|
Geldi, otoi. Ia oihuka Arnaudek, morroia gelditu, gelditu zen,
|
baina
ez zen gibelera bihurtu. Zalditik jaitsi eta animaliaren babesa bilatu zuen Arnaudek, haizeak bortizki jotzen baitzuen Zizurrerako bidean.
|
|
2013
|
|
|
Edo, gutxienez, ez dela gezurra, hitz horren adiera arruntenean. Oker egon baikaitezke,
|
baina
ez gara gezurtiak.
|
|
2014
|
|
|
1950eko hamarkadan eta bereziki 1960koan gertatutako industrializazioak etorkin gehiago erakarri zituen eta horrek are gehiago murriztu zuen euskaldunen proportzioa. Ipar Euskal Herrian ez zegoen debekurik,
|
baina
ez eta inongo aitortza ofizialik ere. Mendearen hasierako hainbat prozesu bizkortu egin ziren eta ez zen geratu euskararen atzerakada.
|
|
|
Ondorio horiek, noski, oso behin behinekoak dira. Badakigu, adibidez, errusiera eta ukrainera hizkuntza eslaboak direla biak,
|
baina
ez dakigu bien arteko distantzia praktikan nolakoa den, gaztelania eta katalanaren artekoa bezalakoa edo gaztelania eta frantsesaren artekoa bezalakoa. Baina badirudi (berriz ere diogu, badirudi, eta besterik ez) Ukrainaren errusierartzea jada XIX. mende bukaeran abiatu zen fenomenoa dela, baita Ukrainaren bihotzean ere.
|
|
2016
|
|
|
Bai,
|
baina
ez Bizkaiak beste. Abertzaletasunaren hastapenak Gipuzkoan motelak izan baziren ere, jarraipena irmoa izan zueen.
|
|
|
Sexu askapena garai honetako beste ikur garrantzitsu bat da. Talde askok monogamia eta harreman pertsonal konbentzionalak gaitzesten zituzten,
|
baina
ez da garai honetako gauza, 20 eta 30 hamarkadetako bohemioek, eta 50 hamarkadako beatnikek, jarrera berdina baitzuten. Kontrakulturako eta ezker berriko kideek sexuaren kontzeptu berri bat erabiltzen zuten, gizartean garaian ezarrita zegoenaren aurka.
|
|
|
Hau frankismoaren elementuetan ikusten da, askotan anbiguoak direnak (faxismotik zein erreakzionarismo klasikotik edaten dutenak). ...seen aliantza kontrairaultzaile batek eraman zuen Franco boterera, baina aliantza horren muinean ez zeuden faxistak (falangistak), militarrak baizik (eta kolpea eman zuten militarren artean ezberdintasun sakonak zeuden ideologikoki, are gehiago, falangistak gutxienekoak ziren); bestalde kaudilloaren teoria zabaldu zuen baina erreferentzia erlijiosoei lotua; ekonomia korporatiboa martxan jarri zuen
|
baina
ez italiarren eta alemaniarrek ezarritako mailan; eta azkenik ondorengotza sistema monarkia baten oinarritu zuen (oso heterodoxoa faxista baten kasuan). Hau mentalitate ezberdinen arteko joko baten logikan uler genezake, erregimen frankistaren zuzendaritzan hainbat ideologiatako pertsonak eta baita hainbat mentalitate elkar banatzen zituzten pertsonak aurkitzen ditugulako, eta horietan faxismoa momentu batean nagusi izan zitekeen, baina ez esklusiboa.
|
|
|
Adibidez, goi mailako klaseen aliantza kontrairaultzaile batek eraman zuen Franco boterera, baina aliantza horren muinean ez zeuden faxistak (falangistak), militarrak baizik (eta kolpea eman zuten militarren artean ezberdintasun sakonak zeuden ideologikoki, are gehiago, falangistak gutxienekoak ziren); bestalde kaudilloaren teoria zabaldu zuen baina erreferentzia erlijiosoei lotua; ekonomia korporatiboa martxan jarri zuen baina ez italiarren eta alemaniarrek ezarritako mailan; eta azkenik ondorengotza sistema monarkia baten oinarritu zuen (oso heterodoxoa faxista baten kasuan). Hau mentalitate ezberdinen arteko joko baten logikan uler genezake, erregimen frankistaren zuzendaritzan hainbat ideologiatako pertsonak eta baita hainbat mentalitate elkar banatzen zituzten pertsonak aurkitzen ditugulako, eta horietan faxismoa momentu batean nagusi izan zitekeen,
|
baina
ez esklusiboa.
|
|
|
Asko izan dira Juan Jose Linz kritikatu izan dutenak. Batzuen arabera, Linzen argudioak formulatu ziren garaiko frankismoa, hau da, 60 eta 70 hamarkadarako bakarrik balio dute,
|
baina
ez dute kontutan hartzen aurretikako frankismoa eta ezta ere frankismoaren barne eboluzioaren arrazoiak. Linzen azterketa asko jota frankismoaren epe bat ikertzeko baliagarria dela diote ikerlari hauek, adibidez Ismael Sazek.
|
|
|
Bi hauen ondorio orokorra frankismoa faxista ez zela da, nahiz eta faxismoa erregimen horren osagarri bat izan zela onartzen duten. Bi ikerlarion arabera, frankismoak osagarri faxistak zituen,
|
baina
ez ideologia zurrun eta sendo bezala, baizik eta ideologia aldakorra zuen. Konkretuki, Tusellen arabera, Linzen, erregimen autoritario?
|
|
|
ez zen erregimenak bilatutako zerbait izan, baizik eta presioek (kanpoko zein barruko, hau da, jendearen erretxazoak) behartutako zerbait. Hori dela eta, erregimenak gehiago bilatuko zuen masen despolitizazioa ideologizazioa baino,
|
baina
ez erregimenak hala nahi zuelako. Tuñon de Larak Linzen metodologiarekiko egiten duen kritika bat, Linzek III Reichaldia eta frankismo osoa konparatzen zituela da, III Reichaldiarekin kronologikoki bat zetorren zatia konparatu gabe.
|
|
|
mugatzeko arriskua bait dakar. Izan ere, Sanz Hoyaren arabera, alderdi falangistak Ardatzaren porrotaren ostean autonomia galdu zuen,
|
baina
ez Francoren erregimen barneko nagusitasuna, ezta ere programa betetzeko gaitasuna (bere programa hein handi batean Francok betetzen zuela zioen). Sanz Hoyaren arabera, faxismoa erregimen frankistaren osagarri konsustantzial bat izan zen, ez aldi baterako osagarri bat.
|
|
2017
|
|
|
Garbi dioskunez, Gilenek baskoiak azpiratu zituen, eta herri/ nazio horri, bakea inposatu zion?,
|
baina
ez dugu gainerako xehetasunen berri eta, beraz, jakin minez uzten gaitu. Bi gauzak ematen digute argia gai honen inguruan ari garenean.
|
|
2018
|
|
|
Hura zen idazteko erabiltzen zen hizkuntza. Emakumearen euskara traketsa zen,
|
baina
ez berak ondo ez zekielako, baizik eta hitz egiteko arazoak izango zituelako, gaixotasun edo patologiaren batengatik. Horregatik egin zuten interpretari lana bi emakumeek, berarekin mintzatzen ohituta zeudelako eta ulertzen ziotelako.
|
|
|
Arbosak dio apaizak euskararik jakin gabe bete zezakeela bere lana; Iturrateren ustez, nahiz eta euskara ezaguna izan, gaztelania zen hizkuntza nagusia, eta apaiza gaztelaniaz erlazionatzen zen eliztarrekin; Barrenengoaren ustez, berriz, garrantzitsuena da artean euskaraz hitz egiten zela. Besteen iritziak bilduta, Ibisatek uste du eliztarrek apaizaren gaztelania ulertzen zutela,
|
baina
ez zela hizkuntza nagusia izango, elebidunak izango zirela gehienak (Ibisate, 2009: 47).
|
|
2022
|
|
|
Fenomeno hau Pakok eta Orbeak heroinaren inguruan daukaten eztabaidan antzeman daiteke. Eskultoreak argi uzten dio komandantearen semeari drogaren aurka dagoela,
|
baina
ez du Paco iraindu dezakeen jarrera autoritario eta moralistarik hartzen eta bere ikuspuntua azaltzera mugatzen da (De la Iglesia, 1983: 0:11:22).
|
|
|
Donostialdeako eta batez ere ekialdeko aldaketa demografiko, kultural eta sozialari erantzuteko, hirigintza planteamendu eta proposamen berriak aurkeztu zituen udalak,
|
baina
ez ziren bereziki eraginkorrak izan. Espainiar Estatuko lege aldaketek, tartean, Erregimen Frankistak bultzatutako zoruaren eta hiri antolamenduaren legeak, oinarrizko irizpide batzuk finkatu zituzten.
|
|
|
Azken aukera bezala, udala Gipuzkoako aurrezki kutxaren babesa lortzen saiatu zen,
|
baina
ez zuen lortu, erakunde horren arabera Eibarko jende aberatsak dirua bankuan gordeta zuelako eta, beraien ustez ere, etorkizuna ez zegoelako eskopetetan, garatu ziren bestelako industria batzuetan baizik. Azken bide hau izan zen azkenean ekoizle gehienek jarraituko zutena hurrengo bi hamarkadetan eta eskopeten lantegiaren proiektua bertan behera geratu zen.
|
|
|
Ipeñarrietarrak, austriarren zerbitzupeko leinua idazlanean, itzultzaileak" Villarealgo Udala" euskaratu du gaztelaniazko" la villa (le envió)". Bertan, Villareal izena garaikidea izango litzateke,
|
baina
ez" Udala", egungo euskara batuko erabilera bat dena.
|
|
|
Egungo bigarren mailako iturrien erabilerari erreparatuz, prentsa eta dibulgazio lanak informazio historiko iturri emankorra izan daitezke,
|
baina
ez dira, berez, ingurune akademikoan kokatzen. Prentsako testu horien kalitatean dauden aldeak alde, ez formatua eta ez metodoa ez dira zientifikoak.
|
|
|
" Euskal Herriaren historia" adieraziz gero, herria subjektua da," euskaldunen historia" esapidean are ageriagoa dena. Euskaldunek Euskal Herria deitu diote beren bizilekuari eta herriari azken bost mendeetan,
|
baina
ez dute izan estatu bateraturik XI. mendetik. Geroztik, lurralde zatikapena eta egitura txikiagoak nagusitu dira aldameneko estatuen oldarraren pean, euskaldunentzat Nafarroa egitura politiko subirano erreferentziala izaten jarraitu zuen arren, burujabea 1512 arte Bortuez hegoaldera, eta 1620 arte Bortuez iparraldera.
|