|
2021
|
|
|
Eta euskal literaturaren historian ere sendi zitekeen, batez ere soziologiarena.
|
Bi
izen nagusi bereizi behar dira garaiko adituetan: Ibon Sarasola eta Joan Mari Torrealdai.
|
|
|
152) ere adjektibo elkartu exozentrikotzat hartu dituzte txoriburu edo hitzontzi.
|
Bi
izenez osatuak egon arren, hortik sortzen den elkartua adjektibo kategoriakoa izatea da, hain zuzen ere, izaera exozentrikoaren frogatzat hartzen dena.
|
|
|
7.2.9a
|
Bi
izen elkarren ondoan emanik osatzen ditugu askotan euskaraz pertsonen izengoitiak; lehena, pertsona horren izen propioa izan ohi da eta bigarrenak, berriz, pertsona horren ezaugarri nabarmenen bat ematen du aditzera. Izen propioaren ondoan adjektibo bat ezarririk ere era daitezke izengoiti elkartuak.
|
|
|
7.2.2.2d ‘Iturburua, egilea, kausa, jatorria’
|
Bi
izenen artean halako erlazio semantikoa dagoenean, mugakizuna nondik/ norengandik datorren, edo nork edo zerk sortzen/ egiten duen, zehazten du mugatzaileak: apez hitz, ardi esne, asto gorotz, damu malko, gerezi lore, ipar haize, kandela argi, maitasun arazo, ontzi zarata, pandero soinu, piper hauts, poz malko, trumoi danbarrada, trumoi hots, zigarro ke...
|
|
|
|
Bi
izenez osatuak aztertuko ditugu ondoren; hots, izen elkartu dvandvak.
|
|
|
Horretantxe bereizten dira, hain zuzen, batetik, hemen aztertuko ditugun afari merienda, bertsolari poeta, errege profeta, erretor bikario edo irribarre moduko egituretatik, eta, bestetik, hegazkin tramankulu, Jainko haur, neskatila zerbitzari edo harri zilindro gisakoetatik.
|
Bi
izenez osaturik egon arren, elkartu hauetan pertsona, otordu, objektu... bakarra izendatzen dugu; ez da ‘afaria eta merienda’, baizik aldi berean afari eta meriendatzat hartzen dugun otordua. David errege profeta diogunean, ez gara ari errege batek eta profeta batek osatzen duten bikoteaz, baizik pertsona bakarraz, bere baitan errege izaera eta profeta izaera biltzen dituenaz.
|
|
|
7.1.3c Atributu egiturako izen elkartuak.
|
Bi
izenez osatuak egonik ere, hitz elkartu mota honetan bietatik batek adierazten du zertaz ari garen (osagai nagusi dei diezaiokegu, beraz), eta besteak adjektiboaren pareko zeregina du; osagai nagusiaren ezaugarri edo bereizgarri bat adierazten du. Horrexegatik ez da harritzekoa askotan osaba bertsolari edo neskatila zerbitzari moduko egiturak aurkitzea; hau da, izen kategoriako lexemak ala adjektibo kategoriakoak sortzen dituzten eztabaidagai diren ari edo tzaile atzizkia daramaten osagaiak dituztenak (§ 4.2).
|
|
|
7.1.4d
|
Bi
izenez osatutako tautologia elkartuak dira gehien gehienak, baina bada bat edo beste bi adjektiboz osatua dagoenik, busti palatal, esaterako; edo bi aditzez, onetsi maitatu, ordain kitatu.
|
|
|
|
Bi
izenez osaturiko elkartuak dira ondoren aztertuko ditugunak6 Horrelakoak dira behi esne, bizkar-hezur, burdin barra, ezpata dantza, limoi ur, txori kaiola edo zakar-ontzi; baina baita beste hauek ere: aurreiritzi, barne lotura, bertso mota, bertsolari fama, beso azpi, gaztaina kolore, gizon sail, goi kargu, hizkera modu, lizar arbola, lore sorta, mendi gain eta abar.
|
|
|
28.9.2i Bi egitura mota bereiz daitezke aurreko puntuetan ikusi ditugun sintagmaren barruko aposizioetan.
|
Bi
izenez osatuak daudenak (Morfologiari eskainitako atalean zehazkiago aztertu ditugunak, § 7.2.8.6) eta egitura konplexuagoa dutenak (Pernando Amezketarra bertsolari ezaguna, Antso Azkarra errege ausarta). Lehen motakoetan argi ikusten da izendapen balioa (§ 28.9.2g):
|