|
2013
|
|
|
zuri, oraindaiño, musutxo bat ere ez dizut eskatu. Nai
|
nuke
nire bizitza arteztu, eta osoroberanduegi danik, ez dut uste. Nire okerrak, alegiñean, zuzendu nai nituke, guztiak egitea eziña izango dan arren...
|
|
|
Puntu horretan testuinguruaren deskribapenari esker (eta bertsolaritzaren estatusari eta Lore Jokoen indarrari buruz adituek diotena erantsita) bilatu genezake Arrutiren obran gauzatzen den biraketa poetikoa esplikatzen duen faktorea: Lore Jokoen inguruan zedarritzen den euskal kulturak eta literaturak eragin zuzena dute poetaren estiloan, kolektiboaren indarra gainjartzen zaio lirikak berea
|
duen
ni poetikoari eta, azken batean, 1916ko uztailetik aurrera argitaratutako Arrutiren poesian, bertsolaritzaren ezaugarriak nagusitzen dira.
|
|
|
Ziurrenik ez da zehatza, beti? gertatzen denik esatea, ezta poesia lirikorik sortu ez dela esatea ere, baina, zalantzarik gabe, I. Aldekoak egoki zantzutzen
|
du
ni poetikoaren eta komunitatearenaren arteko kinka. Indar joko horretan, Arrutiren ibilbidea testuinguru kulturalaren eraginpean moldatu eta komunitatearen subjektu kolektiborantz (eta beronen estilorantz) jo zuen obra poetiko baten lekukoa da.
|
|
|
Euskal poesiaren antologia guztien azterketari ekitea ez daiteke izan gure gaurko asmoa, susmoa dudan arren ez litzatekeela fruitu gutxiko ikerketa, baina gure artean modu kritikoan gutxi jorratu den barrutia izanik, asmo ausartegia litzatekeelakoan nago. Aipagarritzat daukat arlo honetan Iratxe Retolazak 2007 Caravansarialdizkarian argitaratu zuen artikulu interesgarri bat, eta atseginez adierazi nahi
|
nuke
nire gaurko artikulu honetan bidelagun eta mintzakide izango dudala azterlan hura; izan ere, ikerketa arlo honetaranzko lehen hurbiltze baten abantaila eskaintzen baitit euskal poesia modernoaren eta postmodernoaren antologiei buruz. Horri esker, gaurko nire saio honetan esparru murritzago bati atxiki ahal izango natzaio:
|
|
2014
|
|
|
Ezta jendeen ideologiak eta erakundeen politikak alde batera utzita. Ez
|
nuke
nik, hortaz, inork pentsa dezan euskararen bizitasuna eta bizitza hiri bizimoduaren gorabeheretan oso osorik jokatzen dugunik. Baina, nahiko nuke, hiri bizimoduari behar duen kontsiderazioa eman diezaiogun eta batez ere, kontzientzia har dezagun bizimodu hori nolakatzeko dugun aukeraz.
|
|
2015
|
|
|
Amikuzeko grabazioen emaitzak behin eta berriz entzutean, hitz batzuetan bederen halako lotura sumatu uste
|
dut
nik segurik hitz hasierako hasperenaren eta ondoko bokalen sudurkaritasun kutsuaren artean: hitz hasierako h+ vsegmentuetan halako sudurkaritze ahula sumatzen dut Amikuzen bokal ugaritan, nahiz hitz guztietan ez den berdin gertatzen:
|
|
2017
|
|
|
Aipatu Echaerri burutzapena, Ordenanzas de la Hermandad de Gipuzkoa() liburuan ageri da, XXXIII. tituluan. Gutxienez hiru argitalpen ikusiak
|
ditut
nik aipatu tituluari dagokionez eta horietako bitan modu ezberdinean dago jasorik aztertzen ari naizen toponimoa: Echaerri Darana, 1457koan; Echaerri de Arandas (autoreak oharra eginik:
|
|
|
Azken mendeotan latineko mailegua, errota (< rotam), izan dugu erabat zabaldurik hegoaldean (bolu ere bai Bizkaia aldean), baina toponimia zaharrean erabat hedaturik dagoela bestea, eihera (ihara), iruditzen zait, hegoaldean eta iparraldean eta, nahi eta nahiez, halako garrantzia izan zuen asmakizunak utziko zuen arrastoa erromatarren aurreko gizataldeen eremuetan. Horrela uste
|
dut
nik eta horrela lortzen dut Sakanan eta inguruan diren hedadura handiko zenbait toponimo ulertzea.
|
|
2018
|
|
|
Baiña, gure iritziaz gaiñera, ardaldunen iritzia nai
|
nuke
nik jakin; ia gure eleberriak, beste izkuntzetara itzuli ta beren lanen ondoan jarriaz zer mailletan geratzen diran. Saio au egiteko, jakiña!, gaiaz aberatsak diranetatik asi bearko genduke, lotsagarri geratu ez gaitezen; gaiari begiratuko bait’diote geien erdal irakurleak.
|
|
2019
|
|
|
Baina indoeuropar hizkuntzalaritzan ez bezala, non kognatu berriak lehenagotik ezagutzen den hizkuntza arteko kognatu zerrendan sartzen diren (ikus irl. zah. duan), hemen hitz familia osoak agertzen zaizkigu, erroaren teoria berriak eta zenbait bilakaera fonetikok eskatzen dutenaren arabera hitzak analizatu ondoren. Erroaren teoriarik gabe ezinezkoa zitekeen askotan erroa identifikatzea eta familiako hitz ezberdinetan izan dituen aldaketak azaltzea, hala nola metatesia, asimilazioa, desagertzea, etab. Egia da horietako bilakaera askok ez
|
dutela
niri gustatuko litzaidakeen ziurtasunik, gehienbat ez dagoelako kanpotik laguntza eman dezakeen kognaturik. Hasiera hasierako erkaketan esanahia kontuan izan arren, erro teoriaren alde formalak hartzen du lehentasuna eta konparatutako hitzak, semantikoki urruti egon arren, kognatutzat hartzeko joera dago, gehienetan homonimiari esparrurik utzi gabe.
|
|
|
Ez diezagozula beguiratu nere gogorrari269, beguira [19] zaguzu270 dolorez nere culpac gatic erdiratua dagoen aren Bihotzari271 Ez niri beguiratu bacarric, beguira zadazu nere culpac bere gañ artu dituen zure Semearequin batean. Honen272 escuetan utci
|
ditut
nere gauzac: Honen273 Bihotcean274
|
|
|
X: bazter etara. ra, edo gogoa, [29] Elizaz campoan neducala egoteac, eta zure387 Gorputz388 Santuac ambat aldiz389 uquitu
|
dituzten
nere mihi, ezpañaz390 ain contu guti iduquitceac391, edo ambat aldiz behar392 ez diran hitzaquin393 ciquintceac394 Ceren Balthasar Babiloniaco Erregue arc bere main395 paratu cituen Jerusalengo Elizaco396 Calizac397, galdu cituen bere Imperioco baster andiac, eta il zuten398 bere etsaiaren soldaduac: cer castigu mereci dut nic, ceren ambat alditz399, nere mingaiñ ezpaña400, anima, ta gorputza401 loitu ditudan?
|
|
|
Cer atseguin ta contentu439 Ama Virginarena Jaungoico440 Guizon441 hau bere barrenean ceducan demboran, eta guero bere besoetan, gu becaturic442 ateratceco443 jaioric ecusi zuenean! Eztut444 nic atseguin, ta contentuz beteric guelditu behar445, ecusten
|
dudanean
nere barrenean, nere446 [33] animaren besoetan etciñic Jaun andi hau bera. San Pedroc esaten447 bacion, bere aldean ecusi zuen batean, Christo Jaunari, quentcedilla448, ain guizon gaistoaren aldetic, cer esan behar diot nic, nere barrenean sarturic ecusten dudanean?
|
|
|
Nondic niri nigatic guizon eguin, ta iltcen472 Jaungoicoa473? Esan dezaquet474 alaber, Jacob Patriarca Santuarequin, besarca iduquico
|
zaitut
nere bihotcean475; etzaitut utcico476 graciaz477, eta ondasunez478 bete nazazun artean. Arquitu dut (esan dezaquet479 anima Santuarequin480) arquitu dut481, arquitu nai nuena; emen iduquico dut nerequin; [36] ez diot utcico482 ni beñere bacarric uztera, edo ondasunez bete nazan artean.
|
|
|
Jainco. tan aguertuco den zure Seme maiteari: Seme orregatic escatcen dizut, barca ditzazula nere utseguiñac, nere oben, ta culpac, eta ez dezazula utci cere escutic, zure escuac eguin
|
zuten
nere anima urricaria602 hau603.
|
|
|
Jauna, zor dizudan gaciari664 erantzuteagatic, ta665 beguitan artu
|
ditudan
nere becatuen alderaco666 ematen dizut Apaizaren escuz, diran gauza guciac baño gueiago balio667 duen, ta gure zorrac bere gain artu cituen668 zure Semea. Seme onegatic barcatu behar669 dituzu nere zorrec, emen nerequin arquitcen diranen, edo zure gracian ceudela ill ciranen zor guciac, eta lembicicoric nigandic cerbait uste duten, edo ichedan dezaqueen gucien zorrac670.
|
|
|
Jauna, zor dizudan gaciari664 erantzuteagatic, ta665 beguitan artu ditudan nere becatuen alderaco666 ematen dizut Apaizaren escuz, diran gauza guciac baño gueiago balio667 duen, ta gure zorrac bere gain artu cituen668 zure Semea. Seme onegatic barcatu behar669
|
dituzu
nere zorrec, emen nerequin arquitcen diranen, edo zure gracian ceudela ill ciranen zor guciac, eta lembicicoric nigandic cerbait uste duten, edo ichedan dezaqueen gucien zorrac670.
|
|
|
Gainera dezagun ez duela edizio horrek ere bitxikeria tipografikorik falta, 27 orrialdetik aurrera ç letra baliatzeko apeta erakusten baitu tipografoak behin baino gehiagotan, eta ageriko koherentziarik gabe gainera18: " Eliçan baçter etara beguira edo gogoa, Eliçaz campoan neducala egoteac, eta çure Gorpuz Santuac ambat aldiç uquitu
|
dituzten
nere mihi ezpañez ain contu guti iduquitçeac, edo ambat aldiz behar ez diran hitçaquin ciquintceac" (27);" adoratçen, ta maitatcen" (30);" etortcen çaitzunean" (33);" Erre zaçu cere suz nere bihotza, ta utzazu gucia zurea dirudiela, içan ez deçan, zuc nay ez duzun" (53), etab. (Geurea da, noski, letra etzan oro).
|
|
|
Zure suac, zure garrac auts eguiñen
|
naute
ni?
|
|
|
" Azkaingo heri edereko" (70 or.); azkaindar (73 or.). Eta Lacombek emandako erantzunean: " Azkaini duzun atxikimendua" (78 or.);" Azkaingo herian
|
dut
nik nire etxea, xoko polit batean umilki gordea" (78 or.);" Azkaingo eskuara" (83 or.).
|
|
|
Norekin? " Zuberoan gertatzen diren Hegoaldeko euskaldunekin hitz egitean, adibidez... eta behin baino gehiagotan gertatu da hauek ez zirela ohartuta ere Zuberoan euskalki berezia dugula, uste
|
zutelarik
nire euskara estandar hori bera mintzatzen genuela hemen!... Zuberotarrez soilik mintzo zirenekin topatzen zirelarik, euren harridura ez zen gutxikoa..".
|
|
2020
|
|
|
Ezta haurdun utzi ninduen mutilari ere, giltzapetik atera zenean. Gogoan
|
dut
nirea dun, galdetu zidala kalean gurutzatu ginen batean, eta zertaz ari haiz?
|
|
2021
|
|
|
2022 urtean Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena lana argitaratu du Miren Agur Meabek HEA kultur elkartekoek sortutako Zaldiarri bildumako 11 atalean, Virginia Woolfi zuzeneko erreferentzia eginez. Ezaguna denez, Virginia Woolfek Gela bat norberarena (1929) lana argitaratu zuen, emakumezko idazleek nobela onak idazteko zer behar zuten galdetu ziotenean.
|
|
|
Esan daiteke obra garrantzitsua izan dela emakume idazleei dagokienez, eta bere fruituak ere eman dituela. Hori oinarri hartuta, Meabek Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena (2022) lanean, bere gela nolakoa den azaltzen digu. Bertan, lan honetan aztertuko ditugun zenbait alderdi jorratzen eta laburbiltzen dira.
|
|
|
pitzadurak (zimurrak), haurdunaldiaren osteko estriak," gernuaren erantzun anonimoak"... Poema honen harira, ‘‘Emakumearen gorputz erreala deskribatzea kontsumo gizarteak sustatutako prototipo estetikoen kritika egiteko modua izan dut’’ azaltzen du Meabek Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena lanean (2022: 20).
|
|
|
Miren Agur Meaberen poesian erotismoak izugarrizko indarra du. Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena (2022) lanean dio ‘‘Desioaz idaztea tabuei uko egiteko modu bat izan da, isiltasun ezarriak hausteko transgresioa’’ (2022: 23).
|
|
|
Euria ari
|
du
nire klitori gainean. (‘‘Memoria ez galtzeko oharrak", Azalaren kodea, 2000:
|
|
|
Miren Agur Meaberen kasuan, erotismoak atsegina eta plazera iradokitzen baditu ere, maitasuna ardatz duten poesiek arrakalak, hutsuneak eta nostalgia iradokitzen dute gehienetan, maitasun ez perfektuak eta dezepzionanteak. Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena (2022) lanean honako hau dio maitasunaren inguruan:
|
|
|
genealogia familiarraz eta poetikoaz, bereziki. Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena (2022) laneko 7 atala ‘‘Gela lagunei’’ eskaintzen die eta alaba bakarra den arren, hainbat ahizpa dituela aipatzen du Meabek, lau kategoriatan bereiziak: Ahizpa adiskideak. Neure memoria osatu, eta neure izaera eta oraina interpretatzen eta eramaten laguntzen didatenak. Ahizpa lankideak.
|
|
|
" Memoria ez galtzeko oharrak" poeman" Bularrak lehertu guran nituen. Euria ari
|
zuen
nire klitori gainean." (2000: 14) gisako esaldiak aurki daitezke.
|
|
|
Meabe, M. A. (2022). " Nola atondu(
|
dudan
nire) gela bat norberarena", Zaldiarri, 11 Sarean ://hea.eus/hea/ ZALDIARRI_ 11.pdf> [2022/04/19]
|
|
2022
|
|
|
Ama eta bai aita konturatzen direnean umea ez dela" normala", gurasoen konportamentua umearekiko da oso gogorra, oso despektiboa, eta jakina horrek formatzen zaitu barneko isolamendu oso gogorrean, txikitatik, eta esango nuke hori dela inportanteena eta nik nire familian bizi izan dudana. Anaia
|
dut
nik homosexuala eta nik gogoratzen dut nire aitak txikitan deitzen zion Inesita ez zuelako ulertzen bera desberdina zela, baina ya sei, zazpi, zortzi bederatzi urterekin berak bazekien oso argi ezberdina zela eta sufritzen zuen mordo bat, eta hor oso argi esplikatzen du bere aitak harrapatzen duenean bere jakekin jantzita eta zer mespretxuarekin, berak hor gordetzen du barne barnean heziketa hori... 20200109T05
|