|
2009
|
|
|
–Ez
|
du
nik bezala gogoratzen, zalaparta ia ia gehiegizkoa zenean, azaldu zigun?. Lehengo garai haietan trebea izan beharra zegoen armekin.
|
|
|
Eta balio bat baino gehiago izanez gero, ba al du Literaturak balio praktikorik MacMillan adituak Historiari aurkitzen dion moduan, edo antzekoan sikiera? Jakina, idazlea izanik,
|
badut
nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila hasi naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait. Horrela, idazle, irakasle eta kritikari den Víctor Morenorekin hitz egin dut (berari ez zaio «kritikari literario» esatea gustatzen, «kritikari» baizik).
|
|
|
eragozpenei abantaila, gozamen sotzailea? kontrajartzeko aukera
|
dut
nik. Hitzen atzetik nabil, hitzak ditut langai, eta pintoreak margoak konbinatzen dituen bezala, neuk ere halatsu egiten dut hitzekin.
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa
|
dut
nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle altxorra. Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu).
|
|
|
Jakin izanda ere, nuke orduan bezala idatzi. Nire euskarazko tradizioan neuzkan nobela historikoaren jardun apurrek ere ez
|
zuten
nik bilatzen nuena betetzen. Hona zer uztartu behar nituen jario natural batean:
|
|
|
Orain, emakume itsuak bezala, denok dauzkagu gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan. Euskal Herriko nire ahaideek gogoan
|
dute
nire amamak hirurogei urte zituela nola etorri zen Bizkaira urtebeterako. Ameriketan badira berak bidalitako gutun batzuk.
|
|
|
Bai zera, Esteban! Ezin
|
du
nire komentarioa erantzun gabe utzi, azken hori ez, eta, beta aprobetxatuz, hizketan jarraitu dut: Bera baino askoooz ere politagoa zinen zu, entzun?
|
|
2010
|
|
|
Oraingo honetan irakurtzeko eduki ditugun bost liburuetatik hiru fikziozkoak izan dira eta bi ez fikziozkoak. Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan behar
|
dut
nik ezin ditudala era berean irakurri: batzuetan pertsonak daude eta besteetan pertsonaiak, batzuetan istorioak daude eta besteetan gertakizunak.
|
|
|
Gaiaz beste egitera gonbidatu nahi
|
zaituztet
nik orain; nik Uxue Alberdiren Aulki jokoa hartuko dut ahotan. Idazle gazte baten lehen eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan.
|
|
|
Har dezagun, kasurako, «Hagina» ipuineko haginlaria. Eta ez
|
dut
nik esango fragmentua eta sakontasuna elkarren aurka daudenik, beste batzuek aitortzen diote fragmentuari osotasuna hartzeko gaitasuna, adibide tontoegi bat jartzearren, puntuak lotuz sortzen den irudiaren antzera. Eta hori egiteko aukera bai ematen du narrazio bilduma honek, printzen bidez ikuspegi bat osatzekoa.
|
|
|
nire amak hamasei urte baino ez
|
zituela
ni jaio nintzenean. Aitak, hegazkinlari kanadar batek, gu hemen utzi eta bere emaztearengana egin zuen.
|
|
|
Bere kasua, iheslariarena, berbera zen, eta ozenki aldarrikatzekotan egon da: «Hogeita sei urte
|
ditut
nik ere, sasian daramatzat azken lauak, eta izan gabea naiz sekula!».
|
|
|
Beldurra Tangerren bertan bizi
|
dut
nik. Rifekoa naiz, euskal marokoarra nahi baduzu, nabarmenago nintzen garai batean orain baino.
|
|
|
Baina integristen artean ere mailak eta mailak dira. Batzuek ez
|
dute
nire libururik argitaratu ez saldu nahi; beste batzuek, toleranteagoak, erlijio liburuz betetzen dituzte bazter guztiak, nahiz nire zenbait ale jartzen dituzten salgai. Baina ez da tolerantzia kontuagatik bakarrik, diru irabaziagatik baino.
|
|
|
Gizon emakume horiek 1916ko heroi errepublikanoen zilegizko oinordekotzat hartzen dute beren burua. Haien ekintza armatu etengabeak terrorismo ekintza nazkagarriak direlakoan ikusten ditu irlandar jende gehienak, eta halaxe behar
|
du
nire iritzian. Baina ez genuke ahaztu behar irlandar askok, matxinadaren garaian, antzeko moduan ikusten zituztela 1916ko buruzagiak, eta txistua botatzen zietela errenditu ondoren espetxera zeramatzatenean.
|
|
|
Ez ote
|
zituen
nire obra hark
|
|
2011
|
|
|
Mea culpa eleberriaren gaineko iritzia eman nahiko
|
nuke
nik ere. Estik eta Kepak aipatu dituztenen haritik, esan beharra dut nobelak ez nauela erabat konbentzitu, alde formaletik ikusi dizkiodala herren batzu batzuk.
|
|
|
Bosgarren foro honetako kideak hasiak zarete liburuen inguruko iritziak eta adierazten, eta hitz egiteko gogoa ere egin zait Jazintoren hitzen harira. Irakurria
|
dut
nik ere Josu Penadesen Jantzi beltz bi narrazio hori eta ikusten dizkiot hein batean berak azpimarratu dituen ezaugarri estilistikoetako batzuk. Historia dramatikoa da:
|
|
|
Hizkerari eta estiloari erreparatzen bazaio, fikzioan esaten zaigu eskolatu gabeko emakume horrek alfabetatze kurtsoa egin ondoren lortu duela idatzi hori osatzea, noizbait alabak irakurriko duen itxaropenez. Itzulbiderik gabeko mintzo horrek hartu behar zuen tonua zen giltza narrazio honetan, eta aitortu behar
|
dut
niri kosta egin zaidala ahots horren zinezkotasunean sinestea.
|
|
|
Gaur nioke garraio publikoak eskatzen duen kortesiari eutsi, autoa bezain mekanikoa dirudien masak gaizki darama sufrimenduaren antzezpen groteskoa, nuke zotinka negar egin, egin dudan eran, bolantea sorbalda laguntzat, interbentziorik gabe, nahigabe egin dut, bat batean gauza asko ari naiz egiten gaur nahi gabe, brageta irekitzea bat, trenean nukeen zerbait, nahigabe eta oharkabean indarka hasi zaidanari lekua egiteko, sabela seinalatzen didan energia bat, martxa aldatzen dudanero laztanduko banu bezala. Euria ari du, bustitzen ari naiz eta trabaturik dago kristala igotzeko mekanismoa; honek dagoeneko ez
|
du
nire alkazar izaniko makina bera ematen, nire usaina aireztatzen du haize bustiak; teorian familiaren autoa zen, baita emaztearena eta semearena ere, baina ez dut halakorik sentitzerik lortu, harremana estuagoa da nire eta autoaren artean, sarri lehia bat, egia delako, goizero giltza jiratzen dudanean, motorrak baino hausten ez duen isiltasun goiztiarrean, ingurura begiratzen dudala, arriskuari a... Beti jakin dut auto festa honetan heriotza gonbidatu bat gehiago dela; lehen egunetan agujetak izaten nituen besoetan bolanteari indartsuegi heltzeagatik, zaldiz banindoa bezala, oraindik mantentzen dut errepidea zuzena denetan eskuak izterretan jarri eta besoak deskantsatzeko keinua.
|
|
|
68an etsamina lan horiek antolatzen nintzen, beraz, eta denbora berean, nire tesia bukatua zen, 69an aurkeztu banuen ere. Aldi berean, emaztearekin joan nintzen Alemaniara, Angeluk eta Ansbach ek anaitasunezko harremana egina zuten eta Angeluko auzapezak deitu ninduen erranez nahi
|
zuela
ni han izaitea, zeren eta baitzekien Ansbach en bazela erakustoki bat, eta Angelun ez bazen ere, ni hor nintzen Baionakoan. Bere ondoan nahi ninduen.
|
|
|
Badu orai berrogeita zortzi urte Euskaltzaindian naizela, eta uste
|
dut
nire bizitza parte bat ere hor dagoela. Ez da bakarra, baina hor dago
|
|
|
Baigorriko herriak hegalak urrun, tu/ Denak ere malkarra, erroitz eta bortu/ Bainan zer inporta
|
du
ni han nintzan sortu/ Eta hantxet nahi du engoitik zahartu.
|
|
|
Baina orduan argazkigintza oso garestia zen. Ni gogoratzen naiz erroilu batek 100 pezeta balio
|
zuela
nik orduko 50 pezeta irabazten nituenean. Alegia, bi ordurekin argazki erroilu bat, eta 36 klik bakarrik.
|
|
|
Beno, ez beti? Momenturik txarrenetako batzuk ere, larritasun aldetik, izotzetan pasa
|
ditut
nik.
|
|
|
Horrelakoa izan nahi
|
nuke
nik: ia zaindu ez eta luzaro iraun.
|
|
|
Trufa barneratu nuen eta hasi nintzen hasi, erdaraz klase geletan ongi mintzatu nahiz eta kaierean estilo elegantean idatzi. Oroit naiz nola gero, Uztaritzeko Seminario ttipian, garaztar apez frantses erakasleak kontseilatu ninduen, nahi
|
banuen
nirea ez zen, baina nire bilakatu nahi nuen hizkuntzan aitzinatu: opor egunetan, ganbararen isiltasun eta bakardadean, kopia nitzan, mekanikoki eta ulertu gabe berdin, autore baten orri eta orri.
|
|
|
Hizkuntzaren amodioa hain
|
nuen
ene baitan sartua, non, nozioen esplikatzeko egin behar nuen filosofoen hautu askean, frangotan estilo ederra zuketenak hartzen bainituen! Filosofikoki kritikagarria!
|
|
|
Gero, lizeoan, gazteei erakatsiz ikasi dudan dialektika doi hura, Platonen dialogoetan Sokratesen harrapa galderak aztertuz, ohartu naiz berdin aita maitea entzunez nuela entzuna, eta harek ninduela hizkuntzaren mundu miresgarri eta ikaragarrian sartu lehen aldikotz. Aita
|
nuela
nire lehen maisua. Eta zer erran osabez?
|
|
|
Nik zer zen komedia hori. Arnagako bihurguneko errekatik jalgia
|
ninduela
nere autotik, K.O. Lokartu nintzela dudarik gabe. Sortetxean utzi ninduen gizon ezezagunak.
|
|
2012
|
|
|
Esferikoa
|
dut
nik harririk gustukoena, «bola». Hura gustatzen zait gehiena.
|
|
|
2004tik aurrera aldean neraman «izaera bikoitz» horretaz nolako printzak
|
ditu
nire oroimenak. Sorta on bat.
|
|
|
Ikastolako andereñoaren «zergatik?» guztien atzean amona hil izana entzuten nuen, ez dakit esan zuen; azkenean, ondorioztatu nuen gezurra esan izanagatik haserrearen ordez gupida jasotzearen arrazoia, bekatua zerbait larriagoarekin lotzen zutelako zela, amonaren heriotzarekin; uste nuena baino larriagoa behar zuen, nire ikastolako guztiek aipatu baitzuten funerala deitzen zioten festa bat, nire amona hil zelako ospatua, nire familia guztia bildu zuena, eta baita nire lagunak ere, ni izan ezik. Nik ama negarrez ikusi nuen telefonoan, bere lagun baten etxera eraman ninduten, bat batean denek nahi
|
zuten
nirekin hitz egin, tontakeriak kontsultatu, zer meriendatuko dugu gaur?; urtebetetze eguna nuenez oparia ekarri zidaten amaren lagun dibertigarriaren etxera, mendiko motxila handi bat, eta amona hil zela esan zidan aitak; lakura erori zen eta ito, igeri ez zekienez. Eta besterik ez.
|
|
2013
|
|
|
«Zorionez» esan du berak esaldia arindu nahian, baina biok ondo dakigu bere hitzek alaitasuna falta dutela. Izan ere, zortzi urteko harremana eta gero, harreman berezia zinez, zulo galantak bizi
|
du
nire laguna. Eta ni ere ez nabil aparte.. Biharamunetan ere egin izan dugu, Azu, ez ahaztu, bota diot bere gerria eskuekin bildu eta atzealde perfektu hori hankartera ekarriz.
|
|
2015
|
|
|
Ez nago ohituta zu etxean afaltzen ikustera. Baina zuk ere ez
|
duzu
nigan pentsatzeko ohiturarik, eta zergatik egingo zenuen gaur salbuespena?
|
|
|
Lana egin arren, ez badut zerbait produzitzen, ez danire dirurik sartzen etxera. Baina, behintzat, batzuetaniduritzen zait ez
|
dudala
nire lana hain gaizki egiten.Egiten ahal nituen horiek, egin ditut. Gero, bestea, ez da nire esku.
|
|
|
bakartien ariketa paisaia. Ezin
|
dut
nik
|
|
|
«Martin, badakit bihotzean zerbait izan zenuela. Egun batean etorri behar
|
duzu
nire klinikara. Osasun azterketa zehatza egingo dizut».
|
|
|
Penagarria! Trajea ere, ordukoa
|
nuen
nik! 1953an jaioa zinen zu?
|
|
|
Beldurrak neurgailurik balu, seguru beldur gehiago
|
nuela
nik Ramonekin adostutako hitzorduaren aurrean, Armstrongek ontzia utzi eta ilargira jauzi egin zuenean baino.
|
|
|
laxoan ari zirela sartzen baziren pilotak Kotxora, etxe honen kara printzipaletik sartuko ziren; eta esku hutsik ari baziren, Granada aldetik. Horixe
|
duzu
nire uste ttikia.
|
|
|
Baina horren meritua ez
|
duzu
nirea, baizik eta lautik hiru Imanol Lartzabal kantariarena. Haren ahots gozoan aireratu ez balitz, ez baitut uste poematto honen lirika pixarraz inor sekulan ohartuko zenik.
|
|
2016
|
|
|
Gogoratuz. Ondo gogoan
|
dut
nire lehen esaldia. Flamingo berria tabernara sartu eta hiru eskailera jaitsi behar ziren harrerara iristeko.
|
|
|
Baina ikasi, behintzat!? Gidoia irakurri eta emozioak nahi
|
ditut
nik, esaldi batek edo pertsonaia batek ni barruraino hunkitzea. Atzera begira jarri eta esan ahal izatea:
|
|
|
Dagoeneko berrogei urte joan badira ere, atzo izan balitz bezain zehatz eta argi gogoratzen
|
dut
nire irakasle debuta. Hemeretzi urte nituen.
|
|
2017
|
|
|
Euskara eta Euskal Herria izan ziren bere gai kutunenak. Bigarren diskoan, kantuetako batek Euskadi
|
dut
nire aberria zuen izenburu, eta beste batek Euskal Herriarekin amets. Izadiari, baserriari, arrantzaleei eta askatasunari ere makina bat kantu opa zizkien.
|
|
|
Grabazioaren harira azken gauza bat. Orduak eta orduak pasa
|
ditut
nik hau garbitzen eta bere tokira ekartzen, eta hor daukagu Xenpelar Dokumentazio Zentroa, hori egiteko kapaza ez dena. Web berri bat zabaldu dute eta hor ari dira astero zazpi mila saio ez dakit nongo gazteek egindakoak grabatzen.
|
|
|
Handik denbora gutxira, bere saio poetikoak egiten hasi zenean, erabaki zuen soinujole batekin, nirekin egin behar zituela. Nik
|
banituen
nire zalantzak, baina berak: «Ez zaiela akordeoia gustatzen?
|
|
2018
|
|
|
Ni apaiza izateko puntuan nengoen eta nire arrebek berehala idatzi zidaten esanez katedra horretara aurkeztu behar nuela. Beldur ziren, kontizu, ni apaiz joango nintzela herri txiki eta ahaztu batera eta zeregin duinagoa nahi
|
zuten
niretzat. Esan eta egin, testu batzuk prestatu eta hor agertu nintzen hautagai moduan.
|
|
|
Ziliporta:
|
badu
nire bururako usain bat, ezin galduzkoa. Ondo gordeta daukat hitz maiteen altxorrean.
|