|
2008
|
|
|
Hizkuntzalaritzaren aldetik, froga bila ari bagara, uste dut zeharkako zerbait ekarri dezakegula auzi honetara. Toponimoekin zer ikusia
|
duen
kontua da, latinetik edo ustezko zeltiberieratik mailegatutako leku izenek ematen duten zeharkako argibi dea, hain zuzen ere. Jakin badakigu euskarak latinezko hitzak garai ezberdin ba tzue tan mailegatu dituela eta jatorrizko forma latindarra kontuan harturik erabakitzeko gai gara mailegu goiztiarra edo berantiarra den.
|
|
|
Egoera zail horretan Euskara Batua nola sendotu ahal izan zen ulertzeko, gutxienik ere lau arrazoi izan behar
|
ditugu
kontuan: a) hizkuntzalari handi bat, Koldo Mitxelena, izan zela gidaria; b) Mitxelenaren inguruan, euskaltzain talde langile eta esanekoa elkartu zela; c) talde horrek gertatutako egitasmoa bultzatzeko prest, irakasle, idazle, kazetari eta euskaltzale multzo hazia osatu zela; d), eta hauxe denetan esanguratsuena?
|
|
|
Hiztegi Batuak bere lehen itzulian, batez beste, 21 000 sarrera
|
dituela
kontuan izanik, sinesgaitza da lau bakarrik izatea administrazio zuzenbideari> dagozkionak. Zerrenda sakon aztertuz gero, argiro argiro ikus daiteke beste hitz batzuk ere, laburdura zehatzik ez duten arren, administrazio zuzenbidearen arlo berezi horretakoak izan daitezkeela.
|
|
|
Bigarrenik, behin termino juridikoa zer den argitu eta gero, hitz juridikoen esklusibotasuna eta elkarrekikotasuna izan behar
|
ditugu
kontuan.
|
|
|
Ondorioz Diputatuen Ganbarak bozak hautsi eta Etxeberri inbalidatu
|
zueneko
kontuak eta hizka mizkak agertu ziren kazetan, bai eta boz egune tako eta ondoko kalapitak: Etxeberri eta Mettas suprefetaren arteko afera,
|
|
|
Besterik nuen hasiera batean begiz joa, Jean Haritschelharri eskaintzeko: XVIII. mendearen amaierako eta XIX.aren hasiera aldiko gogo giroarekin zerikusi zuzena
|
zuen
kontua. Nahi izatea ez da ordea aski izaten eta, gabon
|
|
|
e) Semantika. Korapilo handia dakar, azkenik, gaurko saiotxo honen ardatz izan nahi
|
duen
kontuak: aipagai dugun alde> atzizkiaren esanahiak.
|
|
|
rriez argitara ematerakoan, lexiko berrikuntzaren premian zegoela euskara14 Argi
|
zuen
kontu hori eta, horrexegatik, lexiko berrikuntzarako emankorre nak eta premiazkoenak iruditu zitzaizkion atzizkietan edo atzizki aldaeretan zentratu zen bera. Behinolako lexema eta atzizki aldaera ihartuak, toponimi an eta onomastikan hain sarri ageri diren multzokarizko aga> edo (g) oa> atziz kiak adibidez, ez zituen oro har kontuan izan15 Hori ez da inolako defektu, aurrez aurre aitortutako helburura iristeko bide laburrena aukeratzen asmatu izana baizik.
|
|
|
Beraz, badakigu hizkera desberdinak erabiltzen ditugula zirkunstantzien arabera, besteak beste honako faktoreak hartu ohi
|
ditugula
kontuan: solaskidea, asmoa, formaltasuna eta abar.
|
|
2010
|
|
|
gozo irakurtzen dira haren sermoiak, erritmo eta jatortasun berezia darie. Egin behar
|
dugu
kontu, Agirre 53 urte inguru dituenean hasten dela idazten (haren lehen sermoiak, publikaturik ezagutzen ditugun lehenak, 1795koak direla suposatzen badugu). Beraz, prosari ekin baino lehenago, esperientzia oso handia du predikari gisa, 23 urtekin apaiztu zela gogoan izanik (Misioetan predikari ibili ote zen ez dakigu).
|
|
|
aspalditxo gure artetik joana dugun Jose A. Obietaz gainera, eta alfabeto ordenari narraikiola, hor ditugu Iñaki Agirreazkuenaga (2001 eta 2003) eta Ander Bergara (1996), Jose Manuel Castells (1985, 1990) eta Edorta Cobreros (1989, 1990), Josu Mezo (1996) eta Urrutia biak, Andres eta Iñigo (2005). Espainiako hainbat adituk ere
|
badu
kontuokin harreman zuzenik. Hor daude adibidez R.
|
|
|
122 Errazegi utzi ohi
|
dugu
kontu hori alde batera, azken mende laurdeneko aldakuntzak aipatzerakoan. Ez dugu zuzen jokatzen, halakoan.
|
|
|
Euskara batuaren eta euskalkien eskola erabilera, besteak beste. Corpuseta acquisition plangintzekin hain harreman hurbila
|
duen
kontu hori ere gogoan izan zen 1982an. Honela dio EEN legeak, horretaz ari delarik:
|
|
|
egiten da, eskola (askotan unibertsitatea) amaitu eta berehala. EEN legearen balantze orekatua egin nahi
|
duenak
kontuan izan behar du hori ere.
|
|
|
gaizki egiten bada, aurrera ordez atzera joan gaitezke. Presa
|
du
kontuak, bestalde: beranduegi izan liteke argitze saio hori, une batetik aurrera.
|
|
|
Bistan da horiezaz gainera multzo zabala osatzen dutela beste hainbatek. Arauzko erabakia nork emana
|
duen
kontuan hartuz prestatu da, hemen ere, zerrenda. Horrela,
|
|
2012
|
|
|
(Campos 1981). Itzulpenak, de Campos anaien arabera, ez du soilik zeinu linguistikoak edo elementu semantikoak itzultzera mugatu behar, baizik eta zeinuaren osotasun guztia hartu behar
|
du
kontuan, soinuak, irudi bisualak eta konnotazioak barne (Vieira 1999: 105).
|
|
|
Bai, ordena librea dugu eginkizun edo funtzio gramatikalak baizik ez
|
baditugu
kontuan hartzen; ez da librea, ordea, baldin eta perpausaren bigarren egitura edo, mintzagai egitura, bezala ezagutzen duguna aintzat hartzen badugu.
|
|
2020
|
|
|
Esparru literarioaren antolaketa ikertzeko irizpide soziologikoak
|
ditugu
kontuan hartuko kapitulu honetan ere. Aro literario historiko eta eremu nazional bakoitzak bere berezitasunak badituela kontuan harturik, euskal esparru literarioaren bazter batean kokatua den Eñaut Etxamendiren kapital sinbolikoa metatzen duela erran eta gero, hori zein den ikertzen saiatuko gara orain.
|
|
|
Esparru literarioaren antolaketa ikertzeko irizpide soziologikoak ditugu kontuan hartuko kapitulu honetan ere. Aro literario historiko eta eremu nazional bakoitzak bere berezitasunak
|
badituela
kontuan harturik, euskal esparru literarioaren bazter batean kokatua den Eñaut Etxamendiren kapital sinbolikoa metatzen duela erran eta gero, hori zein den ikertzen saiatuko gara orain.
|
|
2021
|
|
|
Bainan, kopuruaren kriterioa hobetsiz aldaketa kalitatibo batzuk ez dira gehiago ageri. Ondorioz, historialariek ez
|
dituzte
kondutan hartu baztertutako generoetan anartean egin diren ekarpenak. Adibide gisa, 30 urtez iparraldean garatutako" antzerki berria" aipatzen ahal da.
|
|
|
etxe jabe, emakume irudi; baina modifikatzaile ere izan daiteke gatz irudi ‘gatzezko irudi’ (eta ez ‘zeren irudi’). Aditzetik eratorritako izena edo adjektiboa mugakizun denean, aditz horren argumentu egitura izan behar
|
dugu
kontuan, argumentu egitura horrekin zer gertatzen den ere aztertu dugu. Argumentuetako bat hitz elkartuko lehen osagaiak bete dezake, liburu saltzaile eta ohe bigungarri izenetan, esaterako, gertatzen den bezala (§ 7.2.7, § 8.2.3).
|
|
|
Batetik, tradizioa
|
dugu
kontu honetan. OEHk dioenez, izen horren erreferentzia batzuetan plurala da argi eta garbi:
|
|
|
asko, batzuk, zenbait... Baina hauetan ere, koren osagarri gisa inesiboa dugun ala ZenbS soila
|
dugun
kontuan hartzeak lagun diezaguke: a) Urte askotako lanak daude bilduak hemen (cf. urte askotan egindako lana (k)); b) Urte asko (ta) ko etxea erre da (cf. urte asko zituen etxea); c) Indar askoko potajia da Ernaniko eltzekondo (Txirrita) (cf. indar asko duen potajea).
|
|
|
Adibideak emateko, has gaitezen hiztunek aurretik modu seguruan ezagunak
|
dituzten
kontuekin: Francoren armadak Espainiako gerla zibila galdu balu/* bazuen... baldintzazkoan, adizkiaren aldetik,(+ alegialdia) bakarrik da onargarria (balu), mendeko perpaus horretan esana kontrafaktuala izanik, iraganeko adizkia (bazuen) ez baita egokia gertatu ez zen zerbait adierazteko, inferentziazko erabileraren batean ez bada behintzat.
|
|
|
Baina segituan ohartzen gara, bai komunztadurari dagokionez, bai intonazioari dagokionez, desberdintasunak badirela bi moldeen artean. Komunztadurari dagokionez, ezkerreko aditza falta denean, eskuineko perpauseko aditzak egitura osoa hartu ohi
|
du
kontuan (Jon Iruñera eta Miren Donostiara joan dira asteburu honetan), aurreranzko hustuketan ez bezala: joan dira aditza bi ‘perpausei’ edo bi juntagaiei dagokie, ez bigarrenari soilik.
|
|
|
ardo beltz ona, edo ardo on beltza. Oyharçabalek (2006b) ere aztertua
|
du
kontu hau eta ondorio hauetara iritsi da, Scott-en (2002) hierarkia segituz: negu hotz luzea, salda bero ona, zaku pisu lodia, bide zabal lasterra, mutiko gazte ederrak, leiho erronda handia, eskultura fin gora bat hurrenkerak neutroagoak dira negu luze hotza, salda on beroa, zaku lodi pisua, bide laster zabala, mutiko eder gazteak, leiho handi erronda, eskultura gora fin bat hurrenkerak baino.
|
|
|
Gauzak argitzera nator hona/ zugana. Goraxeago esan bezala, aditz gobernatzailearen argumentu sarea hartu behar
|
dugu
kontuan jokabide desberdin hauek ulertzeko. Ausartu bezalako gobernatzaile batek perpaus osagarria baino ez du hautatzen.
|
|
|
Hitz horiek badute berezitasun bat aski markatua, gainerakoekin erkaturik: ingurune horretan zer esanahi duten jakin nahi badugu, perpaus horretatik kanpo, beste perpausen batean, dagoen informazioa hartu behar
|
dugu
kontuan, bestela ezin baitira interpretatu. Euskaltzaindiaren Hiztegiak hola definitzen du hala ere esapidearen esanahia:
|
|
2023
|
|
|
Ahotsa edozein tokitik datorren ere, Lengoaia ezin
|
dut
kontuan ez hartu.
|