|
2008
|
|
|
463), gasterik> zar> baize, > ta> txipirik> andi> (JMESB, 460). Bestelako hitz jokoak eta elkarrekin nolabaiteko antza edo erri ma
|
dutenak
ere badarabiltza: Ezta> > gura> ikuste> utsa> eta> utsala> (JMESB,
|
|
2021
|
|
|
—Txertuk; zergatik ardotegian beti nire ondoan esertzen den (Iraola). Ezen partikula lagun
|
duela
ere erabili izan da forma hau, ahozkoan batez ere, zergatik{ ezen ∼ eze ∼ ze}... n aldaeretan:
|
|
|
Oihenarte); Nire buruak ere eman dit franko lan (Labaien); Bazuen oinen azpian ur franko (Axular); Haren bihotzean gaixtakeria franko atetu baita (Artxu); Haiek badute leku franko (Axular). Franko adberbioa aurreko izenak mugatzailea
|
duela
ere erabiltzen da: Bazterra franko badiat kurriturik (J.
|
|
|
Hainbat atsegin izan nuen ikustez, non uste bainuen behin ere ez nintzela geldituko haren eskua trinkatzetik (Mirande); Hainbeste lan egiten zuen, non beldur izaten bainintzen maiz, bera ere gaixotuko ez ote zen (Irigoien); Baina hainbeste mindu ziren, non esan zion batek besteari[...] (Urruzuno). Sintagmak postposizio atzizkia
|
duela
ere erabiltzen da: Hainbeste denboraz espero izan du arrakasta, non orain ezin baitio uko egin (Etxezarreta); Hainbestetan irakurri zuen Pedrok gutuna, non, azkenean, buruz ikasi baitzuen (Irigoien).
|
|
|
Lanera joan aurretik, agur esatera etorri zait. Forma soila erabiltzen da maizenik, baina baino eta zenbatzailea
|
dituela
ere erabil daiteke: Haur zorionekoa jaio baino hilabete batzuez aurretik ikusten zen Asisen gizontxo bat[...] (Beobide).
|
|
|
Postposizio hauek, ondotik izan ezik, aurrean eta
|
dutela
ere erabiltzen dira, tu eta ondoan gisako formak eratuz: Bapo jan eta ondoan, barneko atsegina berehala da kanpoan; Gurean egonaldi labur bat egin eta ondoren, etxera joan ziren; Borrokan luze jardun eta ondorean, menderatu zuen noizbait ere etsaia; Han egun batzuk pasatu eta ondorenean, bidean jarri zen ostera ere.
|
|
|
36.7.3j Gorago aipatu ditugun berehalako eta jadaneko adieretan ez ezik (§ 36.5.1b), balio prospektiboa edo destinatiboa
|
duela
ere erabiltzen da ne (ra) ko forma: Ura sartu dut motxilan, egarritzen naizeneko; Egik laguna ez behar duanean, baizik behar duaneko; Gela hau prestatu dugu, zure laguna etortzen denerako.
|
|
|
Uneko predikatuekin erabiltzen dira, ohi denez (sartu arte, etxea garbitu arte). ...maizenik erabiltzen den forma —aditzoina erabiltzea horren ohikoa ez bada ere, ikus arte bezalako esaldietan bederen ageri da—, baina adizki jokatuko n arte forma ere ohikoa da (Zain egon gara, laguna etorri den arte); geroari dagozkionak subjuntiboarekin ematen dira maiz (Ez zara joango, lan guztia egin dezazun arte) nahiz eta orainaldi burutugabea, burutu markatua edo, maila jasoan, ke
|
duena
ere erabil daitezkeen (egiten duzun arte, lan guztia ondo egin duzun arte, eta egin dukezun arte, hurrenez hurren).
|
|
|
36.11b Aldi izena isilpean duten erlatiboak dira horiek (herriratzen naizen [aldi] etan; joaten nintzen [aldi] ero; esaten duzun [aldi] bakoitzean...). Izena agerian
|
dutela
ere erabiltzen dira: hori gertatzen den aldietan, ikusten dudan aldiro, hori egiten duzun aldi bakoitzean...; edo batez ere zubererakoa den aldikal adberbioarekin (komuniatzen dugun aldikal).
|
|
|
Laguna agurtu zuen, eta ondoan kalera irten zen; Aurrena ikasketak amaitu, ondoren hasiko zara lanean; Aurrena lana egingo dugu, ostean etorriko da aisialdia. Gero adberbioa aurretik
|
dutela
ere erabiltzen dira: Alferrik dira gero ondoren egindako ahaleginak (Anduaga); Eskapatzerat uzten zuen, gero ondotik hobeki atzemaiteko plazerrarentzat (J.
|
|
|
Ez da hori gertatzen, ordea, ohiko erabileran bederen, moduan morfemarekin eginiko perpausetan(* zuk moduan,* lagunari moduan,* lagunekin moduan); gauza bera gertatzen da aditzondoekin (atzo bezala, baina* atzo moduan), batzuek, beste askotan moduan eta, egunero moduan gisakoak esaten badituzte ere. Izan ere, aurrean absolutibo mugagabea
|
duela
ere erabiltzen den arren, bezala morfemaren antzera (lagun leial moduan), genitiboaren ondoko postposizio gisako erabilera du ohikoena (zure moduan, lagunen moduan, atzoko moduan, baina* zure bezala,* lagunen bezala,* atzoko bezala); oinarrian izena duen sintagma gisa ere joka dezake, are adjektiboaren laguntza duela: Lanean jardun dut betiko modu aspergarrian.
|
|
|
Hogei urte zuela egin zutenaz oroiturik (Axular); Iaz hartu zuen zuela hiru urte bidali zioten gutuna. Ohikoagoa da hiru urte lehenago bidali zioten gutuna gisakoak erabiltzea, eta
|
duela
ere erabiltzen da inoiz: Aita hila zuten, duela ordukotz hamar urte (J.
|
|
|
37.3.1b Salbuespenak baditu, hala ere, arau horrek, subjektuek erreferentzia bera
|
dutelarik
ere erabiltzen baita inoiz subjuntiboa, tzeko formaz beste. Hori gertatzen da, esate baterako, perpaus nagusiko subjektua agente ez denean:
|
|
|
Aditzaren zein formari atxikitzen diogun postposizioa (aditz partizipioari edo aditz izenari), horren arabera zentzua aldatzen da. Lehendabiziko formaren bidez kontzesio perpausak lortuko ditugu batez ere (kausazko balioa
|
duela
ere erabili izan da zenbaitetan tradizioan); bigarrenaren bidez, kausazkoak edo helburuzkoak. Bietan, a mugatzailea erabiltzen da. TUAGATIK → KONTZESIOA/ (KAUSA)
|
|
|
De Rijkek bere buruaren argazkia (Jonek, demagun, bere buruaz atera argazkia) eta bere argazkia (beste norbaitek Joni, demagun, ateratako argazkia) bereizten ditu, nahiz, gure ustez, bereizketa hori ez den hain argia. Leku postposizioetan, benetan lekuarekin zerikusik ez
|
dutenean
ere erabiltzen dira bihurkari indartsuak: bere buruaren gainean/ bere gainean (lehenbizikoak ez du tokia markatzen, baina bai bigarrenak); bere buruaren alde/ bere aldean; bere kontra/ bere buruaren kontra; bere atzean/ bere buruaren atzean eta abar10.
|
|
|
Zerbait gustatzen zait (perts.); Norbait gustatzen zait(+ perts.). Batzuetan pertsonari dagokion predikatuaren erreferentzia
|
duela
ere erabiltzen dugu: Lur baizen ez garela/ kanpotik iduri arren/ zerbait bertze garela (Tartas); Ezkongaietan zerbait banintzen/ ezkondu eta ezer ez (Iparragirre); Zerbait bazelakoan/ ta azkenean hutsa/ horrek ez dik balio/ zakurraren putza (Txirrita); Jakina!
|