|
2000
|
|
|
Deiturak berak argi erakusten duen bezala, oinarrian maitasunezko istorio bat
|
duen
eleberriari deritzaio honela.
|
|
|
Donostiarraren aburuz, honako hauek dira liburuan jorratzen diren gai nagusiak: batetik," Evak Paradisuan sugearekin izandako pasadizoari egiten dio erreferentzia izenburuak, erruaren eta zigorraren figurak
|
baititu
eleberriak ardatz nagusitzat"; bestetik," gizakion arteko komunikazioarena, gizakion arteko erlazioak eta hor sortzen diren ulertu eta ezin ulertuak" (Egunkaria XII). Olaziregik gizon emakumeen arteko inkomunikazioaz dihardu:
|
|
|
Baina, batzuetan fikzio horri egiantzekotasuna erantsi nahiz errealitateko munduko elementuei erreferentzia zuzena egiten zaie. Hartara, sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna helburu
|
duten
eleberriak izango ditugu hizpide errealismoaz9 hitz egitean. Hots, errealitatearen ahalik eta imitaziorik leialena egiteko asmoa erakutsi dutenak.
|
|
|
Izan ere, I. Mundu Gerrako lubakietako egoera irudikatzen zaigu. Honela, Frantziaren armadara gerratean parte hartzera joan behar izan zuten euskaldunetariko bat
|
dugu
eleberri honen protagonista: Jean Etxegoien.
|
|
|
Hala ere, hauek eleberriak ez direnez, lan honen helburutik kanpo geratzen dira. Kronika liburu hauekin batera, bere joerari jarraiki bidaiak hizpide
|
dituzten
eleberriak ere idatzi ditu. Beraz, bidaia aitzakiatzat erabiliz eraiki dituen bere bi eleberriak izango ditugu mintzagai bere eleberrigintzaz aritzean.
|
|
|
2.3 Garai historiko jakin bat oinarritzat
|
duten
eleberriak
|
|
|
Leticia Grandesen ustez honako mezu ezkutua
|
du
eleberriak: " ideologiak zein maitasunak nor berak gidatuak izan behar dutela, egin nahia eta bete beharraren arteko gatazka saihestuko bada, noski." (Egan 49)
|
|
|
Sinesgarritasuna islatu nahi
|
duen
eleberri honetan, hiri erreal batzuetan kokatzen dira ekintzak: Bordele, Donostia eta Baionan batez ere.
|
|
2002
|
|
|
Nafarroako artizarra (Elkar, 1984) izan zen autoreak argitaratutako lehen eleberria. Erdi Aroan kokatua den arren, ez
|
zuen
eleberri historikoa izan nahi. Hainbat arrazoi direla medio familia ingurunetik bereiz bizi diren bi anaiaren historiaren inguruan garatzen da haria.
|
|
|
Euzkadi merezi
|
zuten
eleberria 1984an argitaratu zuen Hordago Argitaletxeak. Narrazio errealista honek Gerra Zibila Euskadin nola hasi zen deskribatzen du.
|
|
|
Bi igoerak dira dramatikoak eta zailak, gurutze bidea oroitarazten digutenak. Hizkuntza zuzen eta laua, elkarrizketa biziak, edo bigarren pertsona narratiboaren erabilera
|
genituzke
eleberriaren baliabide estilistikoak. Euskal gizartearen irudi eta erretratu izan daitekeen honetan, gatazka politikoa, baserriko bizimoduaren gainbehera, herri txikietako bizimodua... azaleratuz doaz, eta jarrera politiko desberdinen arteko amildegia begitantzen.
|
|
|
Alegoria bere egiten duen eleberrigintzak gehienetan kritika, satira edo helburu didaktikoa izaten du. Finean, gizakien jokabideaz edo etorkizunaz hausnarketa egin nahi
|
du
eleberri alegorikoak eta arras ezagunak dira xede hori arrakastaz lortu duten obrak. Hortxe dauzkagu, esaterako, G. Orwellen Abereen etxaldea (1945) edo A. Camusen Izurria (1947).
|
|
|
Hona, laburki, eleberrigintza berriaren ezaugarri literarioak: a) Eleberrigintza berriak auzitan jartzen du pertsonaiaren beraren irudia eta garrantzia. b) Eleberrigileak, ahal dela, desagertu egin behar
|
du
eleberrietatik. Narratzaile edo ahots anonimo bihurturik, objektibotasun osoz kontatuko du ikusten duena, interpretazio oro saihestuz. c) Pertsonaien analisi psikologikoa baztertu egiten da, objektuen eta ekintzen fenomenologia hutsa proposatuz. d) Garrantzizkoena eleberriaren forma da; alegia, nola dagoen kontatuta, antolatuta.
|
|
|
Prosa errazean kontatua den eta erritmo arina
|
duen
eleberri honetan Alfredoren ahotan jartzen dira tortura kasu hauen inguruko berri izugarriak. Torturapean hil zen Joxe Agirreren hitzak transkribatzen dira 108 orrian eta Linaza kasuaren pasarte ia identikoak erabiltzen.
|
|
|
Obrak, zenbait pasartetan, kronika kutsua hartzen du, eta fikziozko unibertsoa sortzen du benetan jazo ziren zenbait gertakari (pintadak, okupazioa, panpina urkatzea, etab.) abiapuntutzat hartuta. Bi protagonista
|
ditu
eleberriak, bi lehengusu. Haietako bat, Shepe, itota sentitzen da helduen mundu tradizional eta estatikoan, eta gurasoen etxetik alde egiten du eta gaztetxean bizitzen jartzen da.
|
|
|
Guztiak ditugu literatur genero honen bilakaeraren adibide eta mugarriak; guztiak, generoa bera ulertzeko modu baliagarriak. Azken urteotan, ostera, eleberria/ best-sellerra artekoa izan da eztabaida, N. Mailer eta J. Updikek T. Wolferekin izan zuten eztabaida batean esaten zen bezala, balio literarioak
|
dituen
eleberria" gaixorik" baitago merkatuak agintzen duen une honetan.
|
|
|
Ikusten denez, aipagai ditugun beste bi generoen, ipuinaren eta eleberriaren, antz handia
|
du
eleberri laburrak. Ipuinarekin honako zerrenda honetan aipatzen diren parekotasunak dituzte:
|
|
|
Honek guztiak tempo arinagoa eragiten dio eleberri laburrari, erritmo azkarragoa, irakurlearengan eragin nahi den emoziora bideratutako erritmo arina. Beraz, eleberriak zehaztasuna, detaileetan kontzentratutako unibertso literarioa bilatzen du, eta konkretutasuna maite
|
du
eleberri laburrak, deskribapen, elkarrizketa edo errepikapenak murriztetik datorkion trinkotasuna.
|
|
|
Bat gatoz M. Butorrekin" errealitate bakoitzari narrazio mota bat dagokiola" dioenean (ik. Sobre literatura), eta horregatik uste
|
dugu
eleberri bakoitzak egitate nobeleskoa ulertzeko era berri bat, poetika berri bat daramala bere baitan. Horren arabera, eta gaurtik ikusita, ez da zuzena euskal eleberrigintza modernoaren bilakaera azaltzerakoan modernitate tematikoaren eta modernitate formalaren artean bereizketa egitea, bi alderdiak banaezi1 Atal honetan nahiz hurrengoan datozen idazle garaikideen fitxa bio bibliografikoak osatzeko, Felix Ibargutxi kazetaria Auñamendi Entziklopedia interneteratzeko prestatzen ari den lanaz baliatu naiz. nak baitira egitate artistiko batean.
|
|
2003
|
|
|
Argazkizale handia zen, nonbait. Eginbidean
|
zuen
eleberri baten orri batzuk ere atera zituen, olerki zaharrak, ipuinak eta marrazki lizun batzuk ere bai. Ez zeukan esku txarra, nesken gorputzak paperean ipintzeko, bederen.
|
|
2005
|
|
|
Labayru Ikastegiak Berbalauaren kulunkan (2002) izeneko liburu bitan argitaratu ditu Erkiagaren prosa lan guztiak, ezagunagoak
|
ditugun
eleberriak izan ezik. Bertan batu dira, lehen aldiz, haren ipuinak.
|
|
2019
|
|
|
Arloa sakonki aztertu ahal izateko, autorearen eleberri guztietako pertsonaien arteko harremanen xehetasunak kontuan hartu behar genituzke eta horrek azterlan honen mugak gainditzen ditu. Gure lan honetan eginiko ibilbidearen ondorio gisa, bigarren aldiko zenbait lanetan zentratuta, eta aztergai nagusi
|
dugun
eleberrian ikusiaren arabera, egileak sorturiko pertsonaien eta ahots narratiboaren erregistroari esker, uste dugu ekarpen guztiz estimagarria egiten duela genero indarkeriaren ezagutzarako, nahiz gizarte patriarkalari buruzko hausnarketarako. Bereziki, Floraren identitatearen ahultze eta menderatze prozesuaren errepresentazio literario guztiz arretagarria eraikitzeko gauza izan da, gehiegizko eskematismo parodikoan edo gehiegizko sotiltasunean jausi gabe, eta bai, aldiz, obra literario erakargarria sortuz.
|
|
|
Azalpen honek aztergai
|
dugun
eleberriko protagonistaren egoerari begira argitasuna eskeintzen digu: luzaroan gauzatu den dominazio jokabidea izan bada, dominazio hori guztiz arrazoizkoa dela pentsatzen du eta legitimitatea duela emaztea koakzionatu eta ezerezteko.
|
|
|
Guda Zibilaren memoriak nahiz bikote harremanen" gudutasunak" garrantzia handia
|
dute
eleberriko maila sinbolikoan. Euskal nortasuna edo identitatea nekez bana daiteke XX. mendeko gertaera historiko garrantzitsu biren itzaletik, Amaia Gabantxok (Martutenez ziharduelarik) adierazi duen moduan, egileak maiztutako maitasun harremanez bezainbeste baitihardu euskal identitatearen eraikuntzan gertaera historikoek izaniko eraginaz49 Bi eleberriek partekatu egiten dute asmo bera:
|
|
|
2000 urtean publikatutako Gorde nazazu lurpean lana berriz, desehorzketa desberdinak kontatzen dituen bost narrazio luzez osatua dago. Hauetako batek aztergai
|
dugun
eleberriaren istorio eta egoera oso antzekoa kontatzen du: Bi bihotz, hilobi bat (2001) nobelak, alegia.
|
|
|
Eleberriko testuaren muina Senarrak eginiko krimenaren aitormena izanik, gertatutakoa berreraikitzen lagunduko dion memoriak guztiz funtzionalitate garrantzitsua
|
du
eleberrian. Honela, oroimenaz mintzatuz gero, ezinbesteko da Proust idazle frantses famatua aipatzea.
|
|
|
Hori dela eta, lan kritiko honek, hogei urte baino gehiago
|
dituen
eleberriari buruzko ikerketa ugariak jaso eta hausnartuz batera, hainbat aspektu orain artean gutxi landuei erreparatzeko parada eskain dezake, genero indarkeriaren tratamendu literario esanguratsua delakoan. Ildo beretik, uste dugu liburua bere gaiarengatik eta erregistroagatik goi mailako kritika akademikoak beste zenbait libururi adinako arreta kritikoa ez diola eskaini, parodiak gure sisteman duen bazterreko lekuagatik.
|
|
|
Izan ere, testuaren beraren azterketari buruzko azterlan deskribatzaileak ez dirudi testuaren irakurketa interpretatzailerako aski irizpide ematen duenik gaur egun. Semantika estrukturalak azpimarratu zuen historiako une batean sortzen den praktika soziala dela testua, garaikide duen gizartearekin elkarrizketan; beraz idazlanaren testuinguru literarioak garrantzia hartzen du idazlana irakurtzerakoan, bai egilearen idazlanen artean duen lekuagatik, bai narratiba garaikidean hartzen duen kokapenagatik, bai sistema literarioan egileak duen lekuarengatik. Horregatik uste
|
dugu
eleberriaren sortze baldintzak ezagutzea pertinentea dela, bai eta argitaratu eta berehala izan zuen harrera ezagutzea ere. Azterlan semiotikoetan, komunikazio prozesuaren pragmatika deritzana osatuko dugu beraz, lehen atalean, nahiz eta ez dugun azterketa lan zabalik eskaintzerik, alderantziz, aski laburki emango ditugu ezagutzera zenbait datu, gure lanaren irakurketa bereziturako ezinbesteko deritzegun neurrian.
|
|
|
Zenbait ikaslek bikain harrapatuko dute ironia, besteek ordea, ez. Ez badute ironikoki ari dela ulertzen, ez
|
dute
eleberria ulertuko eta ondorioz, aspergarria suertatzeaz gain, ez dute maitatuko. Atal hau prestatzeko, irakasleak" Beste Gerrako kronikak.
|
|
|
Hori kontuan harturik, aztergai
|
dugun
eleberria irakurtzean kontura gaitezke protagonistek bizi duten bikote harreman gatazkatsu horrek sortzen dizkien sentimenduak deskribatzen eta indartzen laguntzen diola kontalariari arteak. Hori dela eta, eleberrian aipatzen diren ekfrasi bisual horiek banaka aztertzen ahaleginduko gara eta aipamen berezia izanen dute liburuaren lehenengo bi edizioetako azaleko Edward Hopperren Hoteleko gela lanak, eta azken hiru edizioetan agertzen den Andrew Wyethen Christina`s world lanak.
|
|
|
Ondorioz, ikusten dugu ideiarik garrantzitsuenak zeharka esaten zaizkigula eleberrian, Hanbreko jubilatuekin izandako elkarrizketa bati esker, Floraren desleialtasunari aurre egiteko emaztea erail lukeela ondorioztatzen du; eta koadro honek bere emaztea nola hilko duen iradokitzen dio. Beraz, berriro ere artelanek harreman zuzena
|
dute
eleberriko trama eta pertsonaiekin.
|
|
|
Hemen, abesti konkretu bati buruz barik, fadoei buruz hitz egingo dugu. Izan ere, fadoek garrantzia berezia
|
dute
eleberrian, fadoa baita Floraren maitalea nor den jakiten laguntzen dion pista bat. Hasiera batean, goizetan dutxapean fado bat abesten hasten da," o amor, o meu amor".
|
|
|
Bihotz bi. Gerrako kronikakeko pertsonaiez esana
|
dugu
eleberri modernistan protagonista antiheroia izaten dela, baina eleberri honetan ez dago egiazko protagonista duin eta garaile moralik, protagonista maskulino nagusia gaizkilea baita eta haren inguruko emakumeak biktima gisa agertzen baitira. Gainera, mintzaira manipulatzailearen lerro artean aurkitu behar ditugu pertsonaiok, kontalari gezurtiak zeharka soilik uzten baitigu errealitate errepresentatuaren izaria hartzen, showing estrategia narratiboaren bidez, hots, haien ekintzen bidez.
|
|
|
Indarkeria hau beraz, gizarteko esparru ugaritan ematen da eta maiz horren naturalizatuta dago, non ez garen konturatu ere egiten. Aztergai
|
dugun
eleberrian ere indarkeria sinboliko horren eragina ikus dezakegu. Izan ere, bikotekideen arteko indarkeriaren arloko ikerketek diotenez (Wozniak and McCloskey 2010), gizonezkoek emazteen aurkako indarkeriaz baliatzera jotzen dute jelosiaren ondorioz eta beren bikotekidearen gaineko boterea eta kontrolari eusteko (Saunders 2002).
|