|
2007
|
|
|
Nahiago nituen doblezka edo hirunazka izan. Euskaltzale bat hatxemaiten
|
banuen
egiten genuen truk, Nor zira Piarres La, tte... aipatu artikulua, 20 or.
|
|
|
Nahi
|
badugu
egin ditzaten ganbaretan lege batzu erlijionea fagoratuko eta errespetatuko dituztenac, ez ditzagun eman gure bozac Seroren eta Freren kasatzeko, katichimaren eta othoitzaren eskoletaric khentzeko, aphez gaien bokazionearen gibelarazteko eta erlijioneko zeremonien trabatzeko legeac ginen dituzten deputatuentzat, Zer den girichtinoen eginbidea bozkatzeko behar orduetan Eskualduna, 1889ko apirilare...
|
|
|
Orduan Ybarnegary ek atakatu ninduan: Ces> jeunes> blancs> becs> qui> veulent> mettre> la> pagaille> dans> notre> ays! >/ Altxatu nintzen eta erran nion aseak ginela cacique horietaz eta hemendik goiti geronen buru izanen zirela gauzak, ez genuela haien iritziaren beharrik, ba genekiela geronek zer
|
dugun
egiteko eta bakea eman zezaten. Ai ai ai orduan, denak harrituak eta jin zitzaidan:
|
|
|
Xarrittonen ustez Manech Eiheraberri La, ttek erabilitako izengoitia zen, zeren eta Eiherazainak izengoitiarekin
|
bazituen
eginak ipuin bildumak Herrian, baina Aintzinaren garaian Eiheraberri erabiltzen zuen La, ttek; Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
2008
|
|
|
izatea. Bestela esanda, esatariak helarazten dion informazioa bereganatu baino ezin
|
du
egin ikusleak.
|
|
|
–aingeru txuria ta/ lur azpiko aingeru gorria/ ta hortxe daude/ borrokatzeko prest ezpata ta sardea/ ta gu hortxe tartean gizonak bobo/ ahal
|
duguna
egiten gizakiok bai/ ob o
|
|
|
Nolanahi ere, oraino lan gaitza
|
dugu
egiteko, batez ere euskara batua eta eus kalkiak zer diren errateko jendeari. Irakaskuntzan, herri komunikabideetan edo admi nistrazioan lanean ari direnek, oro har, ez dute garbi gai hau.
|
|
|
Ezin, beraz, esan eskuak uztartuta egon direnik/ garenik nafarrak. Dena dela, garbi dugu asko
|
dugula
egiteko oraindik.
|
|
|
1990 baino lehenagoko aldian, sorkuntza eta irudimena izan ziren nagusi. Ezer gutxi zegoen oinarrizko lexikografian, ia dena falta zen terminologian eta bakoitzak ahal
|
zuena
egin zuen, idiak orgari ahal zen moduan lotuz. Terminogintza horren bi sorleku nabarmen jarriko ditut:
|
|
|
UZEI 1977an sortu zen eta oinarrizko hiztegi teknikoen multzo handia
|
zuen
egina laurogeita hamarrerako: Fisika, > Kimika, > Psikologia, > Matematika, > Hizkuntzalaritza, > Kirolkidea, > Artea, > Filosofia, > Biologiako> Izendegia, > Zuzenbidea...
|
|
|
hilerriraino badoa, eta han, hilobiaren aintzinean, poetari zuzenki mintzatuz, aztertzaileak aztertzen duenarekin komunikazioan sartzea lortu izan
|
balu bezala
egiten du:
|
|
|
Azkueren operetan bazen halaber estilozko arazo bat. Luis Eleizaldek, Urloren porrotetik hilabete pare batera artikulu bat idatzi zuen, ia ziur Azkue burutan
|
zuela
egina. Bertan, euskal musika nazionalaz ari zela, Aita Donostiaren lana laudatzen zuen, ohar jakingarri bat erantsiz:
|
|
|
«Azaroaren 18ko bilera izan da, nolanahi ere, Hendaiako biltzarrean onartutako planaren hilobia.» Hala dio Zalbidek119 Izan ere, Arana Goiri, bere gaixotasuna medio, ezin izan zen joan egun hartarako deitutako bilerara, eta ustez gainerako kideek nahi
|
zutena
egin zuten. Abandotarrak idatziz bidali zuen bilkurara bere iritzia, baina Zalbideren arabera alferrik, ez baitzioten kasurik egin.
|
|
|
Agian Arana Goiri batzar hartara joan izan balitz, zuzenean mintzatuz, elkar ulertu zuten guztiek. Baina hori ez zenez posible izan, joan zirenek ahal
|
zutena
egin zuten gauzak ulertzeko, beren irizpideen arabera jokatuz baina ez inondik ere «Hendaiako plana hilobiratzeko.» Azkue, Broussain, Campion eta Arbelbide Abadia andereak Akademiarako ustez emango zuen heredentziaren berri izateko ere elkartu ziren, baina ustezko diruak gero eta aieruzkoagoak bihurtuz joan ziren122.
|
|
|
Eskualdun espainoler frantses eskualdunak gaude oihuz erranez: egun on lagunak[....] Nabarrak, Gipuzkoak, Bizkaiak heiekin hirur populu eder bethi
|
dute
egin.
|
|
|
eta Euzkeltzale Bazkunakoei partaide eta interlokutore izatea eskaini zitzaien, baina ez zuten negoziatzeko erantzukizuna hartu nahi izan, zeren, beren egiaz konbentziturik, ez baitzeuden prest ezertan amore emateko. Horren ordez, gurago izan zuten libreki aritu, nahi
|
zutena
eginez eta esanez, akordioak bilatzeko ardura barik.
|
|
2009
|
|
|
Etautzitakolekutiktonikarainokojaitsiera, apoiatura bataurretik
|
dutela
egitendute (Silehenkasuan, Rebigarrenean):
|
|
|
Lexikografia eguneratu egin nahi dugu, eta premien arabera jokatu. Euskaltzaindiak berak bere kabuz ezin
|
du
egin, baina horretan ari diren beste batzuk koordina ditzake. Lexikoaren Behatokian, Euskaltzaindiaren koordinaziopean jarri ditugu IXA taldea, Elhuyar eta UZEI. Gu ez gara merkatuan, eta nola halako espazio neutroa eta itzal handikoa eskaintzen dugu, indarrak biltzeko, kasu honetan hirurentzako onuragarria izango den proiektua gauzatzeko.
|
|
|
presidentea, idazkaria, diruzaina, liburuzaina eta idazkariordea. Lau urterako aukeratzen dituzte eta, gehienez, lau urteko bi aldi baino ezin
|
dituzte
egin kargu berean. Presidentea, 2009an, Xosé Ramón Barreiro Fernández da.
|
|
2010
|
|
|
Hementxe sartzen dira herritarren ahotsak, urlia/ sandia/ berendia (urliak ez daki?, sandiak egin du?, berendia bekatutik bekatura dabil). Ikusi dugu indefinituen ahotsa ekartzeak
|
duen
egitekoa eta bere horretan utziko dugu kontu hau.
|
|
|
137 EGAk hizkuntza plangintzan izan behar
|
zuen
egitekoa ez zuen Hezkuntza, Unibertistate etaIkerketa Sailak, hasiera hartan, zehatz eta argi definitu. Orduko dokumentuak eta esperientzia pertsonalak aintzakotzat hartuz argi dago, halere, ondoko kezka hauek bederen mahai gainean izan zirela:
|
|
|
–ahaztu ditzagun hizkuntza txikien kontuak eta bizi gaitezen lasai, gizartea bere osoan hartuta, guztiona bihurturik dugun hizkuntza handiaren magal erosoan! Gero, hortik aurrera eta maila indibidualean, nahi duenak nahi
|
duena
egin beza?.
|
|
|
Baina ikastola batzuek legeztapena eskuratzeko tramiteak abiatu arren, ez zegoen legeztapenerako irizpide edo eredu komunik ikastoletan. Bakoitzak ahal
|
zuena
egiten zuen, eta ahal zuen moduan.
|
|
|
–1970eko legea baino lehen, ikastola batzuk legeztatuta zeuden jada, baina eredu bateraturik erabili gabe. Bakoitzak ahal
|
zuena
egiten zuen, formula errazenari helduz?, dio Paulo Agirrek. –1970eko legearen ondorioz, ordea, kooperatibaren figura legala nagusitu zen ikastoletan.
|
|
|
15 euro. Eta prozedurari dagokionez, urtero deialdi bat egiten da, diru eskaerarik egin nahi
|
duenak
egin dezan, horretarako irizpide eta aurkeztu beharreko dokumentazioa zehaztuz. Gero, Elkartasun Kutxaz arduratzeko Partaideren baitan eratutako taldeak eskaerak aztertzen ditu, eta Partaideren batzar orokorrari proposatzen dizkio onartu beharreko eskaerak.
|
|
2012
|
|
|
Arau horietakoren bat urratu beharra duenean, kortesiaren erabileraz justifikatzen saiatuko da, edo, esatariak, berariaz, beste interpretazio bat, inplikatu? nahi
|
duelako
egingo du. Izan ere, ezinbesteko baldintza da zuzen ez ezik modu egokian ere erabiltzea hizkuntza.
|
|
|
Orain artean harilkatutako argudiatzean ikusi dugu hainbat enuntziatu parentetikok diskurtsoan
|
duten
egitekoa, ezaupide eta sinismen uste horietan oinarrituz, esatariak hitzez hitz esaten duenaz haragoko informazioa inferitzen laguntzea dela. Norentzakoak esatariaren esanetatik horixe inferituko duen esperantzan, edo asmo horretan?
|
|
|
63 Beste kontua da diskurtsoari begira ken daitezkeen zedarritzea. Azken batean, perpausaren egitura horretatik at, diskurtso mailan
|
baitute
egitekoa.
|
|
2013
|
|
|
Populazioaren kezka ez zen nazioarteko politika eta Sarajevoko atentatuaren ondotik zegoen egoera. Laborariek belarrak
|
zituzten
egiteko, eta politika jarraitzen zuen jendeak beste afera bat jarraitu zuen, Caillaux andrearen auzia, hain zuzen. Gerlaren mehatxua lehenagokoa zen, ordea.
|
|
|
«Bainan, gauza jakina da Hiriart Urruti franko kilika zela euskarari buruz eta hura zela nagusia Eskualduna ren kofoinean. Hizkuntza nahi
|
zuen
egin ahala irakur errexa denek ulertzeko gisan, ez sobera nahasia ez eta ere garbiegia. Haren lan metodologiari buruz Lafittek kontatzen zituen anekdotak ezagunak dira, hala nola idazteko nekeak zituelarik, karrikara jausten zela merkatuko jendeen artean murgiltzeko beharria euskararen mamiaz bete beharrez.
|
|
|
Adémaren arabera, Otsaileko Iraultzak Errusiako enperadorea kendu zuen, «ahulegi» zelako, eta errepublika ezarri. Enperadorea «ahulegi» zen, emaztea «alemanen aldekoa» baitzuen eta nahi
|
zuena
egiten uzten baitzuen. Enperadorea eta emaztea preso sartu ondoan, kargudun berriek aitzinekoek baino gutxiago egiten zuten gerlan, Adémak kritikatu zuenez.
|
|
|
Debaldetan: Eskualdunekin
|
zuten
egiteko. Eskualdun pilotariek laster garbitu zituzten hainitz, eta hainitz eta gaineratekoak han harat fueratu.
|
|
|
Ez dezagun beraz oraino espantu goregi egin. Ez da gutiago egia, nihon ere ez duela gehiago Alemanak nahi
|
duena
egiten. Han zituen kanoia ikaragarrien gatik, Verdunen berean gaina dugu.
|
|
|
– Zer
|
dugu
egin? –
|
|
|
Metodologiari dagokionez, prentsaren azterketaren inguruko metodologiak zein ziren begiratu dira. Desberdinak begiratu ondoan, Laurence Bardin eketa Patxi Juaristi Larrinagakproposatzen
|
dituztenen alde
egin da. Eduki azterketaren arloan sarturik, Christian Lerayere aztertu da.
|
|
2014
|
|
|
Haurrekin zegoen emakumeak ere sentonaren ateraldiaren erru
|
dun
egiten ninduen. Ezagun zuen bere kopetilunean.
|
|
2016
|
|
|
Hiltzailearen harrapatzeko lanetan dabiltza, medikuak ziurtagiria egin behar du, baina herritarrak ari zaizkio presioak egiten haien usteen araberako idatzia egin dezan. Saiatze bat egin du, baina epaileak dio horrelakorik ezin
|
duela
egin egiaren izenean:
|
|
|
Bainan, zuen ahuleziarengatik, beti amen eta amen erraiten duzuelakotz, ez deus bilakatuak zarete(...) Pits ez zarete, pitsik(...) Pitsika baino gutiago: Esku baitiozuete emaiten urruneko buruzagieri, hemen gaindi nahi
|
dutenaren
egiteko.
|
|
|
Egia da gure eginbidea (EKErena eta) daitekeela gehiago ekarraraztea. Horretan lan handia
|
dugu
egiteko. Zinez kezkatua naiz ez baikara gehiagokorik gurutzatzen.
|
|
|
Baina azken denbora hauetan, ez dezaket gehiago jasan nire emaztea. Lanik ez
|
du
egiten. Erditan segurik, eguneko eta arratseko jana nihaurrek preparatu behar ditut.
|
|
|
...he erran zautan antzerkiak ez zuela arrakastarik hemen Baionan tropak ekarrarazten zituztela, eta ez zela jendea etortzen, jendea ez zela teatrozalea batere eta noizko duzue primaderako eta asteartea har genezake eta zer teatro zen eta euskal teatroa, baina ez duzue inor izanen, eta orduko arrats bat mila libera zen arrats batentzat eta ni dirudun banintz bezala kopetarekin, bai konforme, zer nahi
|
duzu
egitea, nahi genuen absolutoki sinbolo bat bezala erakutsi euskal teatroari eman bere noblezia, erakutsi Baionako bezalako herri batean, kaskoin herri batean, euskal antzerkiak jendea biltzen ahal, bildu ziren abantzu zortzi ehun jende, su hitzaileek ez gintuzten jende gehiago sartzen utzi, bazen berrehun bat jende kanpoan ezin sartuz, arrakasta ikaragarria.328
|
|
|
Primaderako, eta asteartea har genezakeela eta zer teatro zen eta euskal teatroa, baina ez duzue inor izanen eta orduko arrats bat mila libera zen arrats batentzat eta ni dirudun banintz bezala kopetarekin, bai konforme. Zer nahi
|
duzu
egitea, nahi genuen absolutuki sinbolo bat bezala erakutsi, euskal teatroari eman bere noblezia, erakutsi Baiona bezalako herri batean, kaskoi herri batean, euskal antzerkiak jendea biltzen ahal zuela, bildu ziren abantzu zortzi ehun jende, su hiltzaileek ez gintuzten jende gehiago sartzen utzi, bazen berrehun bat jende kanpoan ezin sartuz, arrakasta ikaragarria.364
|
|
2019
|
|
|
Aldaketa horren dimentsioak aztertzea izan da jardunaldiaren helburua, eta horretan partea hartzera gonbidatu gaituzte. Ez dugu uste aldaketa horren meritua gurea denik, ezta gutxiago ere?, baina uste
|
dugu
egindako ahalegina ez dela alferrikakoa izan.
|
|
|
Aurrera begirako erronkak ez dira makalak, lan asko
|
baitugu
egiteko:
|
|
|
%4 inguruko maila batean besterik ez gabiltzala onartu, eta horretan eragiteko beharrezko neurriak hartzea da esku artean dugun erronka. Oraindik ere, asko
|
dugu
egiteko, eta inoiz baino gogo gehiagoz eutsi genioke parez pare dugun aukerari.
|
|
|
Euskaltzaindiaren hasierako Lurrizenbatzailea sailaren lanari jarraipena emanez, toponimiaz arduratzen zen batzordeak, herrien eta herritarren izendegia osatzea? izan zuen helburu Villasante euskaltzainburu zen garaian, eta Koldo Mitxelena buru eta Jose Luis Lizundia idazkari
|
zuela
egin zuen lan lehen urteetan. 31 lagun aritu ziren fitxak egiten eta 1978an Udalen Izendegia bukatu zuten.
|
|
2021
|
|
|
Napoléon III. garaian (10), Frantziaren ondarearen bilketa orokorra egin zen probintzia guzietan, nazioaren historia berritu bat idatzi beharrez. Karia horretara
|
zituen
egin Francisque Michel-ek Le Pays basque
|
|
|
Izenei eransten zaie Lafittek jasotzen duen xkila ere, buruxkila, jaunxkila (gutxiespenezkotzat ere har daitekeena, ‘señorzuelo, señoritingo’ ematen du ordain OEHk), lanxkila, puxkila. Otsail azken arte, lanxkila batzuk baizik ez
|
nituen
egiteko, baina laster denentzat izan zen lan (Etxehandi); Orduko nexkatxak etziren Paueko, Tolosako edo Pariseko jaunxkilen ondotik ibiltzen (Zerbitzari). Izen kategoriako oinarria hartzen du balio txikigarria eransten dien tila atzizkiak ere, kutxatila, lehiatila, neskatila.
|
|
|
Aipaturiko adibideok, horrexegatik, beste era hauetara eman ahal izango genituzke: lehenengoa, ‘erabaki
|
dugun bezala
egin behar dugu’; bigarrena, ‘hartu dugun erabakiaren arabera egin du Peruk bere proiektua’.
|
|
|
Oren batak ere aurkitu dugu: Dena adostua
|
genuen bezala
egin genuen; eta bizkondesa oren batak inguruan heldu zen nire gelara (Jon Muñoz).
|
|
|
Bi orenen inguruan iraun du histasun horrek: arratsaldeko hirurak eta laurdenetatik, bortzak eta laurden iri arte (Hiriart Urruti); Beransko izanagatik —zortziak eta laurden da— itsas bainu baten hartzeko, ene lagunek nahi
|
dute
egin legartzarako bederen (J. Etxepare).
|
|
|
Halakoetan, har dezagun ikasi aditza, biak erabiltzen dira, nahiz beharbada ablatiboa erabiliagoa izan: Jesus beragandik ikasi arte guzian berariz eta beraren betiko Aitak nahi
|
zuena
egiteko gelditu zela Jerusalemen orduraino (Mendiburu); Ikusi zuen Jesusek elkarrekin zerausten guzia eta beragandik ikasi nahi zukeela zer ote zen esan nahi zuena eta esaten die (Mendiburu); Ikas zazue nigandik, bada ni naiz zuen Maisua, ikasi nigandik, bada ni naiz zuen modelua (Agirre); Nire arima ezagutzen, eta estimatzen nire etsairik handien demonioagandik ikasi behar dut? (Kardaberaz); Anaien arteko karidadearen gainean berriz nez daukagu zuei eskribitu beharrik, bada zuek zerok Jaungoikoagandik ikasi zenuten elkar maitatzen (Uriarte); Legazpira igo eta Iruna jaitsi egiten zela, aitari ikasia nion, eta harrigarri egiten zitzaidan oso (Joxerra Garzia);" Dena dela, Gandiaga, beti Gandiaga bera izanik, ez da hala ere errepikatzen", Joxe Azurmendiri ikasi genion (Elustondo; Azurmendi); Gero ikasi genion Miranderi mendekuak alferrikako direla mendekatuaren jakinaren gainean gauzatu ezean (Joxerra Garzia); Hitz eta kanta zahar mordoa daki, gure artean zegoela beti zebilen bertso kantari, gerra garaiko Pepe Bolunbururenak ikasi nizkionetik (K.
|
|
|
Tradizioan badira lekukoak: Eta horra nondik heldu den Beltzuntzeko izena (Webster); Horra nola hemendik aintzina
|
dudan
eginen (Duvoisin); Jainkoak azkenean hara nola berari berean kendu dizkion (Amundarain); Hona hemen lanperna (Barriola); Begira ezazu, horra hor non dauden (Barriola).
|
|
|
Zer ez ote zuen esan?; Zer ez zen izan ene bihotz mina! (Duvoisin); Zer ez
|
nuke
eginen eta zer ez dut egin honelako mesedeengatik? (J.
|
|
|
– Zinez, galdera denaren aurrean: Zer, hori bazeneki, zer nahi
|
zenuke
egin? (Pouvreau); Eta zer?
|
|
|
Izena+ adjektiboa ikusiko dugu beste zenbaitetan: Zuberoan bada mutil ederrik (Etxahun); Geroz eta lehen izan da zure familian letratu handirik (Tartas); Botikan badut nik/ kalitate finik,/ Parisetik jinik,/
|
zuentzat
eginik (Oxobi); Zeren baskoak baitira abil[...], eta haietan izan baita, eta baita letratu handirik (Etxepare); Akzione ederrik eta saindurik egin du hark ere (Tartas).
|
|
|
23.5.3.1b Bide, omen/ ei, ote eta ahal18 morfema funtzionalek adierazten dute hiztunak ez duela erabateko ziurtasunik edo zalantza
|
duela
egin duen baieztapenaren egiaz: Galdu egin omen da; Ez omen da etorriko; Aitorpen berean, ehorzleak esan bide zuen oso urduri zegoela (Saizarbitoria); Etorri ote da?
|
|
|
23.2.1.3.1h Lokuzio hauetako egin aditz arina da, berezko esanahirik ia ez duena. Ez da esanahi osoa
|
duen
egin, zerbait sortzea adierazten duena (etxea egin, habia egin, tratua egin). Egin horren objektuak erreferentzialtasun osoa izaten du eta erlatibo baten buru izan daiteke (txoriak egin duen habia, egin duzuen tratu hori).
|
|
|
34.3.5d Ikus dezagun orain beste hau: Axularrek ‘Gero’ idatzi bazuen, orduko irakurtzaileek holako liburuen beharra
|
zutelakoan
egin zuen.
|
|
|
Erakuslearekin, eta izena isilpean utzita, esapide gisako hauek egiten dira: Diru asko irabazten duen horrekin harro harro dabil; Seme bakarra den horrekin, nahi
|
duena
egiten du.
|
|
|
Ahozkoan erabiltzen dira, batik bat, postposiziodun beste egitura hauek: Diru asko irabazten duen horrekin, harro harro dabil; Seme bakarra delako horrekin, nahi
|
duena
egiten du.
|
|
|
Hargatik anafora darama inoiz perpaus nagusian: Atzetik dauzkan legez oin bi luzeago, hargatik nahi
|
duenean
egiten du salto (De la Fuente). Erabilera honetan ere ez da parekotasunezko konparaziorik, kausa ondorio erlazioaren adierazpena baizik.
|
|
|
Gertakari batek seinala dezake data (Gerra baino lehen hobeto bizi ginen), baina horrelakoetan ohikoa da partizipioa erabiltzea (Gerra hasi baino lehen hobeto bizi ginen). Itxura konparatiboa dute esaldi horiek, baina gertakaria denboran kokatzea
|
dute
egitekoa, eta baino lehen forma, horrelakoetan, aurretik postposizioaren parekoa da (larunbata aurretik, gerra hasi aurretik).
|
|
|
Eta anaforiko moduan erabiltzen denean ere —hau da, zenbatzearen hasierako unea iraganean ezarria denean ere— ez da ohikoa zuela adizkia erabiltzea, ezinezkoa ez bada ere: Hogei urte
|
zuela
egin zutenaz oroiturik (Axular); Iaz hartu zuen zuela hiru urte bidali zioten gutuna. Ohikoagoa da hiru urte lehenago bidali zioten gutuna gisakoak erabiltzea, eta duela ere erabiltzen da inoiz:
|
|
|
Jainkoa zerbitzatzeko behar dena emango dizut, eta ez gehiago: eta hori ere ez zuri gustu emateagatik, ezpada Jainkoak agintzen, ta nahi
|
duena
egiteagatik (Kardaberaz); Beltzak zanpatu zuen; baina ez dirua kentzeagatik[...], iruzur egin zigulakotz baizik (Izeta); Diktadura garaian jende askok errebindikazio politikorako gune zelako jotzen zuen antzokietara, ez antzerkia ikusteagatik (Argia).
|
|
|
Munduan, burua tente eta goiti ibiltzeko (Herria). Ondoan tzeko baizik gisako perpaus murriztailea
|
duela
egin daiteke galdera: Zertarako eman zait bestela adimenaren argia, bilatzeko baizik (Txillardegi).
|
|
|
Perpaus nagusiaren barneko modifikatzaile dira hauek eta predikatuan aipatzen den gertakariaren kausa adieraztea dute xede. Kausa hori objektiboa izan daiteke (su biziegia zutelako erre dira babarrunak), oinarri logikoa duena (euskalduna naizelako mintzo naiz euskaraz) edo arrazoi nahiz motibo subjektiboa adierazten duena (adiskidea
|
zaitudalako
egin dizut galdera hori). Kausa mota desberdinak dira horiek, nozio desberdinetan oinarritzen direnak, baina euskarak ez ditu formalki bereizten; forma berak erabiliz ematen dira denak (lako, adibideetan).
|
|
|
Euri asko egin duelako agertu dira itoginak. c) Ezezkoaren barruko ukagaia eta hari kontrajarritako galdegaia izan daitezke, ez bai kontrasteko egituran: Ez dizut galdera hori jakintsua zarelako egin, adiskide zaitudalako baizik; Adiskide
|
zaitudalako
egin dizut galdera hori, ez jakintsua zarelako. d) Perpausari hanpadura berezia ematen dioten baina, ere eta bakarrik bezalako partikulak onartzen dituzte: Gainditu duzu azterketa, baina ariketa guztiak egin dituzulako —horrela ez balitz, ez zenuen gaindituko, alegia—; Espezializazioaren bidea hartu dute, gaur egun ildo horrek funtzionatzen duelako.
|
|
|
Ez digu utzi erabakitzen; Utziko al diozu bakean? [= nahi
|
duena
egiten]; Utzi niri. Berdin gertatzen da lagundu aditzarekin ere:
|
|
|
Azalpen balioa azpimarratzeko, haugatik edo hargatik bezalako anafora bat sartzen da inoiz perpaus nagusian: Atzetik dauzkan legez oin bi luzeago, hargatik nahi
|
duenean
egiten du salto (De la Fuente).
|
|
|
(Hiriart Urruti); Bihar hondartzara joango gara. Ala beti zuk nahi
|
duzuna
egin behar dugu. Horrelakoetan diskurtso markatzaileen moduko erabilera izango genuke.
|
|
|
(iii) hiztunaren nahia edo desira adierazten duten predikatuak: Esna nendin nahi zuen Teresak (Atxaga); Gainera, badirudi aski hedatua dagoela gizartearen maila batzuetan, eta onartua, enpresek badutela eskubidea adierazteko unibertsitateari zer nahi luketen erakunde honek egin lezan, zer espero
|
duten
egin dezan (Pérez Iglesias eta Salaburu).
|
|
|
Honako hau, adibidez, ez da oso itxurazkoa: Bakoitzak nor bere opinioa du; Norberak bere etxean nahi
|
duena
egin dezake. Egiatan, ez diogu inori azken bide hau gomendatzen.
|
|
|
Zenbat kalte dakarren arinkeriak!; Zenbat zaren hobea (B. Mogel); Zenbat lan ez
|
dugu
egiteko! (Duvoisin); Kargu ederrik munduan bada, zenbat ederra zuena!
|
|
|
Hala ere, batzuetan ez da erraz jakitea zein motatako aposizioa dugun aurrean. Adibidez, eman dezagun badirela denok ezagutzen ditugun Garate izeneko mediku bat, andereño bat eta futbolari bat, eta haien artean bat bereizi nahi
|
dugula
egiten ari garen elkarrizketan: Garate futbolaria.
|
|
|
Zer gauza espantagarria siriar haientzat aurkitzeaz, ustekaberik, bere buruak etsaien artean! (Larregi); Eta espiritu satsuek hura ikusten zutenean, haren aitzinera bere buruak egozten zituzten (Leizarraga); Bere buruak anitz doloretan nahaspilatuta ukan baitituzte (Leizarraga); Bainan deus ez
|
dute
egiten bere buruak libratzeko (Haraneder); Bekatoreek ez badituzte denboran punitzen bere buruak, Jainkoak... (Duhalde); Anitzek anitz gauza badakitela, eta bere buruak ez dituztela ezagutzen (Etxeberri Sarakoa); Eta handik berek kondena bailitzakete bere buruak (Axular); Gure buruak besteen menpean jarri izana (Antxustegi); Baina ez dute burkoek gure buruen itxura hartzen, gure buruek burkoarena baizik (Cano); Gure buruetan beguarekiko dugun txip hori ezin da eroso sentitu (P.
|
|
|
25.2.7c Mendebaldeko hizkerek [aditzoina+* ezan] adizkia XVII. mendean berean baztertu zuten, [partizipioa+ egin] adizkiaren onetan. Orduz geroztik, beraz, azken molde analitiko hori erabiltzen da indikatiboaz bestelako moduetan, hau da, subjuntiboan (nahi
|
dut
egin dagien), aginteran (hartu egizu!; topa dagigun!) eta ahaleran (esan daikezu). Partizipioa eragin oinarri duen egitura arazleetan ere erabiltzen da hizkera hauetan (§ 23.2.1.2 eta Euskaltzaindiaren 23 araua," Arazi"):
|
|
|
14.7d Hala ere, badira zenbait adjektibo mugatzailerik gabe agertzeko joera dutenak: Zoriontsu zara?; Libre ote gara hiritarrak nahi
|
duguna
egiteko?; Guztiak gara berdin legearen aitzinean; Jauna, zure grazia handi, azkar eta gozo da eta abar.
|
|
|
Mitxelenak (1981) ere aipatzen ditu horrelako egiturak: Nahi
|
duzuna
egingo dut, bihar goizean (bihar goizean, zer egingo duzu, galderaren erantzun gisa eman daitekeena).
|
|
|
38.4g Ekialdeko euskalkietan turik forma erabiltzen da inoiz giza jarrera adierazten duten eskerrak (eman), atsegin izan, urriki izan eta ahalke izan gisako aditzekin: Jainkoari eskerrak bihurtzen dituzte[...], batek irabazi handi bat eginik, bertzeak bere burua irabazterat utzirik (Laphitz); Etxerat itzuli (zen), ziolarik, atsegin zuela, Jainkoaren aitzinean agertzeko behar
|
zuena
eginik (Hiriart Urruti); dugu Iruñean ez gelditurik, ostatu on batean (J. Etxepare); Aita ahalge zen semeak ohointza hori eginik (Lafitte).
|
|
|
Ekialdeko euskalkietan adizki laguntzailea aurreratzen da maiz (Lafitte 1944; Etxepare & Ortiz de Urbina 2003): Nik
|
dut
egin; Zuk duzu hautsi basoa. Gaur egun ere horrelako adibide ugari aurkituko ditugu ekialdeko testuetan eta ahozko mintzoan ere.
|
|
2022
|
|
|
Baina bestalde Zuria jende ona zen orokorki, eta ez politikoa. Boteredun batentzat ahuleziak ziren eskualde horiez ongi baliatu zen Joan berekoi eta ezin aseak nahi
|
zuenaren
egiteko, laster ikusiko dugun bezala.
|
|
2023
|
|
|
Eta, okerrago dena, zure malkoak ez eta zure oihuak Zure hitz hitsak ez eta zure idatzitako minak, Ez
|
dute
eginen egoera aldatuko dela Ez eta negarren bidez zure nahiera hurbiltzea. Eginen zenuke soilik larritzea, Dolua bihotzean eta gorputza sobera kargatzea.
|