|
2021
|
|
|
Honela bizi izan zuen Zubimendik bertatik bertara: " Hona hemen egiatako Txirrita, herriak ezagutu eta maite
|
duen
bertsolari xede zorrotz, eztenkaria. Euskara goraltzeko, indartzeko, asmo berria:
|
|
|
Epaiketaren eszenaratzeak Txirrita izutu izana litekeena da, baita lege kontuetan ezjakin bat izatea ere, baina tontotik ezer gutxi
|
zuen
bertsolariak: egunkari berak azaroaren 10ean argitaratzen duenez, hiru urte eta erdian Legasatik 25 kilometroko eremu batean sartzeko debekua ezarri, eta 250 pezetatako isuna nahiz epaiketaren kostuen laurdena ordaintzera zigortu zuen epaiak, baina ezin izan zitzaion zentimorik kobratu, desagertu egin baitzen.
|
|
|
Alde horretatik, deigarria suertatzen da Txomin Agirrek berak Iru erezi ipuinean bertsolariaz egin nahi duen irudikapena: emaztea eta aberria asko maite dituen arren Jainkoa are gehiago maite
|
duen
bertsolaria, entzule hordituei jaramonik egin gabe, eskaini dioten sagardoa dastatzera iritsi gabe, isiltzea erabakitzen duena.
|
|
|
[...] aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxeani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez
|
zituen
bertsolari handia[...] Ezetz esan eta, halere, atera, eta ezetz esan genuenak, lanean jarri. Eta hori baino meritu handiagoa ere badu Joxeanen tamainarik oneneko gorreriak[...] kredituetan, editatzailearen izena eta koordinatzailearenaren ondoren," erredakzio kontseilua" zetorren.
|
|
|
Baita, aipatu den legez, hedabideratzeko grina berezi bat zuen belaunaldi baten jarrera irekia ere: " Uste
|
dut
bertsolari belaunaldi berezi samarra egokitu zitzaigula parean, irekia, esperientzia berriak probatu zalea, eta ez zutela asko xaxatu beharrik izaten aldizkariko azalean edozein egoeratan agertzeko" (J. Agirre, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/27).
|
|
|
Lujanbiorena espero izatekoa zen, bi aldiz Euskal Herriko txapeldun eta lehen txapeldun emakumezkoa izanda. Iturriagarena ere erraz ulertzen da Egañaren ondoren, eta Lujanbiorekin batera, Txapelketa Nagusiko final gehien jokatu402
|
duen
bertsolaria izateari bere karisma gehitzen bazaio. Rockaren belaunaldiko bertsolari rockeroena izan da, eta nortasun handiena izan duenetako bat.
|
|
|
Gogoratzen dut EiTBra pasa aurretik Herri Irratiak eta Deiak bina bertsolari eta Haranburu bidali zituztela pare bat urtean Andaluziara. Han ikusten zutenaren kronika bertsotan egin behar
|
zuten
bertsolariek irratirako eta hitz lauz Haranburuk egunkarirako. Urte batean Lazkao Txiki eta Txomin Garmendia joan ziren.
|
|
|
Bertsolari gazteen belaunaldia aritu zen epaimahaiko ere: " Lagun
|
nituen
bertsolariak hartu nituen epaimahaiko: Sebastian, Mikel Mendizabal, Telleria, Imanol Lazkano, Iñaki Murua eta Peña.
|
|
|
Nikolas Aldaik gorpuztu zuen 2006an jubilatu zen arte, eta garai hartan Euskadi Irratian bekadun gisa zebilen Xabier Sukiak hartu zion erreleboa. Lekukoa nolako mimoarekin pasatu zion gogoratzen
|
du
bertsolari oriotarrak: " Nikolas 2007ko udaberrira arte egon zen hemen, elkarrekin sei bat hilabete edo egon ginen[...].
|
|
|
Eta proposamen zehatzak ere egiten ditu: " Bertsolari pare bat estudioetan, entzulego koskor batekin, telefonoak irekiz, jendeak iritzia eman, gaiak jarri, edo nahi duena esan dezan[...] Bertso programetan ezezik, bestetan ere
|
baduke
bertsolariak tokirik. Debateetan, adibidez, bertsolari bakoitzak alde bana ordezkatzen duelarik, bat bateko nahiz aldez aurretik eztabaidagaiari buruz jarritako bertsoekin" (1993:
|
|
|
Bertsolariak jaialdian zehar intentsitatea bilatuko du, denbora gutxian gauza asko eta onak esateko modua, almazena hustekoa, betiere gailurren bila, ikuskizunera joan den entzulea asebetetzeko eta irratiz nahiz telebistaz ‘emangarri’ den zerbait burutu asmoz. [...] arrakasta
|
duen
bertsolaria noizbehinka gailurrak joko dituen hura da[...] Hargatik, ohizkoa hautsi nahian, erabiltzen ditu egungo bertsolariak hainbeste literatur baliabide. Hargatik jokatzen du hainbeste antzerki elementuekin, dela keinu eta gorputz mugimendua, dela ez dagokionean txandari lotzea...
|
|
|
Estitxu Arozenak ez du faltan botatzen telebista: " Jendeak ez
|
zituen
bertsolariak botatako bertsoengatik ezagutzen, baizik eta telebistan agertzen zirelako. Telebista ez da bertsolaritzaren formatu natural bat, eta ezta ere egokia.
|
|
|
[Maialen Lujanbio] Nik uste
|
dut
bertsolariak gero eta gogoeta gehiago egiten duela bere lanari buruz, eta gero eta gehiago bilatzen duela bere modua, bere ahotsa. Eta gogoeta horrek eragiten du eboluzio artistikoa, jardun guztietan bezala.
|
|
|
322 Helbide honetan dago ikusgai: gaztainkormutxa [2019/VI/15]
|
dituzte
bertsolariek, beraren bertsorik ezagunenak abesten dituzte adituek... baina bere omenaldi egunean jazoriko heriotzari eskaintzen zaio tarterik zabalena. Omenaldi eguneko argazkiak ikus daitezke, audioak ere entzuten dira, eta 38 minutuaren bueltan Lazkao Txikik kontatzen ditu egun hari buruzkoak:
|
|
|
Konjuntzio bat izan zen: batetik bozgorailu gisa funtzionatu zuen bertso programa audientziatsua, baina bestetik sekulako maila
|
zuen
bertsolari multzo handi bat Egaña, Sarasua, Amuriza, Sebastian, Lopategi, Peñagarikano, Euzkitze eta abarrekin, gizarte molde berriarekin konektatzeko gai izan zena. Alegia, bertsolariak Garmendia eta Egileor eta gisakoak izan balira, eta niri gustatzen zaizkit bertsolari horiek ere, telebistak izan zezakeen bozgorailu funtzioa alferrik izango zen.
|
|
|
[...] Bertsolari billa Ipar Euskalerrian miatzen asi giñanean Donibane Lohitzunen bizi giñan eta lendabiziko ‘bertsolari arrastoa’ bertan eta Sarako erri inguruan atera gendun. ‘Bai, —esan ziguten— Sarako festetan entzun izandu omen
|
zuten
bertsolari bat... ’, baiño nor zan eta nungoa zenaren arrastorik gabe. Galdetuz galdetuz Ahetzekoa ote zanaren susmurra izan gendun.
|
|
|
Eta alderaketak egiteari ekiten dio, telebistaren presentzia azpimarratuz: " Konparazioneak on dira noizian bein[...] Donosti’ko Anoeta pilota tokian 4.000 entzule ikusle
|
zituztela
pertsulariak. Paris’en aldiz miliunka eta miliunka Frantziako telebisiuan bitartez".
|
|
|
Donostiako Anoetan bizpahiru dozena radio entzule
|
zituzten
pertsulariek. Parisen aldiz, ehunka edo miliunka kontatu bear ziran radio frantsesa, radio inglesa, alemana eta española entzun zutenak pertsolarien txapelketa aipatzen.
|
|
|
575 erreferentzia. Euzko Pizkundean 69 ziren, eta Lore Jokoen zikloan 108 Egia da frankismo garaiko ziklo honetan parametro guztietan gertatzen dela hazkunde handi bat, baina proportzioan gehiago hazten da aipamen gutxi
|
duten
bertsolarien presentzia aipamen asko dituztenena baino. Alegia, askoz bertsolari gehiago ateratzen da prentsan azken ziklo honetan, fokua zabaldu egiten da, zalantzarik gabe hedabideratzea garatuagoa dagoen seinale.
|
|
|
Lopategi, Lazkano, Agirre, Lizaso, Lasarte, Lazkao txiki, Uztapide, Basarri bera... Baina lehen maila hori ongi irabazirik
|
duen
bertsolari asko zen. Eta, Amuritzak, bat batean, epai-mahaia bere alde jarri du.
|
|
|
Kazetari bokazioa
|
zuen
bertsolariak: ikusi besterik ez dago gerraurretik, oso gaztea izan arren, zenbat hedabiderekin (Euzkadi, Argia, El Día eta Euzko Deya) kolaboratu zuen.
|
|
|
Foku guztiak jartzen zaizkionez puntako bertsogintza garatzeko, elitera sartu nahi
|
duten
bertsolari berriak promozionatzeko eta egin nahi diren berrikuntzak planteatzeko erakusleiho egokiena izaten dela ere aipatu izan da luzaroan: "[...] txapelketetan ematen dira berrikuntzak frogatzeko aukera gehienak, eta baita bertso onak eta kalitatezkoak entzuteko aukera gehienak ere.
|
|
|
Politikari bere sailtxoa emanarren, andik kanpo egiteko aundiak
|
ditu
bertsolariak. Sail zabalagoak, alegia, ontaz eta artaz itzegiñaz.
|
|
|
Tapiak esplikatutakoaren arabera, bi joera zeuden nagusi: bata balio tradizionaletan oinarritzen zuena —moral kristaua, ohitura zaharrak, errespetua... —, eta bestea nahas mahas handi batean frankismoaren kontrako borroka giroan sortutako joera —tradizioa bai, baina eguneratuagoa; erabakietan esku hartzea; independentzia; moral irekiagoa... — Parametro horietan erabaki behar
|
zuen
bertsolariak bere jardunaren nondik norakoa, eta, ia legea den bezala, bertsolari heldu gehienak lehen joerakoak ziren eta bertsolari gazte gehienak bigarrenekoak. " Horregatik, ‘Lehen bai bertsolariak! ’ hori.
|
|
|
Horrela, 1960ko hamarkadan eskolatua izatea da Basarriri hainbatek egozten dioten errurik larriena. Berezkoa
|
duen
bertsolari menditar analfabetoaren irudiak sekulako pisua du oraindik.
|
|
|
Puntako maila
|
duten
bertsolari berriak ere sortuz joango dira, ordea, eta horiei geroz eta zailagoa suertatuko zaie puntara iristea:
|
|
|
Kualitatiboki aldaketa garrantzitsua planteatzen zuen Hamaika Bertutek, Elkarteak bere sorreratik espresuki erabakia baitzuen bertso merkatuan eskurik ez sartzea (Lankuk bitartekaritza lanak egin edo zerbitzuak eskain zitzakeen, baina tokian tokiko antolatzaileak erabakitzen zuen saiora deitu nahi
|
zuen
bertsolarien zerrenda). Hamaika Bertute joan zen, ordea, eta merkatuaren legeak jarraitu zuen indarrean.
|
|
|
Hertzainak taldearen arima izan zen Josu Zabalak, hamabost urte lehenago Amurizarekin herriz herri bertso musikatuak eskaintzen ibili zen berak, honela kontatzen du: " Honekin taldekook adierazi nahi
|
genuen
bertsolariak eta gu oholtza bereko pertsonaiak ginela. Guretzat ohore bat izan zen euren parte hartzea.
|
|
|
Hain zuzen ere menditik jaisten zirela esaten zuenean subalternitatearen marka azpimarratu nahi
|
zuen
bertsolariengan idazle eta kazetari bilbotarrak200, eta euskara zuzenean mendiarekin identifikatuko du, hiritik, hots, modernitatetik, at gelditu behar duen subalternitatea berriro markatzeko.
|
|
|
7) eta Iriondoren (2004: 22) arabera Louis Dassance zen buruzagi hura. rako
|
dituzu
pertsulariak. Bistrotan (tabernetan) irri eginarazteko bertzetarako ez dute balio! ’[...] une artan bertan artu gendun, gure iduriz bide bakarreko zan erabaki bat:
|