|
2015
|
|
|
Nik beti galdera bera neukan: hainbat jendek gogoko
|
dituen
bertsolariek zergatik ez dute luzitzen txapelketan. Nondik dator eten hori?
|
|
|
Era bertsuan mintzo zen gaiaz Agirre ere: “Uste dut zure gorputzaren kontrola eta zure gorputzaren barrutik doazen zirkuitulabur horiek denak kontrolatzea ezinbestekoa
|
duela
bertsolari batek. Berak izan behar du bere gorputzaren eta bere buruaren jabe”.
|
|
|
Uste dut oso oso erabaki kontzientea egin dutela”, jarraituko zuen. “Uste
|
dut
bertsolari batzuk liberatu egin direla eurek sentitzen dutena adierazi dezaketela ikusi dutenean”, biribilduko zuen Vazquezek. Emakumezkoetan, berriz, alderantzizko joera ikusi du Agirrek:
|
|
|
Emozioak plazaratzeak gatazkak sortzen dizkie bertsolariei. “Nik uste
|
dut
bertsolariak beti ari direla borrokan euren buruekin. Ez da batere erraza eremu publikoan protagonista izatea.
|
|
2016
|
|
|
aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez
|
zituen
bertsolari handia. Haren langela; haren idazmakina; gordean zeukan bertso sorta bat…
|
|
2017
|
|
|
Bitxikeria bat: arratsaldeko lehen lana, ofizioka jardutea
|
zuten
bertsolariek, hamarreko moldean… baina bikote bakoitzak aukeratzen zuen hamarreko handian edo txikian aritu. Ofizioko beste lan batean, Iparragirre abila dela doinuan aritu behar zuten nahitaez.
|
|
|
Zuek, Errenterian Xenpelarren busto bat egitea bururatu balitzaizue, ez
|
zenuten
bertsolariaren argazkirik.
|
|
2018
|
|
|
Maialen Lujanbio da publikoak gustukoen
|
duen
bertsolaria, eta harekin batera Amets Arzallus eta Andoni Egaña dira hiru izen aipatuenak, eta haien ondoren beste ia hogeita bost izen daude aipatuenen artean. Izen zehatzaren jakin mina asetzeaz gain, sailkapen hauek gustuen aniztasuna iradokitzen dute.
|
|
|
Xabier Amurizak aipatzen zuen garai batean hiru muga jartzen zitzaizkiola bertsolariari: bertsolaria ezin zen egin, jaiotzetik izan behar
|
zuen
bertsolari; ez zen emakume bertsolaririk izango eta sehaskan euskara jaso gabeko haurrik ez zen bertsolari izango. Pentsa nola aldatu diren gauzak:
|
|
|
Bertsolari bizia, zirikatzailea eta jario handikoa izan zen. Bertsokidea aurkari gisa hartu eta hura azpiratu arteko onik ez
|
zuen
bertsolari klasea zen oiartzuarra. 1978an, X. Bertsolari Egunean, omenaldia egin zioten Karmelo Baldan.
|
|
|
Epaimahaia ez delako ausartzen baremoan gora eta behera ibiltzera? Nork uste
|
du
bertsolari multzo horietan badirela batzuk besteak baino anitzez hobeak edo eskasagoak. Puntuazio horrek erakusten duena da Bertsolari Txapelketa Nagusiko bertsolarien maila orekatua dela eta, gainera, maila ona dela.
|
|
|
Eta da gure doinutegian nork erabiliko zain dauzkagun hainbeste eta hainbeste perlaz baliatzea. Horietara ere jo ohi
|
dute
bertsolariek beren ekarpenak egiteko plaza seinalatuotan. Eta, egia esan, eskertzekoa da oraingoan ere bertsolari ugarik ekarri duten berrikuntza aberatsa.
|
|
2019
|
|
|
Eta zetorrena, gogoan baitut harrotasunez hartu zuela erreportaje hura. Ordurako, berarekin ibilera batzuk eginak
|
nituen
bertsolari txapelketetan, eta hor hasi zen erreleboa ematen.
|
|
|
Emozionatu gara, borrokarako grina piztu eta, nola ez, gozamenerako tarte ederra eskaini digute bertsolariek feministoi. Beraz, bidelagun
|
ditugun
bertsolari feministei erabateko eskertza eta aitortza zor diegula azpimarratzetik hastea ezinbestekoa egiten zait, bestelako kontuei erreparatzen hasi aurretik.
|
|
|
Oraindik ere gogoan
|
dut
bertsolari bat ikusi nuen lehen aldia eta zer nolako zirrara eragin zidan une hark. Baserriko atarian Jon Lopategi zegoela entzun nuen eta ziztuan abiatu nintzen hura ikustera.
|
|
|
Lujanbioren bertsoari inolako meriturik kendu gabe, badirudi nahiko formula erabilia dela “haiz hi” hori bertsolarien artean, ohiko errima baita, eta norbere buruari hitz egiteko edo beste norbaiten hitzak abesten ari den bertsolariari zuzentzeko baliatu ohi
|
dute
bertsolariek. Esaterako, Aitor Sarriegik txapelketa hartako bertako eta 2017ko finalaurreko banatan erabili zuen formula hori.
|
|
|
Ez du iritzi negatiborik erakutsi Artetxek batuko hika formekiko, baina bestelako ikuspegiak ere entzun ditugu bertsolarien ahotan, eta, batez ere, hika egiteko ohitura
|
duten
bertsolarien ahotan. Baten bati “erabat plastikozkoa iruditzen” zaio, beste batek “kontraesana” ikusten du hika batuan.
|
|
2020
|
|
|
Artista izan da… Gogoratzen dut EiTBra pasatu aurretik Herri Irratiak eta Deiak bi bertsolari eta Haranburu bidali zituztela Andaluziara, Sevillara eta abar. Han ikusten zutenaren kronika bertsotan egin behar
|
zuten
bertsolariek irratirako, eta hitz lauz Haranburuk egunkarirako. Urte batean, Lazkao Txiki eta Txomin Garmendia joan ziren.
|
|
|
Konjuntzio bat izan zen: batetik, bozgorailu gisa funtzionatu zuen bertso programa audientziatsua; baina, bestetik, sekulako maila
|
zuen
bertsolari multzo handi bat Egaña, Sarasua, Amuriza, Sebastian, Lopategi, Peñagarikano, Euzkitze eta abarrekin, gizarte molde berriarekin konektatzeko gai izan zena. Alegia, bertsolariak Garmendia eta Egileor eta gisakoak izan balira, eta niri gustatzen zaizkit bertsolari horiek ere, telebistak izan zezakeen bozgorailu funtzioa alferrik izango zen.
|
|
|
1980 hasieran oraindik ere publiko homogeneo bat zuen bertsolaritzak. Horien kultura kontsumoa kasik bertsotara mugatzen zen, eta konpartitzen zituzten balio batzuk aipatzearekin, kasik nahikoa
|
zuen
bertsolariak arrakasta izateko. Baina euskal jendartea beste puntu batean zegoen ordurako.
|
|
|
Lagun
|
nituen
bertsolariak hartu nituen epaimahaiko: Sebastian Lizaso, Mikel Mendizabal, Millan Telleria, Imanol Lazkano, Iñaki Murua eta Anjel Mari Peñagarikano.
|
|
|
Gertutik ezagutzeko plazera izan dugunok, ordea, badakigu, gizon lotsati, bihotz oneko eta lagun handia zarela. Ikuskera propioa duen pertsona, estilo berezia
|
duen
bertsolaria. Lehiakorra, mihi eta begirada zorrotzekoa.
|
|
2021
|
|
|
Zorte txarrekoa bezain pertsonaia maitatua behar
|
zuen
bertsolariak eta bazituen egunkarietan berari buruz idaztera animatu ziren lagun ilustreak ere. Serafin Baroja idazleak, esaterako, donostiarraren bertsoetan jarri nahi izan zuen fokua El Tiempo egunkari madrildarrean (1876/01/24):
|
|
|
Ez
|
du
bertsolarien izenik jasotzen, baina bertsoak itzultzen dizkiote eta saioan eskainiriko dialektika bai azaltzen du. Gerra lehertu aurreko hilabeteak dira, giroa politikoki beroa da oso, eta horixe nabari da bertsolarien hitzetan.
|
|
|
(…) Konparazioneak on dira noizian bein (…) Donosti’ko Anoeta pilota tokian 4.800 entzule ikusle
|
zituztela
pertsulariak. Paris’en aldiz… miliunka eta miliunka Frantziako telebisuan bitartez.
|
|
|
Donostia’ko Anoetan bizpahiru dozena radio entzule
|
zituzten
pertsulariak. Paris’en aldiz ehunka edo miliunka kontatu bear ziran radio francesa… radio inglesa… alemana eta española entzun zutenak eskualdun pertsularien txapelketa aipatzen.
|
|
|
Bere bertsoak oportunoak dira beti entzuleak bizkortzeko. Dudarik barik, gaur egun Euskalerriak
|
dituan
bertsolaririk onenetakoa dala uste dot len esandako doai oneikaitik: segurua, teknika aundikoa, oportunoa, eskoladuna, egada zabalekoa ta batez be GAURKOA dalako.
|
|
|
Sufrimentu, kezka eta indarkeriarik gabe ez dago bizitzarik, ez eta arte eta poesiarik ere. Sufritu nahi ez duenak, hobe
|
du
bertsolari ez sar (…)
|
|
|
Kantaerari buruz ari naiz. Kantaerak eragin handia
|
du
bertsolariaren komunikazio arrakastan, eta horregatik da hain garrantzitsua. Urteetan bertsolaritza saioak entzule moduan bizi izan ondoren, konturatu naiz kantatzeko moduarekin zerikusia duten parametroek eragina dutela bertsolariaren eta entzuleen artean aktibatzen den komunikazio prozesuan, eta, ondorioz, bertsoari buruz eginiko balorazioan ere bai.
|
|
|
Kantaerak eragin handia du bertsolariaren komunikazio arrakastan, eta horregatik da hain garrantzitsua. Urteetan bertsolaritza saioak entzule moduan bizi izan ondoren, konturatu naiz kantatzeko moduarekin zerikusia duten parametroek eragina
|
dutela
bertsolariaren eta entzuleen artean aktibatzen den komunikazio prozesuan, eta, ondorioz, bertsoari buruz eginiko balorazioan ere bai. Entzule moduan, nabaria da bertsolari bakoitzak zer nolako arreta eskaintzen dion kantaerari, betiere mezua erdigunean jarrita, baina mezu hori beti kantuz aurkezten dela ahaztu gabe.
|
|
|
Biscaryk garrantzi gutxi ematen dio ahots teknikari, eta igortzeari eskaintzen dio arreta guztia. Ahots hezkuntzari dagokionez, uste
|
du
bertsolariek jakin egin behar dutela doinua zer nolako tesituran kantatu behar duten, eta hori da antzematen duen behar bakarra bertsolariengan ahots hezkuntzari dagokionez. Argi dauka bertsolarien eta musikarien beharrak ez direla berdinak eta, ondorioz, haren ustez ez lituzkete alderdi berdinak landu behar.
|
|
|
Esperientzia berriek eta lan egiteko modu berriek beti aberasten gaituzte, eta ez genuke beldurrik izan behar ezagutza berriak gehitzeko eta gauzak egiteko modu berriekin esperimentatzeko (probetxua atera behar genioke hezkuntzan metatu den jakintzari). Benetan uste
|
dut
bertsolariek ahotsaren lanketari etekina atera diezaioketela, betiere lanketa hori haien profilera egokitua bada. Bestalde, lan honen asmoa ez da izan inolaz ere ahots hezkuntzaren helburuak bertsolaritzan ezartzea, baizik eta haien komunikazio funtzioa hobetuko lukeen alderdiak biltzea eta, horrela, kantatu nahi duen edonork egiteari utzi beharrik ez izatea alderdi horren inguruan formazio egokirik jaso ez duelako.
|
|
2022
|
|
|
artetarik sorgin fama duen jendea sutara botatzen du epaile zorrotz batek. Gainera ezin uka dohainaren jabetza ez dela nahikoa, lan asko egin behar
|
duela
bertsolariak.
|
|
|
Bertsolaritzak ere bai, silaba kopuru jakin bat eta errima izan behar ditu bertsoak. Hori guztia kalkulatu egin behar
|
du
bertsolariak, xake jokalariak xake mugimendu bakoitzak dakartzan ondorioak edota xake matea emateko biderik dagoen kalkulatzen duen bezala.
|
|
|
Saran egun
|
badugu
bertsulari hanitz
|
|
|
Ikasle
|
ditudan
bertsolariak ez dira bereziki langileak, ia beti alderantziz; emaitza bikainak izaten dituzte ordea, azterketetan azkar bezain originalak direlako, hizkuntzarekin duten harreman sakona lagun. Gogoangarriak izan dira Filosofian Iker Uriarte, Nerea Amparan, Ane Lastra, Lore Barrena, Sergio Serrano, Nagore eta Aitor Beitia, Ander Oleaga, Unai Egaña eta Anertz Muniategi bertsolariak.
|
|
|
Beti asmatzea zaila da, eta egia da beti berdina eginda ere sorpresa efektua galtzen dela azkenean. Txapelketa batean edo beste edozein saiotan ere bai, oholtza gainean kantuan jartzen zarenerako, jendeak badaki zure berri, aurretik zer egin duzun, nola kantatzen duzun, zer eskaini dezakezun… eta horrekin bizi behar
|
dugu
bertsolari guztiok, onerako eta txarrerako.
|
|
2023
|
|
|
Ormaiztegin
|
bagenuen
bertsolari bat: Bixente Mujika Etxaburu.
|
|
|
Xarma berezia izaten dute libreko saioek; ingurua izan ohi da abiapuntua, eta egunean zehar gertatutakoaren baitan toki batean edo bestean kokatzen da helmuga. Finean, egunaren erritmora egokitu behar
|
du
bertsolariak, edozein momentutan abestea tokatu dakioke eta.
|
|
|
Eta Abadiaren Lore Jokoei buruz prentsan agertutakoetan bigarren mailan gelditu ohi zen bat bateko saioa, pilota partiden, ganadu proben edo idatzizko lehiaketaren inguruan kontatutakoen itzalean. Bat bateko saio konkretuen ingurukoak, izen abizenak
|
dituzten
bertsolarien jardunaren berri emanez, landutako gaiak eta ariketak azalduz eta publikoaren erantzuna edo epaileen erabakia jasoz, ez dira 1880ko hamarraldira arte argitaratuko.
|
|
|
Familiakook bagenekien gure arbola genealogikoan
|
bagenuela
bertsolari bat Bizkaian zehar ibili eta gerra aurretik Eibarren baserri bat erosi zuena, baina gauza gutxi gehiago. Gure kasuan, bertsolariaren anaia zaharrena, Nikolas, amaren aldeko aitona genuen, baina ez genuen ezagutu.
|
|
|
Xenpelar
|
duk
bertsolaria. Mokoker hori ere ez duk gaizki moldatzen, baina bertsolari bertsolaria gurea duk:
|
|
|
erdibidekoa enbarazu da. Eta Bilintxek ezin
|
du
bertsolari izan, ez behintzat erabateko. Bertsolaria –benetakoa– baita gizon segurua, lotsagabea, ezustean harrapatuko zaituena.
|