|
2008
|
|
|
Ikerketek aurrera egin ahala, ordea, agerian geratuko da sailkapen honek hutsu neak
|
dituela
aditzek erakusten duten kasuistika osoa azaltzeko garaian, aditz iragan kortzat jotzen diren zenbait aditz, objekturik gabeko testuinguruetan agertzen direla ko, irakin, > jardun, > edota bazkaldu> (hegoaldeko euskalkietan) modukoak kasu, urak> rakin> du, > gogor> jardun> du> lanean> eta Arzaken> bazkaldu> dugu&am...
|
|
|
Esandakoagatik guztiagatik zalantzatan jarri behar
|
dugu
adituek administrazioko hizkerari buruz egiten duten definizioa: beraien ustez, teknolektoa da administrazioko hizkera, eginkizun berezietarako aldaera, adituen arteko komunikaziorako tresna, erabilera esparru jakina (Administrazioa) eta berezko ezaugarriak (esamoldeak, terminologia...) dituena.
|
|
|
Ezta asko ondokoei kargu utztea. Hala emaiten
|
du
aditzera doktor Navarrok: Decedentes e vita, cum possint et non restituunt, sed legant in testamento, non secure decedunt (Navar. in Manuali de restitut. cap.
|
|
|
Garai honetan umeak idazten eta irakurtzen hasi dute. Honezkero, umearen hizkuntzak finkatuta egon behar
|
du
adituen iritziz17 Bai inguru euskalkiduneko eskolan, bai inguru erdalduneko eskolan berdin tratatuko genuke ahozko kodea, hau da, eredu familiar batetik abiatuta, euskalkiaren edo herriko euskararen ñabardurak onartzen eta onesten dituen eredutik abiatuz, malgu jokatzea proposatzen dugu ahozko kodean. Kontu horretan berebizikoa da irakasleen jarrera, etxetik dakarren hizkeraren ezaugarriak zuzendu beharrean begirunea erakutsi eta bultzatu lituzkeena.
|
|
2010
|
|
|
[IV 18] Aditu det, guerrariac erri batzuetan nescachai nai
|
duena
aditzera emateco... Ez da basoetan oteric oei su emateco?
|
|
|
[IV 138] Aditu det, guerrariac erri batzuetan nescachai nai
|
duena
aditzera emateco,, eta eyaca dijoacela guerrarien escolara (B 119)
|
|
|
[V 2] Aditu det, guerrariac erri batzuetan nescachai nai
|
duena
aditzera emateco... Ez da basoetan oteric oei su emateco?
|
|
|
2 Ikuspegi horretaz zein glotopolitikoaz jabetu nahi
|
duenak
aditu ezagunak ditu Euskal herrian bertan: aspalditxo gure artetik joana dugun Jose A. Obietaz gainera, eta alfabeto ordenari narraikiola, hor ditugu Iñaki Agirreazkuenaga (2001 eta 2003) eta Ander Bergara (1996), Jose Manuel Castells (1985, 1990) eta Edorta Cobreros (1989, 1990), Josu Mezo (1996) eta Urrutia biak, Andres eta Iñigo (2005).
|
|
2012
|
|
|
Baina zergatik diogu inplikatura horiek diskurtsozkoak direla? Nola atzeman dezakegu esatariak hitzez hitz esan duenaz harago zer eman nahi
|
duen
aditzera?
|
|
|
Garbi dago, bada, enuntziatu parentetikoez baliatuz, esatariak hitzez hitz esandako horretaz gaindi beste zerbait eman nahi
|
duela
aditzera. Eta inplikatu nahi duen hori azpian dagoen bidegabekeria da, eta baita euskarak bizi duen egoera ere.
|
|
2019
|
|
|
272), azken eguneko bazkariaren berri ematean. Dudarik gabe, edukien aldetik egindako lanketa gorabehera, euskararen inguruko kezka bizia
|
zuten
adituek elkarren berri izateko oso baliagarri izan zela biltzar hura, 36ko gerraren ondoren ez baitzen halakorik antolatzeko aukerarik izan. Antonio Zabala herri literaturaren arloan egiten ari zen lana goretsi zen kongresu hartan, baina Zabalak gaztelaniaz egindako hitzaldiak Balentin Aurre Apraizen haserrea eragin zuen (Zavala, 1956:
|
|
2021
|
|
|
Gaurko zenbait ikertzaileren iritziz, dagoen informazioa urria eta behin baino gehiagotan zalantzazkoa izan arren, ezagutzen den apurra aski da Gipuzkoako Antzinaroko hizkuntza arloko egoera zein zen jakiteko eta, kemen gehiagorekin edo gutxiagorekin, sasoi hartan latinaren aurreko hizkuntza indoeuropar (zelta) bat gailentzen zelako hipotesia proposatzeko. Autore horietariko batzuk hizkuntza paleohispaniarretan ospe ona
|
duten
adituak dira, eta euren lanak
|
|
|
Jarduera balioa nabarmena da keta atzizkiaz sortu eta n inesibo postposizioaz lagundurik erabiltzen ditugun hizketan, berriketan, jostaketan, igeriketan eta abarretan. Baina izen hauek (eta sail berekoak diren igerian, aitzurrean, musean, ehizan edo jolasean) ezin
|
ditugu
aditzetik eratorritako izentzat hartu (§ 11.5e).
|
|
|
Hala, esate baterako, Oraindik itxita daude dendak perpauseko oraindik adberbioak aurreko egoera batek orain ere bere horretan jarraitzen duela ematen du aditzera, eta, hain zuzen, ‘dendek itxita jarraitzen dute’ parafrasia onartzen du perpaus horrek. Alderantziz, Dendak jadanik itxita daude perpauseko jadanik adberbioak iragan hurbilean dendak irekita zeudela ematen
|
du
aditzera, eta egoera hori aldatu egin dela. Aurreko denborari ez ezik, gainera, ondokoari ere egiten diote erreferentzia adberbio hauek.
|
|
|
Galde hitzekin eginiko zein baino zein... ago eta nor baino nor... ago egiturako esaldiekin, eta horien antzekoekin, ‘elkarrekiko’ konparazioa eratzen da. Konparaturiko terminoak ezaugarri jakin batean bat datozela ematen
|
dute
aditzera; maila altuan bat, hain zuzen ere: Zein baino zein txiroago, bata baino bestea dotoreago, nor baino nor txanbelinago (Erkiaga); Bederatzi mahaiko, eta zeinek baino zeinek jateko gogo ederragoa (Etxaniz); Arana Goiri eta Azkue[...] bat etorri ziren, nor baino nor amorratuago, Larramendiren kontra (Mitxelena).
|
|
|
Guztiek behar dute, jakina, du (edo dio) motakoak tzeak perpausa onartu ahal izateko. Da/ du alternantzia
|
duten
aditzetan (‘inkoatibo’/ ‘kausatibo’), ohikoa izaten da TZEAK harritu, harrotu, aztoratu, lotsatu... du/ TZEAZ harritu, harrotu, aztoratu, lotsatu... da (§ 30.6.3.2.5c). Hona tzeak perpausen zenbait adibide:
|
|
|
Lehen adibidea eraikuntza erregularrari darraikio; bigarrena, berriz, ez:
|
dituzun
aditzean, pluralaren marka sarturik dago, izen sintagma erlatibatuarekin komunztadura eginez.
|
|
|
12.3.10k Euskararen gramatika dela eta, ezinbestekoa da hemen aipatzea euskarak
|
baduela
aditzetatik izenak sortzeko bide bat aski erraza: jate, edate, jakite, asmatze eta abar.
|
|
|
Uste duk denak garela hire antzekoak? (Apaolaza); Oso triste genden denak (Txirrita); Kasinoan nola ibiltzen naizen/ denek
|
duzue
aditu (Mattin); Denek dakigun bezala Azkue iritzi horren etsaia izan zen (Mitxelena).
|
|
|
Aditzoina n kontsonantez eta txistukariz bukatua
|
duten
aditzek te atzizkia hartzen dute: egon → egote, iraun → iraute, eman → emate, izan → izate; haz → hazte, ikas → ikaste, hauts (i) → hauste, euts (i) → euste, hobets → hobeste...
|
|
|
jaik vs jaiki, jarraik vs jarraiki, irek vs ireki, atxik vs atxiki. Bizkitartean, euskara baturako, i berezkoa
|
duten
aditzetan bukaera atxikitzea gomendatzen du Euskaltzaindiak (ikus 28 araua): jaiki (ez* jaik), jarraiki (ez* jarraik), atxiki (ez* atxik).
|
|
|
Tenore hartan sumatua zuten, traidorerik ez zela, heriotzeari buruz lau hatzka hola, kopeta gorarik eta begiak sutan joaiten ziren aintzindarietan (Barbier); Iñaki zuzen zuzen eta bihotza arin joaki zen bere destinuaren aintzinerat (M. Legorburu). Bistan dena, euskalki guztietan, paradigma sintetikorik ez
|
duten
aditzek ez dute besterik molde analitikora jotzea baino puntukaria, ohitura eta maiztasuna adierazteko: Beste oiloak ere jauzi ta hegalka jiten ziren bainan kohoka hura, ausartago eta hurbilagotik jarraikitzen baitzitzaion bere xitekin (E.
|
|
|
Oreinak haritzen artean ohi dabiltza. Haatik, progresiboa eta aspektu burutua adierazteko, paradigma sintetiko emankorra
|
duten
aditzek ere ezinbestean jo behar dute forma analitikoetara: Oreinak haritzen artean ibiltzen ari dira/ ziren (progresiboa); Oreinak haritzen artean ibili dira/ ziren (aspektu burutua).
|
|
|
Gorago ikusi dugun bezala (§ 25.3.1a), euskara batuan te eta tze atzizkiak dira aditzoinetik aditz izena eratortzeko erabiltzen diren atzizkiak: (i) aditzoina n kontsonantez eta txistukariz bukatua
|
duten
aditzek te atzizkia hartzen dute: egon → egote, iraun → iraute, eman → emate, izan → izate; hazi → hazte, ikasi → ikaste, hautsi → hauste, eutsi → euste, hobetsi → hobeste; (ii) gainerakoek tze atzizkiaren bitartez osatzen dute aditz izena:
|
|
|
Eta, azkenik, pertsona eta numero komunztadura adierazten duten morfema funtzionalak ere beharrezko zaizkigu perpausa osatzeko. Izan ere, egiturazko kasu deitu ditugunek —absolutiboak, ergatiboak eta datiboak— komunztadura egiten dute aditzarekin, hau da, pertsona eta numero ezaugarriak" kopiatzen"
|
dituzte
aditzean: nik liburua erosi dut/ nik liburuak erosi ditut/ zuk liburua erosi diozu aitari/ zuk liburuak erosi dizkiozu aitari eta abar.
|
|
|
perpaus jokatu ez subjuntiboek, pertsona, numero eta aldiari dagozkion indizeak daramatzate aditzean; eta baita aspektu marka ere. Perpaus jokatu subjuntiboek pertsona, numero eta denbora indizeak bai, baina aspektu markarik ez
|
dute
aditzean. Perpaus jokatugabeek ez dute horrelako indizerik aditzean.
|
|
|
1.6a Aditz komunztadura da beste bereizgarri argienetako bat. Izan ere, euskarak oso morfologia aberatsa
|
du
aditzean eta hori aditz komunztaduran ikusten da, aditz laguntzaileak subjektu, zehar osagarri eta osagarri zuzenarekiko komunztadura erakusten baitu: Nik Joni liburuak ekarri dizkiot.
|