|
2008
|
|
|
Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko bidea jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako. Autore honen ustez, goiko en ideia berari jarraituz, jokaera sintaktiko bera erakusten
|
duten
aditzek antzeko semantika dute, eta hortaz, jokaera sintaktiko horretatik abiatuta sail semantikoak egitea posible da. Jokaera sintaktiko hau berak, alternantzia?
|
|
|
Alegia, erreflexiboa adizki iragangaitzez egin dezaketen aditz orok ez du erreziprokotasuna adizki iragangaitzez egiten. Esaterako, erreflexiboetan ez bezala, erreziprokotasuna adierazteko adizki iragangaitza baliatzen
|
duten
aditzek ez dute inoiz balio inkoatiborik:
|
|
2010
|
|
|
Lehenengoek diskurtso markatzaile soil gisa funtzionatzen dute (dio, esaten du?). Bigarrenetan ZeBeren interesa neur daiteke, izan ere, rekzio gaitasuna
|
duten
aditzek indar zehatz bat garraiatzen baitute, eta zehaztasun hori egokia izaten da modalizazio efektu bat fintzeko, doitzeko eta neurtzeko.
|
|
|
Hainbatez, 2009 urterako hautatu zuen Euskara eta etorkinak izeneko gaia, eta, urte osoko prestakuntzaren ondorioz, gai horren inguruko jardunaldiak burutu zituen azaroan, sona handiko irakasleak eta hura egunero lantzen
|
duten
adituak bilduz, hau da, gai horren inguruko gogoeta eta jarduna bat eginez.
|
|
2012
|
|
|
1 Esatariaren mezua ongi interpretatzeko, kodetze deskodetze prozesuaz gain inferentziazko prozesu pragmatikoak oso garrantzizkoak, eta are ezinbestekoak? dira; funtsean, hitzez hitz esandakotik harago berariaz ematen dituen aztarna edo arrastoek zer inplikatzen
|
duten
aditzeak interpretazioari eta iradokizunei ateak zabaltzen dizkie.
|
|
2019
|
|
|
Horregatik, oso garrantzitsua da ezagutzea oraintxe, une honetan, saretik datorren kontsumoa nolakoa den, ze ezaugarri dituen, nolako kontsumitzaileak dauden atzean, zer nahi duten. Horretarako datuak behar dira, eta datu horiek interpretatzen eta ikertzen lagunduko
|
duten
adituak.
|
|
2021
|
|
|
Gaurko zenbait ikertzaileren iritziz, dagoen informazioa urria eta behin baino gehiagotan zalantzazkoa izan arren, ezagutzen den apurra aski da Gipuzkoako Antzinaroko hizkuntza arloko egoera zein zen jakiteko eta, kemen gehiagorekin edo gutxiagorekin, sasoi hartan latinaren aurreko hizkuntza indoeuropar (zelta) bat gailentzen zelako hipotesia proposatzeko. Autore horietariko batzuk hizkuntza paleohispaniarretan ospe ona
|
duten
adituak dira, eta euren lanak
|
|
|
Eta perpaus nagusiko aditzak ere ezaugarri lexiko/ aspektual batzuk bete behar ditu: ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten
|
duten
aditzek bigarren mailako predikazioari bidea eman diezaiokete, baina egoera bat adierazten duten aditzek (jakin, izan... ), aditz estatiboek, ez dute horretarako aukerarik ematen:
|
|
|
Eta perpaus nagusiko aditzak ere ezaugarri lexiko/ aspektual batzuk bete behar ditu: ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten duten aditzek bigarren mailako predikazioari bidea eman diezaiokete, baina egoera bat adierazten
|
duten
aditzek (jakin, izan... ), aditz estatiboek, ez dute horretarako aukerarik ematen:
|
|
|
18.4.7 Datiboa hautatzen
|
duten
aditzez besteko kategoriak: postposizioak adibide
|
|
|
Osagarri bikoitzeko egiturak; 18.4.3. Esperimentatzaileak; 18.4.4. Datibo hunkituak eta jabe datiboak; 18.4.5. Datiboaren eta adlatibo/ ablatiboaren arteko harremanez; 18.4.6. Marinelei abisua: izenondoko datiboak; 18.4.7. Datiboa hautatzen
|
duten
aditzez besteko kategoriak: postposizioak adibide
|
|
|
Gertatzea eta agertzea adierazten
|
duten
aditzek ere har dezakete datiboa: Sugetzar bat agertu zitzaion bidean (EH); Zer gertatuko zaio herri honi balio hauek familietan erakusten ez badira[...]?
|
|
|
laguntzailea aldatuz (da> du) edo aditz nagusiari arazi, eragin erantsiz (ikus § 23.2.1.2). Egoera aldaketa adierazten
|
duten
aditzek nahikoa dute da> du aldaketa: argaldu, garbitu, ilundu, loditu, zikindu.
|
|
|
Gertakari edo egoera baten aurreko jarrera subjektiboa adierazten
|
duten
aditzek edo lokuzioek ere gobernatzen dituzte baitperpaus osagarriak: domaia izan, harrigarri izan, handi izan, bizi izan, eta abarrek.
|
|
|
Guztiek behar dute, jakina, du (edo dio) motakoak tzeak perpausa onartu ahal izateko. Da/ du alternantzia
|
duten
aditzetan (‘inkoatibo’/ ‘kausatibo’), ohikoa izaten da TZEAK harritu, harrotu, aztoratu, lotsatu... du/ TZEAZ harritu, harrotu, aztoratu, lotsatu... da (§ 30.6.3.2.5c). Hona tzeak perpausen zenbait adibide:
|
|
|
Bestalde, bigarren mailako predikazioa agertu ahal izateko perpaus nagusiko aditzak ere ezaugarri semantiko/ aspektual batzuk bete behar ditu: ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten
|
duten
aditzek nahiko erraz ematen diote bide bigarren mailako predikazioari, bereziki, egiletasuna adierazten duten jarduera aditzekin, eta nolabaiteko borondatea adierazten duten subjektuekin; aldiz, egoera bat adierazten duten aditzek (jakin, izan, eduki...), aditz estatiboek, ez dute horretarako aukerarik ematen (analisi zehatzagorako, ikus Zabala 1993: 257).
|
|
|
Bestalde, bigarren mailako predikazioa agertu ahal izateko perpaus nagusiko aditzak ere ezaugarri semantiko/ aspektual batzuk bete behar ditu: ekintza bat, prozesu bat edo lorpen bat adierazten duten aditzek nahiko erraz ematen diote bide bigarren mailako predikazioari, bereziki, egiletasuna adierazten duten jarduera aditzekin, eta nolabaiteko borondatea adierazten duten subjektuekin; aldiz, egoera bat adierazten
|
duten
aditzek (jakin, izan, eduki...), aditz estatiboek, ez dute horretarako aukerarik ematen (analisi zehatzagorako, ikus Zabala 1993: 257).
|
|
|
Etxera bidali ninduten; Lurrera bota zuen; Ahora eraman du... Mugimendua era abstraktuago batean adierazten
|
duten
aditzek ere bai: animatu, ausartu, behartu, bultzatu, saiatu...
|
|
|
Aditzoina n kontsonantez eta txistukariz bukatua
|
duten
aditzek te atzizkia hartzen dute: egon → egote, iraun → iraute, eman → emate, izan → izate; haz → hazte, ikas → ikaste, hauts (i) → hauste, euts (i) → euste, hobets → hobeste...
|
|
|
jaik vs jaiki, jarraik vs jarraiki, irek vs ireki, atxik vs atxiki. Bizkitartean, euskara baturako, i berezkoa
|
duten
aditzetan bukaera atxikitzea gomendatzen du Euskaltzaindiak (ikus 28 araua): jaiki (ez* jaik), jarraiki (ez* jarraik), atxiki (ez* atxik).
|
|
|
Tenore hartan sumatua zuten, traidorerik ez zela, heriotzeari buruz lau hatzka hola, kopeta gorarik eta begiak sutan joaiten ziren aintzindarietan (Barbier); Iñaki zuzen zuzen eta bihotza arin joaki zen bere destinuaren aintzinerat (M. Legorburu). Bistan dena, euskalki guztietan, paradigma sintetikorik ez
|
duten
aditzek ez dute besterik molde analitikora jotzea baino puntukaria, ohitura eta maiztasuna adierazteko: Beste oiloak ere jauzi ta hegalka jiten ziren bainan kohoka hura, ausartago eta hurbilagotik jarraikitzen baitzitzaion bere xitekin (E.
|
|
|
Oreinak haritzen artean ohi dabiltza. Haatik, progresiboa eta aspektu burutua adierazteko, paradigma sintetiko emankorra
|
duten
aditzek ere ezinbestean jo behar dute forma analitikoetara: Oreinak haritzen artean ibiltzen ari dira/ ziren (progresiboa); Oreinak haritzen artean ibili dira/ ziren (aspektu burutua).
|
|
|
Gorago ikusi dugun bezala (§ 25.3.1a), euskara batuan te eta tze atzizkiak dira aditzoinetik aditz izena eratortzeko erabiltzen diren atzizkiak: (i) aditzoina n kontsonantez eta txistukariz bukatua
|
duten
aditzek te atzizkia hartzen dute: egon → egote, iraun → iraute, eman → emate, izan → izate; hazi → hazte, ikasi → ikaste, hautsi → hauste, eutsi → euste, hobetsi → hobeste; (ii) gainerakoek tze atzizkiaren bitartez osatzen dute aditz izena:
|
|
|
Pello autoz etortzen da; Maddi kalean ibiltzen da/ ibilki da; Haurrak etxera joaten dira/ joaki dira. Paradigma sintetikorik ez
|
duten
aditzen aspektu puntukaria [t (z) en+ izan/* edun] adizkiaren bidez baizik ez daiteke adieraz euskalki guztietan: Pellok kantatzen du; Maddik komiki bat irakurtzen du.
|
|
|
aditz laguntzailea. Inkoatibo/ kausatibo oposizioa eratzen
|
duten
aditzetan ikusten da modu hori: hil da/ hil du; atera da/ atera du; zuritu da/ zuritu du (§ 23.2.2.2f, § 23.2.2.5c, § 23.2.2.5d).
|
|
|
hil da/ hil du; atera da/ atera du; zuritu da/ zuritu du (§ 23.2.2.2f, § 23.2.2.5c, § 23.2.2.5d). " Kausatibo lexiko" deitzen diete Ortiz de Urbinak (2003a) eta Oyharçabalek (2003b) horrelakoei1 Absolutiboko argumentua besterik ez duten aditzak dira forma kausatiboa horrela adieraz dezaketenak; eta horien artean ere, jarduera edo gertatzea adierazten
|
duten
aditzek ez dute balentzia aldaketa onartzen (gertatu da/* gertatu du; mintzatu da/* mintzatu du); ezta aditz bihurkariek ere (ikus § 23.2.2.2): jantzi dut edo garbitu dut aditz trantsitibo hutsak dira, ez jantzi naiz eta garbitu naiz bihurkarien aldaera kausatibo edo arazleak.
|
|
|
jantzi dut edo garbitu dut aditz trantsitibo hutsak dira, ez jantzi naiz eta garbitu naiz bihurkarien aldaera kausatibo edo arazleak. Egoera nahiz leku aldaketa adierazten
|
duten
aditzek eta aditz psikologikoek bakarrik era dezakete aldaera kausatiboa laguntzailea aldatuz (Oyharçabal 2003b): hautsi da/ hautsi du; zabaldu da/ zabaldu du; hurbildu da/ hurbildu du; aspertu da/ aspertu du; izutu da/ izutu du.
|
|
|
18.4.7 Datiboa hautatzen
|
duten
aditzez besteko kategoriak: postposizioak adibide
|