|
2012
|
|
|
J.A. Martínezen ustez,, segmentu intzidentalek? gertakizunen halako predikazio balioa ematen
|
dute
aditzera, bigarren mailako predikazioa bada ere (predicación secundaria); gertakizunek, izan ere, erreferentzia puntutzat ez dute komunikazio ekintza bera hartuko (bere eskuko perpausekin gertatu ohi den legez), lehen mailako predikazioa baizik.
|
|
|
J. A. Fernándezek (1993) esango digun bezala, erreferentzia puntutzat ez dute komunikazio ekintza bera hartuko (bere eskuko perpausekin gertatu ohi den bezala), lehen mailako predikazioa baizik. Beraz, gertakizunen predikazio balioa ematen
|
dute
aditzera, bigarren mailako predikazioa, eta lehen mailako predikazioarekin harremanetan interpretatzen dira. Erkatze edo kontraste honetan oinarrituz bakarrik ematen dituzte aditzera adiera, erlazionalak?; hau da, kausa, baldintza, kontzesioa, modua nahiz denbora adierak.
|
|
2021
|
|
|
27). Jakina denez, DMek ez dute esanahi denotatiborik, ez
|
dute
aditzera ematen kanpoko errealitatea. Aitzitik, enuntziatuen arteko loturaren bat, edota enuntziatuen eta kanpoko testuinguruaren edo solaskideek partekatzen dituzten ezagueren arteko loturaren bat adierazteko erabiltzen dira DMak.
|
|
|
Osagarri buru harremana
|
dute
aditzetik eratorritako izena mugakizun duten elkartuek ere: egilea adierazten duten le edo tzaile atzizkien bidez eratorriak, edo gertaera, ekintza adierazten duten atzizkien bidez eratorriak (era, keta, pen...).
|
|
|
Leku adierako izenak dira, ostera, alde, azal, bazter, hondar, inguru, edo saihets. Tresna edo baliabidea ematen
|
dute
aditzera akuilu, giltza edo orrazi izenek; eguraldia edo urte sasoia, berriz, ateri, negu, sargori edo udaberri izenek. Gertaera nahiz ondorio izenek ere har dezakete tu; [izena+ egin, eman, hartu] lokuzioetako izenak ere multzo honetan sar daitezke:
|
|
|
6.1d Esanahiari dagokionez, adjektiboa oinarri dutenek, ‘oinarriak adierazten duen izaerako bihurtu, izaera hori areagotu’ ematen
|
dute
aditzera. Oinarria izen kategoriakoa denean, ostera, zaila da adiera bakarraz hitz egitea; kasuistika zabala dugu (Gràcia et al. 2000).
|
|
|
Guztiz aztoratuta irten zen Josu bileratik; Irribarrea ahoan zuela inguratu zitzaidan semea; Kezkek barrua itotzen ziotela hartu zuen etxerako bidea Arantxak; Bihotza hautsita eta barne garrasiz sinatu zuen heriotza zigorra epaileak; Gogogabetuta joan nintzen oporretara; Kafesnea ondo berotuta gustatzen zaio Beñati. Hauetan guztietan subjektuari begirako bigarren mailako predikazioa dago, eta aldi berean predikaziogai den pertsonaren —inoiz gauzaren— eta ekintzaren uneko egoera edo propietate bat ematen
|
dute
aditzera: nola irten zen, eta bereziki Josuren une horretako egoera nolakoa zen; inguratzeko era, eta une horretan semeak erakusten zuen egoera edo ezaugarria; Arantxaren barrua nola zegoen etxerako bidea hartzeko momentuan; zigor sinaketa zer barne egoeratan egin zuen epaileak; eta abar.
|
|
|
23.2.2.6b Aditz trantsitibo askoren balentzia alda daiteke datibo kasua hartuko duen argumentu bat gehituz; horrelakoetan, du/ dio alternantzia erakusten
|
dute
aditzek: ekarri du/ ekarri dio, esan du/ esan dio, eskaini du/ eskaini dio, eskatu du/ eskatu dio, galdetu du/ galdetu dio, irakurri du/ irakurri dio, jakinarazi du/ jakinarazi digu, kontatu du/ kontatu dio eta abar.
|
|
|
33.3b Hainbat eta Hainbeste zenbatzaileek zenbatekoaren neurri handia ematen
|
dute
aditzera, izenari edo aditzari dagokiena: Hainbat atsegin izan nuen ikustez, non uste bainuen behin ere ez nintzela geldituko haren eskua trinkatzetik (Mirande); Hainbeste lan egiten zuen, non beldur izaten bainintzen maiz, bera ere gaixotuko ez ote zen (Irigoien); Baina hainbeste mindu ziren, non esan zion batek besteari[...] (Urruzuno).
|
|
|
32.6.3c Hainbat morfemarekin eginiko esaldiek, bestalde, konparazioa ez, baina banakaritzako juntadura ematen
|
dute
aditzera zenbaitetan: Bil zitzaten eriden zituzten guztiak, hainbat gaiztoak nola onak (Leizarraga); Probetxa ahal daitezke egun oroz, hainbat goizean nola arratsean (Materre); Berdin judegua, hainbat paganoa, Mahometanoa, Protestantea zein eta masoi artekoa (Arrese Beitia).
|
|
|
32.8.1a [Zenbat (eta) ago... hainbat (eta) ago] gisako egitura duten esaldiek alderaketa proportzionala ematen
|
dute
aditzera. Zenbat (eta) hurbilago egon, hainbat (eta) argiago ikusiko du afixa esaldian, adibidez, afixa argiago ikustea hurbilago egotearen araberakoa dela esaten da.
|
|
|
Baina* Non egiten da nola Euskal Herrian hainbat burdina? Alderaketa kuantitatibo berdintasunezkoa ematen
|
dute
aditzera.
|
|
|
32.6.1b Berdintasuna ematen
|
dute
aditzera mota honetako esaldiek. Morfema kuantifikatzailea adjektibo adberbioekin doanean mailari dagokio berdintasuna:
|
|
|
Prozesuaren hasierako unea seinalatzen du horrelakoetan osagarriak: Eguerdian irakurri ditut egunkariak eta Gaueko hamarretan hitz egin nuen telefonoz lagunarekin esaldiek irakurketaren eta hizketaren hasierako unea ematen
|
dute
aditzera, hurrenez hurren. Hori bai, adiera inkoatiboa iraupen laburreko prozesuekin bideratzen da, ez iraupen luzekoekin (#Goizeko zortzietan egin zuten autobidea).
|
|
|
35.2.2e Epeko osagarriek, berriz, prozesu osoa ematen
|
dute
aditzera gauzatzea edo jarduera adierazten duten aditz hauekin (Joan den astean etxea margotu nuen; Atzo mendian ibili nintzen); osagarriak epea osorik seinalatzen duenez (‘joan den aste osoa’ eta ‘atzoko egun osoa’, adibideetan), haren barruan gauzatu den gertakaria ere osorik, bururaturik, hautematen da. Ondoko perpaus biak alderatuz ikus daiteke osagarri mota bien arteko aldea:
|
|
|
35.2.5e Zehaztasunik gabeko ondokotasuna ematen
|
dute
aditzera hurrengoan, hurrengo batean eta geroko batean formek: Behin engainatu (ko) naute, baina hurrengoan ez diet sinetsiko; Geroko batean Osiñetan ikusi nuen (Azpiroz).
|
|
|
Gorago aipatu den moduan (§ 35.2.3b), bestalde, aurki, laster, sarri (Ipar.), segituan, berehala eta behingo batean osagarriek berehalakotasun estua ematen
|
dute
aditzera: Laster etorriko da, ez da asko luzatuko; Egon pixka batean, berehala naiz hor zuekin; Hatzemazu xarbo hori; sarri nik erreko dut (Hiriart Urruti); Aurki azaldu ziren etxe ateetan beste ikuszale gehiago ere (Barrensoro); Behingo batean atera zen aize mot izugarri bat (Apaolaza).
|
|
|
35.2.6b Kokapen zehaztugabea ematen
|
dute
aditzera" [denbora izena(+ en)]+{ batean ∼ batez}" egiturako osagarriek (egun (en) batean, goiz batean, gau batez, beste batean, halako batean, zenbaitetan, batzuetan, beste batzuetan, eta berdin besteetan, honelakoetan, horrelakoetan eta halakoetan bezalakoek); iragana nahiz etorkizuna seinala dezakete hauek ere (Egun bero batean egin zitzaion ondoeza; Egunen batean joango natzaiz...
|
|
|
Zenbaitetan, gainera, bestela erabiltzen dira uneko aditz horiek; gertakaria burutu arteko denbora adierazten dute batzuetan, eta osagarriak, hain zuzen ere, denbora epe hori seinalatzen du: Denbora gutxian hil zen;[...] bi urtetan bukatuko nuke idazlana (Mitxelena) —hau da, ‘denbora gutxi igaro zen hura hil arte’, ‘bi urteren buruan bukatu nuke idazlana’— Beste zenbaitetan, berriz, gertakariaren ondoriozko egoera ematen
|
dute
aditzera: Bi orduz itxi zuten errepidea —hau da, ‘itxita eduki zuten’—.
|
|
|
Gauzatzea adierazten duten aditzekin prozesuak zenbat denbora iraun duen ematen
|
dute
aditzera osagarri horiek: Lau orduan konpondu du autoa; gauzatzea burutu ez delarik ere erabiltzen da inoiz osagarria, baina orduan aditzak jarduerako esanahia hartzen du:
|
|
|
35.2.8g Artean, anartean, bitartean, bien bitartean eta bizkitartean adberbioek ere gertakariaren iraupena ematen
|
dute
aditzera, baina ez zenbatzaile baten bitartez, aurretik aipatu edo iradokitako beste denbora batekin parekatuz baizik. Perpausaren adberbio gisa erabiltzen dira maiz:
|
|
|
35.2.8i" Denbora IS zenbatzaileduna+{ (ra) ko ∼ entzat}" egiturako osagarriek iraupenaren ikuspegi prospektiboa ematen
|
dute
aditzera; uste edo xedezko iraupena ematen dute aditzera —bete gabe gera daitekeen uste edo xedea, jakina—: Hamabost egunetarako etorri zen, baina astebete igarota alde egin zuen; Hogoi egunentzat heldu naun (J.
|
|
|
35.2.8i" Denbora IS zenbatzaileduna+{ (ra) ko ∼ entzat}" egiturako osagarriek iraupenaren ikuspegi prospektiboa ematen dute aditzera; uste edo xedezko iraupena ematen
|
dute
aditzera —bete gabe gera daitekeen uste edo xedea, jakina—: Hamabost egunetarako etorri zen, baina astebete igarota alde egin zuen; Hogoi egunentzat heldu naun (J.
|
|
|
35.2.8j"{ Bi urte dira ∼ badu bi urte}... la" gisako egitura predikatiboek (ikus § 35.2.4l) iraupena ematen
|
dute
aditzera mendeko aditzak jarraitzen duen jarduera edo egoera adierazten duenean, iraupenarekin batera gertakariaren hasiera seinalatuz betiere (ikus hango adibideak: Bi urte dira gurean bizi dela; Badu lau ordu baratzean ari dela; Bazuen hamar egun etxetik joana zela).
|
|
|
Ikusten den bezala, hiru modutara erabiltzen dira handik eta hemendik erakusleak dituzten osagarri hauek: handik aurrera eta handik goiti gisakoek ‘noizdanikoa’ ematen
|
dute
aditzera, esan bezala; handik hona edo handik gaur artean gisakoek iraupen edo epearen muga biak (§ 35.2.11a); handik laster eta handik bi hilabetera edo handik bigarren egunean bezalakoek, berriz, gertakariaren kokapena (ikus § 35.2.5h).
|
|
|
Geroztik hunat eduki nauzu zure geriza goxoan (Xalbador). Baina hau unekoa denean, kokapen inklusiboa ematen
|
dute
aditzera: Osteguna eta igandea bitartean iritsiko da.
|
|
|
35.2.12a Gertakaria zenbat aldiz gertatzen den seinalatzen dute maiztasuneko osagarriek. Batzuek aldien kopuru zehatza ematen
|
dute
aditzera (behin, hiru aldiz), eta beste batzuek kopuru zehaztugabea (maiz, usu, anitz aldiz, batzuetan); zenbaitek aldien iterazioa seinalatzen dute (igande guztietan, igandero), eta beste batzuek maiztasun orokorra (eskuarki).
|
|
|
Zenbatzailerik gabeko aldi hartan, lehen aldian, azken aldian bezalako osagarriek, berriz, kokapena adierazten dute, ez maiztasuna. Era berean, erlatiboarekin eginiko Ameriketan izan naizen aldi bietan bezalako sintagma mugatuek kokapena ematen
|
dute
aditzera, maiztasuna erantsiz; noiz, galderari erantzuten diote hauek ere.
|
|
|
Oraindik itxita daude esaldiak ondoko irekitzearen suposizioa darama berarekin; eta Jadanik itxita daude esaldiak denbora batean horrela jarraituko dutelako suposizioa. Prozesu baten barnean kokatzen dute, bada, gertakaria horrelako perpausek, haren aurreko egoera kontuan hartuta batetik, eta ondoko egoeraren berri iradokiz, bestetik23 Oraindik gisakoek egoeraren edo jardueraren ‘jarraipena’ ematen
|
dute
aditzera; jadanik gisakoek aldaketa iradokitzen dute.
|
|
|
Berehalakotasuna ematen
|
dute
aditzera ‘noizdaniko’ formekin eraturiko netik laster eta bizkaierazko nik laster formek ere: Lanean hasi zenetik laster igo zioten soldata; Munduko edozein konturen berri, jazotzen denik laster izaten dugu irrati telebisten bidez.
|
|
|
Lo zeunden bitartean, isilik egon dira etxekoak; mendekoaren iraupen epeak ematen dio erreferentzia nagusikoaren epeari (‘lo egotearen’ epeak ‘isilik egotearen’ epeari, adibidean). Hortaz, gertakariaren kokapena ez ezik —hau da, aldiberekotasuna—, haren iraupenaren zenbatekoa ere ematen
|
dute
aditzera perpaus hauek.
|
|
|
Aditzaren aspektu lexikoak eta testuinguruak laguntzen digute adiera biak bereizten. Iraupeneko predikatuek epe osoko gertakaria ematen
|
dute
aditzera —jarduera edo egoera adierazten dutenak izaten dira, gorago esan den moduan (‘lo egon’, adibidean), edo errepikatze pluraltasunak iraupeneko eginiko erdiespenekoak (‘egunero garaiz iritsi’) —; unekoek, berriz, epearen azken muga seinalatzen dute (‘etorri’). Gauzatze predikatuak anbiguoak dira, gauzatze prozesua nahiz gauzatze burutua adieraz baitezakete:
|
|
|
Galde hitzekin eginiko zein baino zein... ago eta nor baino nor... ago egiturako esaldiekin, eta horien antzekoekin, ‘elkarrekiko’ konparazioa eratzen da. Konparaturiko terminoak ezaugarri jakin batean bat datozela ematen
|
dute
aditzera; maila altuan bat, hain zuzen ere: Zein baino zein txiroago, bata baino bestea dotoreago, nor baino nor txanbelinago (Erkiaga); Bederatzi mahaiko, eta zeinek baino zeinek jateko gogo ederragoa (Etxaniz); Arana Goiri eta Azkue[...] bat etorri ziren, nor baino nor amorratuago, Larramendiren kontra (Mitxelena).
|
|
|
Bizkaieraz lako erabiltzen da maiz —aldaera, lango— forma hauen lekuan (hau lako laguna; hura langoa da); lasoko forma ere zerbait erabilia da bizkaieraz. Forma hauek egoera jardunen parekotasuna baino areago izaerena ematen
|
dute
aditzera.
|
|
|
32.1.1a Konparazio perpausek elementu biren arteko alderaketa ematen
|
dute
aditzera. Alderaketa hori bi motatakoa izan daiteke.
|
|
|
Hala, esate baterako, Aurten iaz adina euri egin du esaldiak bi urtetako euriaren zenbatekoa erkatzen du; Gazteak helduak bezain trebeak dira esaldiak, berriz, gizatalde biren trebetasun maila alderatzen du. Beste perpaus batzuek alderatutako elementuen kantitateari ez, baina haien egoerari, jardunari edo izaerari dagokien parekotasuna ematen
|
dute
aditzera; Profesionalek bezala prestatzen ditugu partidak esaldiak gizatalde biren partida prestaerak parekatzen ditu, prestaera horien izaerak edo moduak bat datozela adieraziz1.
|
|
|
Zenbatekoaren desberdintasuna gehiago eta gutxiago zenbatzaileek ematen
|
dute
aditzera, izen aditzei dagokien gehiagotasuna edo gutxiagotasuna seinalatuz: diru{ gehiago ∼ gutxiago};{ gehiago ∼ gutxiago} gustatu.
|
|
|
32.3.1.2c Desberdintasuna adierazten dutenak izaki, perpaus hauek onartzen dituzte konparatuen arteko aldea seinalatzen duten diferentzia adierazleak. Aldearen neurri zehatza ematen
|
dute
aditzera zenbatzaile zehatzekin eginiko modifikatzaileek (bost metro luzeago, bi urte (z) zaharrago, lau egun lehenago). Aldearen handia seinalatzen dutenetan askoz (ere), askozaz (ere) eta askotaz (ere) dira ohikoenak, batez ere mendebaldean erabiliak:
|
|
|
35.2.4c"{ Denbora ∼ garai}+ batean" osagarriek ‘antzinako garai edo denbora’ zehaztugabe bat ematen
|
dute
aditzera: Jakintzak[...] erakutsi du garai batean ez zela gizonik lurrean (Villasante); Denbora batean, gazte asko joaten zen Ameriketara.
|
|
|
Bi urte dira gurera etorri zela; Badu bost urte auto berria erosi nuela. Jarraitzen duen jarduera edo egoera adierazten duenean, berriz, gertakariaren iraupena ere ematen
|
dute
aditzera, haren hasiera seinalatuz betiere: Bi urte dira lantegi horretan ari dela; Badu sei urte Bruselan bizi dela (ikus § 35.2.8j).
|
|
|
37.4.3a Helburua gauzatzeko perpaus nagusiak dioena nahitaez bete behar dela ematen
|
dute
aditzera tzekotz eta tzekotan formekin eginiko perpausek, nagusian behar edo nahitaez bezalakoak ageri direnean (Kurtsoa{ gainditzekotz ∼ gainditzekotan}, gehiago ikasi duzu). Helburua eta beharra jartzen dituzte erlazioan egitura horretako perpausek.
|
|
|
37.4.4d Izenlagun adjuntu horiek izenak adierazten duenaren funtzioa ematen
|
dute
aditzera: Emadazu leihoak garbitzeko zapia; Lo egiteko pilulak hartzen ditu; Uda igarotzeko etxea erosi dut —zapiaren funtzioa ‘leihoak garbitzea’ da, pilulena ‘lo eragitea’, eta etxearena ‘uda igarotzea’— Esanahiari dagokionez, bada, helburuzko perpausen antzekoak dira izenlagunok, baina ez guztiz errankideak, borondatedun egilerik ez baitago hauetan; hortaz, esan bezala, funtzioa adierazten dute, ez helburua.
|
|
|
37.5.1a Postposizio motibatiboarekin eraturiko tzeagatik eta tzearren formetako perpausek perpaus nagusiak adierazten duenaren ‘motiboa’ ematen
|
dute
aditzera, agerikoa denez. Motiboa, kapitulu honen atarian esan den moduan, bitara uler daiteke:
|
|
|
Gertakarien segidari dagokiona da bat. Kausazkoek adierazten duten gertakaria nagusikoaren aurrekoa —edo aldiberekoa— da, eta helburuzkoak, berriz, prospektiboak; hauek nagusiko gertakariaren ondoko gertakaria, gertakizun dena, ematen
|
dute
aditzera. Aurrena, ‘marka ontzea’ gauzatzen da, kausazko goiko adibidean, eta ondoren dator ‘saria hartzea’; ‘marka ontzea’, berriz, ‘entrenamenduen’ ondokoa da, helburuzkoan.
|
|
|
37.5.4a Esateagatik esan eta egitearren egin gisako esaldiek esandakoak edo egindakoak bestelako helbururik ez duela ematen
|
dute
aditzera, hau da, esate edo egite hutsa beste xederik ez duela: Ez kezkatu, esateagatik esaten ditu horrek horrelako astakeriak; Kontua da nahasita zaudela eta gauzak egitearren egiten dituzula (Goienkaria).
|
|
|
37.7c Esanahiari dagokionez, berriz, antzekoak dira, bai, perpaus mota bi hauek, baina ez guztiz berdinak, hala ere. Helburuzkoek, behin eta berriro azaldu denez, berariazko egile baten asmoa adierazten dute, eta tzera osagarriek, berriz, mugimendu baten jomugako gertakaria ematen
|
dute
aditzera. Jomuga subjektuaren asmoarekin bat dator sarritan, agerikoa denez, baina jomuga da, ez helburua, perpausean berariaz seinalatzen dena.
|
|
|
Helburuzkoak, aldiz, prospektiboak dira, gertakari nagusiaren ondoko gertakaria aipatzen baitute beti: Autoa saldu du etxebizitza erosteko —aurrena autoa saldu, ondoren etxebizitza erosi— Gauzaturiko gertakaria ematen
|
dute
aditzera kausazkoek (‘euria egin du’, ‘gazteegia da’, adibideetan) eta gertakizun dena, berriz, helburuzkoek (etxebizitzaren erosketa gertakizun da autoa saldu duenean). Helburuzkoek, bestalde, berariazko egilea eskatzen dute; ez hala kausazkoek, hauetan kausa borondateduna nahiz borondateaz bestelakoa izan baitaiteke.
|
|
|
Leherketa hain handia izan da, non denak isil isilik gelditu baitira. Helburuzkoek, berriz, esan bezala, gertakizun den eta berariazko egilearen borondateari dagokion xede ondorioa ematen
|
dute
aditzera: Garrasi egin die irakasleak, isil daitezen.
|
|
|
Liburu bat oparitu diot oporretan irakur dezan. ...ere, postposizio motibatibo bat erantsi izan zaio inoiz subjuntiboari," egin{ dezantzat ∼ dezangatik ∼ dezan amoreagatik}" gisako forma konplexuak eratuz, edo partikula bat eman aurretik,"{ amoreagatik (eta) ∼ arren (eta) ∼ nahiz (ik) eta} egin dezan" gisakoak antolatuz; egin dezan beldurrez eta beldurrez egin dezan gisakoek, berriz, ezezkako helburua ematen
|
dute
aditzera, saihestu nahi dena, alegia. Menderagailu konplexutzat har daitezke, bada, ntzat, ngatik, n amoreagatik, amoreagatik... n eta gainerakoak.
|
|
|
Etxepare); Zehatzago esateko, gipuzkera osotua daukat begi aurrean (Mitxelena). Adibide horietako tzeko perpausek ez dute perpaus nagusiko gertakariaren helburua adierazten —‘nazka ematearen’ xedea ez da hiztunak ‘egia esatea’, alegia, lehenengo adibidean—; enuntziazioaren beraren xedea ematen
|
dute
aditzera perpaus horiek —esaten dudan hau ‘egia esateko’, ‘zehatzago esateko’ eta abar esaten dut, alegia— Horrelako perpaus batzuek diskurtsoaren markatzaile gisa funtzionatzen duten esapide neurri batean finkoak eratu dituzte, hala nola egia esateko, zehatzago esateko, labur esateko, hitz batean esateko..., egia esan edo egia esanda gisakoen pareko direnak (ikus 43...
|
|
|
38.2.2a Predikatuaren kanpoko osagai direnak, berriz, perpaus nagusiaren modifikatzaile dira, eta hartan esaten denaren azalpena edo justifikazioa ematen
|
dute
aditzera: Amaitu egin dugu biltzarra, berandu baita.
|
|
|
Itxura gorabehera, ordea, eta esanahia bertsua izanik ere, desberdinak dira perpaus mota bi horiek, gorago esan den bezala: lako perpausak, predikatuaren barnekoa izanik, honek aipatzen duen gertakariaren kausa ematen du aditzera zuzenean; azalpen perpausak, berriz, perpaus nagusiaren kanpoko modifikatzaileak dira eta hartan esandakoaz hiztunak eransten duen azalpena ematen
|
dute
aditzera. Eta, jakina, bakoitzak bere ezaugarriak ditu; hala, § 38.2 atalean aipatzen direnez beste, goragoko perpaus baten mendekoaren mendeko izateari dagokiona (auto berria erosi badu zaharra ondo ez zebilelako, ederki egin du;* auto berria erosi badu zaharra ondo ez zebilen-eta, ederki egin du), edo galderaren barneko osagai izateari dagokiona (partida galdu behar al dugu gaur ere sasoian ez zaudetelako?;* partida galdu behar al dugu gaur ere, sasoian ez baitzaudete?) 8.
|
|
|
Aditz izenari gatik kausazko postposizioa erantsita sortutako forma da, eta, hortaz, horrekin eraturiko sintagmak postposizio sintagmak dira, kapitulu honen sarreran ikusi ditugunen modukoak (§ 38.1.4b), postposizioak, kasu honetan, perpaus jokatugabea gobernatzen du. Perpaus nagusiko gertakariaren zergatikoa ematen
|
dute
aditzera perpaus hauek ere: Lapurretan egiteagatik giltzapean eduki dute (Anabitarte); Neureak eta bi entzun ditut hura puskatzeagatik (Txillardegi).
|
|
|
Bigarren mailako predikatu modura azaltzen diren elementuak oro har egon aditzari loturik ager daitezkeenak izaten dira (‘triste nengoen bileratik irten nintzenean’, ’zoriontsu geunden saria hartu genuenean’, ‘gogorik gabe nengoen bazkarira joateko’), baina izan aditzari lotzen zaizkionak ere izaten dira: Pobre jaio zen eta aberats hil (‘pobre zen jaio zenean’, ‘aberats zen hil zenean’), baina betiere une bati dagokion ezaugarria ematen
|
dute
aditzera; ez dira ezaugarri iraunkorrak. Adibideen esanahia azaltzeko denbora berdintasuna adierazten duten perifrasiez baliatzeak ere horixe erakusten digu:
|
|
|
perpaus jokatu ez subjuntiboek, pertsona, numero eta aldiari dagozkion indizeak daramatzate aditzean; eta baita aspektu marka ere. Perpaus jokatu subjuntiboek pertsona, numero eta denbora indizeak bai, baina aspektu markarik ez
|
dute
aditzean. Perpaus jokatugabeek ez dute horrelako indizerik aditzean.
|
|
|
(Oxandabaratz). Guztiek egingo zutela gauza bera edo guztiei gustatzen ziela Martikorena ematen
|
dute
aditzera galdera horiek. Galde hitza eta ez bera bakarrik ere utz daitezke:
|