|
2007
|
|
|
Bertzalde, oraiko nere egitekoekin, ez nuke astirik zuen bilkuretan behar liteken bezen maiz aurkitzeko.
|
Baditut
bi astekari ene gain:... Eskualduna,..
|
|
2008
|
|
|
Markinako merindade txikiko hiru udal eta bi parrokia bakarrik hartzen zituztenak ere, Durangoko artziprestazgoko bikaria bat osatzen zuten. Jose Maria Lakarra historiagileak eta bestek, behin baino gehiagotan aipatu dutenez, baita ere Juan San Martinek, batasun bat
|
zuten
bi Markinek, alegia, Elgoibarko bikariakoak eta Artibaikoak. Bestalde, berdintsu zen eibartar edo marki na xemeindar izan Juan Antonio Mogelentzat, euskalkiaren aldetik ere, edo durangar ala markinar izan Astarloa anaiekin batera.
|
|
|
Eratorbidearen atzaparretan harrapaturik, gaztelaniazko material> fungible ren euskarazko ordain gisara (8) an material> kor> ageri zaigu eta (9) eta (10) ean berriz material> fungigarria.> Uste
|
dugu
biak desegokiak direla, material mota hori era biltzean suntsitzen denez, suntsigarri> izan behar bailuke, suntsitu> bi argumentuko aditza (Artiagoitia, 1995) baitugu hor eta ezkerreko izenak, objektu izanik, balio pasiboa baitu (Azkarate, 1990: 35); hortaz, kor> lekuz kanpo legoke.
|
|
|
Ez, ez baitzuen ustegabetarik asmatu lehenagoko kantuzaleak kantatu zirto hau, hain ezagutua: «> Elizatikan> > egin> Nork ez asma hor errexki begi kliska batean,
|
bazuela
bien arteko galtzara hor rek ostatuño bat ere bihurgunean, eta plaza ez urrun! Eta ez dugu arrazoin hori hor bakarrik ikusten, Etxahun Irurik polliki osaturik duguna:
|
|
|
Harriet apezarekin nola egin bikotea halere erakutsia
|
dugun bezala
biak aitzinetik ari izanki eta! Orduan gibeletik ari behar arnegitarrak.
|
|
|
Hasperue xuberotar apezak maite zuen harekin artzea, sakea biziki bortitza baitzuen Jakesek eta luzea. Jada semenariokotz beren balen triak
|
bazituzten
biek: nola 1939an, lehen urtean zirelarik, ikasle gazteenetan Chirumberro eta Hasperue apezgaiek (20 bat urte) jo zituzten P. Larzabal eta H. Etcheverry azken urtekoak, berak baino zaharragoak.
|
|
|
bata Atlantikoko Euskal Herria, populazio sakabanatutakoa baserri etxeetan eta, bestea, Ebroaldeko Euskal Herria populazio bildutakoa, Araba eta Nafarroa gehienak, izan Lautada edo Errioxa, Sakana edota Erribera baina, baita ere, Bizkaiko herri bi, hain zuzen Otxandio eta Ubide, biok Ebroko isurira dauden bakarrak. Ubiden
|
duela
bi mende, hain herri txikia izanda Lopena, Anbena eta antzerakoak agertzen baziren Otxandio hiribildu han diagoa eta industrialagoa izanda nahi haina aurkituko genituzke. Mitxelenak behin baino gehiagotan agertu zuen/ zidan bere harridura Vicinay/ Bizinai deitura, izengoiti batetik sortutako bitxitzat jotzen baitzuen.
|
|
|
Zer eskaintzen dio, baina, Madrilek Gasteizek eskaintzen ez dionik? Dudarik gabe, beti ere Casanovaren definizioaren arabera, hiriburu literario batek ezinbestekoak
|
dituen
bi ezaugarriok: liberaltasun politikoaren ospea eta kapital literario. Ezenarroren kasuan zinematografikoa?
|
|
|
Erroak Errenazimenduan
|
dituzten
bi ekintza azpimarratzen dira bi kopla hauetan: idatzi eta inprimitu.
|
|
|
(Helianthus> annuus) eta bai gure baserrien ateetan jartzen den kardu zapal han dia (Carlina> acanthifolia) adierazten dituztelako. Azaleko itxura gorabehera, genero erabat ezberdina
|
duten
bi landare izendatzeko izen guztiok berdin erabiltzen diren bitartean, ez dira baliagarriak izango, nahasmendu iturri baizik49 Hortaz zentzuak eta premiak eskaturik, badirudi, jadanik hiztegi batzuetan egiten hasi denez, egokiena litzatekeela eguzki lore> tradizionala kar duari esateko uztea, eta ekilore> moldatu berria50, aldiz, atzerritik ekarritako olio landareari deitzeko, berau... esateko, nonbaiteko moscas> e> miel>/ mouches> à> miel> eredukoak baztertuz edo bigarren mailara iraganez joan diren bezala, abeja> eta abeille> estandarizatuen mesedetan.
|
|
|
Beraz hiztegia ez zen Azkuek hasieran espero
|
zuen
bi urteetan saldu (aitzitik Espainiako Gerra Zibilaren osteraino ez zen hasi agortzen56). Euskara jakiterik ere eskatzen ez zuen euskal kultur obra bat hain nekez saltzea, edozein
|
|
|
Eta azkenean euren ametsa beteko zen. Iparraldeko hautagai posibleez, Broussainek bere iritzia ahalik eta objektiboen eman nahi izan zion, «en faisant abstraction de mes sympathies et mes amitiés, m, inspirant uniquement
|
du
bien et de l, avenir de notre chère langue.» Lacombe adiskide mina zuen eta linguistika gaietan Iparraldeko jantziena zen duda gabe, baina tamalez ez omen zuen osoki betetzen euskaldun izatearen baldintza. Daranatz ere estimutan izan arren ez zeritzon hain egoki, Baionako apezpikutzako idazkari gisa lanpetuegi egoteagatik.
|
|
|
Bestalde, neska mutikoen ikaste prozesua, Haur Hezkuntzan, Lehen Hezkuntzan eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, 0 eta 16 urte bitartean hedatzen da. Hegoaldean, behintzat, Haur Hezkuntzan bi ziklo ditugu (0 urte, 3 urte); Lehen Hezkuntzan, ostera, 3 aldi bereizten dira (6 urte, 8, 10 urte), eta DBHn lau maila
|
ditugu
bi ziklotan (12, 13, 14, 15). Iparraldean, berriz, zikloen banaketa zerbait aldatzen da, baina ez da esanguratsua proposamen honetan.
|
|
2009
|
|
|
Lehen helburua zen Euskaltzaindia eraberritzea, pertsonen ikuspegitik. Bigarren helburua zen euskararen ikerkuntzan eta euskararen instituzionalizazioan sakontzea, hau da, Euskaltzaindiak hasiera hasieratik
|
dituen
bi sailetan, Iker eta Jagon sailetan, sakontzea. Eta hirugarren helburua zen Akademiaren finantziaziorako eskema orekatu eta egonkorra sortzea.
|
|
|
EHUko Udako Ikastaroetan ere bada Euskaltzaindiko Literatura batzordea:
|
duela
bi urte Leturiaren egunkari ezkutua izan genuen aztergai, eta aurten gerra zibila gure literaturan.
|
|
2010
|
|
|
Scrutemur> > et> quaeramus, > et> revertamur> ad> Dominum. Aipu horrek
|
dituen
bi atalek egituratzen dute Bed> testua: batetik, I epigrafean, scrutemur vias nostras da enuntziazioaren motorea.
|
|
|
Aztergai
|
ditugun
bi fenomenoak, bai pertsona izenordainen eta baita berbaldi ekarriaren erabilpena, esatari bakoitzaren gurarien arabera geratzen dela pentsatzen da. Hau da, esatariak nahi duen erara, indibidualki zein erretorikoki?
|
|
|
Hau da, esatariak nahi duen erara, indibidualki zein erretorikoki? bideratu ohi
|
duela
bi fenomenoon erabilpena. Uste hori oso zabaldua da, bistan da.
|
|
|
Kontua da jakin behar dela zein den bi enuntziatzaile horien arteko erlazio modua. Elementu bat polifonikoa dela esateak, bere adiera hertsian, esan nahi
|
du
bi enuntziatzaile horiek kantitatez ez ezik ikuspuntuz edo iritziz ere elkarrekiko bestelakoak direla. Hau da, printzipioz, ez datozela bat, edota, gutxienez, beregainak direla.
|
|
|
Kontsideratzen dugu esku artean dugun auziari ekiteko, nola deskribatu sensibilien> erretorika?, gainditu behar
|
dugula
bi poloen problematika, eta hipotesipean jartzen dugu dimentsio> erretorikoak bi lehiakideak elkar-bizitzan jar litzakeela. Finean, uste dugu dimentsio erretorikoak argia ematen digula sermoiaren taiuketa bera ez ezik, bere emaitza (efektu pragmatikoa) aztertzeko.
|
|
|
Lan handia egin da eskoletan, eta eskoletatik kanpora, bi xedehoriek indartze aldera. Azken mende laurdeneko balantze batek oso gogoan izanbehar
|
ditu
bi ekimen horiek. Ikuspegi instituzionalari dagokionez, NOLEGA programa eta ULIBARRI proiektua etorri dira ekimen horiek arautu, bateratu etababestera.
|
|
|
3 Xabier Aierdirekin immigrazio atzerritarra eta ez atzerritarra bereiziko ditugu (Frantziatik eta Espainiatik etorria): . Badago ere etorkinen multzoaren barruan Espainiatik etorri izan den populazioa sartzen duenik; zilegi da, baina uste
|
dugu
bi immigrazio horiek ezin direla ez teorikoki ez politikoki modu beretsuan tratatu, beraz hobe ez nahastea? (Jakin, 165:
|
|
|
Ikastoletan zerbait gehiago behar zuten, eta bilatze lan iraunkor bati ekin zioten andereñoek, eredu ezberdinak aztertuz eta bide berriak jorratuz. Eta hain
|
zuen
bi izan ziren ikastoletan eragin berezia izan zutenak: Kataluniako esperientzia eta Célestin Freinet pedagogo frantziarra.
|
|
|
Aurrekoetxeak gehitu duenez,, guk ulertzen genuen planteamendu konfederalean, existitzen ziren federazioak bakoitza bere funtzioekin, baina garbi genuen funtzio horiek ezin zirela izan beste lurraldeetan errepikatutakoak. Hau da, eta adibide moduan, GIEren zerbitzu bat ezin
|
zuen
BIEk bikoiztu, edo alderantziz. Filosofia hori zen, eta horren alde egin zuen BIEk 2002an.
|
|
2012
|
|
|
Bigarrenaren lana askoz ere sortzaileagoa denez, itzultzaile mota horretan oinarritzen du Schleiermacherrek bere itzulpen teoria. Hitzez hitzezkoa versus zentzuzkoa, literala versus librea eta antzeko dikotomiak alde batera utzi eta honela deskribatzen ditu itzultzaileak eskura
|
dituen
bi metodoak:
|
|
|
Itzultzaileak, itzultzen hasi aurretik, ezin hobeto, jakin? edo ezagutu behar
|
ditu
bi hizkuntzak eta kulturak. Itzulpenaren epistemologia postmodernoan, ordea, jakintza ez da itzulpenaren aurretik existitzen zen eduki itxi eta osoa, itzulpenaren bidez gauzatu eta osatzen den zerbait baizik.
|
|
|
ipuina, atzerriko arrotz gaiztoen aurrean zintzo eta tolesgabe ageri den baina bere herrira itzultzean kanpotarrak bezain maltzur jokatzen duen lehoi hipokrita bati buruzkoa), baita euskaldunen balore kristauak hankaz gora jarriko zituzten gaiak jorratzen zituzten lanak ere, hala nola erotismoa, alkoholismoa, adulterioa eta abar (adibide gisa, Giovanni Boccaccioren Adarra gatik adarra aipa genezake, beren emazteak, partekatzen?
|
dituzten
bi gizonezkori buruzkoa).
|
|
|
1968 eta 1973 artean argitaratu ziren bospasei obra itzuli. Geroztik hona, zenbait editorial hondatu, beste batzu sortu,
|
genuen
bi poeta presentableak hil, guti gehiago agertu, baina ez batzuek ez besteek itzulpen batere* argitara ematera dira ausartu.
|
|
|
eta, forma? bereiztea, eta itzultzaileak, beraz, ezin
|
duela
bietariko bakar baten aldeko hautua egin. Itzulpenaren epistemologia modernoan adieraziarekin lotzen ziren testu baten elementu semantikoak, eta adierazlearekin, berriz, elementu formalak.
|
|
|
Argudio indarrari dagokionez, ordea, ez
|
dute
biek indar bera; badirudi bigarrenak indar handiagoa duela, lehendabiziko argudioa ez baitu askitzat jotzen. Eta hori hain da horrela enuntziatu parentetikoa behar du indar gutxiagoakoa den lehen argudio hori justifikatzeko.
|
|
|
– Gure gureak
|
baititugu
biak, eta barka biezat. Kamiñazpi, k?, gure artetik sortuak eta geron antzera taxutuak. (LIB II:
|
|
|
Piztu eta itzali. Halatan, hiztunak jardunean ari denean solaskidearen tonera eta keinuak antzematen ditu, gorputza sentitu ahal du, portaerak, izpiritua eta gorputza bi biak atzeman... Homologia bat
|
dugu
bien artean; lotura horren adierazle eta bitartekari dira zirtzileria izenez deitutako partikulak, elementu fatikoak, deigarriak, luzatze osagaiak, errepikatzeak, ustezko tautologiak... Ahozkoan komunioa da nagusi, komunikazioa baino areago. (Larringan & Ozaeta 2011).
|
|
|
– Gero, eta egoki dator hori ere,
|
BAditu
bi aldiz, 12garren eta 25garren ikasgaien ondotik, gramatika laburpenak ere. (LIB II:
|
|
|
– Gero, eta egoki dator hori ere,
|
baditu
bi aldiz, 12garren eta 25garren ikasgaien ondotik, gramatika laburpenak ere. (LIB II:
|
|
|
– Gure gureak
|
baititugu
biak, eta barka biezat. Kamiñazpi, k?, gure artetik sortuak eta geron antzera taxutuak. (LIB II:
|
|
2013
|
|
|
Eskualduna ez zen La Croix ren astekaria, baina egunkari hark eragina bazuela ia segurtzat jo daiteke. Alde batetik, antzeko ildo editoriala
|
zuten
biek. La Croix egunkariak Errepublikaren eta errepublikazaleen kontra idatzi zuen gogor.
|
|
|
[?] Frantsesak alemana beretik oraino ezin khen; alemanak frantsesarenean ezin aitzina. Bardin edo, ados?, han egoki biak, zonbeit urhats baizik ez
|
dutela
bien artean; hura ere ez tokitan.
|
|
|
Aditu duzue nola muthiko ñimiño bat josteta ari zelarik, zurezko harma batekin giñatu zuen soldado alleman tropa bat, hil goorra aurdiki
|
baitzuten
bi tiroz, bere ama gaichoaren eskuetan. Aditu duzue ere nola 5 urtheko neskhatcha bati phikatu zaizkoten bi eskuak, zoinek baitzion azken hatsean.
|
|
|
|
Duela
bi egun, behin ere ikusi ez ginuen josteta eman daukute etsaiek, gure pausatokian, firurikan bizpahirur ehun obus ikaragarrienetarik, hamar minueta barnean, igorriz. Eta nola zapartatzen ziren!
|
|
|
Baina gerla logikan, Frantziaren garaipena nahi zuela eta alemanak Frantziako mugetatik kanpo igorri nahi zituela adierazi zuen. Beste behin, euskaldun anitz
|
zituzten
bi erregimentuk Frantziako Noyon eta Mont Renaud herriak hartu zituztela idatzi zuenean, Frantzia salbatu zutela idatzi zuen. Frantzia aipatzean, «gure herria» idatzi zuen.
|
|
|
Beira bada zer gertatu den Verdun aldeko guduan. Badakizue
|
baduela
bi ilabethe eta erdi gudu horrek hasia dela. Orai iduri du bururatuchea dela, Alamanak, aitzinatzeko edo hartu erreketan ihardokitzeko orde, gibelerat baitoazi.
|
|
|
Itxura bera
|
zuten
bi astekariek, diseinu bera, izenburuaren aurkezpen bera. Eskualduna hiru zutabetan zen eta Eskualdun Ona lau zutabetan, lehena baino luzeagoa eta zabalagoa (50 zentimetro luze eta 32 zentimetro zabal) izanik bigarrena.
|
|
2014
|
|
|
(. Hasta> impu > > a> Navarra> un> nuevo> nombre>, a> mi> parecer> horrendo?, > olvidando> que> los> navarros> siempre> la> habían> llamado> en> vascuence> Nabarra, > siendo> Nafarroa> un> término> introducido> > época> reciente> no> sé> si> > fruto> de> un> purismo> lingüístico> ajeno> al> habla> popular> de> nuestra> tierra> o> por> alguna> razón> de> tipo> político> que> no> llego> a> alcanzar?, 91 or.), Nafarroa> izena, jada 1571ko testamentu Berriaren hitzaurrean lehenbiziko aldiz dokumentatua, eta hortik aurrera (oihenarte, Axular, Etxeberri, Mendiburu, Kardaberaz, Campion, Azkue, Mitxe lena, Villasante...) euskaraz azken lau mendeotan etengabeki erabilia izan dela jakin gabe. Bestalde, logika hutsez, euskara batua, XX. mendearen bukaeran nolabait hezurmamitua denez, ezin daiteke izan antzinako baskoiek
|
duela
bi mila urte egiten zutena bera; gaurko gaztelania eta erromatarrek garai hartan ekarririko latina berdinak ezin izan daitezkeen beza laxe. Baina egiaren alde, esan dezagun, batuak, zerbaitekin antzik baldin badauka behintzat, nafarroa Garaiko euskararekin daukala.
|
|
2016
|
|
|
Utsa. Oraiñ arterañoko euskal teatroak ez
|
ditu
bi sos balio. Izen bat edo beste salbatu genezake, ortara jarri ezkero.
|
|
|
Erregistro desberdiner mintzo baita, alde batetik mundu zaharra hor da beti, eta etena ere,
|
badu
bien artean reglatzen baita beti, mundu zaharra hor baita hizkuntzaren aldetik, ez idealizatzeko baina hor da, menturaz publiko diferente badira, denek zerbait aurkitzen dute, ez dut uste gozatzen duten, bada komikotasuna ere, ironian gira, pasatzeko pilula bazterretik so garelako, jendea nunbait hunkitzen dudarik gabe.563
|
|
|
Auzi politikoa agertzen zaigu Hegobürürekin duen elkarrizketan eta ahaldunei eta herria saltzen dutenei leporatzen diena du agertzen Matalasek. Hegobürü herri ordezkaria da eta hemen
|
dugu
bi zuberotarren arteko elkarrizketa politikoa biek ardura duten puntutik. Elkarrizketa oso gogorra da Matalasen determinazioa agerian dago, baina parean dagoenak ez du erraten duena ulertzen eta traidore gisa gelditzen da.
|
|
|
155 Lafitteri buruzko lerrorik ez diogu aurkitu Larzabali, alta euskaltzaleen mundu berekoak ziren, euskaltzain ziren biak, baina euskaltzaletasunaren bizitzeko era arrunt desberdina
|
zuten
biek; izan ere, gerla bukaeran Lafitte agertzen da euskaltzaletasunaren defendatzaile gisa eta Larzabal ez da definitzen. Berantago Larzabal politika mundura hurbilduko da, hautu politikoak ere erakutsi zituen.
|
|
2017
|
|
|
Alde batetik estatus plangintza, bestetik corpus plangintza. Heinz Kloss soziolinguistak
|
ditu
bi kontzeptu horiek sortu, status> planning> (estatus plangintza) eta corpus> planning> (corpus plangintza), biak loturik language> planning> osatzen dutelarik (1969, Research> possibilities> on> group> bilingualism: > > report).
|
|
2019
|
|
|
Jarrera horrek testuinguru edo giro orokor bat sortzen du. 2015ean neurtu genituen hainbat baieztapenen artean, aldekotasun nabarmenena eta hiru hiztun profilen arabera alderik ez
|
zutenak
bi esaldi ziren: euskaldun eta erdaldunen arteko errespetua bultzatu behar dela zioena bata, euskaraz ez dakitenek ere euskararen normalizazioa bultzatu luketela baieztatzen zuena bestea.
|
|
|
–Entzun, mesedez, zer esan zuen
|
duela
bi urte, 2017ko abenduaren 11n, El Correo egunkarian argitaratutako elkarrizketa batean (Pérez Miguel, 2017), gaur egungo euskaltzainburuak, Andres Urrutia jaunak, esan du, eskua altxatuta, trajez eta gorbataz jantzitako planta oneko gizon bibotedun batek bagoiko bere aulkitik?: –Hay que ser muy generosos y explícitos para que todo el mundo vea la academia como un lugar de encuentro donde no se olvida a nadie y la ideología se deja fuera.
|
|
2020
|
|
|
Aitaren aldetik, aitatxiren anai bat Manex Etxamendi, hark ere kantuak egiten zituen. Amak
|
bazituen
bien kantuak kaieretan. Eta Luzaiden, Borddel; hura ere Etxamendi zen; harenak ere baziren.
|
|
2021
|
|
|
Aipatu hiztegian (lxxvi) jakitera ematen da ahoskabe/ ahostun (te/ de) txandakatzea dagoenean bigarrena dela alomorfo zaharra. Arte/ alde bikotean (ibidem, cxxiv), konparaziora,* den errotik datozkigun alomorfoak
|
ditugu
bi kasuetan, bata forma (d) eta esanahi zaharrarekin (‘amaitu’), bestea forma (t) eta esanahi funtzio berrienarekin (plurala eta aditz izena). Beraz, usu alomorfo antigoalekoak morfemen funtzio zaharrarekin edo/ eta hitzen adierarik antzinakoenarekin doaz, eta alomorfo berrienak funtzio eta esanahi berrienekin.
|
|
|
Halaber, Eibarko irakasleak (ibidem, 360) akitanierazko Belex, euskarazko beltz ekin ez ezik, iberierazko bels, beleś ekin alderatzen du. Zentzu horretan, nabarmentzen du Ascoliko brontzean lekukotzen diren antroponimo iberiar asko bina silaba
|
dituzten
bi osagaiko elkartuak direla (ibidem, 366) eta etsenplutako, besteak beste, Sanibelser Adingibas f., Bastugitas Adimels f. zein Beles Umarbeles f. darabiltza.
|
|
|
43.5c Hiztunak berak jar dezake abian (Garcés 2008, 2009) birformulazio prozesua, autobirformulazio deritzo prozesu horri: [
|
Duela
bi urte, 2007ko otsailean], Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa" transgenikorik gabeko eremu" izendatu zituen Jaurlaritzak; alegia, pertsona edo abereentzako elikagai izan zitezkeen landaketa transgenikoen aurka agertu zen (Berria).
|
|
|
42.20.2a Formaz eta sortzez, adberbio
|
ditugu
bi DM hauek. Ikusten ahal denez, beste eta la modu atzizkiaz osaturikoa da bestela (bestelan, bertzela) eta bertze ren forma gehi n eta kasu instrumentalaren marka, bertzenaz (bestenaz).
|
|
|
Bertzenaz, berriz, diskurtso markatzaile lexikalizatu bezala bakarrik erabiltzen da lapurteraz, ez da adberbio beregaina, hau da, bestela hitzak
|
dituen
bi esanahietatik batekin bakarrik (DM gisa) parekatzen da.
|
|
|
5.5.2g Balio pasiboa duen garri eta kor ere aurki ditzakegu bikoteak osatuaz, nahiz oso ugariak ez izan (adibide gutxi dira du motako aditza oinarri duten kor adjektiboak). Kasu horietan, du motako aditzak
|
dituzte
biek oinarri, garrik barne argumentua, objektua lotzen du, eta korek, berriz, kanpo argumentua, ‘esperimentatzailea’ paper tematikoa hartzen duena. Horrelako bikoteak ditugu sineskor (erraz sinesten duena)/ sinesgarri (sinestekoa, sinesteko modukoa); irakasle ulerkor (ulertzeko joera duen irakaslea)/ testu ulergarri (uler daitekeen testua, ulertzeko modukoa).
|
|
|
5.5.3b Atzizki izen sortzaileetako kizun1 ek bezala, adjektibo sortzaileak ere aditzaren barne argumentua lotzen du. Horrek esan nahi
|
du
bi argumentuko aditzetan, du motakoetan, ‘gaia’ argumentua lotzen duela. Barkakizun, eginkizun, emankizun, erremediakizun, ikuskizun, dagokien aditzen objektuei dagozkie.
|
|
|
Izen sintagma edo adjektibo sintagma (bihotz on) kategoriako oinarriek, berriz, atzizki bata zein bestea onartzen dute. Adierari dagokionez, biek adierazten dute jabegoa, eutea (posesioa), eta posesioaren nolakotasunean dago, hain zuzen ere, aztergai
|
ditugun
bi atzizkien arteko desberdintasuna zenbait gramatikariren iritziz, nahiz koren kasuan adiera zabalagoa izan, berehala ikusiko dugunez (epe luzeko inbertsiogile).
|
|
|
Badira arazoak, zernahi gisaz: Euskal Herrian bertan
|
baditugu
bi herri Getaria izenekoak, bat Iparraldean eta bestea Hegoaldean. Era horretako kasu asko dago:
|
|
|
9.4.3a Osagarri buru erlazioa
|
dugu
bi osagaien artean jarduera elkartu sintetikoetan (§ 7.2.7, § 8.2.3). Egitura mota bat baino gehiago hartzen ditu kontuan Hitz Elkarketa/ 3 lanak.
|
|
|
Gasteizen, Euskadiko hiriburuan, taberna gehiegi dago; Pellok, atzo aipatu nizun lagunak, andregaia utzi egin du. Erreferentzia bera
|
duten
bi sintagma ezartzen ditugu bata bestearen ondoan. Mota berekoak dira beste hauek ere Druso neure aita, Axular Sarako erretorea; hauetan ere erreferentzia bera dute Druso izen propioak eta neure aita sintagmak zein Axular eta Sarako erretorea osagaiek23 Beste batzuetan, berriz, aposizioan doan izenak konkretatu egiten du ondokoa.
|
|
|
39.1.4b Alde garrantzitsu bat
|
dute
bi moldeek, haatik: aurkaritzako juntadura egitura orientatua da, eta mendeko egitura, berriz, ez.
|
|
|
Beraz, hor irakurri behar da ‘Lehendakariak ere asmo bera duela’, ‘Lehendakariak ere Madrilera joateko asmoa duela’ Zernahi gisaz, ere ren erreferentziak ez du nahitaez eskuinaldean egon beharrik, testuinguruaren arabera aurreko esaldian ere egon baitaiteke. Horiek
|
ditugu
bi interpretazioak, bada: ‘ez bakarrik entzun, irakurri ere bai’ eta ‘zerbait ere irakurri’.
|
|
|
ikusirik eskuara eskuetarik joaki eta tokitan kasik joana (Hiriart Urruti); Eta horra Joanes oihan pean sartua, berroz berro, otarrez otar, ohoinaren ondotik joaki, makila airean, errabia bihotzean, sudurra xistuz, emaztearen kontra zer nahi erranka, zaldia, hantxet, aitzineko on baten gomendio utzirik (Lafitte). Aurreko adibideotan badira aipamena merezi
|
duten
bi puntu. Hiriart Urrutiren adibidean mendeko bi moduzko dauzkagu juntaturik (eskuetarik joaki eta tokitan kasik joana), eta moduzkoak osatzeko bi moldeen aspektu balio desberdinak —puntukaria eta burutua— ikusteko baliatu dezakegu.
|
|
|
Hortaz, goiko perpausean elkar en aurrekoa gizakiok da. Esan nahi baita, elkar ek bere aurreko den izen sintagma horrek aipatzen duen gauza bera aipatzen duela, erreferentzia bera
|
dutela
biek.
|
|
|
Edo bi zenbait ditugula, edo bi edozein eta horrela gertatzen dela a mugatzailearekin izan ezik, beste determinatzaile guztiekin. Baina beste ikuspuntu batetik egiten bada analisia, pentsa daiteke ez
|
ditugula
bi hau, esaterako, baizik hau bakarra, batzuetan izenarekin batera ageri dena, eta bakarrik besteetan, behin izena ezabaturik. Kasu horretan, beti izango litzateke determinatzailea.
|
|
|
a) Errege zela uste izan zuten eta b) Errege izateko hartu zuten= errege hartu zuten. Hura errege izan moduko predikazioa
|
dugu
bietan, baina batean uste bati buruz ari garen bitartean, bestean helburu edo asmo bati buruz edo ariko ginateke: Zer zela uste izan zuten vs Zertarako (zer izateko) hartu zuten.
|
|
|
23.5.3.2a Euskalkien araberakoa da balio bera
|
duten
bi morfema funtzional horien banaketa: bizkaieraz erabili da ei eta gainerako euskalkietan omen (nahiz zubereran eta goi nafarrean gutxi erabilia izan).
|
|
|
Aspektu prospektiboan zuzenean har dezake ko mendebaldean: naiz/ ezin izango naiz; gaurko corpusetako datuen arabera paretsuko erabilera
|
dute
bi moldeek. Ote morfema funtzionalarekin ere ager daiteke:
|
|
|
Etorri zen adizkiak, adibidez, iraganean kokatzen du gertakaria, baina kokapen hori osagarri adberbialen bidez areagotu daiteke1: { atzo ∼ igandean ∼
|
duela
bi egun ∼ lana amaitu zuenean ∼ lana amaitzean} etorri zen.
|
|
|
Berezia da, azkenik,"{ duela ∼ orain dela}+ IS zenbatzaileduna" egitura adberbiala(
|
duela
bi egun).
|
|
|
galderari erantzuten diotenak: aldiberekotasuna adierazten dute batzuek (orain, gaur, egun, aurten, orduan), aurrekotasuna beste batzuek (atzo, lehen, aspaldi, iaz, joan den urtean, bezperan,
|
duela
bi egun), eta ondokotasuna beste batzuek (bihar, etzi, datorren urtean, biharamunean). Gertakarien iraupena adierazten dutenak daude, bestetik, zenbat denbora (n)?
|
|
|
• aurrekotasuna (atzo, bezperan,
|
duela
bi egun)
|
|
|
35.2.2b Osagarri batzuek unea seinalatzen dute (orain,
|
duela
bi ordu, hiruretan, hiru orenetan, eguerdian, une honetan, une hartan, arestian), beste batzuek epea (gaur, atzo, herenegun, bihar, etzi, iaz, aurten, goizean, bezperan, biharamunean, joan den urtean, aste honetan, udaberrian, igandean, egun hauetan, garai batean) eta beste batzuek unea nahiz epea (antzina, behiala, aspaldi, lehen, gero, ondoren, berehala, berriki, aurki, laster).... Eta gertakariei dagokienez, berriz, aspektu lexikoak bereizten ditu uneko eta epeko predikatuak.
|
|
|
35.2.2h Deixia hizketa unean finkatua duten osagarriak ‘osagarri deiktikoak’ deituko ditugu (atzo, gaur, aurten, bihar, joan den astean, datorren udan,
|
duela
bi egun). Erreferentzia hizketa uneaz bestelako une edo epe batean dutenak, berriz, ‘anaforikoak’ dira (orduan; bezperan, aurreko egunean, aurreko astean; biharamunean, hurrengo astean, handik pixka batera); perpausean berean edo haren testuinguruan eman dezake hiztunak osagarrioi balioa emango dion erreferentzia puntua (Azken partidaren bezperan min hartu zuen pilotariak; Zein inozoak ginen orduan!).
|
|
|
35.2.5f"{ Hemendik ∼ handik...}+{ denbora IS zenbatzaileduna+ ra}" egiturako osagarriek aurrerantz zenbatzen dute denboraren joana gertakaria kokatzeko. Gorago aipatu diren
|
duela
bi egun gisako formen alderantzizkoak dira hemendik bi egunera gisakoak; haiek atzerantz zenbatzen dute denbora, hauek, esan bezala, aurrerantz. Erreferentzia hizketa unea denean, hemendik, gaurtik edo horrelako ablatiboak erabiltzen dira; beste une edo epe bat denean, berriz, handik edo ordutik bezalakoak:
|
|
|
Ordurako/ orduko (tz) adberbioak ere gertakaria une jakin batean jadanik burutua dela adieraz dezake (Zaharkitua zen ordurako; Orduko
|
bazituen
bi haur). Postposizio moduan perpausekin erabiltzen da maizenik orduko (ikus § 36.5.2b); izenarekin ere erabil daiteke, ordea, aditza isilduta, berehalakotasuna adieraziz (Gaua orduko, etxeko ateak itxi zituzten) edo, bizkaieraz, aurrekotasuna (Gaurko gaua orduko daukagu zerua euria dariola).
|
|
|
35.2.8j"{ Bi urte dira ∼
|
badu
bi urte}... la" gisako egitura predikatiboek (ikus § 35.2.4l) iraupena ematen dute aditzera mendeko aditzak jarraitzen duen jarduera edo egoera adierazten duenean, iraupenarekin batera gertakariaren hasiera seinalatuz betiere (ikus hango adibideak:
|
|
|
"{ Duela ∼ orain dela} IS zenbatzaileduna" esapide adberbiala ere goberna dezake postposizio honek:
|
Duela
bi urte arte ez nuen horren berri (ikus § 35.2.4).
|
|
|
Azken muga hizketa unean kokatzen denean, hona adberbioa erabiltzen da:
|
Duela
bi urtetik hona partida guztiak irabazi ditugu; Handik hona urte asko bete dira. Egitura honetatik aparte adlatiboa ez da iraupenaren azken muga adierazteko erabiltzen:
|
|
|
Perpaus murritza dela-eta, maiz gertatzen da aipaturiko segida: Bestela, oraingoek ez bezala pentsatuko dutela segur da (Mitxelena);
|
Duela
bi urte ez bezala, esperantzaz beteriko egoeran aurkitzen gara (Egunkaria); Jaiak edonon dira jai, baina inon ez legez arrantzaleen artean (Agirre). Perpaus osoa agerian deneko egitura ikusita, pentsa daiteke ez adberbioa isilpeko aditzari dagokiola, eta, hortaz, ez dela ez bezala esapide finkoa eratzen.
|
|
|
28.6.3.8a Nolabaiteko antza izan dezakeen arren, zuzen zuzenean aurkaritzako juntadurari ez dagokion beste erabilera bat ere
|
badute
bi hitzok; erabilera murriztailea deituko dugu, eta ondoko adibideotan ageri da: Ez dut maite zu baizik/ baino; Ez dut zu baizik/ baino maite; Zu baizik/ baino ez dut maite.
|
|
|
Alegia, irakasle izenaren modifikatzaile zeregina du Larrañaga izen propioak. Bigarren adibidea hartuz gero, erreferente bera
|
dute
bi sintagmek: Gasteiz eta Arabako hiriburua.
|
|
|
aposizio ez murrizgarriak. Erreferentzia bera
|
duten
bi izen sintagmak osatzen dituzte aposizio ez murrizgarriak. Bigarrenak, aurrekoaren ezaugarri berriren bat adierazten du.
|
|
|
Mikelek Erroman ikasi du eta Pellok Parisen lan egin du sei urtez. Pentsa dezagun Mikel eta Pello ditugula hizketagai, eta azpimarratu nahi
|
dugula
biek ere badutela lotura atzerriarekin, baina haiek egiten dituzten ekintzek ez dutela loturarik, guztiz askeak direla. Orduan, errazago izango zaigu eskuineko perpauseko laguntzailearen elipsia (Mikelek Erroman ikasi du eta Pellok Parisen lan egin sei urtez), ezkerreko perpausekoarena baino(?. Mikelek Erroman ikasi eta Pellok Parisen lan egin du sei urtez).
|
|
|
Lehenbizikoak (norberaren) du genitibo arrunta, eta pertsona bati dagokiona, pertsonala dena, adieraz dezake: Bakoitzak berak daki norberaren berri (Arrese Beitia); Edozeinek
|
ditu
bi sorterri: norberarena eta Frantzia (Azkue); Inoren begia zorrotzagoa izaten baita bereizketa horietan norberarena baino (Mitxelena); Etxebarrietaren garaian norberaren sakrifizioa egitasmo heroikoa zen (Zulaika).
|
|
|
Pasatzen ziren biajez ermita hartarik bi erlijioso: bata gelditu zen atarian deskantsatzen; bertzea haratxoago arbola baten pean errezatzen (Lizarraga); Eta bekatuak
|
ditu
bi gauza, bata da hoben, edo kulpa, bestea pena (Agirre Asteasukoa); Bi egiteko ditu eria sendatzen dabilenak: bata da eriaren bizia albaez luzatzea eta bestea eriak hartu behar duen laztantasuna eta mina kentzea (Mendiburu); Gizon batek baldin baditu bi emazte, bata maite eta bertzea higuin dituenak[...] (Duvoisin); Emaiezue batari erdi bat, eta bertzeari bertze erdia (Duvoisin).
|
|
|
bata gelditu zen atarian deskantsatzen; bertzea haratxoago arbola baten pean errezatzen (Lizarraga); Eta bekatuak ditu bi gauza, bata da hoben, edo kulpa, bestea pena (Agirre Asteasukoa); Bi egiteko ditu eria sendatzen dabilenak: bata da eriaren bizia albaez luzatzea eta bestea eriak hartu behar duen laztantasuna eta mina kentzea (Mendiburu); Gizon batek baldin
|
baditu
bi emazte, bata maite eta bertzea higuin dituenak[...] (Duvoisin); Emaiezue batari erdi bat, eta bertzeari bertze erdia (Duvoisin). Beraz, etxe bat en parekoa etxea da, eta ez etxe bata.
|
|
|
Beraz, etxe bat eta etxe bata ez da gauza bera: Aita batek ba omen
|
zituen
bi seme ta bi alaba. Alaba bata handia omen zen eta bestea, ordea, txiki txikia; Nagusi batek bi etxe omen zituen.
|
|
|
13.3.8d Bera-ren plurala berak/ berek izan daiteke, edo beraiek: Trufa haiek berak ordea probetxu handitakoak dira (Mihura); Hitzok berak ezarri nituen Eskualdunean
|
duela
bi urte (J. Etxepare); Eta ardi haiek berak zaintzen zituen udan, bortuan (J.
|
|
|
Perpaus baten barruan bi izen sintagma erreferentziakideak direnean (hots, izaki bera aipatzen duten bi izen sintagma ditugunean) bigarren izen sintagmak izenordain bihurkarien forma hartzen du. Ez
|
ditugu
bi izen sintagmak errepikatzen, eta bigarrena agertu behar lukeen tokian neure (edo heure, bere...) burua ezartzen dugu: Itziarrek ez du ongi ezagutzen bere burua.
|
|
|
22.2.3.4a Osagarri buru erlazioa
|
dugu
bi osagaien artean. a) Batetik, [aditzoina+ ka] adberbio eratorriak mugakizun dutenak (§ 9.4.3a): aho zabalka, arrosario esaka. b) Bila, eske bigarren osagai dutenak:
|
|
|
Partizipioak eta adjektiboak badituzte ezaugarri komunak. Adibidez, mugatzailea hartzen ahal
|
dute
biek: handi a/ egin a; zabal a/ zabaldu a; ilun a/ eskertu a eta abar.
|
|
|
Egia da literatura tradizioan badirela Oso maite ninduen (Orixe); Oso maite nuen (Urruzuno); Oso maite izaten zuten (Salaberria); Zure semea oso maite du (Altzaga) bezalako adibideak, ez gehiegi, esateko, baina anitzez ugariagoak dira beste eredukoak: ...uen seme bat (Iraizoz); Zein baitzuen guziz maite (Leizarraga); Hau guziz maite baitu (Haraneder); Guztiz maite zuela Euskal Herria (Etxeita); Gure bihotzak guztiz maite duena (Otaño); Euskaldunek anitz maite dute (Manezaundi); Anitz maite ere zuelakotz (Barbier); Jon asko maite dut (Lizardi); Asko maite dudalako (Barriola); Asko gustatu zitzaion haren egiteko grazia (Txirrita); Elkar arras maite
|
zuten
bi haurrek (Zerbitzari); Mintzaira polita arras maite dut (Manezaundi) eta abar. Eta gaurko idazleen artean ere asko modukoa maizago ikusten da holakoetan oso modukoa baino.
|
|
|
nondik edo zertatik. Ezin
|
ditugu
biak metatu: Zuk egia erdi hori esatetik dator arazoa(* zure etxetik/* zugandik).
|
|
|
Argumentu hori beharrezkoa du. Ikusi aditzak norbaitek zerbait ikustea eskatzen du eta, beraz, aditz horren sare tematikoan (edo semantikoan, esanahi bera
|
dute
bi terminoek azalpen honetan) bi argumentu daudela esaten dugu: norbait eta zerbait6, adibidez, Alabak aita ikusi du.
|
|
|
Aurreko EGLU liburukiak bezala, gramatika honek ere
|
baditu
bi ezaugarri azpimarratu behar direnak: zuzenean hartarako egin ez bada ere, neurri batean bederen gramatika arauemailea da.
|
|
|
Agirre Asteasukoaren itzulpenean, ostera, ez da harritzekoa aditz objektu (edo aditz predikatu osagarri) hurrenkera aurkitzea: Aita batek
|
zituen
bi seme. Gazteenak eskatu zion etxetik zegokana.
|
|
|
42.21.7c Aurreko bi diskurtso markatzaileez esan denak balio
|
du
bien bitartean, (t) arte horretan, eta artean DMentzat ere. Areagotuta, ordea.
|